1ÈM
<Mi 1.
Sii l«lt ?
- i \
1 P
1120
pipedu) tcvons vcniield geworden; liet dubbele sysleeui van
spielen, dat aan dit gesteente eigen is en waarvan Iiel ééne steeds
perpendiculair is gerigt, benevens de gevolgtrekkingen, welke
daaruit mögen afgeleid worden, zijn echter niet op eene
voldoende wijze ontwikkeld geworden. De rigting dezer
afzondei-ing had ik trouwens reeds vroeger opgemerkt,
dewijl ik die in alle kraters had aangetroffen en in Soembing
Figuur 2, Merapi Figuur 8 en 9, Rawon Figuur 6,Lamongan
Figuur 1 heb afgebeeld; niet vóór 1847 echter, toen ik het
tegenovergestekle daarvan in het neptunische geborgte waarnani,
gelijk zoo aanstonds zal worden vermeid, hielden de gewigtige
gevolgtrekkingen, welke daaruit zijn af te leiden, mijne
onverdeelde opmerkzaamheid bezig. De verhandeling over den
bouw en het zamenstel der vulkanen had ik reeds vroeger (op
Java) gesteld, en werd hier (in Holland) met geringe wijzigingen
gedrukt.
Uit dien hoofde zal ik hier een overzigt geven van de
wijze van afzondering, Avaaruit duidelijker blijkt, dan uit de
de feilen op bladzijde 817 en volgenden opgesomd: dal zoo
min de Tèngger als eenige andere groote vulkaan op het
eiland Java, een verheffìngs-krater zijn kan.
De meeste vulkanische kegels, namelijk, zijn of geheel of
ten deele zamengesteld uit op elkander liggende gesteentcbanken,
bestaande hetzij uit trachiet of uit jongere lava-soorten,
wier afgebrokene koppen de kratermuren vormen. Zij zijn in
eene tweevoudige rigting met spielen doorsneden: 1" met spielen,
welke ovei-eenkomen mei de scheidingsvlakken van neptunische
gesleenlen en de afzondering daarstellen van vulkanische
steenmassa's in banken en onderverdeelingen er van. Dit stelsel
van spielen hell dus onder een gelijken graad als de zijden
des kegels, d. i. als'zijne hellingen, loopt derhalve evenwijdig
daarmede; deze bedraagt, bij voorbeeld, in het noordèlijke
gedeelle van het plateau van Segala herang, aan den noordelijken
voet van den Tangkoeban praoe (zie II. bladz. 57.) 0^,
is derhalve horizontaal; bij den Soembing (zie II. bladz. 314.)
in de hoogere zonen: 50^, in de lageren: 23"; bij den Téngger
1121
(zie II. bladz. 817.): IG à Sa^"; bij den Ilawon (zie II. bladz.
902.): 30^ en bij:den Lamongan: 56°. —'2,°. Door een systeem
van spielen, welke, hoedanig ook de graad van helling der
eerstgenoemden, namelijk, der banken, möge zijn, steeds perpendiculair
slaan. Zij kruisen elkander in twee, ja, menigwerf
in een grooler aantal rigtingen en hierdoor ontslaat de afzondering
der banken meerendeels in vierkante, perpendiculair
staande stukken, welke, naar gelang de banken eene meerdere
of mindere dikte hebben, langer of korter zijn. Slechts zeer
zelden nemen zij den vorm aan van slanke zuilen ; gewoonlijk
zijn zij, in eene verticale rigting, niet veel langer dan hunne
dikle bedraagt; zij vormen alsdan scheeve rhombische zuilen,
welke veelal plomp en onregelmatig van gedaanle zijn. In alle
kraters op Java kan men uit de afvvijkingen, welke in deze
wijze van splijting worden waargenomen, ten duidelijkste de
wetten herkennen, waarnaar zulks wordt geregeld, namelijk,
dal het eene stelsel van spielen eene perpendiculaire rigting heefl,
terwijl het andere onder een gelijken hoek afdaalt als die, welke
aan de helling des kegels wordt waargenomen.
Hieruit volgi derhalve, dat het tweede perpendiculaire systeem
van spielen slechts kan ontstaan zijn ten gevolge van zamentrekking
bij het bekoelen der gesmoltene, of allhans door den
gloed des vuurs week gewordene steenmassa's, ter plaatse
waar zij zieh thans bevinden en dal zulks in verband moet
slaan met de wetten der zwaartekrachl; meu ziet toch, dat,
ter plaatse waar de banken in eene horizontale rigting liggen,-
gelijk die der basallachtige lava op het plateau van Segala
herang (vergelijk Lamongan Figuur a), zij door de spielen
van het tweede systeem, welke perpendiculair slaan, onder
regte hoeken worden gesneden, terwijl in die gevallen, waar
de banken eene meer of min steile helling aan de zijden van
kegelbergen hebben, gelijk in de vroeger aangehaalde voorbeelden,
zij alsdan onder een meer of min scheeven hoek door de spielen
n" 2 worden doorsneden, welke ook hier, even als in de
vorige gevallen, perpendiculair gerigt zijn. (Vergelijk Lamongan
Figuur 2, c.). Dil zou niet het geval kunnen zijn, indien de
m
»