was daarover vergramd. — Tournon was reeds vertrokken, niaar
den achtergebleven’ legaat (Maigrot) zette hij in eene gevangenis,
liet hem vervolgens stokslagen geven, en verbände hem levenslang
naar Tartarije. Tournon werd op reis aangehouden, opdat twee
Jezuieten, die men als afgevaardigden naar Rome zond, hem vooruit
mogten zijn. In het vervolg verordende de keizer dat geen zendeling
vergunning zou ontvangen om in het land te blijven, die niet verklaard
had dat hij de leerstellingen van Kong fu tse en de plegtigheden der
Chinezen, ten aanzien van de dooden, goedkeurde. De bovengenoemde
nuntius benevens alle apostolische (welk een misbruik van het "woord!)
plaatsvervangers, die de paus gezonden had, werden aanstonds uit
China gebannen. — Dit waren Jezui'etenstreken, waarvan zelfs Zijne
Heiligheid zieh niet het verwijderdste denkbeeld had gevormd; want
hoe kon hij ook slechts een oogenblik gelooven dat zijne getrouwsle
zonen zoo iets goddeloos ondernemen zouden?
Tournon, gebelgd, maakte nu het bevel van zijn’ heer openlijk
bekend, zoodat alle zendelingen, die de gevoelens der Jezuieten hul-
digden, als ware het in den ban gedaan werden, en degenen die den
paus aanhingen, het land inoesten verlaten. Eindelijk kwam de patriarch
te Macao, en wilde zieh terstond naar Europa inschepen. Toen ver-
scheen er een bevel dat men hem daar zoo lang in bewaring moest
houden, totdat de twee afgezanten der Jezuieten hunne zaken in
Europa afgedaan zouden hebben. De Portugezen'waren reeds verbitterd
genoeg over zijne inmenging in kerkelijke zaken, en behoefden het
keizerlijk bevel niet om hem met de meeste gestrengheid te behandelen.
Men beschouwde hem als een’ staatsgevangene, en de bissehop van Macao
bedreigde hem zelfs met den ban, indien hij de vorige maatregelen
niet wilde herroepen. Te vergeefs, poogden de Augustijnen en andere
monniken hem verligting van zijn hard lot te verschaffen; dit ver-
loornde zijne vijanden des te meer. Zijne bedienden werden hem
ontnomen , men beroofde hem zelfs van levensmiddelen , toen de
kardinaalshoed hem door den paus gezonden werd; eindelijk stierf de
wreed geplaagde man aan eene beroerte.
Nog had de paus alle hoop niet opgegeven om eindelijk over alle
zwarigheden te zegevieren, en zieh ook in China als gewetensdwinger
erkend te zien, daarom zond h ij, in het jaar 1721, zijn’ zeer getrouwen
dienaar, Mezzabarba , om dit groote plan te volbrengen , en eindelijk
de magt der Jezuieten te verpletteren. Om den misslag van zijn’ voorganger
niet te begaan, verzocht hij behoorlijk verlof aan het hof te
Lissabon, en toen.hij te Macao aankwam, had men een’ troon voor
hem gereed gemaakt, waarop hij zieh ook plaatste en aan de verschillende
zondaars en geestelijken dier stad de vrijspraak van zonden gaf. Zijn
reis naar Pe king was voorspoedig. Daar werd hij bij afwisseling met
gestrengheid behandeld of uilgelagchen , zoo als des keizers luim het
wilde. Kang hi sprak over de vermetelheid der vreemdelingen om zieh
zoo bepaald uittelaten over de plegtigheden der Chinezen , hij lachte
om de onbeleefdheid, aanmatiging en onfeilbaarheid van den paus ;
zeide later weder dat hij geheel met hem instemde, en dat het verschil
hunner gevoelens zeer onbeduidend was; dreigde met het ontslag van
alle zendelingen, behalve enkele weinigen, die in zijne dienst waren,
en liet eindelijk den tusschen vrees en hoop zwevenden legaat met
een’ vriendelijkenhanddrukvertrekken. Kang hi schertste echter slechts
voor hetuiterlijke, en ging zelfs zoo ver, om geheel Europa lotscheidsregter
in deze zaak in te roepen; want hij wilde den strijd door den Russischen
gezant, die zieh toen aan het hof bevond, algemeen bekend laten
maken. De twisten der zendelingen onder elkander zag hij met het
grootste misnoegen; maar hij verfoeide h et, dat vreemdelingen zieh met de
gevoelens zijner onderdanen bemoeiden, en de uitroeijing van het pausdom
werd van dit oogenblik af een ernstig.voorwerp van dezorg der regering.
Men zou wel mögen vragen : hadden de Jezuieten gelijk, of hunne
tegenstanders ? Met weinig woorden kan men dit beanlwoorden. Vermits
de paussen eenmaal de vereering van zoo vele heiligen verordend
hebben, kon men bij die duizenden ook wel den enkelen Kong fu tse
voegen, hetgeenin den almanak weinig onderscheidzou gemaakt hebben.
Men leerde dat er een vagevuur bestond, bragt offers voor de dooden en las
missen voor de afgestorvenen, om hen door menschelijke hulp aan de
eeuwige pijn te onttrekken. Daar men deze menschelijke verdichtseien
als regtzinnig beschouwde , waarom niet ook de Chinesche wijze
van vereering der dooden? Het hart, dat van de liefde en waarheid
des Verlossers doordrongen is, verfoeit natuurlijk beide deze dwaal-
wegen, en slechts zoodanige Chinezen, die de kracht des eeuwigen
levens aan hunne ziel ondervonden hebben, moest men bekeerden
noemen; zij hebben het verbod niet noodig, de benamingen van het
Hoogste Wezen worden ook hun slechts duidelijk, die naar den geest
verlieht zijn; de overigen zijn altijd het materialismus nabij, hoe ook
de namen luiden mögen.