westen, China niet een enkel grondig en oorspronkelijk man in zijn
eigen land voortbragt. Al wat men deed, was den voorvaderen alle
eer te bewijzen en hunne grondstellingen onvoorwaardelijk le volgen.
De boekverzamelingen van deze regerende lijn zijn de volledigste en worden
door geene andere dynastie overtroffen. Een gedenkteeken van
deze soort bestaat te Ning po; het is eene groote bibliotheek over
alle onderwerpen, welke de geleerden aangeroerd hebben, en won-
derbaar is de orde en rangschikking. De invloed der dynastie zelve
was negatief, en de herinnering a.an de dwingelandij der Tarlaren
scheen de onderdanen voor een geruimen tijd zeer sterk aan hunne
Chinesche opperheeren gehecht te hebben. Maar het Rijk had geen
bloeitijd zoo als het westen, verblijdde zieh niet over vooruitgang in
het maatschappelijk leven, in zeden en godsdienst, raaar hing verstijfd
aan den ouden Kong fu tse en ßoeddha. Daarom bleef de menschelijke
geest ingekerkerd, diep verlaagd en bezoedeld, uithoofde van de
onteerende afgodsdienst. De schranderste natie van Azie kon niet eens
de grondstelling der trage Maleijers bevatten, dat er slechts een eenig
God en wereldbestuurder is. Bij de prediking van het pausdom bleef
het volk aan het zinnelijke en stoffelijke hangen; het was niet in Staat
zieh tot die hoogere wereld des lichts te verheilen, om' voor den troon
des Verlossers der wereld te vertoeven. Zonder reinheid van godsdienst
kan zieh echter nooit eene natie tot werkelijke hoogte van
geestbescliaving verheffen; daarom wacht dit Rijk nog tot op den dag
van heden de verkondiging des Evangelies, om zieh uit den afgrond,
waarin het verzonken is, te redden.
Doch wij rnoeten diep betreuren, dat, hoewel men in het westen
de wet der liefde kende, niettemin een dertigjarige oorlog in Duitsch-
land gevoerd moest worden om de vrijheid te waarborgen aan de
waarheid des geloofs, terwijl in Frankrijk de onteerendste burgeroorlog
met de onderdrukking der Protestanten eindigde. Bijgeloof en waan
verkeerden echter in te groot gevaar, om door reinheid, liefde en
licht overwonnen te worden, zoodat er in Portugal en Spanje eene
inkwisitie noodig was om de geestelijkheid van den paus in aanzien
te houden, en een groot, onvermoeid genootschap van Jezuieten ver-
eischt werd om de grootste ongerijmdheden aan de wereld op te
dringen als noodig ter zaligheid. Het was omstreeks dezen tijd,
dat eindelijk het rioorden van Europa zieh onderscheidde, en hei
overwigt verkreeg; want het zuiden had schaamteloos den regter der
wereld gehoond, door het behouden der Roomsche grondstellingen ;
daarom werd duisternis en zwakheid zijn deel. — De trotsche Armada
werd op Engelands kusten vernield, in Holland zegevierde het zwakste
en kleinste volk op den grootsten heer en het geoefendste leger. Zelfs
het onbeduidende, bijkans onbekende Zweden wederstond koen de
magt van Oostenrijk. De i kolonien in andere werelddeelen werden
weldra de buit der verhehle naties, en zij verkregen zeer spoedig de
overmagt ter zee. — Zoo belangrijk was de wisseling. — Tegelijk
beeide de Christenheid voor de Türken, die men met groote achte-
loosheid naar Europa had laten komen. Maar de vooruitgang van de
menschelijke maatschappij in het gelieel genomen was spoedig, en
het geluk van de groote meerderheid des volks werd ondanks het ge-
durig bloedvergieten gegrondvest. — Uit den strijd van het Engelsche
volk zag men naderhand een lieerlijk gevolg voortkomen, hoezeer
gruweltooneelen deze omwenleling voorafgingen. Altijd waakzaam is
de hand der eeuwige liefde, en de ontferming des Verlossers vloeit
onophoudelijk van Zijnen eeuwigen troon op de lijdende menschheid
neder. Van deze zijde beoordeelen wij de geschiedenis; want elke
andere voorstelling, die niet in de ontwikkeling van Zijn Rijk op aarde
liaren grond heeft, is onwaar.