abundant
nobis hu-
iufmodi.
Cam.
finguïorumbearitudo omnium fit,8c omnium beatitildi
num vniuerfitas fingulorum. Ibi nulla cogitationura
o ecu 1 ratio, nulla affedio num diflimulatio. Hæceftvcra
8c a tern a amicitia , quae hie inchoatur, ibi perficitur?
qua hie paucorum eft, vbipauci boni î ibi omnium, vb ir
o mu es boni,Hie neccflaria probatio, vbi eft fapientu m &
ftultorum permixtio? ibi probation? no egent,quos bea-
tificat angelica ilia, 8c quodammodo diuinaperfedio.
Ad hanc proinde fimilicudincm com pare mus amicos,
quos non lecus ac nofipfos diligamus, quorum nobis nu-
da fine omnia, quibus omnia noftra pandamus fecreta,
qui firmi fine, & Habiles, & confiantes in omnibus.PutaC-
ne queftiquam mortalium efljb, qui non velit amari ?
<5 A L T . Nonæftimo. AEL. S i quem videos inter multos
viuere,8c omnes habere fufpe&os, quafi infidiatoresca-
pitis fiii timere omnes, nullum diligere,nec le diligi à quo
quamputare,noneum mifcrrimumiudicares? G A L T .
Miferrimumplane. A E L . Ergo ipfiimfeliciflimumnon
negabis, qui in eorom, inter quosviuit, vifeeribus requie-
feit, amans omnes&amatus abomnibus, quern abhac
fuauiflîmatrâquilliratenecfufpicio diuidat.nec timor ex -
cutiat.GALT.Optime acveriflune, A E L .Q u o d fifo r te
de omnibus difficile inuentu fit in præfenti,cum id no-
bisin futurum feruetur,quando plures * nobis abundant
huiulmodi, tanto nobis relicioresæftimabimus.'Nudiu-
ftertius cum clauftra monafterij circuirem, confedente
fratrum amantiffima corona, & quafi inter paradyfiacas
amoenitates fingularum arborum folia, flores, frudufque
mirarer ïnullura inueniens inillamultitudine quem non
diligerem, & à quo me diligi non confiderem,tantogau-
dio perfiifus fum, vt omnes mundi huius delitias fupera-
ret, Sentiebam quippe meum fpiritum transfufum in omnibus,
& in me omnium tranfmjgrâfle affedum, vt dice-
remeum Proph'eta Ecce quant bonum & quant iucundum,
habitarefratresinvnuml G R A T . Num omnes illos quos
ficd ilig is,& a quibus fiediligeris, teinamicitiamafliim-
pfiflè putabimus ? À E L. Plerofque omni aifedu com-
pledimur,quostamcadamicirïçfecretai3onadmittimusî
, quæ maxime in oïm fecretorum & confiliorum noftrorü
loan. 15. ij. ueJatipneconfiftit; Vnde Dominus in euangelio, lam non
dicam vosferups,fed amicos meotï caufimq; fiibiungens,qua
'loan.ii.J4* amicinominedigni ha.betenmtyQuiaomnia(mqait)qU£au
ait fanftus diuiàpatre meo, nota feci vobis. Et alias, Vos amici meteftis.Ji
Amirof.Lx f ecerittsqfiapracipiovobis.Dehisverbisfvt fandusait*Ambro
itoKclu. &us)deditformamamicitia quam fequamur, vtfaciamus amici
fecreta. voluntatem,vt aperiamusfecreta noftra amico qustcunque in pettore
babemus, & illius * arcana non ignoremus. Ofiendamus illinos
peftusnoftrumy&illenobisaperiatJuum'Nitiilenim occultât amicus.
Si veruseftteffundit animum fuum,ficut effundebat mjfteria
patris Dominus IES VS. Hæc Ambrofius. Quam multos
ergo diligimus,quibus minus cautum eft fic noftrum pro-
palare animum, & effundere vifeera ? quorum vél ætas,
vel ienfiis, fiue diferetioad taliafuftinenda nonfufficit.
G A L T . Haec amicitia tam fublimis & perfedaeft, vtad
earn afpirarenon audeam.Mihi 8c huicGratiano ilia fuf-
ficit,quam tuus Auguftinus deferibit, colloqui fcilicet 8c
conridcrc, 8c viciffim beneuole obfequi, fimul legere,
fimul conferrc, fimul nugari, 8c fimul honeftari,diflen-
tire interdû fine odio,tanquam homo fibi,atq; ipfa rariffi
ma diflênfione côdire confenfiones plurimas,decere ali-
quid inuicem, aut difeere ab inuieem, defiderare abfentes
cum moleftia, fiiicipere aduenientes cumlaetitia. Hisat-
que huiulmodi, a corde amantium & redamantium pro-
cedentibus fignis per os, per ling^am,per oculos, & mille
motus gratiflimos, quafi Fomitibus conflare animos,8c ex
pluribus ynum facere. Hoc eft quod nos diligendum
credimus in.amicis , itavtrea fibi noftra videaturconfci-
entia,fi non amauerimus redamantero, aut fi amantem
nonredamauerimus. A E L . Amicitia hæc carnalium
eft, & maxime adolefcentium, quales aliquando fiierant
ipfe^Sc finis, de quo tunc loquebatur, amicus ; quæ tamen
exceptis nugis & mendasijs, fi nulla interceiierit inho-
neftas, fpevberioris gratiæ toleranda eft, quafi quædam
amicitiæ iandioris principia ? quibus, crefcente religione
6c fpiritualium ftudiorum parilitate,1 accedente etiam I
Lib. + mid.
cap. 8.D
maturioris ætatisgrauitate, & fpiritualium fenfiiumillu-
minatione,*purgatiori a ffedu ad altiora, quafi è vicino
confcendantj ficuthefterna die ab hominis ad Deiipfius
amicitiam, ob quandam fimflitudinem diximusfacilius
tranieundum Sed iam tempus eft, v t , quemadmodum
amicitia fit colenda, deinceps videamfls. Firmamentum
igitur ftabilitatis, & conftantiæin amicitiafides eft J nihil
eftenim ftabile quod infidum eft. Simplices quippe, 6c
communes, 6c confcntientes, 6c qui iifdem rebus moue-
antur, eflè debent amici ad inuicem; quæ omnia pertinent
jidfidelitatem. Non enimfidum poteft efle multi-
plexingenium, &turtuofum. Nequeverohi., qui non
iifdem rébus mouentur,neceifdem coriientiuqt, ftabiles:
eiTepofluntautfidi. Præ Omnibus autem cauenda fufpi-
, c i o , ^ amicitiæ venenum, v t nunquam male de amico
fentiamus,nec mala dicentieredamiis vel confentiamus.
Accédât hue in fermone iucunditas, hilaritas in vultu,
fuauitas in moribus, in oculorum etiam nutu fcrenitas,in
quibus haudquaquam mediocre in amicitiacondimen-
tum. Triftitia namquc 8c feueriorfacies > habet quidem
honeftam plerumque grauitatem, fed amicitiaquafire-
miffior aliquando debet efle,6c liberior,6Cdulcior,ad co-
mitatem * felicitatemque, fine leuitatc 8c diflolutione
procliuior. Eft prætereaius amicitiæ,parem eflè infériori
fuperiorem. Sæpeenim quidaminferiorisgradus velor-
dinis, vel dignitatis, vel feientiæ, ab excellentioribus in
amicitiam afliimuntur, quos oportet omnia1, quæ extra
naturamfiintjcontemnere & æftimare quafi nihilum 6c
inane : 6c in pulchritudinem amicitiæ, quænonfericis
velgemmisornatur, nonpoflèflîonibus dilatatur, non
pinguefcitdelitiis, necabundatdiuitiis, non hpnoribus
extollitur, non dignitatibus inflatur, femper attenderc:6c
fiead originis récurrentes principium?æqualitatem quam
naturadedit, nonŸ autem circumpendentia, quæ morra-
libus cupiditas præftitit, fubtiliexaminstioneconfidera-
re. Itaque in amicitia, quæ naturæ fimul &gratiæ optimum
donum * eft, fublimis defeendar, humilis afeendat,
diuesëgeat, pauper dkefcat, 6c itavnufquifque alteri fu-
am condi tione m com m unice t, v t fiat æqualitàs ficut feri-
turn eft, jQui muhum non abundattit, & qui modicum non minorauit.
Nunquam ergo tuo te præferas amico, led fi forte
in his quæ diximus fijperior inueniris, tunc te magis
« amico fubmittere non cuniteris, praeftare confidenciam,
extollere verecundum- 6c tarito plus ei çonferre honoris,
quateto minus conferendum vel conditio, velpaupertas
prælcribit. Præftantiflimus iuuenum IonathasnonRe-
J giumftemma, necregni expeftationenj attendens, foe-
i dusihiitcumDauid, 6c feruulum inamicitiaadæquans
Domino, fic fugatumd patre,- fic latitantlem in eremo, fic
adiudicatum morti,neci deftinatum, fibi prætulit, 6c fc
humilians 6c ilium exaltans, T«, (inquitj srisRex,&egoero
fecunduspóflte. O præclariflïmum vèræ amicitiæ fpeculumi
Miraresl Rexfiirebatinferuum, & quafi in æmulum re-
gnitotam patriam excitabat, facerdotes arguensprodi-
tionis prolola fufpitióne trucidât, In ftrat nemora, valles
exquirit, montes 6ç rupes^armata obfidet manu, omnes
fe Regiæindignationis fptmdent vltores : folus Ioi>athas,
qui folus iuftius poterat inuidefe, patri refiftendum puta-
uit, deferendum amico, præbendum in tanta aduerfitate
confilium, 6c amicitiam regno præferens, Tu eritt (ait) Rex,
& ego ero fecunduspoßte.Et vidc quomodo pater adolefccn-
tis contra amicum excitabat inuidiam, conuiciis vrgens,
terrens minis, fpoliandum regno, honorepriuandum
commemorans. Gum enim in Dauid mortis fententiam
protuliflet, Ionathas amico non defuit, Quare morietur
Dauid î Quid peccauitïQuiJfecit? Iplepofuitanimam
fuam in manu fua, 8c percuflit Philiftæum, 6c lætatus es.
Qijare ergomórietur i Adhancvocem verfus ih infani-
am R ex, lancea nifus eft c onfodere Ionatham cum parie-
tc, addenfque conuicia minis, F(/i , ('inquit) mulieris vitro
virum rapientis, feioquia diligts eum in confufionem tu am, & in
confufionem ignominiofa matris tua. Deinde totum virus,quo
peäus iuuenis afpergeretur, euomuit, adiiciens verbum
ambitiohis incitaroentum, fomentümuidiæ, zeli 6c amaritudinisincentiuum^
QuamèiuvixeritfiliusIfaf,non ftà-
______________ bilie-
E
Qgemad-
moduni a
micicia (it
colenda.
F
forte faedi
tatemque.
deeft aute.
Cam.
optimum
eft donum
Cam.G
£.00*8.15.
;I.R«g.£3.l7
armatama
nu oblidct
Cam.
H
J. Reg. to.
anvem*
non ante-
po. Cam.
Ltb+dtoff:
EccltA9-IJ.
Pjal.t4.15,
Iacob.i.y
vtfc fibific
Cam.
D
Ruth. 1.8.
abfcjuepudorecolliatnicitia.
Cam.
bilietur regnum tuum. Quis non moueretur his verbis,
non inuiderer ? Cuius amorem,cuius gtatiam, cuius amicitiam
noncorrumperent, nonminuerent, nonoblite-
rarent ? Ille amantiflimus adolefcens amicitiæ iutacon-
feruans, fords ad minas , paciens ad conuicia, propter
amicitiam regni contemptor, immemor gloriæ, fed me-
mor gratiæ, Tuer if, (inquit) Rex, & ego erofecundus pdft te.
Repertos quoldam dicit Tullius, qui pecuniam præfetre
amicitiæ fofdidumæftimarenp , illos autem impoflibile
reperiri, qui honores, magiftcatus,impetia,poteftates,
opes non * amicitiæ an tepon ant 3 vt cum ex altera parte
propofita hæc fint, ex altera ius amicitiæ, non multailla
malint. Imbecillis eftenim natura ad contemnendam
potentiam. Vbienim (ait) inuenies, qui honorem amici ante-
ponàtfuoî Ecceinuentus eftlonachas v iâ o r naturæ, gloriæ
ac poteftatis contemptor,qui honorem amici fuoptæ-
ferret, Tuer is, (inquiensj Rex, & ego ero fecundus poftte.
Hæc eft vera, perfeâa, ftabilis & æterna amicitia, quam
inuidianoncotrumpit, non fulpicio minuit, nondiflbl-
uitambitioj quæfictentatanonceflit , fic arietatanon
cotruit ; quæ tot conuiciis pulfata cernitur inflexibilis,
tntlaceflnainiurijspetmanfitimmobilis. Vadeergo, 6c
tu fac fimiliter. Verum fi tibi præferre quem diligis, durum
vel etiam impolfibile iudicas ; vel parem eum tibi
facere, fi vis efle amicus, nonnegligas. Non enim amicitia
reâecolitur, a quibus æqualicas non lèruatur. Defer
amico vtaquali (ait Ambrqfius^) nectepudeatvtprauenias
amicum officio. Amicitia enim nefeitfuperbiam. Fidelis
quippe amicus medicamentum eft vitæ , immortalitatis
gratia. Iam in bèneficiis, quomodo colenda fit , attend
an ts , 6c hinc aliquid de alienis manibus extorquea-
mus. Hac lex (aitquidam) in amicitia fanciatur, vt ab
amicis honeftapetamus, &pro amicis honeftafaciamus, necexpe-
ctemus vt rogemur -, cunftatio femper abfit. S i perde n da eft
pecunia propter amicum, mulco magis amici vtilitatibus,
vel neceflicatibus conferenda. Sed non omnes omnia
poflunr. Abundatifte pecunia, illeagris6cpofleflioni-
bus, alter in confiliis plus poteft, alter magis excellic in
honoribus In his qualem te debeas exhibere. amico,
prudenter aduerte. Et de pecunia fans dedit feriptura,
Perde (inquitj pecuniam propter amicum. Sed quia oculi
lapientisin capiteeius, fi nos fimus membra 6c Chriftus
caput, faciamus quod ait Prophera, Oculimifemper ad
Dominum, vtabeoaccipiamusviuendifbrmam, de quo'
feriptum eft , Si quis indiget fapientia, pofiuletd Domino,
qui dat omnibus affluenter & non improperat. Sic igitur des
amico yt non improperes , non mercedem expedes,
nonfrontemobducas, non vultumauertas, nondepo-
nas oculos ; led ferena facie,hilari vultu, fermone iucun-
do intercide verba petentis : occurrc beneuolentia , vt
noti rogatus videaris præftare quôd petitur. Ingenuus
animus nihil magis erubefeendum æftimar, quam roga-
re. Cum igitur tibi efle debeat cum amico cor vnum, 6C
anima yna iniuriofum nimiseft, fi non fit 8c pecunia vna.
Hæcigitur lex in hae patté inter amicos teneatur, * vt fic
fe fibiluaquc impendat, vt qui dat, feruet hilaritatem,
quiaccipit, non perdat (ccuritatem. Boozcum Ruth
Moabitidis aduertiflet inopiam, port meflores luos le-
gentem{picas alloquitur, confolatur, inuitatad conui-
uium puerorum,& verecundia cius ingenue parcens, iu-
bet meflorib us etiam de induftna (picas relinquere, quas
ilia*colligeretabfquepudore. Sic6cnosdebemusami-
corum ncceffitates fubtilius explorare, petiturum bene-
ficijspræuenire, talemindando modumferuare-, vt ille
gratiam videatur præftare qui accepit, m agis quam ille
qui dedit. G AL.Nobisigiturquib.nihil accipere,nihil dare
per mittit,qualis eric in hac parce fpiritalis amicitiæ gra-
waf AEi.Telicifimamvitt (ait Gipiens)ducerenthomines,Jiduo
baeverbade medio tollerenturyMeu &Tuu. Magnam certeprç-
ftacfpiricali amicitiæ firmitatemlàadapaupércas, q ideo
fan d a eft,quia voluntaria. Cum n.peremptociumlifami
citiç cupiditas,tanto certe facilius amicitia parta feruatur,
quanto anim9 ab ilia peftè purgatior inuenirur.S unt tame
alia in fpiritali*amore bénéficia,quib.ôcadeflè fibi,6c pror
deflè poflunr amici. Primum vtfolliciti fint pro inuicem,
I 4/ ,
*1
orent pro inuicem, erubefcant alter pro alcero, alter gau-
deatpro altero , alrcriuslapfum vt (tiilm lugeat, alterius
profedtum fuum exiftimet. Quibus modis poteftetigat
pufillanimem , fufeipiatinfirmum, confolcturtriftem ,
iratumfuftineat. Sicprætereaoculosrcuereatûramici, vt
nihil quod inhoneftum fit agere, nihil quod d^deceac lo-
quipraefumat. Cumenimquicquidipfedeliquerit i ita
redundet in amicum* vtnonfolumintrafeerubefcat 8c
doleatjfed etiam is qui videt velaudit, fibi, ac fi ipfe pec-
caflèt, improperet, profedfo licet non fibi, amico tamen
credit efle parcendum. Optimus itaque comes amicitiæ
vcrecundiaeft,&ideo maximum ornamentum tollit amicitiæ,
qui ab ea tollit verecundiam. Quam fiepe conce-
ptamab intus iracundiæ flammam , & iam in publicum
erumpentem, amicimeinütus compefcuit velextinxit?
quoties verbum indecens vfque ad fauces progrefliim,
aufteriorilliusafpedusrepreflit ? Quam fiepe incautius
refolutusintifum, vel in otiofa lapfus, in eius aduentu
debitam grauitatemrecepi > Præterea quicquidfuaden-
dum eft, ab amico facilius reeipittir, & fecuriusretine-
turicuiusmagnainfuadendodébeteflèaudtoritas, cum
neefideseiusdubia , necadulatiofitfufpeda. Amicus
igituramico,quodhoneftumeft, luadeatfecure, mani-
fefte, libere. Nec folum monendi funtamicij fedfio- j
pusfiieritobiurgandi. Nam cum quibufdam molefta fit !
veritas, liquidemexeanafeiturodium fecundum illud,
Obfequium amicos, veritas odium parit \ ob fequium ta - 1
men illud multo moleftius eft, quod peccatis indulgens, £errj Cm
præcipitem amicum ^fieti finit. Maxime autem culpan-
aus eft amicus, & hinc præcipue obiurgandus, fi verita-
temalpernatur, &obfequiis atque blanditiis in crimen
impellitur. Non quod non debeamus amicis dulciter
obfequi, & plerumque blandiri, led in oryiibus feruan-
damoderatioeft,vtmonitioacerbirate, obiurgacio con-
tumeliacarcat. In obfequiisvero vel blanditiis, fuauis
quædam 8c honefta affabilitas aflit, aflentati o vero vitio-
rum adiutrixproculamoueatur. Quæ non folumamico,
fednec.libero quidem digna eft. Cuius autem aures ve-
ritaticlaufiefunr, vtab amico verum audite ^nequeant,
huius falus defperanda eh.Quomodo circa( ficut ait Ambrofius)/
» quid vitii in amico deprebenderis,corripe occulteffi te no au-
dierityCompepalam.Suntn.bonacorreiïioneSy &pleruqgmeliores
qua tacita amicitia.Etfiladi fe putetamicus,tu tamen corripe.Etfi
atnaritudo correptionis animum eius vulneret,tu tamen corripe.To
lerabiliora n.funt amici vulnera\quam adulant ium ofcula.Emn-
temigitamicumcorripe.Super omnia tamen,cauendaeft
in correptione ira&amaritudo mentis,ne non cam videat
amicü velle corrigcre,qfuo ftomacho fatisfacere. Vidi n.
aliquos in amicis, corrieendis, co n cep tam amaritudinem
ebullientemq; fororem,nunc zeli, nunclibertatis nomine
palliare,8cfecutos impetum non ratione,lua tali correptione
nunq prodefl*e,imo & ob efle plurimum. At inter
amicos nulla Vitiihuius excufatio eft.Debet n.amicus ami
co compati,cpndefcendere,vitiu eius fuum putare,corri-
perehumiliter,compatienter.Corripiaceum vultus trifti-
or,fermo deieétior,intercipiant verbaïàcrymæ,vt non folum
videat,led etiam lentiat correptionem ex amote, &
G I
non po/fic.
non ex rancore<pccdere.Si forte prima correptionérefpue
rit,recipiet velfecundam.Tu interimora, tuploratriftem
præferens vultum,pium feruans affedum.Exploranda eft
et animiillius qualitas,nam (unt quibus blanditiæ ^pfunr,
&hislibentiusacquiefcunt.Sunt q pro nihilo eas ducilnt,
8c facilius verbo yel verbere corriguntur. Amicusproinde
ita fe conformet 8c ap te t amico, vt eius congruit quali t at i :
&cui in exteriori aduerfitate det adcfle,his,q faut aduerfa
fpiritui,multo magis feftinet occurrere.Igiturficut mone-
re&moneri ^prie^amicitiæ eft,&alterum libere facere nô “ *• c*m-
a{pere,alterum patienter accipere non repugnanterrfic ha
bendü eft,in amicitiis nullam peftem efle maiorem,qadu-
lationem&affen tationé ,q fun t leuium hominu acq^laUa-
cium,ad voluntatem loquentium oïa,nihil ad veritatem. ;
Nulla jpindeiit inter amicos cunâatio, fimulatio nulla,q
maxime répugnât amiciciæ.Debet quippe amico veritaté,
fine qua nomen amicitiç valere non poteft.Complet »«(ait vfd. 1*4.5.
S.Da\nd)iußu$ in mi[mcordia>&increpabit me,oku autepecca-. •