luxta opinionem autem Arianoriimab Eccleliaambitu
repellitur. '
Nihil ergo mirum, li etiam D o d o rum alij quidem,«;,
piindpalieaufei'&atife quam nihil cogitatur,huio io'li
congmereeam arbicrancesjex patre per Filiumprocedere;
Spiritum!fendum^pibdudOremque,patrem,per verbum
aUeuetantrquia Filijomnia ad pattern referuntur,non ta-
men ex Filio di cunt. Alij veto & ei, quiex caula eft, vt Filio
congrtvereponentes; cuius pater principalis 'pracogi-
carilr caula: eo quod vnumprincipium, & vna caufa lie
" pater,’& ‘Filias, lieu t &fVha' eden tia: nunc quidem per Filium
efTe, aeproeedere dicuntrnunc autem ex filio efle,&
prodire | & 'procedere: lecundum fan dor um, vt didum
eft, diuinas rationes traduni^pervtraque illiidemvolen-
tes,& frfyllabisdifterant. _ . •
/ Placuit ergo Damafeen o in huiufmodi Theologiapo-
tiiis vri ,/>'«•, d qua, & corifiibftantialitas,& vnicas, proGefi-
fuumque, ac perlbnarum ordo, &difcretio apparent,
quara aflumendo., ex, caulam canturtmrodo fignificare:
maxime,ne vel vnaperfona, pater, & Filius exiftimaretur
propterprapofitianuin fimilitudinern: Vel ne vidcretur
Filius nihil ante ie cogi rat urn haberelicuc & pater: ita e-
nim ei yifiim eft:& alia,qua pra'didalunt.
Sedifta quidem fufficiunt, etiamfiun'agifter dixilfet,ex
' Filib non efle Ipiritunfi Nuficvero , non ita dixit, foium:
Ex Filio autemnon dicimus:hoc autem nulla ratipne cbntra-
riurtieftei, quodefle.exFiuo'dicitiir. Communemquip--
pe tantliin^fiim per hoc tradit. Si igitur eaexppfitione
^ufcepta,quam multi vo 1 u nt, pi uri m a,q u a func rata,co n-
uelluh'rur, &nequp ipfefibf, neque alijsante ie Do&ori-
btitisfcpricbrdat; noftra‘2iutem.explariationeadmifla, nihil
tale contingit ,' eorumque, qua rata lunt,: nihil omnino
deciditrconftat profedo, hap cede teramexpoficionem;
• illotuWautpm falfiiiii & reiiciendam. Ex quibus etiam
ducicur yCrbi illiiis B. DiOnyfij folutio, quo ait: fohis fans
fuptrfubftantialis deitaiu pater eft: qualem enimfiontem magnus
iite pater Deo, & patri reddit, ante quem^ihil eogi-
tarur: talem Damafcerius in Filio deriegat.' Antehunce-
him pater cogitatuf/-Et rurius huiiiimodi cau^pi aFi-
Iroloannes auferf , qualem Auguftfnus pattern dixit;
principalem ipium caufam appellans. Principaliter enim,
a it, ex patre procedere Spiritum [auction : & a d d id itPrin-
ctpaltter autem dixi: quoniam & ex Filio Deojpiritus inuenitur
procedere.
. Fontem ergo Sandi fpiritus & Filium aDodoribus di-
cMupra monftratum eft, Sed quoniam ante Filium qui-
deni pater cogitatur, ante pattern autem nihil; ipieque ept
patre efle dicitur,atqueiad ipfum refertur: &omne, quod eft'
fe a Filio dicitur, adpnnutm caiffam relationem habet, iecu n-
dum Bafilij fententiam in libro qujeftionum : lecundum
quem modum.& radix, & fon s ,& fo lu s cauia pater did
ppteH-,vtoftendatur,ex quo quoddicituri&hequetria,neque duo
principia deofutnpluralitatefeparata fufcipiantur,vt ait Gregorius
Theologus in lib. de Spiiitu landto. Ideo& di£tum
eft; Vtuo ego propter pairem.FLvjle bora ilia nemo fcitjieque films]
nifipater: Et a me ipfo facio ni htl: E c, ficut audio, iudico: Et; me*
doctrina,noneftmea\E.t-.,patermeusmaiormeeft:&c fic[md. hu-
iufthodi ab eo di6tumeft,quiomniaad pattern referr. ficut
& de jpiritu; alibi quidem ait; quia mittam vobisparacle-
tum, alibi autem -,tquem mittet pater in nomine meo: hoc eft,
per me.- Neque enim perfonam Spiritus fiuuftifuturum
Filium perhoe fignificari lHud quidem, vt fuam oftendat
dignitatem. Dignitateenim, &ordlnefecundus a filio eft, ijixta
magnum,Bafilium ; rnaioremque Spiritufan£tofilium ma-
ghds ait Athanafius.Hoc aurem priricipium fine tempore
honorans; & ne videretur Deoaduerfari; vt£& Theologus
G regorius. / , •
Enimtiero oftenfiim eft etiam comierfioniS rarione,
qtiiapatremadiblum filium confereris vir iandus hocait
cum dixiftet enim fuperfupftantidlis enim diuinagenerationu
res non corner turn ad xnuicem: ftolus autemftonsfuperfubftantialis
dettatispatereft; addidit; cum nonfit pater film, nequefilf usfit
pater : & diuina veropeneratio boefignat:; & qua ^liapradida
firnt.Tenemusjtaque Dodoris intenrionem^lio ex loco
•fibi ipfi,ac Dodoribus cateris concordem; qui fiinteiui^
dem meritijôc in fandorum ccetu nihilo inferiores. Vt autem
quidam volunt, contrarium omnino contingeret.
Fontem quippe Sândi ipintus Filium diçere luxta inue-
dum ab eis lecundum procefliim i vt vanum, ac plutimis
abfurditatibus obnoxiûm,fupra confutarum eft.
Et certe non foium fontem Sandi Ipiritus, magnus
Athanafius Filium dixit : fed & foium eurn dixit Samfti
Ipiritusfontem. Theodoritus enimifi lecundo libro fuæ
Ecclefiaftiçæ. hiftoriæ X X I I I . capit.infert epiftpl am ma-
gni Athanafij ad Afros de Ariminenfi Concilio,in qua,ita
leriptuminuenitur : Quit autem his congredi velit hominibus,
qui nequefua fufeipiunt ? Ham in deCem illorum, &pluribus, vt
pradiximusyffnodiiyalias aliafcnbentes,fatis euidenter,oftendunt,
ftfingulas illarum improbqre. Patiunturautem hoc, quod &Au-
deei tunc paßt [tint. Vtenim tlh foium fontem aquavtua relinquen-
tes , foderunt fibi la eus , qui non potuerunt aquam continere :
feriptum eft autem apud- Prophetam Hieremiam: Ita & ifttpu-
gnantes aduerfus vniuerfalem fynodum, foderuntfibtfynodosplu-
ftmaß. ~
Sed & in libro contra Arianos,magnus idem Athanafius
laliiatorem lolum Spiritus làndi làrgitorem elle'ait
dicens : E contrafaluatorcumfit Deus,®ni patrisfemper imper
arts, Spiritusfan fit largitorfolus tf/?.Hçaigitur ex abundan-
ti dida lunt, ad oftendendum : quia & Filius Sandi lpiri-
tus fions didus fit. ® *
Siigitur Dodores fibi ipfis , atquë inuicem'cohcor-
-des elle, necellàrio fatendum eft : hoc autem nuncmaxi-
m e fit, nihilqueconcellbrumdogmatumnutat : his ira
expofitis, vt didum eft: alias autem contra penitus contingit
: euidens profedo documentum eft, harte quidem
expofitionem veram efie lolam, pmnefque,prater iftam,
falfaselle.
Pater item didi illius folusio, quodpoluit Gregorius
Theologiis: Omnia fcilicet,qua habetpater,effefilij, prater cau-
fam.ficat enim D. Dionyfius patrein ad lolum filium con-
ferensiuxtaconuerfionis ratioriem, Datrera foluirt fontem
dixit : non enim eft Filius fons patris : neq; enim con-
uertitur : ita & fummus hie v ir , prater caufiim habere Filium
patris omnia dixit: cauiam fcilicet,quam habet ad
Filium , pater. Siquidemeriimarbitranrurperhoc, làn-
dum virum, nullam omnino caulam Filio reddere , fàl-
luntur. Ipfe enim eft , qni aiv. exprincipioprincipium: quin &
in oratione,quàmfacit ad Chriftum,ita inchoauit dicens:
Te nunc quoque benedicimüs, chrifle heus, verbum, Sanftifpiri-
tusfineprincipio feruator : quam ergo Jiabetpater ad FUium
caulam indicate voluit : alirer quippe fibi iph non cön-
^rueréfjlèntentiaque fàllax videretur.Dicere enim prçtér
caufam, omnem caulam auferéntis elle volùnt: hôc autem
falfum eft. Vel creaturâfum enim ipium certe caulam
dicent. Atteftaturhis,&ipfè dicens : Omniaqvababetpater,
filijfunt pratd? caufam:& omnia qua habet Filius,$piritus
làndi funt,prSter natiuitatér».
Conftat ergo, quia patrem ad Filium comparans, prater
çaulàm, dixit, quam fcilicet habet pater adfilium,fic-
ur ôc quod fcqu'Fcur, Ipiritum ad Filium compàîantis eft,
relationem illorum ad inuicem inlpicientis, lecundum
illorum proprio« proccifiis. Dicere namque , Ipiritum
habereortmia,pratetnatiuitatem,nihil aliud fignificat,
nifi prater quam immediatumex patirc eftè : quippe cum
Films quidem ex patre fine medio fit, iuxta proprietatem
fuam ; landus autem Ipiriwiis ex patre per Filirtm procedat.
quocirca, neque conuertitur. quoniam, neque pro-
! ccllusilli , 0c conlequenter, neque lubftantialiaconuer-
! tuntur.Et ex hoc igitur nihil pro leconcludunr.
Eadem vero rationc, ne id quidem illis opitulatur,quod
ait S-. Maximtis in Epiftol. ad Marinumita Icribcns : fy-
nodicorum igitur prafentü fanftifiimi Papa, non tot capitula :
quot fertpfiflis, repudiarunt , qui in regia ciuitateconuenerunt..
Duo autem fola, quorum alter urn quidem de Theologia , continet:
quia inquit, etiam ex Filio procedere Spiritum fanftum,
alter urn vero de diuina incarnations: quia fcripfit,non fine pri-
Mtpatrispeccatoejfe Dominum, in quantum homo er at, Etpri-
mo quidem concordes Romanorum Patrum protulere fententias.
Cyrilli quoque Alexandrins in expofitione fua fuperloannis Euangtlium;
gelißtn : ex quibus fetpfos non filiumJpiritus caufam facereofiende-
rtiht. Vnatn envoi tiouefuntfilij,& fpiritusejfecaufam talterius
quidem,fecundum natiuitatem : alteritis vero feci
nem:fed,vt per ipfum procedere ïnftrtuarenrficque, coniunftionem
que ad ipliim referart tur omnia* Vnde & magnus Bafilius
àicebztiïlaturalvbonitasy®ia dignitas ex patre per vntgeni-
tum ad filium pertingit i Ita & fubftântias fatemur, piumque
vniciprirtcipatus dogma non decidit*
Confdnant qiiidem & ilia prateritis : veriini ne id qui-
demdilïèntit,qüód fequitur.Nam dicexcipropterea & exfi-
lioprocedere dixerunt : vt per ipfum ihm procederefignificarent:
nihil eft aliud,quam dicere:idcirco,ex filioprocédit:quia
proceditper filium : quiaêhimper filium procedit;natu-
ralitër fcilicét atque ellcritialiter pro cedit* Itaquippe&:
êflèntiæ cöniiuidio, & jncommutàbilitas dëelarabitür:
quod autem pér âftqiiod nàturaliter, atque eflèntialiter
prodit,ex. iplo etiamfubftantiam habet.Itaque,per filium
prodire, idem cft, qiiod per filium procedere. hoc enim
indicat per filium habere fubftantiam. quod igitur fupe-
rius proeefîionem appellauit, hoc in confequentibus per
filiumpfó,dife,acprocedere dixit.
Conftàt ergo & ex his,ex filio ptocederé quod dicitur;
idem efte,qUod per filium procedere. Porro ifta etiam ante
funtdida* Sed & illud qüóq; demortftratuni eft, quod
eflçntia fili) ad patrem identitas , omnia patris filium ha-
beré facit, prater folurti, pattern eftè*. Arqué eodem modo
, quo eaàtn pàtèrialitef qüippé èftenriæidênticas tolli-
tur »maxime çüm diétumfit, vïia tantum re, êos differre:
qùodhic pater fit jille,filiüs;alia Veto omniàjelTe communiai
Pateritaqub catilà Ipirituseït, ficut Sifilius. Diéfcum
eft tarnen i ebs non àlïèrëre filium Sânââ fpiritus caufam,
proptér ilia, qua pradiófca funt., quod enim ex Dàtriafce-
nô libi Vult i eXfilio non dicimus : ne duo principia diüifa yî
,dçarttur cheeperfona filijjvi patris pënbna»eflè,nihil pra
,ïëcogitàtuni Habens:'höci&iftisinhocloco fibiviilt; V -
num enim principium eft Sanâus Ipiritus, pater & filius:
Et : neque filius line patre, neque, fine filioipater. Non è-
nim elïet procedçns Spiritus lartdus: qüiâtàmèn pater fine,
caula eft. ipficàufariomen feparàtum eft. quacaufi
Itaque quodS.CyriUusplurihtis in locis Spiritfirtt fan-
(ftum ex filio ficut etiam ex pâtre diéat,eumque ex filio ef-
fe ,& peripfum,& exipfpnàturaliterprocedëre2 & quia
per ipfiim profufus na,turaliter propriâm npbis fubftan-
tiam lignât,& quæ talia, fatis füpra dèclaratum eft. Sed &
Romanorum ppfitprum-, Hilàïij fcilicet, Ambrpfij, U
Auguftini diéta huic lententia cöngma prôduxerunt :
qiiijôi ex filio procedere Spnitüni fitfiéfeum dpcënt. Hæc
autem mïruirt,fi non etiam caulàin iftfinuant.Eaenimra-
tïône,vt datufintelligi irtëque ctfirt tx V'eq éflè, ë ï pV
tue procedere fpiritu? aflèritur,caufam defignabit. Sedifta
, prater feripturæ intentionem fûntinempe, quohiam
iuxta fandtuin Cyrillum, Qcçid.erttalëfque Doétores fatentur
huius effe fententiæ,qui èuidënter ex pâtre,& filio,
veluti ex vno prindpio prodire, ac ptbeedere, vt diétum
eft,Spiritum landum confitentur. Nihil ergo nouumà
fe ipfi§ introducunt, qui etiam ex fifio fpiritüm procédé-,
re ratentur : fimulque præfens ëpiftola Romanorum pà-
trum prséexpofitàs allegationes iliprUm veraciter ëflè
eommendat. Àucenim ip% omnes funt -, aut exdpfis aÜ-
:qua»qùas tuncprôtûlerunt* Non enim profetto falleba-
tur fartâtus Maxirrtus,aüt mentiënsifta dicebat.
Qujdergoîîbi yolurtt, cum Spiritum lànâum ex filio
quidém procedere dicünt :: non autem ellè filium çau-
farti Sàndi fpiritus adijciünt 3 quiaenim filius quidem ex
patre ëft: Fili j au teïrtomftiaadpatrëmrelérürttpri didum
verp eft etiam à fandis > ëx patre & filio Spirituin.làn-
duin^velutfei vna ve-,Si ypo principjo elle, ac procedefei
prppterea, ex huiufinpdifententijs apériierunt fe j filiiirti
npnpropriam, ;&J>eculîarem'Càülatn fpiritus , prêterpa- . x ... ^ . . . .
tremî intfeUigere. hierito lartë. Nëqrtë enim duo fiittt di* adSpirituni fandùm rëlata, filium quôquê comprehen-
uifa c0ntra fe ,atqùe ab inüiçem difiundaprincipiàSana . dit» quia,^>ër filium procedir» Nam e^patre procedere
dilpkitus : neqùë Vt perfonæ dùæjitaduO'eriamSpiritus I Podôresprô eo acceperunt -, quod eft expatre per filium
fandi principia funt. quemadmodum enirn tnitrit ’quidem
pater Spirituin landum: iuirtit afitem hunc etiam fi-
lius:neque tamen filius alia milfion'is Caiifa prater patrem
eft: rieque enim m'ittit pater fine filio, firtuti neque fine fi*1
lio facit: quodrea etiam didum eft, yriadatiohe, 6c vrti
largitioiie mittit Spiritum landum : ita & de ep > qudq
proppliiimus dicendum.atque'eb magis,quo miflio idem
eft, quod procelfio ,v t lupra declarat u m eft. Aut, fi fianc
nimium contentiolus quilpiam lubftantialisSandifpiri-
tUs ptbeeflionis indidum dicariprbfebJb»nunquam mic
procedere.
Sicitaques&quainpradidaepiftolapofitafuntjVeritati,&
fibi ipficondnunc: & , qiia a S * Cyrillö,latirtilquè
Dodoribus de Spiritii fando dióta func , interroganti.
S» Maximo Romani allegaüemnt. impoflibile rtamqüe
eftimagiftros'Ecclefia,ë3c filio elfe, atqtie procedere fpiri-
iurii dicere: & rurfus,per filium elfe,atquèprocedereide
indé caülam a filio auterre .-hoc enim eft aperta contradi-
dio.conftatq'ue,quia & ipfi contradicentes, quod dicitur
ëx filio procedere, vt , quo cadla fignificetur , nonfufeifilius.
teretilra filio,nifietiam ex iplo efiet:alioqUilrtinifter efiet | pitirit. Ex ■,eniin prapolitio j & , maximein diuinispeifo-
^ , nis,pro,Ceirunlcum caufecommendat:&,/?«>•, tantundem
Non itaque #el pater folus caulàeft Spiritüslahdififc‘
ne filio: vel fine patre filius. per filium enim procedere dicitur
: & pater per Vërbrtm pródudór elfe Sandi ipiritüs .
afteliëraturt' Conftat hoc ëtiâm exlèquëhtibus ipfiüs ver*
bis. Aitenim: Vnam Uoruntfilij,&Jpiritus caufam pitUmiü-
teriüs quidem feciirtdlim natiuitatem: altëfius Vërö,fe-
cundUm procellionem. H ac aucem pradidis optimë
conlbriant. Nam, filius quidem ex patre fecundum nà»
tiuftatis , Vel genifi dëfirt içiortem,ex patre fineyllö medio
eft. Spiritus landus autem iuxta prócedïonis , feu proee-
dentisterminüm,ëi patre per filiüm eft»qtiç, cum ita li nt,
congrue filius aclpiritusad\*tiurtiprinCipiUm patrem te-
fcruntur, vt filius quideiti ieorfiirti non fit caüia. Noh e-
him eft vél filiits, vel quacunque caufa, finëpatte : pater
Veröj.ac filius, vna caula, Vnürrtquéprincipium utSandi
ipiritus.
Etfi en im,vt fiipra declaràtum eft, elïè fiabet a filio, ab
ipfo fcilicet fumens , ac penitus ex ea caulà eum penderc
pietatisratio tradit,& quç aliaprçdida funt:ob id tamën,
qitod filius quidem fit ex pacte fine medio, fpiritus autèm
per filium procédât,aeper ipfum patri óortiiigatur t quöd-
qüé fili} omma ad parrem referantür, pater vnum Sandi
fpiritus principiiim diëetur, quocirca folus quoque forts
deitatis didus eft:fort (que,&i'adi3lfilij,&^>irittis,& folrts
caufedici poteft,quöd ttihil antëie éogitatum nàbeâti àt-
Biblioth.VetiïAtr.ToiHA 4.
Valet: non foium ■, quia vt didum eft, in dirtinis idem valet
, quod, eX: fed quia ^ eciam per fe ip lam in quibus allu-
mitUr , vbique caufam indicat. fiufe enim per inftiumerv
tum, vt pfer Caulam j vel, Caula conlbrtiuiri dicimus:fiue,
pet locum rqUiacartlamotUS, eft locus: & tiiotus omnis
frt magnitudihe, atque diftanria: fimilitbr vt per caufam
dicimiis:fiue»per tetnptiS iridem:tempus eiiim motui plu-
rimum COftfert; fiue in lyllogifmis extrema per medium
connedi didmus: conftat , quia per irtediam caufam, fe-'
cundum atiimi motum, fiiie trhhigreftiohem cbntingit-
Prorfus vfero polfibile iioiieft,vt,cum didvems,per,non .
etiam aliquam caulam vtia cogitemiis.quoniam igitur per
filium prodire, ac procedere dicitur Ipiritus landtis: caufam
profedo, & filium efle , ttecelfariodaturihtelligi. Et
fimul conftat, vt fubftantialem caufam: quippe ab illis
confiimmatt, & pleniflima perfedione , iummaque ad
patrem*aqUalitate, fiue Vnitatelongiflimeremotumeft,
filium inftrUmenturn portere,feulo'cum, feu tempus, a.ut
aliquam imperfedam,& alterius ellehtia: caulam.fi en jm
in creatiiris »Vnam, Cayfam, vnum cr'eato^em, Vrtum.patrem,&
filiiim coirtmendat per: mrtlto lane magis in con-
X V I
I m
liibftantiali eis Spiritd&doVnamcaufain‘,vnumq;prin-
cipium,pattern,& filium Cpmmertdat. : ^
| Mao’nus'braterea Bafilius ad Amphilocliiiim feribens,
V I I I . capit.fipait :Ouodperfiltum create pater dicitur, neque
/ - " d :c 3 ' • ~ itnper-