diligit.
Cam.
dictum.
Cam.
Vnde orta
fit amicieft
in rebus humanis atquediuinis, curabeneuolentia &
charitate confenfio. QWquidcm diffinitio, ad amicitiam
exprimendam, fatis mihi videturelTefufficicns, ft tarnen
more noftro charitas nuncupetur, vt ab amicitia o-
mne vitium excludatur; beneuolentia autem ipfefenfus
amandi, qui cum quadam dulcedinc moueturinterius,
exprimatur. Vbitalis eft amicitia, ibi profe&o eft idem
veile & idem nolle, tanto vtique dulcius quanto finceri-
us, tanto fuauius quanto lacratius; vbi lie amantes nihil
poftunt veile, quod dedeceat, nihil, quod expediat, nolle.
Hanc nempe amicitiam prudentia * ditigit, iuftitia
regit, fortitudocuftodit,temperantiamoderatur,de quibus
fuo loco difputabimus. Nunc autem fide eo , quod
primum quxrendumputafti, videlicet quid fit amicitia fa--
tiS * datum exiftimas,edi cito. Ivo. Sufficiunt plane ea,
quae didfca font, nec aliquid mihi fuggeritur vltra quod
quaeram. Sed antequam ad alia tranleamus, feiredefide-
roj Vnde primum amicitia inter mortales orta eft, natura
an cafu,an neceflitate aliqua, vel certe praecepto, aut lege
humano generi impofita, in vfam venerir, vlus vero earn
commendabilemfecerit. A e l . Amicitiae, vtmihiVide-
'tur, primum ipfä natura humanis mentibus impreffitaf-
fe&um.deindeexperientiaauxit, poftremo legis au6to-
ricas ordinauit. Deus enim fummepotens & lumme bonus,
fibi ipfifufficiensbonum eft,quoniambonumfuutn,
gaudium fuum, gloria fua,beatitudo fua, ipfe eft; nec eft
aliquidextraipfum quo egeat, nonhomo, non angelus,
non caelum, non terra, nec aliquid quod inipfiseft. Cui
omniscreaturaproclamat, Deusmeuses, quoniambo-
norummeorum noneges. Nectantum fibifufficit ipfe,
fed & omnium terunmiftirientia ipfe eft, dans aliis efte ,
aliis & fen tire, aliis infuper Sc fapere, ipfe omnium exiften
tium caufa, omnium fentientiumvita, o mnium intelli-
gentium fapientia. Ipfe itaque fumma natura omnes na-
turasinftituit, omnia fuis locis ordinauit, omniafuis tem-
poribus diferete diftrib uir. Voluit autem, nam & ita ratio
eius aeternä prsferipfit, vt omnes creaturas fuas pax
compotteret,&vniretfocieras; & ita omnia ab ipfo* qui
femme & pure vnus eft, quoddam vnitatis veftigiumfor-
tirentur. Hinc eft quod nullum genus rerum foli tarium
reliquit, led ex multis quadam focietate connexuit.Nam
vtabinfenfilibusordiamur, qusehumus ; ' vel quod Humen
vnum vnius generis gignit lapidem : autquaefilua
vnam vnius generis atborem profert ? Ita inter ipfainfen-
filia quaft amor quidam focietatis elucet, cum nihil eo-
rum folum fit, led cum quadam fui generis focictare Sc
ditas iubintraflet, fecifletque bono communi priuata
prteponi, amicitia charitatifqiie fplendorcm auaritia in-
uidiaque corrupit, contentiones, aemulationes, odia, fu-
fpiciones corruptis hominum moribus inuehens. Tunc
boniquiqueintercharitatem Scamicitiam diftinxerunt,
animaduerten tes quod etiam inimicis, atque peruerfts fit
impendendadile&io, cum inter bonos &peffimos efte
non poftit voluntatum, vel confiiiorum vllacommunio.
Amicitia itaque, quas ftcut charitas inter omnes primum
& ab omnibus feruabatur, inter paucos bonos naturali
lege refedit; qui videntes a multis lacra fidei Sc focietatis
iura violarj, ariftiorife dile&ionis & amicitiae foedere confirm
xerunt; inter mala, quas videbant & fentiebant, in
miituae chari tat is gratia quielceqtes. Verum his, in qui-
bus oranem virtutis fenlum obliterauitimpietas, ratio, ajprcyql
quasineisextinguinonpotuit.ipfum amicitiae Sc focieta- cam. *
tis affe6tum*non reliquit; adeo vt fine fociisnecauaro
diuitiae, nec ambit iofo gloria, nec voluptas placere pallet
luxuriofo. Compadla funt itaque etiam inter peflimos
quasdam focietatis fasdera deteftanda, quas amicitiae pul-
cherrimo nomine palliara, lege Sc praeceptis a vera amiei-
tiafuerant diftinguenda, ne cum ifta appeteretur, in ilia
propter quandam eius fimilitudinem incaute incidere-
tur. Sic amicitiam quam natura inftituit, quam robora-
uitvfus-, legis aubfcoritasordinauit. Manifeftum proinde
eft amicitiam naturalem efte ficutvirtutem, ficutfapien-
tiam, Sc caetera, quas propter ft, quafibonanaturalia, Sc
appetenda funt & feruanda: quibus omnis, qui ea habet,
bene vtituti quibus nullusprorfusabutitur. I v o . N onne,
quaefo te, fapientia multi abutuntur, qui ex ea homi-
nibus placiere cupiunt, velin feipfisprocollata fibi fapi-*
entiafuperbiunt, vel certe hi, qui eamYaenalem habent ,
&quasftumexiftimantpietatem. A e l . Hinctibilatisfa-
cict nofter Auguftinus, cuius verba funt haec. Qui fibi
placet, ftulto homini placet, quia profe&o Unit us eft, qui
fibiplacet. Qui vero'ftultus eft, lapiensnon eft. Ht qui
fapieUs non eft, non habendo vtique fapientiam fapiens
non eft. Quornodo igitur fapientia male vtitur, quifapi-
entiam non habet ? Sic & fuperba caftitas virtus noli eft,
quia fiiperbia ipfa,quas viti.um eft,earn quae virtus putaba-
tur, fibi cpnformem facit, St ideo iam non virtus fed viti-
um eft. Ivo. Sed pace tuädico*non congruum mihi vi* nonincon]
detur quod amicitig fapientiam adiünxifti,cUm inter illas “
nulla fit comparatio. A e l . S*pe minora maioribusj bo- am'cmanf
na meiiöribus,inferiora4cförtioribus>etfihon cpsquan- i,.p enti**f
turcotiiUnguntürtarnen, maximeinvirtUtibus,quSeiicef c*>». I
creetur, & perfiftat<- Verum interipfi lenftbilia quanta : afegraduumdiuerfitatediferepent * quädamfibitarnen'^0*'* an<^ai
amicitiae fpecies, Sc focietatis amorifque fulgeat imago, fimilitudine vicinantur^ Vicina cnim elbvirgiüitäti viduir'
quis facile dixerit ? Certe cum in caeteris omnibus irratio- tas * viduitati eoniugalis eaftitas ; Sc qüamuis inter has Ctl
nabiliadeprehendantur', in hac tarnen parte ita huma- yirtutes magna fit differentia, in eo tarnen, quod virtu tes
num animum imitantur, vt pcene ratione agi aeftimentur* r funt, nbnnullaeftconuenientiä» Neque'enim ideopudi-
Itale-ftquuntur, ita colludunt fib i, itamotibus fimul Sc [ citia eoniugalis virtus non eft j quiapricellitcontinentia
vocibüs fuum exprimunt & produntaffeftum, tarn auide vidjualis; quibus licet^fanda präefetaturvirginitas,earum Jf*fa v:rfrj
dducunde mutuafocietatefruuntu^vtnihilm’agisquam tamehgratiamnonöbliterati QuamUisfiea,qu*deami- *m‘
ea, quae amicitia funt, curare videantur. Sic etiam in An- J titia di<fta fuhr, diligenter aduertäSi inUenies earn lapien-1-
gelisdiuina fapientia prouidit, vt n5 vnus videlicet crea-* j tix ficvicinam vclinfertam, vt pcenedixerim amicitiam : t j
retutfed plures, inter quos grata focietas, &amorfuauif- nihil aiiud eft quam fapientiam. Ivo. Obftupefco fateor* * H
fimus eandem volurttatem, eundem crearet affeâum: ne
cum alter füpérior, inferior alter videretur , locus pâteret
inuidtó, ft non obftetilfet charitas amicitiæ, Sc kafolitu-
dinemexcluderetmultitudo, iucunditateftîaugeret in
pluribuscharitatiscommuniOiPoftremo dam hominem
condidilfet, vt bonum focietatis altiuS commendaret*
tisneßbomni (inquit) hominem ejfëfoluni,facïamm ei adiuto-
riumfimilefibi, Nee certe de fimili, /Velfaltem de eâdem
materia hocadiutorium diuina virtfis fotmàuit/ed ad ex-
preffius charitatis SC amicitiae inçentiuum * deipfiusfiib-»
ftantiamafculi feminam procreauit. Pulchre autem de
latere primi hominis fecundus aflumitur, yt natüradocë-*
ret omnes aequales quafi collaterales, nec effet in rebus
humanis fuperior vel inferior* quod eft am icitiaï proprium.
Itanatura mentibus humanis, ab iplo exordio ami-
citiæ&charitatisimpreffitaffeótum, quern interior mox
fenfos amandi,quodamguftufuauitatisadlauxih At poft
lapfum primi hominis, cumrefrigefcente; charitate cupinecfacileidmihi
perfuaderi polie exiftimoï A e l . Exçi- proul j
ditne tibi dixilîe feripturam. Omnttetn^otediligitqmatnictu
ejl ? Ait etiam,ficut meminifti, nofter Hieronymus, Amicitia
qu* definere poteft, nunquâm vera fuit. Âmicitiâm
etiamnëcfubfifterequidèmfiinecharitate, fatisfuperque
monftratumeft. Cum igitur in amicitia & ætërnitas vi-
gea î,Sc Veritas luceat,5c charitas dnlcefcat,vtrum nomen
lapientiæ tribus hisdebeasabrogare, tu videris. I v o . O
quid eft hoc? dicamne de amicitia quod amicusIeTU lo an
nés de charitâte commémorât. Deus amicitiaeftî àel.
Inülîtâtumquidemhôc, necexlcriptufis habet âuâpri^
tatemî quodtamenlequiturde charitate, amiciciæpro-
fe<Sto dare non dubito,quoniam, Qui manet in amicitia,
inDeomanetj&Deüsineo. Quod cum de ipfius fruîftü
vel Vtilitate catperimus difputare , manifêftius* peruide- peruidebis
bimus.Nuhc fi quid fit amicitia pro fimpliçitate ingenioli cam.nunc
noftrifatisdiximus, estera, quæ enucleandapropofuifti, <\wà.Cam
aliotémpbri referuemus. Ivo. Licetauiditati meæ nimis
ifta
dcb.tuics.
. Cam.
lam frater
Cam.
tc ScCam.
j c I
fpfri.quoo
Ua conuc.
Cam.'
i^ a fit rtiolcfta dilacio, ad hoc tamcn nop folum tempus
Ctrl'*! cuideeffe non permittiraut, fed etiam mulcorum,
quibus d ebitor*tuc s , erpeftatiofatisonecofacôpellit.
E x p l i c i t l i b e r p r im v s .
DE F R V C T V AMIC IT IÆ
- e t e x c e l l e n t i a E1VS.
L I B E R S E C V N D V S .
E l r. * Iam nunc fcater accede, Sc quid-
nam caufç fuerit quod paulo ante,cum car
nalibusillis carnaliacompararem,folus fe-
debas modicum femotus à nobis, &nunc
oculos hucillucqueverrebas, nunefron-
temcohfricabasmanu, nunc capillos digitis contreda-
bas, nunciram iplafacie praeferens , aliquid tibiprster
votum accelïïlïe , crebra vultus mutationc quërebaris,
edicito. Galtervs. Profe«fto ita eft. Quis enina patienter
fuftineat tota die, nefcio quos exa&ores Phara,pnis tui
habere copiam, nos autem, quibus fpecialiter debitor es,
nccrarumtecumhabere polie colfoquium. Ael. Etillis
quoquegerenduseftmos, quorum vel optamus bénéficia,
Vel maleficia formidamus. Quibus vel nunc tandem
exclufis, tanto mihi gratior eft folitudo, quanto mole-
ftior inquietudo præcelfit.. Nam optimum cibi condi-
mentum fames eft,nec mel aliaue (pecies vinumfic làpi-
dum reddit, vt fitis vehemens aquam. Qqocirca erit tibi
forte hscnbftracollatio , quafi cibus vel potus quidam
lpiritalis,eoiocundior,quoæftuspræcelîitardentior.Age
i am, Sc quod anxio pe (Store paulo ante parabas euoluere,
in medium proferrë npn différas. Galtervs. Faciam
quidem, nam fi velim de bora caufari, quam ifti nobis re-
iiquere breuillimam,, videbor iple earn mihifacerebre-
uiorem. Die nunexogo te, vtrum elapfum animo fit, an-
adhuc memoria teneas,quid inter ^ te quondam Sc tuum
Iuoncm de amicitia^ fpiritali conuenerit ; quas tibi ipfe
pcopoluerit quæftiones, quantum inearum enucleatio-
ne proceifeïis, quid de his quoque ftilo tradidevis. Ael.
Equidem chariffimi mei recordatio, immo continuus am
plexus & affe£tusfita mihi femper recens eft ; vt licet hu-
manisexemptus conditioni fatis dederit, in meo tamen
animonudqUain videatur obiille. Ibi enim femper me-,
cum eft j ibi mihi religiolus eius vultus elucet ; ibi mihi
dufces eius arridentoculi ; ibi eius iocunda mihi verba fic
fapiunt, vt vel ego videar cuqa eo ad meliora tranfille, vel
ipfe mecum adhucinjnferioribus conueffeti. Scis autem
quiaplurespræterieruntanni,exquofchedulaipfà, cui
de Spiritali amicitia eius interrogations,meafquc refpo-
fionesimprefleram, nobis elapfa eft. Galt. 'Non me latent
ifta ; fed vt verum fatear, nine tota ifta auiditas Sc i m-
patien tia tota defeendir, quod fehedulam ipfam an te hoc
triduum repertam, Sc tibi traditam à quibufdam accept.
Qften.de earn quslo puero tuo, non efom requiefeit fpiri*
tus meus,donee confpetftis omnibus, &quid illi dilpu-
tationi défit äduertens, ea quæ mihi vel mens propria,vel
inlpirâtiooccultafuggelleritéire quærenda.ad tuæ Pacer-
nitatis examen proreram aut reptobanda, autadmitteh-
da,autexponenda. Ael. Geramtibimorem, fedfolus
.volo legas quod feriptum eft, necefferatur in publicum,
nefotte aliquarefecanda, addendanonnulla, plurima
vero corrigenda æftimauerim. Galx. Ecceadmm ha-
bens aures ad tua verba fofpenfaS , tanto certe auidius,
quanto id, quod de amicitia legi, dulcfus fapuir. Quo-
niam igitur quid fit Amicitja legi magnifiée difputatum,
quid cultoribus fuis pariat vtHfratis velim mihi infinites.
Cum enim res ranta fit, vt certis ratio ni bus vifiis es com-
ptobalfe, tuncprimumvehementiusappetitür,cum finis
eius fruftufquc cognofcitur. AelL Non id , pro tant*.
rei dignitate, à me explicati polfe præfumo, cum in rebus
humanis nihil lanâius appetacur^ nihil quæratur vtilius,
nihil difficilius inueniatur, nihil èxperiatur dulcius, nihil
fru&uofius teneatur. Habetenimfruëtum vitæ præfen-
tis, quæ nunc eft,&futuræ. Ipfaenim omnesvirtutes fua
Biblioth.Vet.Pat.Tom. 13.
conditfuauitate, vitialuavirtuteconfodit, aduerfa tempérât,
componit profpera j ita vt fine amico inter mo rales
nihil ferepoffit elfeiocundum,homobeftiæcompare-
tur,non habens quifibicollæteturin rebus feçundis ; in
triftibuscontriftetur; cuieuaporet fi quidiholeftü mens
conceperit,cuicommunieet fi quid præter folicutnfublime,
vel luminofum acceflerit. Va foli, qui cum cecideritnon
babet fubleuantem jê. Solus omnino eft, qui fine amico eft.
At quæ félicitas,quæ fecûntas, quæ iocunditas habere cû
quo æquæaudtfasloquivt tibi, cui confiteri non times fi
quid deliqueris,cui non erubefeas reuelare,in Ipirital ibus
fi quid profecerisjcui cordis tui omniafecreta committas,
Sc commendes confilia ? Quid igitur iucundius, quam ita
vnire animum animo,& vnum efticere deduobus,vt nul-
la ia&amiatimeatur, nulla formidetur fufcipio, nec corre-
ptusalterabaltero doleat, neçlaudantem alteralterum
adulationisnoter,vel arguat? Amicus fait fapiens) medica-
mentumviueft.^txchteqaiàemid. Non enim validior,
vel efticacior,vel præftàntior eft vulneribus noftris in omnibus
temporalibus medicina,quam haberequi omni in-
commodooccurratcompatiens,omni corn modo occur-
rat congratulans: vt fecundum Apoftolum iundtis hume-
ris onera fua inufeem tollerent, nificpvnufquifq; propti-
am leuius,qùam amici portât iniuriam. Amicitia ergo fe-
cundas res fplendidiores facit, aduerfaspartiens commu-
nicanfqueleuiorés. Optimum ergo vitæ medieamentum
amicus. Nam vt Ethnicis etiam placuit, non aqua, non
igne,plutibus locis veimur quam amico. In omniaâu, in
omniftudio,in certis,in dubiis,in quolibeteuentu, infe-
creto Sc publico,in omni côfultatione,doiT)i fori/q;,vbiq5
amicitia gr^ta,ami eus necèfiatius, vtilis gratia reperitur.
Quocircaamici,vt ait Tullius,& abfentes adfunt ubi, 8c
egentes abundant,& imbëçilles valent,8c,quod difficile
didueft,mortuiviuunt. Igitur amicitia diuitibus pro glô^
riajexulibus pro patriajpauperibuspro cenfu;ægrotis pro
medicina*,mortuispro vitajfanisprogratia*, imbecillibus
pro virtutejrobuftis eft pro præmio. T an tu s enim amicoS
honor,memoriadaus^efideriumq; profequitur,vt &eo-
rumvitalaudabilis, &morspretiofaiudicetur. Et quod
hisomnibus excellit, quidam gradus eft amicitia vicinus
perfo£tioni,quæinDeidile£tione&cognitioneconfiftit,
vt homo,ex amico hominis,Deiefficiatur amicus,fecun-
dumilludSàluatorisineuangclio,I(î?»«owffif.i?«m/êrHo^,
fedamicosmeos. Galt. Itafateortuamemouitoratio, ita
inamicitiædefiderium totum animi meifuccenditappe-
titum,vt nec viuere me crediderim, quamdiu, huius tanti
boni,tam multiplicifru<ftu caruero. Sed hoc quodvlti-
mum poluifti,quod me totum rapuir, &pæneabripuità
terrenis,plenius mihi enodari defidero; quod fcilicet amicitia
eptimus ad përfeâionem gradus exiftit. Et opportune
latis hic nunc nofter G ratianvs intrauir, quem
ipfius amicitiæalumnum iute dixerim, cuius totum ftu-
dium eftamari&amare*,ne forteamicitiçnimiumauidus,
eiufq; fimilitudine deceptus,fallàm pro vera, fidam pro
folidajprofpiritalicarnalem recipiat. Gratianvs. Ago
gratias humanitati tuæ fratër, cp non vocato, led ft impu-
dentius ingerenti.nunc tandem ad fpiritale conuiuiu con-
cedis accelfum.Nam/i me ferio,non ludo alumnum ami-
citiæappellandûputafti.debuecam in fermonis priricipio
acccrfiri, nec auiditatem meam pofita verecundia prodi-
dilfem. At tu Pater perge quo cæperas^&eaufa mei aliquid
menfis appone,vt,fi no fatiari vt ifte,^quï hefcio quot fer-*
culis deuoratis,nunc me quafi adreliquias fuas faftidiolus
afciuit)lâltem modicum valeam cefocillari. Ael.Non ve-*
rearis fili,quoniam tanta reftantadhuede anucitiæbono
dicenda,q fi quislibet fapiens profequeteî,nos nihil dixife
fe putares-Vetum quomodo ad Dëi diledtionem'&cogni-1
tionem,gradus quidam lit amicitia,paucis aduértè.In ami
citia qùippe nihil in honëftum eft,nihil fiiftu,nihil fimula-
(um,& quicquid eft,id fandum,&voluntarium,&verum
eft. Et hoc ipfum quoque charitatis proprium eft. în
hoc vero amicitia Ipeciali prærogatiua prælucët, quod
intereosjqui fibi amicitiæ glutino copulantur , omnia
iocunda, omnia fecura, omnia dulcia, omnia fua-
uia fequuntur. Ex charitatis igitur perfebtiohe plerofque
M diligiÊ
Eccl, 4.10.
EccU. 6.16.
F
G,
loan. JJ.ij.
H
QSodàmi
çitia gra-
! dus fit ad
^ileâio- .
nem Dci.