i ' 3° . D. A'èlredi
A J & eloquentix fiuuitatc daleis apparebst. Et licet nec ad f pta fetuari, & fine àliqua diffnfionis moleftia fen’&o fine
illud amicitix genus me viderem idoneum * gratulabar ta-
men quandam me amicitix formulant reperiffe;ad quam
amottim meorum, & affeiftiohuïn vaierern reuocarèdif-
curfus. CumveropUcuitborio Dortnno mcocorrigere
deuium, elifam erigere, falubri contââu muridàife lëpro-
fum,réliâafpcixculiingrcffu$fummônafiedurn: & ftà-
timlégéndis feeds litedsoperamdedii cumpriusnèc ad
ipfem eàruiri iuperficiem,oculus lippiens &carnalibus te-
nebrisaffuetusiufficerec. Igitur cùtn facràfcriptüradul-
ceiceret, & parum illud fdéndx, quod mihi mundus trà-
diderat, earum comparatione vilefeerer, occurrebant ani
mo qux de amicitia in prxfato libello legeram, &iam
mirabar quod non mihi more folito fapiébant. Iam tune* j
enim nihil, quod non clulcifiïmi lefu fuiffet melle melli-
tum, nihil quod non lan&arum feripturarum fuiffet fale
conditum,rneurnfibiextotarapiebataffe£tum.Etiterum
atqueiferüm eaipfàreuoJuens,quxrebam fi forte poffent
feripturarumauâoritatefulcirii Cumautem infandto-
rum patrumlibris de amicitia pluralegiffem, volens ipi-
ritüaliter âmare necvalens j inftitui de fpiritali amicitia
feribére, & régulas mihi caftxfen<ftxquedile<5bionis prx-
feribere. Opüfculum,*igiturin tribus diftinximus libel-
lisj io primo quid fit amicitia, 8c quis eius fuerit ortus vel
caufa commendan tes ; in fecundo eius fruttum excellen-
tiamque proponentes ; in tertio quomodo,&inter quos
poflic vfquein finemindirupta feruari, prout potuimus,
enodâtes.In* hums igitur leâione fi quis profecerit,Deo
gratiasagat,&propeccatis méis apudGnriftimifericor-
diàm intercédât. *Si quis autem fuperfluum, aut inutile
putateflequodfcripfimus, parcatinfelicitatimeæ, quæ
fluxum cogitationum mearum, huius meditationis *meç
mecompulit occupatione reftringerc.
DE O R T V AMIC IT IÆ
igitur iftud
in. Cam.
jhu.Ie&.
, Cam. .
quis. fup.
Cam.
me x.Cam.
jpnn. qui
pro ce fliis J
jquisfi. Cà.I
L IB E R . PRUtTVS.
A E l a e d v s . Ecceego&tu,&fperoquodtertiusinter
nos Chriftüsfir. Non eft modo quiobftrepet;
honeftquiintercidatamicacolloquia,gtatxquehuicio-
lirudini nullius vox vel tumultusirrepit. Age nunc cha-
ri flhne, aperi pe&us tuum, & amicis auribus quicquid plâ
cet inftilla, nec ingrate acçipiamus locum, tempus&oti-
um. Nam pauloanteinturbaftatrurümerefidente,cum
omnes vndique circumftreperent, 8c alius quæreret^aliuj
difputarer ; 8c ifte dé feripturis, illé de modbus, alter de
vitiis,devirtutibus altèt quæftiones ingererent; tufolus
tacebas, 8c nunc capüt erigens, parabas aliquid proferre
in medium } fed quafi vox in ipfisintèïtiperctur faucîbus,
iterumdemiffocapitetaccbas: nuncparuointeruallofe-
cedensà nobis, & iterum rediens triftem vu 1 turn prxfere-
bas: quibus omnibus mihi duntaxat dabaturintelligi,te
adptoferendumtux mentisconceptum, & horrere mul-
titudinem,ÔC optare fcCretum. Ivo» Profeéto ita eft, &:
giàtulor plurimum, in tell igens quod cura tibi eft de pùe-
rotuô> cûius tibimentem mentifque propofitum, non
alius quâm fpiritus charitatis aperuit» Et vtinam hoc mi»
hi tua concédât dignatio , vt quotiefeunque filios tuosj
qui hicfüntvifitâuerisj velfemel mihi liceat, exteris re-’
motis t tuihabere copiam, & æftus pedoris meifine per*
turbatione proferre» À e l r e d y s» Faciam quidem & li-
bens. Deledorenim plurimum, quod te pronum ad htec
vana & ociolà nqn videOjiêdfemper aliquid vtile,& pro-
fedui tuo neceffarium pïoloqui. LoqUereergo fécure,Si
cum amico omnes curas tuas çogitatiohèfque cornmifce>
vt vel difeas aliqüid Vél doceas, des 8c accipias,profundas
&haurias. Iv o . Ego quidem difeere parâtus fum non
docere, non dare fed accipere, haurire non profundere ^
ficutmihiætaspraffcribit, imperitiacogit j hortatur pro-
feilio. Sed ne in his tempus ad alia néceftarium infipien-
ter infumam, volo me aliquid de fpitituali amicitia doceas,
videlicet quid fit,quid pariat vtilitatis,quod eiüs^prin*
cipium, quis finis : vtrum inter omneseffe pbffit, & fi non
j inter omnes, inter quos: quomodo etiam pofiit indiruconcludi.
Ae l» Mirör eurdmehaecaeftimäseflc qiiaeren-
da, cum fatisfuperqueabantiquHfimis, excellentifiimif-
que dodoribus de his Omnibus conftet eftetradatüm}
maximecumpucritiamtuam in huiufinödiftudiistriue-
ris, &TulUi Ciceronis librum de Amicitia legeris: vbi
copiofiffime de omnibus, qüae ad earn fpedare videntur,
iocundo ftilo differuit, 8c quafdam, vt itadicam, leges iri
eaacpraecepta defcripfit. Ivo. Non vfquequaque ipfe
mihi ignotus eft liber, vtpötequiin eoaliquando pluri-
mumdeledabar-, fed ex qübmihi defandarum feripturarum
fauisj aliquid capit emanare dulcedinis, &melli-
fiuum Chrifti nomen fibi meum vendieaüit affedum:
quicquid fine C3eieftium literarum fale,acdulcifilmiil-lius
nominiscöndimento,qüämuis*fubtiliterdifpntatumjle-
gero vclaudiero, nec fapidum mihi pötefteffe, nec lucidum.
EaproptCrVeleaipfaqüaedidafunt, fitarnenfunt
confona rationi j vel certe alia, quaedifputationisiftius
pofcitvtilitas; velim mihi icripturarum audoritate pro-
bari: &quemadmodumeaipfa, quam inter nos oportet
eile, amicitia, 8c in Chrifto inchoetur, 8c fecundumChri-
ftum feruetur, 8c ad Chriftum finis eius 8c vtilitas refera-
tur, plenius cdoceri. Gonftatenim Tullium veraeämici-
tiaeignoraffe yirtutem, cum eius principium finemque,
Ghriftum videlicet, penitusignoräuerit» ApLR. Vidlis
fum fateor, vt quafi meipfüm nefeiens, nec Vifes ptoprias
metiens,*de his non quidem te doceam,fed tecum potius
conferam,cum tu ipfe viam vtrifque aperucrisjlumettque
illud fplendidifilmum j in ipfa inqUifitionis nofirae iänua
accenaerisi quod nös nort finat errate per deuia’, (ed eet-
to tramiteadeertum finem propofit* quaeftionis perdu-
Cat. Quidettimfublimius de amicitia dicipotcft, quid
verius} quid vtilius, quam quod in Chrifto inchoati, &
fecundum Chriftum produci,& aGhrifto^perfici debeat,
probetur j Age nunc, 8c quid primum de amicitia videä-
tUr eflequ{erendum,edicito» Ivo. Primum quid fit Ami-
citia arbitror diffefendum, Ue videamur in inani pingerc,
fi nefeiamus quid fit illud, de quo debeat difputationis
noftrasferies,tenorque procedere. Ael» I^onne fatis tibi
efthinequödait Tullius, Amicitia eft ferum humana-
rum 8c diuinarüm, cum beneüolentia 8t charitatccon-
fenfio? Ivo. Sitibifufficitiftadefinitio, mihiiudicofa*
tisfadtum. Ae l . Ergo quibufeunque fuerit de rebus hu-1
manis atque diuinislententia eadem, eademque volun-^
tas cumbeneuolentia 8c charitate, ad amicitixperfcdtio-
nemeosperueniffefatebimur; Ivo. Quidni ? Yetuntä-
men charitatis yelberteUolentiaenomine, quidEthnicus
illefignificäre volüerit,non video» Ael» Forte!nomine
charitatis mentis affe£tum,beneuolentias vero operis cx-
preffiteffedlum» Namiplainrebüshumättis atquediui-
nis^mentibus vtriufque chara, id eft fuäuis &pretiofa de-
bet efle confenfio» beneuola etiam &iucunda, in rebus
exteriöribuSi öperum exhibitio» Ivo» Fatcofj placet mihi
fatis ifta definitio, nifi & Ethnicis & Iudaeis, iniquisin-
fiiper Ghriftianiseam cöhuenire pütarem. Quod autem
Vera amicitia intet eos, qui fine Cntifto funt,eile non pof-
fiti mihi fateor eile perfuafum» A eL» Saris nobis in con1*
fequentibüs elucefcet, vtrura definitio minus aliquid ha*
beat, Vel (uperabundetin aliquo; vt vel reprobetür a no*
bis, vel quafi fiifficiens, & extra nihil rccipiens admitta-
tur. Ex ipfe tarnen diffinitione^quamuis forte tibi minus
videatur effe perfedta, intelligere Vtcünquepoteris quid
fitamicitia. Ivo» Nonfim tibi oneri, rogote, fi nonifta
fufficiant,nifiipfius vocabuli rationem mihi enucleaue-
ris. A el» Geramtibi morem, fi tarnen parcas infeientise
mc£e,vt menon Cogas docere quod nefeiö. Ab amore ,
vt mihi videtur, amicus dicitur, ab amico amicitia. Eft
autem amor quidam animae rationalis affedlus, per quem.
ipfe aliquid cum defiderio quarit, 8c appetit ad fruen-
dum, per quem & fr ui tu r eo cum quadam interiori fuaui-
tate, ampledtitur 8c conferuätadeptum. Cuius affe£tus
8c motus in * Speculo noftro,quod iatis cognitum habes,
quamlücidepotuimus,aediligenterexpreflimus. Porro
amicus quafi amorls, vel,v t quibufdam placuit,ipfius ani-
mi cuftos dicitur^quoniam amicum meum amoris mutui,
vel
{iib,& eloquenter
dir Cam.
F
his quidé
non quid
te. Çam.
perdebere
pro. Car».
Quid .fit
amicitia.
G
H
Vnde dica
tur amici-
tia.
* Infi nuat
opus fuutn
inlcriptum
Speculum
Charitatis
A
quod nine
patet feri-
p t um fuif-
leanccprx
fens opuf
culum.
fei. Cam.
Prw.17.17.
non. cum
fcrü fuiffc
Com.
6
C
Matth. 7.8.
Pfal. 13.10.
^ .4.31.
erat cor.
Cam.
D
Défunt in
Catn, vfqj
ad Annun-
tiauit.
Pfal.}9.6. ;
han.15.1}.
arbitra- :
mur. Cam.
De Spir. Amicitia Liber. I.
vel ipfius animi mei oportet effe cuftodem, vt omnia eius
fecretafidelifilentio fernerquicquid in eo vitiofümvi-
derit, pro viribus curet & tolerer 3 cui &.gaudenti con-
gaudear,&dolenticondoleat, & omnia ma effe fentiat,
qux amici funt, Amicitia igituripfevittuseft, quatalis
dile&ionis ac dulcedinis feedere,ipfi animi copulancur 8c
efficiuntur vnum de pluribus. Vnde ipfem amicitiam
noninterforuiita*& caduca, fed inter ipfes vircuces,qux
xcernx funt, etiam mu.ndi huius Philoiophi collocarunt,
quibus Salomon in Prouerbiis confentire vjldetur, Omni,
inquienSjfewJpore diligtt qui amicus eft, manifefte declarans
amicitiam xternam effe, fi vera eft 3 fiautem effe defierit,
nec veram fuiffe cum videretur exiftere. I v o . Quid eft
igitur quodinteramieiffimos graues orras inimicitias le-
gimus? Ael. De his iuo loco vberius, fi Deus yolüeric,
difputabimüsj h xc volo interim credas, ^nunquam fuiffe
amicum,qui lxdere potuic eam,quem in amicitia iemel
rccepit: fcdneceumverxamicitixguftaffedelicias, qui
vellxfusdefiitdüigere quem femelamauit, Omni enim
tempore diligit qui amicus eft} etfi arguatur, etfi lxdatur,
etfitradarurflammis,etficruciaffigatur, pmnitempore
diligit qui amicus eft -, &vtaitnofter Hieronymus, Ami-
citiaquxdefincrepoteft, nunquam verafuit. Iyo. Cum
tanta fit in amicitia vera perfetftio, non eft mitum quod
tarn rari fuerinthi, quos veros amicos antiquicas com-
mendauit. Yix enim, vt ait Tullius,tria vel quatuor ami-
coruth paria, in tot retro fieculis fama concelebiat.Quod
finoftris, id eft Chriftianis temporibus, cantaeftraritas
amicorum, fruftra, vt mihi videtur, in huius viitutisin-
quifitione defudo, quam me adepturum, eius mirabili
fublimirateterritus,iampænèdefpero. Ael. Magnarum
rerum, vt ait quidam, etiam ipfe cönatus magnus eft. Vnde
virtuofx mentis eft fublimiafemper 8c ardua meditari,
vt véi adipifeatur optata, vel lucidius intelligat,& cognof-
cat optanda ; cum non parum credendus fit profeciffe,
qui virtutis cognitionedidicit, quam longe fit à vir tute.
Quamuis de nullius virtutis acquifitione defpetandum
fit Chriftiano, cui q u o t ité ex Euangelio vox diuina re-
fiiltat, Petite &accipietis: & cetera. NecmirumfiinterEth-
nicôs verx virtutis rarifuerunt fe&atores, quivirtutum,
largitore m & Dominum nefeiebant, de quo feriptum eft,
Dominus virtutum ipfe efl Rex gloria. In cuius profedo fide
non dico tria vel quactuor, fed mille tibi proferam paria
amicorum} qui,quodillidePilade &Oreftc pro magno
miraculo dicunt vel fingunt, parati erant pro inuiccm
mori, Nonne, fecundum Tullianamdiffinitionem,verx
amicitix virtute pollebant de quibus feriptum eft, Multi-
tudinis credentium erat cor vnum & anima vna : nec quifquam
aliquid fuum ejfe dicebat^fed erant illù omnia communia. Quomodo
non inter eos rerum diikinarum &humanamm,
cum charitate&beneuolcntiafuit fiimma confenfio, quibus
* c o r erat vnum Çcanima vna 1 Quot martyres pro
fratribus animas poiuerunt ? quot non pepercerunt ex-
penfis, nonlaboribus, non ipfius corporis cruciatibus ?
Credo tefpulcotiens, non fine lacrymis, legiftepuellam
illam Antiochenam, pulçherrimacuiufdam militis fraude
ereptamlupanarib us, ipfumpoftmodum focium ha-
buiffe martyrii, quem cuftodem pudicitix inuenerat in
lupanari. * Multâtibi huius reiproferremexcmpla, nifi
&prolixita5prohiberet,&filentium nobis ipfe copiain-
dixiffec. Annunciauitenim, Chriftuslefus.&loquutus
eft,& multiplicati funt fuper numerum. Maiorem (inquit)
haedileftionem nemo habet, quam vt animant fu amp on at quis
pro amicis fuis. lVo. Ergone inter amicitiam & charitatem
nihildiftaie^arbitrabimur? Ael. Imoplurimum. Mul-
toenimplures gtemio charitatis, quamamicitixample-
xibusrecipiendos, diuina fanxit audoritas, Non enim
amicos folum, fed&inimicos finudiledionis excipere,
charitatis lege compellimur. Amicos autem illos folos
dicimus, quibus cor noftrum,& quicquid inillo èft com-
mittere non formidamus} illis viciifim nobis, eadem fidei
lege&fecuritace,aonftridis. Iv o . Quam multi fiecula-
riterviuentes, & fibi inquibuslibet vitiis confentientes
fimili fibi foedéie copulantur, & prx cundis mundi deli-,
tiisgratum, 8c dulce etiam talis amicitix vinculum expe-
riuntut ? Non firtibi moleftum inter tot amicitias, illam
quam Spititalem, ad differentiam aliarum credimus nominandam,
quxillis quodammodo inUoluitur & obfeu-
ratur, &illam quxrentibus & defiderantibus occurrunt
&obftrepnnt, abearum vtitadixerim communione fe-
cernere; vtillarum comparatione clariorem earn nobis,
ac proinde optabiliotem faciensadeiusnos acquifitio-
nem vehementius excites & accendas. Ael. Falfo fibi
prxclarum amicitix nomen affumunt, inter quos eft con-
uenientiavitiorum} qnoniamquinonamat, amicus non
eft } non autem amat hominem, quiamatiniquitatem;
qui enim diligitiniquitatem, nonamat fedoditanimam
fiiam: quiverofuamnondiligicanimam,ytiquealterius
amare non poterit. Vndecolligitur, eos amicitix folo nomine
gloriari,fallique eius fimilitudine, non veritate ful-
ciri. Veruntamen cum in hac tali amicifia, quam vel libido
Commaculat, velauaritiafcedat, vel inceftarluxuria,
tantaac talis pxperiatur dulcedo} libet coniicere quantum
habcatfuauitatis ilia, qux quanto honeftior cft,tan-
toeft&fecurior} quanto caftior,tantoiucundior; quanto
liberior,tanto&felicior. Patiamurtamen, vt propter,
quandam,quxinaffedibus fentitur, fimilitudinem, et-
iara illx amjcitix, q u x verx non funt, amicitix nuncu-
pentur; dumtamenab ilia qux ipiritalis eft, &id eo vera, 1
cettisindiciisdiftinguatur. Dicatur itaqueamicitia alia
Carnalis,aliaMundialis,aliaSpiritalis. Ec Carnalem quidem
creatvitiorumconfenfus} Mundialemfpesquxftus
accendit} Spiriraleminterbonos,vitx, morum, ftudio-
rumque fimilitudo conglutinat. Verum amicitix Car- I
nalisexordiumabaffe«ftioneprocedir, qux, inftarmere- J
tricis,diuaricatpedesfuosomni tranfeunti, fequens au-
res&oculosfuospervariafornicantes} per quorum adi- I
tus, vfqueadipfam mentempulchroruracorporum,vel J
rerum^voluptuarium infertur imago; quibus adlibicum
frui, putat efiebeatum} fed finefociofrui,minus xftimat
effciocundum. Tuncmotu,nutu, verbis, obfequiisani-
mus abanimo captiuatur, & acccnditur vnus ab alter©,&
con flan i ur in vnum} vt initofoedere miferabili, quicquid
* fceleris, quicquid lacrilegii eft, alter aga 1 8c patiatur pro
altero , nihilque hacamicida dulcius arbitrantur, nihil
iudicant iuftius,idem velle, &idem nolle, fibiexiftiman-
tes amicitix legibus impetari. Hxc itaque amicitia nec
deliberatione fukipitur, neciudicio probatur, necregi-
tur ratione,fed fecundum impetum affedtionis per diuer-
fe raptaturjnon modum feruans, non honefta procurans,
non commoda incommodaue profpiciefis, fed ad omnia
inconfidecate, indiferete, leuicef immoderateque pro-
grediens. Idcirco vel quafi quibufdam furijs agitata,a
femet ipfe confumitur, vel eadem leuitate reioluitur, qua
contrahitur. At amicitia M undialis, qux rerum vel bo-
notum temporaliufn cupidine parturitur, femper eft plena
fraudis atquefallacix; nihil in eacettum , nihil con-
ftans, nihil fecurum} quippe qux femper cumfortuna
mutatur, & fequitur marlupium. Vnde feriptum eft, Eft
amicus fecundum tempus, c’v non permanebit in die tribulationis.
Tollefpem quxftus &ftatimdefinet effe amicus. Quam
amicitiam * quidam verfus ita eleganterderifit; Non eft
perionx fed proipetitatis amicus; Quem-fortunatenet
dulcis, acerba fugat. Attamen huius amiciri^ vitiofxprin-
cipium, quofdam plerumque ad quandam verxahiicitix
prouehit pordonem, eos fcilicet, qui ptimum fpe lucri
communis feedusineuntes, dum iibiininiquomammO-
na, fidem feruant in rebus duntaxat humanis, ad maximum
perueniunt gratumque confenfum. Attamen vera
amicitia jiullo mododicenda eft, qux com modi temporalis
caufe fufeipitur & feruatur. Amicitia enim fpirita-
lis, quam veram dicimus, non vtilitads cuiufque mundialis
intuitu,non qualibetextra nafeente caufa, fedex
proprix naturx dignita te, & hum ani pe<ftoris fenfu defi-
deratur,ita vt frmftus eius prxmjiittiq},non fit aliud quam
ipfe. V nde Do minus in euangelio, Pofui vw(inquit) vt edtis
'&fiuttum afteratis.id. eft,vt inuicem diligads. In ipfa namq}
veraamicitiaproficiedo,&fru6bus capifperfediohisillius
dulcedine fenciendo. Amicitia itaq} ipiritalis,inter bon os
vitx, morum,ftudiorumque fimilitudine parturitur, qux
- -........... _ . " \ bS:
Triplex a
micicia.
Carnal is,
Mundar.a,
Spixitalis,
voluptuo-
farum. Ca.
G
quic. tur-
picudinis
quicquid
fee. Cam.
E cell. 6. 8.
H