R. P. D, Nicolai Orefmtj Lexeuienfis Antiftitis,
fapientiam colitis, hotum exercitatores & artifices,& duces
, 8c excelfos magiftros, & oratores. Et yt paucis com-
prehendam,raonachi, & coniugiocopulati, folitariam
vitaitï agentes, & in mcdiis hominum ccetibus degentes,
fïmplicitate quadam contend, & morum exa&iorum çu-
pidi:quivel conçemplationi,vel rebus agundis Hint dedi-
t i. Ego vero etiam Apoftolos inuito, & Prophetas, quot-
quot ante, & poft Cnriftum extiterunt, & legislators,&
duces, 8c fàcerdotes : fiquidem & illi plenius hoc cogno-
fcunt 8c aman t,eoram que omnigenis virtutibus atq*, fcri-
ptis exornantijr,& encomiis, verbifque & operibus quafi
coronis reuinciuntur. -
Verum 6 paftores f apientcs, & magiftri,& parentes,&
duces, 8c defenfbres poft primum, 8c folum paftorem,
magiftrum,defen lorem,ac Dominum Ecclefiæ fux: 6 fer-
uatores poft primum feruatorem , & benefaótoies poft
primum bénefaâorem : & difpenfàtores fidelesac prudentes
,quosconfiituitDominusfupèrfamiliamfuam,h&nc dico
Ecclefiam ipfius: qui dediftis,&datis,iuxta verbum ipfius, ;
conféraistriticimenfuram in re/w^ore:quosidcirco,vtfequi;- '
tur,fuper omnia fua confiituit : ôProphetarum, Apoftolo- .
rum, Martyrumquc confortes, certaminumque fo cij, &
adiutores, & commilitones : o anima, & lingua, & os,&
niens,& fapientia, 8c virtus, 8c corona glorix, & celebri-
tas,&honosomnihonoreprxftantiôr,& claritas>&fa-
ma, 8c gloriatio, 8c bafis, & firmamentum Chrifti Eccle-
fix: habetote etiam a nqbis hanc inelegantem, 8c breuem
orationem, (eu magnam, 8c fublimem potius : illud propter
fèipiam , imbecillitatemque propriam : hoc propter !
v o s ,& verbavcftra , quibusipfetotainnititur,&fimiil
contexitur,quod veftra ergahumiles & abiéôtos humant,
tas 8c fummiflio nonrefugit. Refpicite nos de coelo pro-
pitij,& hune Chrifti iuxta ac veftrü gregem inuifite.-qucm
fudoribus&longis laboribus collegiftis, olim paruum &
imper feétum,iuxta verbum veftrum, neque liberis fruen-
te m pafcuts,nequeouile implentem, iamq^oihilo minus
veftra infpe&ione, fedulitate, prouidentia indige ntem,
incùltum & horridum, ac fÿlucfcentem poft illam multî-
plicem diligentiam veftram, vti vineàm illam, qua fact a eft
dilecto in cornu, in locopingui, vtapud liai am legimuriparco
enim qux fequun tur dicere, ne panegyrim contaminem.
Quoniam nunc magis in Chrifto viuitis , & res noftras
maiore miferatione, clariufq; intuemini, purius,& altius
in lù mine magn? T rihitatis,&indé fine medio,abfq; fpe-
culis, & reprxfenrationibus illuftrationem capcftèntes:
quam decet omnis g loria,honosyadoràtio,imperium,,
maieftas 8t magnificentia,nunc,& in omnium fçculorum
xternitatem, Amen.
prafentl Trallaiu de hoc f i r there, quodftcundttm philo-
fophum Arifiotelitpritteipaliter videturmihiejfe dicen-
dum\ incipient ah origine monel arum, nihil ttmere ajfe-
rèndo fe d totum fummitto correftioni maiorum , qui
forfimexeisqm dûiurmfut»pet trim excitari ad deter -
minandum ver it at cm fuper ipo\itavt, omni cejfaute
fcrupulo,omnesinvnampojfmfentenriam pariter concentre
, & circa hoe imenire quod PrincipiCus & Su'
flit, immo loti Reipublica proficiat in futurum.
C A P V T I.
Propter Quid, montra lit intunta\
R. P. D. NICOLAI
O RE S M I I , LE XOVIENSIS
E P I S C O PI : D E M V T A T IO N E
. Monetär um rTraiftat us.
Fuit hic Nicolaus Orefmius Car oit V.Francorum Régis
cognomento Sapientispraccptor, auimultos Arißote-
UsyCiceroniSt aller um c^ue Auciorum Lihros corner tit in
gallicxm Unguamßorebat circa annum Dom.ifyS. Vide
Annales Francia, &Genebrard.Ub. 4. ChronographU.
P ROLOGVS .
Vihufdam videtur quodaliquis rex aut Prin-
I ceps, auftoritatepropriapoßitdeiureautpri-
uilegio Ubere mutare monetas in ßto regno
currentes, & de eis ad libitum ordinäre: aeßt-
■ per noc capere lucrum aut emolumentum quantumltbet-,
i ahis autem videtur oppoßtum. Propter quod, intendoin
Vando diuidebat Altiffimus gentes
qu ado feparabat filios Adam,conftituit
terminos popuiorum,l nde multiplica-
tilunt homines fiiper terrain,& poflef-
fionesprout expediebat diuifx hint. Ex
hoc aiitem contigit quod vnus habuit
de vna re vltra fuarn neceflitatem: A-
li us vero de eadem re habuh parum aut nihil, & d e aliare
fuit e contrarioiSicutforfan quisabundauit ouibus,& pane
indiguit, &agricola, econuerfo. Vna etiam regiolu-
perabundauit in vno & defecit in alio. Coeperunt ergo
homines mercarifinemooeta : & dabatynusalteriouem
pro frumento, 8C alius de laborefuo panem vel lanam, &
licde aliis rebus: quod adhuc Iongo temporepoftea fuit
inftitutum, vt narrat Iuftinus. Sea tamen inhuiufinodi
permutatione & tranfporcationererum,multx difficulta-
tesacciderunt. Subtiliati homines vfum monetxinuene-
re, qux diet inftrumentum permutandi ad inuicem natu-
rales diuitias, quibus de per fe fubuenitur naturaliter hu-
manx neceffitati. Nam ipfx pecunix dicuntur artificia-
les diuitix: contingit enim, his abundantem, mori fame:
ficutexemplificat Arifto teles derege cupido quiorauit vt
quicquid ipfe tangeret, aurumeflet: quod dij annuerunt:
& fic fame periit,vt dicunt Poet§:quoniam per pecuniam
non immediate fuccurritur indigentixyitx, ied eft inftrumentum
artificialiter adinuentum pro naturalibus diui-
ciis leuiter permutandis. Et abfquc alia probatione clare
poteft patere quod nummifma eft valde vtile bon? Com-.
munirati ciuili, &Reipublicx vfibus opportunum,immo
neceftarium, vtdicit Ariftotcles, 5. Etnicorum. Quan-
quam de hoc dicat Ouidius.-Effunduntur opes irritamen-
ta malorum, Inque nocens ferrum ferroque nocentius
aurum, prodeat, 8cc. Hoc enim fade peruerfa malorum
cupiditas, non ipfa pecunia qux eft humano conuidtui
multum a Aiommodata, Sc cuius vfus per fe bonus eft. In-
deaitjCaffiodorus. Pecunix ipfx quauis vfus creberrimo
viles efte videantur: animaduertendum eft tamen quanta
a veteribus ratione colledlx funt, &c. Etin alio loco dicit
quod conftat monetarios in vfiim publicum fpeciditer
cfleinucntos.
C A P V T, I I.
De qua materia debeat ejfemoneta,
ET quoniam moneta eft inftrumentum permutandi
diuitias naturales, vt patet ex capitulo prxeedenti,
conueniens fuit quod adhuc t^e inftrumentum fuerit a-
ptum: quod fit, fifit attreftabile feupalpabile&leuiter
portabile, & quod promodicaeiusportionehabeantur
diuitixnaturalesin quantitate maioriicu aliis coditionib.
qux poftea videbutur.Oportuit igitur quod numifma fie-
ret de materiapreciofa &rara,cuiufmodieft aurum:fed tails'materia
debet efte in competent abundantia: propter
quod vbi aura non fufficeret:moneta fit cum hoc ae arge-
torvbiaute ifta duo metallanon fufficerent vel non habe-'
rentur,debet fierimixtio aut fimplex moneta de alio puro
metallo.Sicutanti<|uitus fiebat ex erevt narratOuidius in
pri mo faft or um dicens: Errabat olim melius :nunc omnis
Hinas, Aex
Aflyri*- ß
B
Alchymi-
ßx.repu,-
gnanre ns
inauroeft, Vitaque concellit priicamonetanoux. Sanis
lern etiam mütationempromifitDorainus per Efaiam,dicens
: pro xre afferam aurum, 8c pro ferro afferam argentum
: hxe enim metalla funt ad monetam aptiflima. Et vt
Caffiodörus inquitiprimus enim dicitut aurum 8c argen-
tu Ninus rex A flyrix reperifle öchumano vfui fumma laude
tradidiffc: & ideo hon debetpermitti quód tantum ex
eis in vfus alios applicetur quod refiduum non fufticiat
pro moneta;quodTheodoricus rexltalix rede aduertés:
aurum8c.argentum, quod more gentium in fèpülchris
mortuorum eratreconditum,iuflitdeponi & vfui mone-
txadvtiiitatempuhlicamfecitafferri, dicens: culpxgenus
èflè inutiliter in abditis relinquere mortuorum, vnde
fic.vita poteft fuftentari viuentium. Rurfum nec e'xpedit
politix quod calls materia fit nimis abundans, hac enim
. de caufa moneta xrea receffit ab vfu,vt ait Ouidius;forfan
etiam quod ob hoc humano gencri prouifum eft vtai^-
rum &argentum qu? funt adhocaptiflimanon facile ha-
beantur in copia;& vt non poflintper alchihiiam faciliter
fieri, ficut aliqui tentant, cuilibet (vt ita dicam) iufte ob-
uiat ipfa natura,cuius opera fruftra nituncur excedere.
U î
C Ä p v t I I I .
De diuerfitate moneÊrum &mixtione,
Oneta,, vtdicit primum capitulum, eft inftrumentum
mercaturx. Et quoniam contingit quod chi
Übet expedit mercaturam fieri aliquotiens magham feu
groflam, quandqqj vero minoremp le fumq ue de paruis
vèl p a ru am inde eft quod conueniens fuit habere
monetampreciofam qu? facilius.portaretur &numerare-
tur 8c qux magis eflet habilis ad mercaturas maiores. Ex-
pediuit etiam habere argenteam: minus fcilicet precio-
fam, qux apea eftadrecompenfationes&xquiparantias
faciendas, &pro emptione mercimoniorum minorum.
Et quoniam aliquotiens in aliqua regione non fads competenter
habetur de argento, fècüdumproportionem di-
uitiarum naturalium: immo porciunculaargenti quxiu-
fte dari deberet pro libra panis vel aliquo tali, efïèt minus
bene paipabilis propter nimiam paruitatê: ideo faótafuit
mixtio de minus bona materia cum argenco. Etinde habuit
ortum nigra moneta qux eft congrua pro minutis
mercaturis. Et fic,conuenientiflime: Ybi non abundat argentum
funt tres materix monetarum: prima aurea, fecü-
dä argentea, Sc tertia nigra mixta. Sed aduertendum eft Sc
hotandum pro regulagenerali,quodnunquam debet fieri
mixtio nifi tantummodo in minus preciofo metallo de
quo confueuir fieri minus preciofa moneta: verbi gratia,
vbi haberetur moneta ex auro 8c argento, mixtio nünqua
facienda eft inmoneta aurea.Si tamen aurun*talis naturx
fuerit,quod monetäri poflit in mixtum, & eft caufa: quo*
hiä omnis talis mixtio de fe fufpeóla eft,nec facile poftunt
auri fubftantia &eius quätitas in mixrione cognolci,propter
,quód nulla mixtio debetin monetis fieri nifi propter
neceflitatem iam taótam-, & tunc facienda eft vbi fufpicio
eft minor,; vel deeeptionis minoris, & hóe eft de minus
preciofo. Rurfum nulla talismixtio facienda eft nifi dun-
taxarpro vtilicate cömmuni,ratione cuius,moneta eft in-
üenta ad quam naturaliter ördinatur,vt patet ex prius di-
sftis. Sed nunquam eft neceffitasnecapparetcommunis
vtilitas faciendi mixtionem in moneta aurea vbi habetur
argentea , nec videtur pofte bona intehtione fieri,
neque vnquam fa&a eft in commjinitate profpere guber-
nata.
C a p v t IV .
Dé forma feu figiira moneta $
CVm primum expiffent hómiiies mer cäri fiiie compar
rare diuitias,mediatice moneta: nondum erat in ea a-
liqua impreflio vel iniagö, fed vna portio argenti velxrix
dabatürpropotiiveicibo: qux quidemportio mfenfiira-
baturadpoildus:& quoniam txdiofumérat ita erebro ad
trutinam recurrerc, nec bene poteratpecunia haercatoris
xquiparari per pondus. Cum hoc etiam, Venditor, vtin
pluribus, non poterat cogriofcere nietalli fubftàhriam feue
modum mixtionis: ideo pel: fapientes illius temporis
prudenter prouifum eft quod portiones.monetx lièrent
de certa materia & determinati ponderis, &quodin-eis
imptimetetuf figura qux cun<5tis notiorfignificaretqua-
litatem materi?nummifmaris &ponderis vcritatem,vta-
mota füfpicionepoflet valor monetx fine labore cogno-
fci. Quod autem impreflio talis inftituta, fit nuntius & in
fignum veriratis materix & ponderis,'riobis oftendunt
anriqua nomina monetarum cognofcibilium ex impref-
fionibus &figuris,cuiüfmodi funt libra,fblidus denarius,.
obolus & fimilia qux finit nomina ponderis appropnara
mönetis, vt ait Cafliodorus. Simiiitèr ficlus eft nomen
monetx, vt patet in Genefi, & eft nomen ponderis vt patet
ibidem. Alia vero monétx noinjna funt impropria,
accidentaliafeu denominatiua: à loco,à figura,ab a (Store,
yelaliqup^alr modo : portiones äutem monetx qux di-
cuntuj^mtriifma,deDerenteffe figurx&quantitaris ha-
bilisadcontra(Standum&adnumerandum, 8c de mate-
riarniimerabili acetiam dudtibiü ac receptibili impreflio-
ms fiuetenaci. Et inde eft quod non omnis preciofa res
apta eft vtfiat nummifma:gemm? enim,piper &talia non
fùntadhoc apta nata fed prxcipue aurum & argentum,
ficut fuit fupra ta<St um.
C a f v î V .
Cui incumbit fdeere nummifma >
ADhuc autem fuit antiquitus ordinatum & propter
deceptionem cauendam quod non licet cuilibet fa-
cere monetam aut hominifigutam vel imaginem impri*
mere in fuo proprio argento vel auro, fed quod moneta,
vel chara<Steris impreflio fielet per vnam perfönam publi-
cam feu perpluresàcommunitatequo adhocdeputatas:
quia ficut primiflum eft, moneta de natura fua inftituta
eft&inuentapro bono Gommunitatis.Etquoniamprin-
ceps eft perfona magis publica & maioris au<Storitaris,
conueniens eft quod ipfe pro Communitate faciat fabricate
monetam 8c earn congrua impreflione fignarc : hxc
autem impreflio debet effe fubtilis 8c ad effigiendum feu
contsa faciendum difficilis. Debet etiam prohiberi ne
aliquis aut extraneus ptinceps, vel alter fkoricaret mo-
netanifimilem in figura & minoris valoris. Ita quod vuL
gus nefeiret diftinguere inter iftam & illam, hocéflèt ma-
lefatSlum : nec aliquis poteft de hoc habere priuilegium
quia falfitas eft, & caufa iufte bellandi contra taleniex-
traneum.
. C A p V T 'V I.
Cuius fit ipfa moneta»
HVamuis pro vtilitate commuhi prîncëps habeatfi-
gnàre nummifmajiion tarnen ipfe Dominus feu pro-
prietarius eft monetx currentis in fiiö principatu.Moneta
liquidem eft inftruméntum xquiualens permutandi diuitias
naturales , vtpatet êx primo capitulo. Ipfa igitur eft i-
pfbrum poffeflio quorum funt homini diuitix» Nam fi
quis dat panem fuum, vel laborem proprij corporis pro
pecunia, icum ipfeeainredpit,ipfaeft fua, ficut erat panis
vel labor corporis quiferat in eiuS poteftate libera, fuppo-
lito quod non fit feruus.Deus enim a prinCipiö non dedit
folum principibus libertärem ad dominium rerum ; fed
primis pare ntib us 8c toti pofteritati,vt habetur in Gehefi.
Moneta igitur non eft folius principis. Si quis autem
vellet opponere per hoc,quod Saluatot tlöfterjoftenfo fi-
bi quodam denario, interrogauit dicens : cuius eft imagö
&fuperferiptio h?c:& curbfpöfüm eft?G?fàris.Ijpfe fehté-
-tiauit dices:Reddite igitur qu? fuhr C?faris C?feri,& qu?
Deffunt Deo. Àcfi dicereriCxfaris eft humnrifma ex quo
imago régis in eo eft impreflà. Sed irifjpicieti ferie Euange-
lij patetfaqile, quod non ideo dicitür Cxferi deberi derta-
rius,quia erat Ç?feris imagine fuperferiptus,fed quoniam