l l ' g g _________ _
plufquam ante, tunc plus de eo deberetponi in ilia mix-
tioiïe Sedficut,prædittumeft, iftae caufie valderaro con-
tingunt:8c,fi forfan talis cafiis aliquotiens euenerit, adhuc
huiufmodi proportionis fiue mixtionis mutatio facienda
eft pcrCommumtatemadmatorem feçuritatem haben-
dam, 8c deceptionis maliciam euitandam, ficut de muta-*
tione proportionis monetarum dittum eft in capitulo i o .
In nullo vero aliocalu debetmutarimixtio talis Hue pro-
portio mixtionis , potiiïime nunquâm poteftfioc litere
principi propter rationes fattas in capitulo præcedenti,
; quæ de duetto faciunt ad propofitum : quoniam imprefi
; fid monetae eft fignum veritatis matériæ, & huiufinodi
mixtionis : hanc igitur mutareeflèt monetam falfificare:
f propter quod in quibufdam numpais infcribitur nomen
Dei velalicuius üàntti &fignum Criiciàquod fuit inuen-
tum 8c antiquitusinfti tutu in teftimonium veritatis monetae
Cut lignum
in materia & pondéré. Siigiturprincepsfubiftain-
fcriptioneimmutet matériaux fiue pondus :ipfe videtur
tacite mendacium falfii;
C ap v t XV.
Quod lucrum quodprouenit principi ex mutatione moneta
v ßtiniußum.
V TIdetur mihi quod principalis 8c finalis caufa propter
V quamprinceps vultfibi aflumere poteftatem muran-'
di monetas, eft emolumentum vel lucrum , quodinde
poteft habere: aliter enim fruftra facerettot & täntas mu-
tationes. V olo igitur adhuc pie nius oftendere,quod talis
acquifitio eft iniufta:omnis enim mutatio monetae, prae-
terquam in räriflimis, accipit fimpliciter i nuoluntarie pe-
cuniam fiibditorum, quod prohibet curium prioris monetae
, melioris forte quam quilibetplus vellet habere
quam aliam: deinde prater necelfitatem abfque vtilitate,
quae ex hoc poflet.prouenire fubditis, ipfe reddit eis pecu-
niam minus bonam:Etfifaciat meliorem quam ante,hoc
tarnen eft vt deterioretur in pofterü öctribuat eis minus $-
quiualenter de bona quam receperat de alia. Et qualiter-
cnnque fit ipfe retinet perfette partem pro le : in hoc igitur
quod ipfe fuprapecuniam recipit incrementum con-
& periurium committfte,falfiim tefti-
moniunvprohibere acetiam præuaricator fieri illius prae-
ceptilegalisquodicitur : non alTumesnomenDeiin va-
num:etiamipfeabUtiturhoCjVocandomonetam:namle-
cundnmHugutionem,moneta dicitur à moneorquia mo-
tra écpræter naturalem ipfius vfiim, iplâ acquifi tropar eft
net ne frdus in métallo vel pondéré fiat.Riirfiim,princeps
ipfivlurae, 8c peior quam vftira;eo quodeft minus volun-
perhunc modumadfe pofltttraherepOpulifiibftantiam
taria,vel magis contra voffintatem fubditorum,& abfque
indebite , ficut fuit dittum de mutatione ponderis in hoc quod polfit eis prôficere 8c præter necelfitatem pêni-
priori capitulo,& multa alia in conuenientia fequerentur: tus.- Et quoniam lucrum feneratoris non tantum excedir,
immo pro cértoifta fàlfitas eflét peior quam in mutatione
ponderis, quiamagiseftlophiftica & minusper cep ti-
bilis, 8c magis pofièt noçere & plus Içdere Communita-
tem : & propter hoc, vbi fit talis mutatio vel nigra mone-
ta:Communitas debet cuftodire penes le , in loco, vel lo-
cis publicis,exemplariftiusproportionis , & qualirates
mixtionispro vitandis periculis : ne videlicet princeps
(quod abfit) vel Monetari j mixtionem huiufmodi occulte
falfificarent.Sicutetiamapud Communitatem leruan-
tur quandoque aliarum menfurarum exenqïlaria.
C a p v t X IV .-
De mutatione compofita monetarum.
MVtatio compofita eft,quoniampluresmutationés
fimplicesimplicàntin vnam , ficut qui mutafetfi-
mulpropprfionem monetae,vel mixtionemmateriæ, vel
cum hocetiam pondus. Etfic:quandoque multiplican-
tur conbinationes poifibiles mutationum fimplicium fu-
perius pofitarum ; Et quoniam nulla müratiô fimplex debet
fieri, nifipropter reales & naturales caufas iam dittas,
quæ rariflime accidunt. Sciendum quod adhue-rarius,
imo fortenunquam contingit Vera occafio faciendi mu-
tationem.monetæ eompofitam. Sed fi forfan cpntingeret
adhuc fortiori ratione quam de fimpliçi, taHs mutatio
compofita nunquam debet per principem fieri propter
pericula & inconuenientia prius trattata , led per ip lam
Communitatem : nam fi exmutationibus fimplicibus indebite
fattis tot abuliones lequantur, ficut praedittum
eft,ante multomaiores & peioresfequerentur^ Namque
dçbetelïèvera&iuftain lubftantia & pondéré quod nobis
fignatum eft in fiera feriptura : vbi de Abraham dici-
tur:quodipleemitagrumproquodedit ficlos. CG C C ,â r -
gentiprobatæmonetæpublic«. Si igituripfifbretbona
& non mutâretur indebite : cum ipfifitlongo tempore
durabilis,non oporteret de ea multum fabricare,nec plûtes
monetariôs adexpenfas Communitatis habere : & in
hocellet vtilitas communis, ficut tattum fuit çâpituio 7.
Vniuerfiliter igitur ex præmilfis concludendum eft quod
nulla mutatio monetæ, Sue fimplex, fiue Compofita eft
fola Principis auttoritate facienda:& maxime vbi hoc
pellet ficére propter emolumentum & lu-
crumex tali mutatione fu-
mendum.
necitapræiudiciabilegeneialitermultis, ficut iftud quod
contra &fiipratotam Communitatem impofitum , non
minus tyrannice quam dolofe, itavtfitmihidubiuman
potius debeat di ci violenta prædatio vel exattio fraudu-
lenta. m
C a p v t X V I .
Quod tales mutdfmes rnonetarum quantum eft exfenon
flintper mitt en dx.
X Liquotiens ne peius euéniatdc profcandalo euitan-
do permittuntur in Communitate aliqua inhpnefta
& mala,ficut lupanaria publica. Aliquando etiampro aliqua
neceffitatevelopportunitatepermittitur aliqua ne-
go ciatio vilisjficut eft ars Campforis: vel etiam praua,fic-
uteft vlura.Sed de tali mutatione monetæ pro luCro accif
iiendo non apparet aliqua caufimundi, quare tantum
ucrum debeat an polfit admitti : quoniam per iftud non
euitatur Icandalum fed potius gencratur, vtpatetfitis ex
ottaup. capitulo : & multa inconuenientiaindefcquun-
tur: quorum aliquaiamtattalunt, & adhuc aliqua poftea
videbütur: ntceftaliquanecelfitasfiue opportunitas hoc
faciendi, fteque poteft reipublicæ expedire : cuius rei mà-
nifeftum lignum e ft, quod mutationes huiufmodifunt
nouiter adinuentæ, ficut iam tattum eft in capitule* præ-
cedenti.Namque enimfiefattumeftin ciuitatibusautre-
gnisolim prolpere gubernatis: nec vnquam reperi hifto-
riam quæ de hoc faceret mentionem, hoc excepto, quod
in quadamepiftokCalfiodori feripta nomine Theodo-
fici Regis Italic, vna parua m utatio inpondere fa tta , du-
rilfimereprehenditur, & multum efficaciterreprobatur,
qpam quidem efficacius fecerat pro quibufdam ftipen-
diariisperfoluendis. Vnde prædittus rexBoetio de hoc
fcribensinter cætérâdicit : Quapropter prudentia veftra
lettionibus efudita dogmatis fceleftam filfitatem à con-»
lortio veritatis eiiçiat,ne cui fit appetibile de ilia integrita-
tefubducere. Et quibufdam interpolitis, rurfqm inquit:
Mutikricerre non debet quo^labo'rantibusdatur, fed à
quo attus fidelis exigitur compenlàtio minuta præftetUr,
&c. Si vero Italicifeu Romani tales mutatiohes finalitcr
fecerunt, ficut videtur ex quadam prauà moneta veteri,
quæ quandoque reperitur in campis:hocfuitforte vna de
caufis, quare eorum nobile dominiu deuenit ad nihilum:
fic igitur patet quod iftæ mutationes tarn malç func,
quod de natura fiia non lunt âliquatç-
nuspèrmittendæ.
_____________ K
.Capvt
u :
C a p v t X V I I .
Ve quibufdam tnuentionibus tangentibus Frincipem qua
fequuntur ex permutationibus monetarum.
Vita & magna inconuenientia oriuntur ex taliter
_ _ mutando monetas quorum aliqua principalius re-
Ipiciuntprincipalem. Alia totam Communitatem & alia
magis partes ipfius Commnnitatis. Vnde breui tempore
nuper tranfetto quampliirima talia in regno Eranci« vifa
limteuenire, aliqua etiam iam tatta funt, antequam ta-
men expedit recitare. Primo namq-, nimis turpe & nimis
deteftabile eft principi fraudem committere, monetam
falfificare, aurum vocare quod non eft aurum, & libram
quodnon eft libra, & fiede talibuspriuspofitis iz. & 13.
capitulis. Piaeterea fibi incumbit filios mohetarios con-
demnare: quomodo igitur poteft fatis erabefcere,fi repe-
riatur in eo, quod in alio deberet turpilfima morte pnni-
re.Rurliim magnum fcandalum eft,ucut dicebatur. 8. capitulo,
& vile principi, quod moneta rcgni lui nunquam
totiens quotiens folet fieri vbi mutationes exercentur: fic
igitur materia monetabilis tripliciter minuitur occafione
mutationum praedittarum: igitur non poflunt vt yidetur
longo-tempore permanere vbi. non permaneret materia
monetabilis muneris ab aiiunde: & lic tandem princeps
non haberet vnde facerc poflet fufficicter de bona mone-
ta. Itcm propter iftas mutationes, bona mercimonia feu
dimti* naturales de extraneis regnis cefiant adillud affer-
ri in quo monetafiemutatur: quonia mercatoreS caeteris
partibus perdiliguntad ea loca tranfire jn quibus recipiut
monetam certain & bona#i. Adhi^ utem intrinfecusin
■ tali regno negociatio mercatorum per tales mutationes
permrbatur&multipliciterimpeditur.Pr^tereahis muta-
tiohibus durantibus .•redituspecuni*, penfiones annua-
les,locagia,cenfur* & huiufinodi fimilia non poflunt bene
in eodem ftatu permanet fed de die in diem variator: &
quandoq*, in vnoloco plus valet quam in alio pro eodem
tempore. Item fiepiflime ignoratur, his durantibus tem-\
poribus vel mutationibus,quantum vialeat hoenummif-
mavelilludj&hocmercarifeu^mere vel yendere monetam,
feu altcrari de precio, quod eft contra eius naturam:
& fic , rei qusdebetefle certiflima nulla eft certitudo fed
potius incerta & inordinata confufio in vituperium princ
ip a ls . Item ablurdum eft & penitus alienum a regia no-
bilitate,prohibere curfum verae & bon* monetae regni,&
ex cupiditate praeciperc immo cogere lubditos ad vten-
dum minus bona moneta: quafi-velit diccre quod bona
e ft& mala, &econuerfo: cum tamentalibus dittum eft a
Domino per prophetam:v<e vobts qut bonum dicitis malum &
malum bonum. Et iterum: dedccus eft principiirreuereri
praedecellores luos,nam quifqj tenetur ex dominico p r^
cepto honorare Parentes fuos: ipfe autem Progenitorum
videtur detrahere honori quandobonam monetam eorum
abrogat,&ficit earn cum eorum imagine fcindere:&
loco monet* aurcae quam ipfi fabricauerunt farit monetam
aeneam in parte, quod videtur fuifle figuratum in Li-
bris Regum: vbi legitur quod rex Roboam abftulit feuta
saurea quae fecerat pater eius Salomon, pro quibus fecit
feuta aenea. Idem quoqj Roboam perdidit bis quinque
partes populifui pro eo quod ipfe voluit in principio nimis
grauarefubditosautfiibiettos. Adhuc autemrex debet
nimis abhorrere tyrannica fatta: cuiufnspdi eft mutatio
talis vt praedittum eft % e ,q u $ etiam eft praeiudiciabi-
lis & periculofi pro totapofteritate regali ficutm fequen-
tibus diffufius oftendetur. ,
C a p v t X V I I I . ®
De aliis inconuenientibus totam communitatem
tangentibus.
INter multa inconuenientia ex mutatione monetæ,quæ
totam communitatemrefpiciunt.Vnam eft quodpriu:
tangebatur principaliter quodprincepsper hocpolfetac
fe trahere quafi totam pecuniam Communitatis,& nimis
depauperare fubiettos. Et quemadmodum quaedam x-
gritu dines cronicae fimt aliis pcriculofiores & funt minus,
fenfibiles: Ita talis exattio quanto minuspercipitur, canto
periculofius exerceturmon enimitacitograuameni-
pfius fentitur d populo ficut per vnam aliam collettam:&
tamen nulla fere talis poteft efle grauior,nulla generalior,
nulla maior. Rurfum: aurum & argentum propter tales
mutationes & impeiorationes minorantur in regno, quia
nonobftante cuftodiadefertur ad extra vbi carius allocatur
j homines enim conanturfuam monetam portare ad
loca vbi earn crcdunt magis valere. Ex hoc igitur fequi-
tur diminutio monetarum materi* in regno, item illide
extra regnum aliquoties cotrafaciunt & afferunt fimilem
monetam in regno, & fic attrahunt fibi lucrum quod rex
ille credit habere. Adhuc etiam forfitan ipfi moncr* materia
in parte confumitur fundendo eam& refundendo
& iufte taxari feuappreciari: vt notum eft.Item nec pe-
cunia poteft fecure mutuo dari feu tradi, & fic de talibus:
immo multinoluntifta charitatiua fubfidiafacere propter
tales mutationes:&tamen fufticientia materi^monetab
lis, mercatores, 6c omnia prsditta alia fimt neceflaria aut
valde bona&vtilia naturae humanq:&oppofita,funt pr^-
iudiciabilia& nociuatoti communitati ciuili.
C a p v t X I X .
De aliis inconuenientibus partem Communita-
tis tangentibus.
QVasdam partes Communitatis,occupataefunt in ne-
gociis honorabilibtis aut vtilibus tori reipublicae,yt
in diiutiis naturalibus ad cfefeendiim vel trattandum pro
neceffitate Communitatis: huiufcemodi funt virieccle-
fiaftici,iudices, milites, agricolae, mercatores, artifices Sc
fimiles. Sed alia pars' auget diuitias proprias vili quaeftu,
ficut, Campfores »mercatores monetxfiue billonatores:
quae quidem negociatio turpis eft profit dittum eft fitpra.
Iftiigitur quiffint quafi prater neceflarij reipublic? Scqui-
dam alii ficut%ceptores &trattatores pecuni§;& cafes ca-
piunt magnam partem emolumenti fiue lucri proueni-
entisex mutationibus monetarum: 8emaliciofeaut for-'
tuito dieantur ifide contra deum 8c iufticiam,quoniam i-
pfi fimt tot diuitiis immeriti 8c tantis bonis indigni. Alij
vero depauperantur ex hoc: qui funt optim* partes illius
Communitatis.Ita quod princeps plures 8c meliorcsiub-
ditos per iftud damnificat,8c ficnimium grauat, 8c tamen
non tocum lucrum in ipfiim fed magna partem habent ifti
pr^ditti quorum negociatiovilis eft,8c admixta cum frau-
de. Rurfiimquando princeps non facit prsftare populo
tempus 8c modum futurae mutationismonetas quam in-
tendit facere: aliqui per cautelas aut amieoshocfecretc
prouident, 8c tunc emunt mercimonia pro moneta debi-
li,8cpoftea venduntjpro forti :8c fubito hunt diuires 8c ni-
mium luoantur inclebite contra naturalis mercationis
legitimum curium. Et videtur efle quodammodo genus
monopolij inpreiudicium 8c damnum totius communi-
tacis refidu*. Adhuc per tales mutationesinecefle eft re-
ditus taxatos ad numerum pecuni* aut iniufte minui, apt
iniufte filtem augeri, ficut tattum fuit ante in capitulo de
mutatione appefiationis monet®. Item princeps, per tales
diuerfificariones 8c fophifticationes monetarum, dat
malis occafionem faciendi falfim monetam taut quia non
nimis eft contra confeientiam eorum ipfim falfificare ex
quo apparet eis quodifta facit princeps: aut quia nimis eft
contra confefentiam eorum quod falfitas non ita cito de-1
prehenditur,8c poflimt facilius 8cplura mala his ftantibus
perpetrare quam fi femper curreret bona moneta. Praete-
rea,iftk ftantibus,quam innumerabilesperplexitateSjob-
feuritates, errores 8c inextricabifes diflficultates accidunt
in compot.is de mifiis 8crecepns.0riunrar etiam inde mated*
litigiorum,& vari* quaeftiones: mal* pcrfolutiones
debitorum,fraudes,inordinationes abufiones quam plu-
rima: : 8c inconuenientia multa qua: nefeirem explica-
re , forfan quibufdam enunieratis prius, maiora
8c deteriora, 8c hoc eft difficile
videre.
C apvt