Prolegomena. J
»p6
dem hum: in mo dum Hektar ?£te&et Q$rut>er Ute / fcettttlf} / fcifiu Citt
rcMicfccr Doäor, mit einer titter ©ottficjjcr Zeitiger ® 4 rlfft/ bas
\f Jf>ri|h ^leijcf) alfcntljalfcm jep / Jpaftu feilt ( g r if f t / folfh» bid)
beitt le6eit(ang fi!u’mcum\t> ein bófer Aeijer bleiben.
En tibi, o Adame Zeluzani,pulchram harmoniam, quafibi
mutuo concinunt Euangelicifratres intregra Ccena in Bohemia
vtentet-,quorum tu dulcißtmam Sympboniam&beüißimam Sym
me tri am tantis laudibus ex to Ui/. Va capiti Pradicantis buius.fi ali-
quandoinfrunito fuo oreirritaueritferuentiorem aliquemHußi-
tam, aut Picarditamfeu V Valdenfem. Aut valeant, vt merentur
tarn fratres VValdenfes,quam fratres VValdenfium,nuüo excepto,
vna cum difcordifua concordia, & diffona confonantia.
C a p v t VIII.
Vtrum in Gaüiis VValdenfes vfque adnoßram ata-
temdurauerint.
A Pfirmat Schleidanus ftbr.\6.fu*Hifiori*, &ex hoclttyricus
irt Catalogo, & ex vtroque V Vefenbeccius, qui dicenai tarn
inopsfuit,vtnifiduosißosexpilaJfet-,prafenspericulumeiimminue-
rit,ne obmute feere cogeretur. Ergo qua Schleidanus verbofe partim
fabulatus,partim mentitusfuerat de perfecutione aduerfus VValdenfes,
veter um V Valdenfium reliqutasffub Trancifco l.Gaüiarum
Rege, Anno M.DXLV.eafedulofuaminorationem VVefenbeccius
intulit, non fine exaggeration tanta fcilicet crudelitatis exer-
citain V Voldenfes, in ipfiis antiquorum VValdenfiumfedibuscom-
morantes.
At credibUius eß nonfuijfe VValdenfep, fed Lutherattos,vel Cal-
um Eareüiquefpiritu ex Geneuaafflatositd vtfufp, cerfaciunt ipfi,
quosanteanommaui feäarij, meamque fufpictönern nonejfeva-
nam, fatkelucefcitexiüis, qua vir doäißimusTlorimundusRe-
mundusin Hißoria de Origine,progreßu& interim harefeoslib.y.
cap.3. & multisfeqq.fcripta reliquit. Euerunt vero VValdenfes,
(quandoquideminBobemia quoque fatisdiu durarunt,nequead
hac vfque ad tempora exßtrparipotuerunt,) an ideo Regi Chriftia-
nißimo in illos non licuit,quod dfuis antecefforibus, Catholicafidei
amantißimis Regibus,aduerfus perfidos ißos factit at um v id in An
Har et t cos conniuenttafttafouere & protegere debebat ? Ita qui-
dem fentiunt Schleidanus,lüyrtcus,VVefenbeccius-, verum non tarn
Dei, quam fuamcauffamqgunt-, quiaittisnihiloptatiusaccidere
potuiffet, quam fi zazantis crefcendtfpatium conceffumfuiffet,donee
bonam fegetempenttus oppreßiffent.
llludmihindiculum videtur , quod Pleffaus in fuo Myfterio
diäitati Puritatem & fimplicitatc dodlrinae Chriftianadn
plerifque montibus & conuallib us Allobrogum ,Prouin-
cis. Gallias Narbonenfis,& AquitaniaSjillibatamconfer-
uatam elfe. Noniniuria fujpicaripo(fes,?le{fao eandem deDeo effe
exißimationem/juaeratSyris ittis^.Reg.zo.Di) montium funt
Dij eorum (lfraelitarum)ideo fuperauerunt nos,fed melius
eftjvtpugnemus contra eosincampeftribus,&obtinebi-
mus eos. Ita ferme Pleffaus Deum facit Deum montium &
valiium Sabaudicarum, Prouincialium, Narbonenfium,
& Aquitanicarum; quia Deum cum fua Eccleßa ad has ahgu-
ßias redigit, fimul innuens,in bis montibus & conuaüibusfemper
d temponbus Apoflolicis, vel certe admodum vetußis, vor am & genu
mamfidei doärinam inuiolatamperfeueraffe cum tarnen con-
ßet,ante V Valdenfesfeu Alb ten fes ,& fi longius afeendere velimus,
*tumamPetrumBruis,&Hcnricumeiusdifcipulum, in omnibus
locis, qua iß i cum fuis nouis dogmatibus infecerunt & conto -
minorunt, viguijfe earn doärinam, qua ho die Tolofa viget ,& d
Caluinißis Po n tificia ,feu Papiftica appellaturmeque vüis Hifio-
riarmn monumentisproditum eft,Albienfes feu V Valdenfes ex ali-
quavrbe,opptdo,vel PagoEthnicifmumeteciffe-.Quocunque eorum
perfidiaperügit, inde nihil aliud expulit, quam quod Caluinifmus
ex Gallia, Anglia,&Hollandia eiecit:nimirum,religionem Apofto-
lium,Cathohcam,Romanam.
Lepidum autem eß, quod oft Pleffaus, Montes & conual les
aptioresefle religioms puritati confetuandx; ficutiaptio-
tes (unt puritati linguarum confcruandae. Quam enimpure
& munde loquantur in montibus & conuaüibus Sabaudicis, Nar-
bonenfibus,Aquitamcis,Trtdentinis,E.hoeticis,&idgenusalijs,optime
noruntpolitioris lingua Gaüi & ltali, ficut & nos Germ am
probe cómpertum babemus, quamfit omnibus Gratijs delibutus eorumfermo,
qtii Alpes & Alpibus adiunäas volles incolunt.Quod de 1
Cantabria Hifpanica & deVVaüia Britannica Pleffaus ingerit.
invtraqueprifeam linguam ab omni peregrinitate libe-
ram, & prorfus inextin&am perdurafle; eo quodvtraque
regio (it montibusimpedita , 8c aduenisinacceÜa; idvtita
ßt,quidtandemadpropofitumnoßrumfacit ? Oßendatifipoteß,
Albigenfium feu VValdenfium doärinam,femper in ijs, quasoccu-
pauerant ,prouintijsfinevüa interruptionemanfiffe,ficut in Cantabria
& VVallia femper Cantabrica & VVallica linguaper-
manfit-,&non ab ipfis VValdenfibus & Albigenfibus, circa Annum
ChrißiMCLX.primitus in mundumintroduäam,&poßeami-
rts,fedpeßiferisincrementismultiplicatam,expulfaillaChrißiana
fidei doärina & difciplina, quaper to tarn Galliam, imoper tot am
Cbrißianitatem anteortum Petri VValdi & fequacium Catholi-
careputabatur.
Occinit Pleffaus. Tantam multitudinem ab Alpibus ad
Pyrenasos vlque difFufam ex Petri de Waldo do&rina,
vno die,quad ex ouo excludi, omnem fidem,omnemque
rationem fuperare. Non necejfeefi, vt tanta VValdenfium mul-
titudo,vno die, ex lumbisprogenitorisfui VValdiprorepferit -,fatis
tempor is &fpatij ad propagationem fuam habuit. Exßitit Wal-
dus,vtiamftpiusdiäum, circaannumidCLX.Anfedecimvelo-
äodecim annis peflem hohe quam latißime diffundi nonpoffepu-
tas j nam tdntopoßtempore Tolofain VValdenfesfolemniterin-
quiricceptumeß, quod inches notia acceßione multifile arentur ,vt
fuo loco ex Rogerio audiuimus: vt tarn nihil dicam de vltertoribus
annis, adPontificaiumlnnocentij III. pertinentibus, quibus dir a
hac lues vires & virus fudhm quam maxtme exerüit.Vel Lutherum
vide. Quam breui temporefeäa eius latißimasprouincias, & qui-
dem integrascorruptfiIntra tredecimannosnimirum aXVll.vfifc
adXXX.quotPrinctpatus & Ducatusabauita religione mifera-
biliter abduxitl
SufpicaturPleffaus Petrum VValdum nonfuijfe primum hum
doärina arebiteäum; & buic fuafufpteionifulcrum indepetit,
quodPetrusdeBruis, & Henricus difcipulus eiusanteceffer'mt. At
\ bocinaneeß, licet enim non liqüeret,quaoccafione Petrus VVal-
i dus in heterodox'iam incident, errorefquefuos diffeminare coeperit-,
(quod tarnen vel ex hü noßris Auäonbusfatts compertum efijat^
adeo vefana fua a Petro Bruis ,& ab Henrico, affecla Bruifij, acce-
• pijfet, num ideo Pleffaus demonßraffetmontibus & conuaüibus
I Sabaudicis,Karbonenfibus,Aquitamcis,&idgenus alijs,doärinam
d Waldo, vel etiamdBruifib & Henrico troditam, ab antiquißi-
\mistemppribus duraffe, nequevnquammutatamfuiße, cum ex
Hißoriis manifeßum fit, Petrum (teBruis circa Annum Domini
MCXXX VLexßitiffe, & Henricum Anno MCXLVII-potißimum
inftniuiffe. Quo anno contra eundemLegatio d fede Apoßolica ad
Comitem S.AEgydijdeßinataeß , de qua legißeiuuabitlllußriß.
Baron. Tom. xz. Anno MCXLVIl. Erußra autem eß Pleffaus, cum
fiäitia VValdenfiumantiquitati aduocatum adfcifcitReinerum-,
I non enim exfua,fed exaliorum fehtentia cap. 4.aitfeäam Wal*
denfium d temporibus S. Sylueßri Papa, veletiam ip forum Apofio•
! lot um duraffe. Quod commentum diferte exfilibatferiptifecund*
{feu Obuiacionum Auäorcap. 1.
C a p . IX.
Quifint Auäores, quosnunc-emlgamus', & qua fidellly-
rtcusj& hunc fecutus,Reinerum Ereherus
euulgarint.
ADuerfus V Valdenfesferipfiffe Eberardum Betunienfem, Ber-<
nardum AbbatemEontis Calidt, &Ermengardum,teßatur
Pameliusinfcholijsad Epißd. 63. D. Cypriani, quieorundem Au-
äorum monumenta calamo exarata babuiffevidetur. Mthividen-
dicopianunquamfuit.
Habeo ex Bibliothecas.Emmerani apud RatisbontnfesE. Monet*
Cremonenfisfcuiusmeminit Antoninus Sehenfis in fua Bibliotheca)
Volumen grande contraV Valdenfes,in quinque librosdißin-
äum, quod cum bis (anifor Os extrufiffem, nifi operis prolixitas &
magnitudo meabfiermffet-,in nimiamenim molem hicTomusex-
creuißet,fed alia dabitur vtffero, Auäoris bum ex tenebris in lu-
cem vihdicandi occafio. Ad hos,quos nunc emitto,quod attinet,pri-
mi Traci at us Auäor eß Re’merus, quem natione Germanum credo-
diffem,ob Germanica linguaperitiam-, quaeumpraditumfuiffe,te-
fiaturhiccommentariolus. Sed aliudvterederem ,fecit Antonius
Senenfis,qui in fua Bibliotheca ifibac, Frater Rcinerius Sacho-
-—---————-----------— - - - — --- ;------ ■ i ■* .. -~yy
£lacentinus,vir äpprimecruditüs in Tbeologica do- f vehementer dubitem, num tale fcriptumlllyricus in veteri Go*
® str ’" ' nr'n in dicerepererit , anexfuomaUferiato &inquiettßimpcerebroexfculpfent.
Gerte Catholici hominis non eß , & omniuth minime
£trina,& in ^riftotelenon infime , in iure quoque Cano-
nieo verfatus np, modicum,primp degit in tenebris,&fuit
çascorumduxquoque coecus &hæreticorum Èpifçopus,
(ed Dominus tax miferieprdi« viïcpra erga ilium aperies,:
cups ab bis cuprum cenpbris ad (idem conuertic, & yt no-
ftri Qrdinisnabicum (uCciperet,illi in(pirauit,in quoplu-
riroum profecit,& Hæreticorum Çenforfa6fcus,per Lom-
bardiarnmultaprofideChriftipertulitiSèripfitSummam
præclaramcontraHæreticos. Pjura alia fcripfifie ferturi
fed nonyidLClaruit AnnoMCCLl V.HacSenenfis. .
Habuit Iuyricus,vndecunque tandem, Reinerum, eiufifcfafium
quoddam CqtalogoTefiiumfuorum inferuit-.nempe,caputtertium,
tametfinon integrum, & cap.q.quanquam & hocprincipio muti-
latum. Sequentia autem inter cap.4.&quintum, non comparent
in manufcripto,quo vfifumus.Omnis ergo fidelis Chrifti,qui
legit fias nefandiffimas b lalphemias ÔC errores,compatia-
tur fanGtx Romanæ Ecclefiæ marrinoftræ, ob pretioium
fanguinem Iefii Chrifti, quemfudïtproea,vtfideliter(e
accingat hæreticorum Leoniftarum (purciffimose;rores
racionibus, &præcipuenoui Tcftamenti audtoritatibus
confutando. Ipfi enim intehdutfundirus fubuertere fidl.
noüram.Et quia heu rams eft, qui eonfurgat cum Chrifto
' (, r-, . - . <■ •*; . J ’ t V vnutinw
Remer t : Cutus Commentarium exPapyraceo quodamCodt ce,admodum
vitiofeexarato, exfenbendum curauimus, quém bencficio
Clarifiimi & Cofifultifiimi viri D. Chriftophori Gewoidi
I. V.D.&Confilïarij Eauariciadeptifumus. V tin am Codex emeti-
datior à emaculatior obtigiffet,dequo non defiero;.Reinerum enm
exfiarein Bibliotheca Monafteritj Lambacenfis tn Aufiria, compertum
habeo ex Indice libtorum, qui in illaBibliothecaafferuan-
tur.interim adpatefaciendas fraudes&impoJluraslUyrici, fatius
duxiapographum ex Godice iüopetitum euuïgarè, quant permitte-
re,vtvanif imus Settarius ïftefumfuo Pjèudoreinero diütiusledlo-
nbusilludat.
Obuiationum feu fecundi Traclatus duo habui manuferipid
exemplaria, alterum ex Dieffenfi,alterum ex SMcolai,iuxta Paf-
fauium ,pibliotheca. Vtrumque Monafteriumefi Canontcorum
Regularium S.Augufiini Codex Dieffenjislibrarij manu deferiptus
eft Anno M. CCCC.XL1V. Auftor eiufdem vixit Anno M. CGC.
XGV.vtpatetex C.30.
in Codice S. Nicolai adijcitur hac claufula. Explicit Tradla^
tus contra Hæreciços W1 aidenfes,qui intitüiâtür.Daw doï%\
aduerfus hæretieos malignantcs , 'opponens fe murum . * * ? * * * Sundérmàyr de Ain-
pro,domoDomini, mipfe iiirgcDeus,& iudicaciufam i vttb“ƒ « d / i» Itquet,numMjttbmlibrihu.
mara.Plunmadehis, qu£ercrippàiunc,audiuiexoreipfo- ]t^ Au^or,an^ l*mmo^0^ltJ c1y torfiler^-^tfiboc^ofieritfscredq
rumhærecicorum: quædam etiamin icripüs Catholico- rfJ*,. A ucr^us eofaenlVValdtnfes, Traüatulos
ruminueni " \ÿubem Dlej[enfl C°âta macuptu reftrrtdebmns.Aulhrum mmi~
nemcapitUquïntifubijcït lllirkus ifiud Lemma. Explanatio di-
dtorum errorum Ætpofi lemma, feu titulum. Sequitur expla-
natip didfcorumerrorum, (quifcilicetcapite quinto enumeran-
fwrjcüoccafionibus fuis&folutionibus Catholicis.jQ«rf»»
explanationem itapvoponitûyricus, eum^fecutus Ereherus,quafi
effet Reineri. At Sycophanticeagit -, quia non efi Reineri, cuius liber
decem folummodo capita compleftitur f Qua autem & qualia Hla
fintjatisfiiperque expofuitipfe Reiner us in Prooemtolofuo. a bfit, vt
Reinerus talem in modum dogmata Waldenfmm réfutant-, quia
fi explanationem iüam penitius intueri velimus ,fateamur necejfe
efi,non t am effe errorum V Valdenfium euerfionem,quamCatholi-
corumdogmatum&homimm, Satyricam irnfionem&.fubfan-
nationem.ldvt videos yeccetibi vnum vel alterum exemplumpra-
claraexplanatmis-yoccafionis é 1folutionis. -,
Error. Sacramentum Euchariftiæ dicun t facerdotem in
mortali peccafo conficere non ppfie.Re^. Quia Oza mor-
tuuseft,quiatetigit Arcam. Et Ioannes nonaudetattin-
gere verticemDomini. Item dicunt; quod bonusLaicus,
etiarn mulier, poffit conficere. Item , quod non in manu
conficientis , fed in,ore digne (umentis ,iîat Tranfubftan-
timo.Pfal.Defiderium pauperum exaudiuit Dominas.
Occaftoerroris ipforu. Quia corpus Domini miniftrabant
Leuitæ,vt Laurentius& Tharfitius Romæ paflus. Item
quidam conficiuntex quacunque forma, quidâmexla-
brufea, quidam ex tindlo paneinvmp*, Quidam in yno
vafculo anaxinum açcipiunt.. Quidam poft ablutionem
fumptam , iterum celebrant. Alij cpnficiunt cum aceto.
Quidam Euchariftiam feruant in Cameris & in hortis, vc,
in Bauaria. Item Subdiaconi corpus Domini dant infir-
mis. ItemDiaconus tota noâeludens ,feu bibens inta-
berna, mane in camrfia celebrauit, tefte Goth Hærefiar-
cha.Item Euchariftiàvermibus fcaturiuic. iuxtaZuuetel vel
Suetel. Telles Monachi ibidem. Item corpus Domini fiepe
pedibus.conculcatum, & fanguis effûfus. Item abindi-
gnis, in publico peccantibus fumitur & traélatur, & di-
gni.s, vt facris yirginibps & viduis? dati negatur, niû forte
in Coena Domini. Item , iure d, fcholaribus fine pre-
tio raro datur. Caufa, quia Ecclefiæ plcbanis carè locan-
tur : Et non fiifficiunt Vicarij Schplaribus in'prctipre-
fpondere.
En praclaram refutationem erroris VValdici circa Euchari-
fiusmdNeverbum quidem videsye! audis,quod VValdenfiüamen-
tiamftriât,nihil,quoi non fiabiliat. Quod non hic tantum, fed in
tota fi/aExplanatione contïngit, potifiimum in loco de Miftà
Sacramento Pcenitentiæ / deque imaginibus & fan élis,
ybitam impie &blajf>htme debts myfteriis & ritibusdifferitur,vt
IN D E X T R A C T A T V V M ,
QVI IN H O C O P E R E CO N T I -
N E N TVR.
I. ’ Liber Reineri contra VValdenfes.
Li: Catalogus, in quo variorum Hareticoruin deliramènta in-
' fint.
IIL Trafîatus Anonymi cuiufdam contra VValdenfes. '
TV. Refutatioerrorum, quibus VValdenfes djfiinéntur.
V. Index errorum VValdenfium.
VI. Modus examinandi VValdenfes.
VU. Éragmentum de erroribus Beghardorum.ex M.S. libro Con-
vadïdeMontepuellarum(Magdeburg,opmor) côntraBe-
ghardos&Beginas. ,
R E IN E R I ORD IN I S PRÆ-
D IC A T O R V M L IB E R
c o n t r a w a l d e n s e s h a e r e t i -
: COS, K F S Ç IRIMVM ISTSÜRU EX
mumfcripioCtiueedim,
P E R IACOBVM G R E T S E R VM
Societacis lefu.
IN D E X C API T V M
T R A C T A T V S R É IN E -
I R IA N I.
tr*ftuiumnU.
C a p.I. ,i)f Comjnendaitonc.fidei Chrifitamt.
II. jQtàsfitHareticus.
I I I . DeCauJis Harefeon. . .
IV. Defeats antiquorum Hareticorum.,:
V. Defeftismodernorum hareticorum;
VI. Denominibusfeétarum.