zp6 . CManueiis C&kcA
fpiritus: fed neque foi ipfius eft fpiritus, fpiritus fen&us.
Horum autem caufläle quidem nomine täntüm; fednon
re,commune habet.Pradicatüm enim eftfölum de vtiro-
qüedi&ttm: idcirco etiam iionvnum, fed dtiö caüflälia
dicuntur: fi ertim eflet caufläle res irifiliö ; 8t fen£to fpiri-
tu» vnümeflent caufläle ainbo. Mittereauterrti &erife-
nare, dtqüe aliä huiufmodi * vnareS fönt irt päfre, äc filiöV
vtrifque mictentibus, & emäriarttibüs , vnüs qüi mittitj
eft, 8cvnus fohs. Oftehfüirt eft enim, patrem, & filiüm,
föhtemefle fanbl^fpiritüs; ätque' omniäpätrishabere ftf
iiümfecundum eürtderii modunl i praeter quarri, öatrem
:eflei A c , patreriytterttcfpiritum,niittithunc&nliUsvna
dationCj & vhä largitj,pne, Vt ait maghüs Bafilius. Hase
igitur duarütil berrdnatumädrcliqüämlühepröpriäi Aac
genitorem dicere: quippe 8c paterniras, & 'natiüitas
tantundem valet. Prodüaons verb hörnen, vtfebüexis
paternam iäm fübfiftentemfubftärtriam * föbftantiali pa-
terrtitätis propriö ddiecih
A c rurius j fi quis prindpiurii patrem appellauit, höh
fätie enatri fübftätiale eius proprium fignihcaüit, fedfob-
ftäntiarrt illiüS indiCard voluih Ipfe enim px hüliöTfi'liüs
äuterit i 8t fpiritusfen&us 1 8t ömtiiä filij, & fattdli fpiritus
addfmfeferuntiir., N ani, & qüi mäiörenifilio patrem
cauffie rätiöne dixerünt, nbri vcfobftäntiäle mäiuS illiidj
fed ; vt ribtiönem patrisad hliürti tantuni reddiderünt;
■ fimilitdr& de eo ; quod find priricipiö dicitlir i philöfo-
phanduirii
Quöd igitur diuinarüni perfonäriim ädinüicem habi-
tüS cumeorijnl fubftanti® differentia,IdiaverOjvniuifänfumi Âtqiié hörümaliüd quidem perJ . fecundü.m.. diu.inos
fon* fubftatttiald èft, vt paternitàs & hatiüitasi ôèproçef» j ärcandfqüe proceflus appareat, fimülqiie eiiiii ipfö rela-
fioi Aliud aiitèjh përfonam iairi fiibfiftentem-feqtiitur,1 tiöhishabitp,caufläj& caUfläle fithulintroducatüriantéà
fcdnonillamftätuit; v t ,ingenitUmmfiiïejmëëfciampro- plurimisratibnibuscönftitit.Nuncàütédiceridönijquo-
ducetis in ipfö fölo, feçundum eos,qui ëx fold pâtre pröce^ modo fecühdürrt caufem, 8t caufelëtfolüm, 8t fecühdum
ddre fpiritum Äcunf; Neqhe i g ? t u r quæ eommuniter ipfe prius diuin* perfonæ difeerhuntur, arque ipfe difere-
praedicantur,fotfiis'deitatis fubftaritiaUä fiint: hülfe ëhini tidhis cäüfe funt; quæ c à ü f a caufele, fubftantjales pröJ
perilla, fübftanhäihfinuatur, ildquë*, qüaèdüöbüspi'o- priet^tesppfumpâtris fiiperfiibftàhhalènomen,&remfi*
Denotioni-
b u s d iu in a *
n a x u in v id e
D.Thi.pi
32 .& ib id .
G re g .d cV i
. le n tia .
D
pria ad vnutri fiint:'nulfe enim petfonà eft prdprie cauflà-
jis : neque vnus eft, quimittitfpintumfendüm. Patéte-
him, & filiüs fimül vnüs eftfqüi fpiritum fan£tum mittit
Gômmürtiaenim,qU3eremindicantifiugularitdr qiiidem
in diuinis diciirttiirmon tamenvnaperfonafeeundumillamiiirelligttü^
Sed neque quod vnîus quidem föiius pérfonaè eft, pér-
fonamautem fequitur, fiçut ingcnitüm in pâtre: noce-
nim rtequaquànl fiftit, negatid cumfît, feqùatûrqüefiib-
ftàntfeffli qüàmaffirmatid j infinùât. Àlitçrque, figeni-
tum non eflè ingenifiim dicitjjr * domrtiune ërit hdc 8c
fpiritui fen«5fco. Etipfe ènim t&'tngeHiius: rtëqüé ènim geni-
tuS eft‘: fiibftantialiaenim perfonarü omriirib.cdnförtiuni
réliquârum nonadmittünt : fedtieqj produedfg: fiibftaft-
tiale eflè monfhatum eft. Patërrtitatem autem fequi i fiJ
ghificatiuùmque folùmmodo eflè paterne fubftattti&
Ira igitur tres illas proprietates j lofes \ diüiharünj për^
fönarumfiibftantialesèfle dicendüm efti Patris'qüiaem
pat ernitatem, àtque ipfum gignere,hôcèft, fe ipfiim dard
alteri perfonæ fectindum natiiiitatis prÔcëfTum.Filij verd,.
natiuitatem,ipfumque nàfci,hoc eft,accipèrè ih feipib pa-
tremiuxtanafeendiprocêflïonem. SanSbaiitem fpiritils
1 procefïionem, ipfumq-, prbcederë,id eft, in femetipfo pa-
trem ,ac filium acçipere, fecündiim natüfâleni, éflèntia-
leraqj proceflum ex pâtre per filium. Iffefqüe non föluni
fubftantialesjfed & pêrfonalei etiam proprie,& maxime,
& peculiariilime dicendum^tpote perfönas cdmmen-
dantes.
Porro, quæ proprium aliqüid duarum perforiarumad
reliquam infinuant, proprietates, feu notioneSjfeu figna
duarum aliquarum pérfonarum vocandæ fimt. Quod fi
cui plâceàt 8t eà perfonalia dicere, eö qitöd perfonis af tri-
buta, non tameil communia Omnium fimt : liceat dicere
id quidem, dum tarnen id donftat, nullam pét ilia perfo-
nam commendari : fdfe ènim fubftantialiaJudchabent
vim,&quç vhifubftantiali cômmunicant.fî quidqfrteflèt
poflibile, ndceflè eflet vnam etiam eflè perfönam: àlia vb-
ro, nullaten us.Itaque folis illis tribusproprietatibus diüi-
næ perfonæ &difçernüntür.&comnfendantür:cætèris ve-
« feriéti fpiritüs commendànf.
Præfuppôfito igitur vnitatem inT rinitate, & T rinitatehi
irt vrtitate dflè colendam ,fec®idum fidei pofitionem, 8t
ab hfe, qtiaf à fendis didâ fiint , non difcederttés, Dama-
feènôdüidenijfecundum caüfem,& caufele differentiam
In diuinis perfonis intelligente. Nyflend autem Gregorio
di dente: incomniutàhile nature ipfius cotiftderantes, dtfferentiatn
feçundum cauffarhi&cauffale, nonnegamm\ in quo [do, alterum
dbalterodiftinguideprehenditnus; quod propofilimüs, Habe-
bihïus:quiadhimtriailfevnuni cum fint feçundumeflèn-
tiâm, fîrlc cauflà quidem eflè omnia, poflibile rotin eft. À-
liam vero cauflam fe anti quiorém habere, longe impofli-
bilius.ReftatjVt trium iftorüm vnum,reliquorû cauflà fit.
PrôCedentiàigifüriridepoflîbilenoneftproducendiper-
fbhæràtiorte,eflèeadem: fèipfilniehim aliqüiaproduce-
ré,âc foi ipfius dâuflaiii eflèj pd’ffibile rtôri êftj '
îtàque procédertrià rieceflè eft pèrfortalitér diftingiii;
vniîa qüiderti, fecuiidürti èfleritiàra i nullà eriim in èà dif-
cretid conceditut: difèrétâvérd, fecündiim fubftantias,
feu perfonàs{ 8c rièq; proptervriîd nbm perfohhs confiin-
di; üéqfprôptèf diferetionèm j èflentiam diutai. Perfeda
enim illic,& fiimmâ vnio, âtq; diferetio; Arque vhiöüém
quidem vnitas eflèntiæ, vtdidüm éft, feeit: diferetîôhem
veto,feçundum cauflam,& càuflàle,'fides cônfitëtür. At-
quebâeft, quæfeüiiidùm'fe j hecjuepropteif aliùd res maxime
8c vnit,&difeernit.Di1rcrètiofcihCetfeeündüm Cau-
fem,atque caufele. Nbqüe ëiiim diferëtföne'm magis con-
füfiône libera cogitàrè poflùmü^ifeq; confortiüm duoru
aliqüdrum nr-aius,quam cuni àltëru ex altero ëflë habeah
Namq; fe<ÿririum caüflàm, & caüflàleiriüenitüraliqmd
feçundum æquiiiocam cauflàm,- fibifimileproducensin
eâdèm fpécie: & feçundum quidem quod cauflà, 8t cauffale
fimt pppofitæ, adinuicem habebunt. IdëO etiam üë-
ceflàrio difcernértf ür: fecundürti aütêm quod cauflàlë, èx
cÿiflàejfe,atque eflèntiam accipit, corn muriicabunt inuicem
maxime^ cum prôprie ad inuicéril pèr naturam ha-
beant. Filium igitur ex pâtre nafei ,*fides nôbis, ac rëligib
tradit. Et qüoniam feçundum id , qüöd gignerëi&rtafci
dicitur, oppdfitio cauflæ, 8t cauflàlis; feçundum éa, quæ
ro nofeunturfolum. Ideoque DamafcenUsin folis tribus i adaliquiddicuntur,infpicrfürfedüdumid ^ùidem, qupd
his proprietatibus fîibftarttiàrum differentiam definiuit { aliudàat,aliudindeprodiénseflèntiam acëipit,dùæne-
intelligi^quafi perfonàs commendaritibus, non figttifi^ • cëflario perfonæintelliguntureiiifdem nàturæ. 1 '
eau tibüs îolum, vt ilia eft ingenitiy quæ partis agnitid^ftj Rurfiim,dicentefcriprüraDeume'xï)èqpfocedere;
fednônÜlum«ommendatperfonaliter.; prater cnini tres t fècimdume'andemtó^ioném-.ot>pöfitio feçundum .caufe
prædi6tàsdifFerentiasfub’ftantiales,cæterisvtnotiônibus , fem/Kcauflale etiani hic intelligitur, fecundum.quam
folis diuirtæ perfonæ difcërnüntur , non tarnen vt diferej- .Oppofitionem,& difeerni ilia ad iritiieem 8t vniri lîcet.Ita
tionisrauflisjfedvtdifcretioni^tantumfignis. ‘ 'ig i t u r filiüs, & fpiritus famftus ex pâtre cum fint, 8c vniri;
Ex qüibns confiât, qüodfi qUis SiS.Patiumpàtri inge- &difcretifiintj
j nitum reddidit, id non vt fiibftantfelë fed v t agnitïonem, j Citerüm,^uia propter Tritiitatis ordinem,arqué con-
( ^proprium fimpliciter^ttribuih Si quisautem patrem I fefliortem, non magis conueriit, iftaadpatrem»&diferë-
genitoremacprodu6l:oreàppellauit,yrGregoriusThco- tâ&Vrtitaeflè,quamfintadinuïcemfiUus,i&fpifitusfan-
logus in primo fermon.de nliö,génitpris quidèm nomen; vdus: alias quippeinasqualitak in Trinitate effet, nëque àd
vtfiibftantialepatrifeparauit. Æqüale enim eft, patrem inuicem difeernerentür. Si’autem non difeernerentur,
vna ctiâm perfona effet : quippe fiiblata relatione-fecun-
dum caüfem, atq; caufele, foiacflèntiarelinquitur. Gonflât,
quoniam 8t filidtsfpiritus fendus,ad le inuicem &
vniti & difereti font, quemadmodum films, 8t fpiritus ad
patrem vniuntur, & 4 ifcetnuntur fecündum fcilicetfpe-
çiem oppofitipnis caufæ,atque caufelis.
Neç jffe eft igitur, fi difeernendi funt , vel filium fpiritus
fendi eflè caufem i vélfpiritumfilip Sedcautàmquidem
eflè filij fpirituirt conftare non poteft: quiatertiusà
pâtretradituseft, iuxtaperfonalem ordinem: quianatu-
ralîs8c eflèntialis operatio, & vrotus filij, fpiritus eft: quia
imago eius èflè dicitur: quoniam fpiritus filij àThcolp-
gia traditur : qui profedo fendi fpiritus filiüs eflè non dicitur:
neque enîm çonuertuntur,propter'pterfonalem ordinem,
atque id maxime, quoniam ex pâtre per filium efi-
fe fpiritus traditur, nontamen è contra. Tolleretùr autem
& id , quod conceflum.eft , filium eflè ex pâtre fine
medio: ficenim eflèt filiüs ex pâtre per fpiritum j & confe-
quénter fpirituspatëiicoramünicans ei»feçundum pater-
nitatis rationem. ,
Reftat itaque filium caufem eflè fpiritus fandi; fpiri-
tumque per ipfum, & afi ipfo eflè. Hac ergo ratione,& v-
nientur ad'inuicem &dilcernentur , quod etiam Nyflè-
nus indicauit, dicens in fola feçundum caufem, & cau-
fele differentia diuinas peffonas ad inuicem diftingui.
Neque enim dèfblo pâtre ad filium fpiritum un dum
dixit hæc : itaenim foliusadea ^aquæex ipfpfünt, difere-
tionem tradidiflètr, nequeflaiëciflèt: eius quoque, quod ex
caufit eïi, aliam rurfum differentiam inteîligimus. Hæc autem
8c his, quæfuperius diximus, confonant. Ante enimfpi-
ritumfendum filium intelligineceflèeftjhabitumque ad
alterutrum habere filium,&fpiritum, maiorèrhque fpiri-
tu filium caufæ rationedici j atque à filio, habere eflè, vt
qui ab ipfo açCipiatj& quæ alia prædida funt.
Si quis autem obiieiat, Nyuènum aliam profitentem
differentiam aperte Videri-velle non eiufmodi & hic in filio
, & fpiritu, qualem fecundüm caufem , 8c caufele reddidit:
foireconuenit, ilium aliam feçundum numerum,
non feçundum difcretionis fpeciem caufæ & caufelis dicere
i vtdifeernanturquidemfcilicet; nôn tamen.fècun-
dum caufem,& caufele: feçundum modum yero alterum
cum difeernantur, puta“, ficut contraria difeerhuntur ad
inuicem, vel quæ feçundum nëgationem, &affirmatio-
nem funt,velqu'ç feçundum priUàtibnem&habitum; vel
feçundum aliquid aliud huiufmodi. Confiât autem 8c
quia.aliam,no alteram dixit.>i/iw.enim quoddiçitur,in his,
quæ fub eandem fpeciem funt & adducuntur, Graçælo-
cutionis vfiis proferre confueuit: Altera vero & alteritas,ixi
his, quæ vel fpecie, yel genère differunt, dicitur; nifi forte
abufiue dicatur : quod profèélo abufiue nunquam Ecclenominaindücete
diferetionem perfbitalemLacneçeflàrio '
diferetafignate
Quocirca 8t hæc fola proprie perfonalia &fubftantia- I
lia funt,quæ caufæ, caufalifquehabitum lignant, fingula-1
que fingulis proprie redduntur, nülla çommunîtatis ra- \
tiônc mtroduâajfufficiuntqjper fe ipfediferçtionis corn»
mendare rationé.Patris.n.fuperfiibftanriale nomert & res
caüfem indicat'filij ; & filij etiam fen<fti fpiritus fimiliter.
Qùprüm filiüs quidem .habitum âd patrem fignatj
fendus autem fpiritus ad produdorem, fine fpirantem
caufalis habere iatioriem traditur; maxime cum didûs fit
fôiraeulum omnipoterttis, filiiq; fpiraculum eflè fpiritus
iandus: fpiraculum Vero,Ipirantis eft; 8t fpiritils à fpiran-
do denominatuseft.Et ficut ait magnus AthanafiüSjfpirfe
tusproceflîo,{piràculo-aflïmilatur.Spiriaisautemprocef-
fidfijroceflusëft: itaque &infpiratio.Nam & fpiritus pro*
cedens dicitur propter proceflum fcilicet, fècüdum querii
ex pâtre per filium procedit.
Confiât itâ que fubftantiales-proprietates^aternifatem,
&natiùitatem , Qc prbeeffionèm, feçundum caufem , &
caufele,diuinaSfignare perfonàs,atqueideofubftarttialés
8c proprias fecündum fe,ae proprie dici, folifqüë hispro-
prietatibusdiuiûarum pérfonarum differentiam intelligi.
Etilluditem confiât, proprietates quidem fècüdum caüfem
, 8c caufele fübfîfïentes cogitationi procefliis ingerere,
rurfiimqüe proceflus caufem,& caufele, fimülqüe difere-
tionem fubinferre.Ifta enim per alterutrum colliguntur.
Nyflènus quippe Gregorius difèernen’sait : Àltud enim
eft commenter ex primo-, aliud per id, quod eftcommenter expr$
«w.quod enim ante etiam diximus,caufem &caufele pro-
i ceflùs huiufinodi commendantmifi enim proceflus in diuinis
eflèt, profedo neque diferetio,neque nu,mëriisper-
fonarum eflèùperiônarum vero numerus feçundum çaû-
fem,& caufele diüïnæ perfonæ diftinguitur.
Simul autem confiât,etiam feçundum contraria poflî-
bilë nô effe diuinas difceçni perfonas:.çontraria enim d ifferentes
fpecies commendant, vt album & nigrum, 8t rationale
&irràrionale,corpufque 8t incorpbrale.Dëus autem
vna fpecies eft,quæcunque tandem fit,fi did liceat:&
vna trium eflèntia & vnitas eft.
Neque feçundum priuationem quidem & habitum:
quæ enim imperfede habent,feçundum han c bppofitio-
nem difeerhuntur; yeluti ab afpedu,Cæcitas,& à cæco v*
dens. Nulla verdpriuarioin Deo fummi boni eft, quippe
perfèdiflimus eft: & fubftan tiarum quælibèt pérfeda eft; l
Deufque totlisextotoverus, ac perfeduseft feçundum
fidei püfitidnes; fed neque vt affirmauo & nëgatio.Nam,
fecundüm hancqppofîtionemquæ funt ab his, quæ non
funt, difcèrnuhtur, Vtafelfo verum. Porroirt Deonullus
ftoneflèndi lochs eft. Deus enim eflèntia fupërfubftanriafiæ
magifter in diuinis pofùiflèt : verum, et^ fpecie ean-fvliseft,virtufque omni virtutefuperior,& excellentior,at
dem, in quantumfiib eandem fpecièm adf^ucitur, caufe
& caufelis fcilicet : quia tarnen etiam, quod fine medio ex
aliquo,vel quod per aliqubd prodit, caufeleeaufæeft,pcr
quam prodit ; & maxime cum pioceflii^æquiuocusfue-
rit.-fiîij veto fit immediata natiuitas;fpiritus autem media-
ta proceffîo per filium eius eft : fimulque caufele vtrifqde
reddidit,& caufele infinuans verbum ex caufeelîè, fubdi-
uidens etiam âd inuicem , feçundum caufem & caüfale,
difereuit aliquid quidem continent er ex primo; aliud vero
per id , quo d eflèt continènter ex primo : in fola nam-
qué caufe& caufeli diuinas perfonàs difeerni deprçhen-
dimus. Et quoniam parer quidem quod dicitur, gigften-
tem indicat; filiüs autem nafeentemj fehâus vero fpiritus
procedentem, feuinfpiratum : caitfæ brgo & caufelis, fiuë
'principij., Scèoruhi , quæ fùntéxprincipip nomirta font
fen«Slæ,& foperfobftantialis T rirti tatis nomirta, patris fcilicet,&
filij,& fànbli fpiritus. Et quia patemitas, 8c natiui-
tas, atqüe proceffîo lolæ font mbftantialëspropriefatfes
-pérfonarum : proprietates vëro idem eflè ; quod fobftah-
tiaSjoftenfom eft fecundumTheoiogumGregorium:fob-
- ftantiaverp , fiue perfona patrem , & filium , & fpiritum
fenftum figrtat. Ira enim DamafeenuS'dënniüit dicëni:
Deitas naturam indicate pater autem quod dicitur ,fubßantiam-y
quia etjiam fubßaritia conmuHe cum proprio eft : confiât hæC
que incommutabilis veritas. Deus enim fe ipfum negarenon
poteft^tait Paulus.
Prætereà non eftnegatio, quod affirmatio fîhipliciten
Perfona autem vnaeftfimplicitër,quod aitefaïfecundüiti
relationes quidem duæ, 'fimplieitér autem vna. Nâm fea
cundumeflëhtiam, Sceflè^hitaseis eft. Ègo enim, &pateŸ,
ihquitivnüiHfumusi8cnep.ûo qiiidem fequitür eà,quç per
alia indifereta funt: fignum ëhim diferetionis, non autem
difcretibnêfacit. Homo enim 8c aliud qübdlibët ànimal
rationë 8t priuatione rationisdifeernuntur; cümirrariO-
nâle, vtfpecies in diuifiohibu^fcçcipfatur. Cæïërum non
eo, quod homo eft, & Homo nott eft. Non ènim hpc eft,
eqUum eflè, quod hominem nbh eflè; Quoniam veto ih
his,quç ad aliquid,qn^ ih eflèntiâ inÇliciuntut (ecUndUm
fcilicet càufem &caufelè,repéritürallquidfiwiiëfibiprô-*
düééris, ihëadëmfpecië, fecundüm vniubcâm Caüfem:
Dëus autem Vnum eft eflèntia ; trià, fobftânti^jiJbus pro**
prietatibtxS feçundum Caufem & Caufelë t ôppofitio fe*
cünduni cafifem & caufefe in his* quæ ad aliquid dicuntur,
loriiih habetin feribta'Çrinitate. ïdeo,&fèCiindüni
folam caüfem & Caüfale, & à fcriptürâ fendà, & à à tidis
Patribus, diuihaspërfohas difceVniitraditum eft. Pâtris e-
nim ad filium tr^ditadiferetio, caufæ & eaufàlls eft; iti-
dem produ&i & produCentis.