B
'lUfpondetui
ad obic-
äionem ex
S.Chryfoft
hoc mea domus, au t ciuitas. Ita quippe Gtxcx, vc diximus,
linguae confoetudo , qua hoc Euangelium feriptumeft,
proferreconfueuit: Alias enim vidolaeflecpronuntiatio.
Cum verofineadie&ione dicitur,neutrumefle,&rem fi-
gnificare intclligitur. Exempli caula:« n x, ripcav Is»
ffoi yidcfl-.Siquidmeumeftapudte^ quodperferemintelligi
dac. Adhaec autem: exmeo accipit,hue accipiet, pracedentia
cQinmendac. Ait enim:Owww, qua babet pater,mea funt. idea
dixivobis,quta ex meoaccipit.Sienim Ipiritusa. filioaedpit:
Patris autem omnia,& filio communia font: manifeftum
e i^ xh is, iniinuarifilium , vnum eum patre, Deum efle:
Spiritum autem verum Deum ex patris,& filij eflentia de-
nun riiri:qu* lane foperni eloquij vis eft.
Porro dicere: Omnia, qua babetpater,mea funt :ideodixi:
quia ex meo patre accipiet: aut nihil lignificat, aut nihil ad
propofitum iibi:quippe fofoepta ad ftruduram caufa, nihil
de filij dignitate concludit : nifi in quantum di&um
,eft:Omnia,qu§ habetpater mea font:qupd etiam fine eo,
quod fequitur,folum per fe ipfom dici poterat. /
Caeterum ,fiquisD. Chryfoftomum obijciat.,in quo-
dam fermone foo idexponentefn,quod dicitur: ex tpeo accipiet
.’videlicet ex mea came, atque ex meocorpore, veluri ex
cifterria quadam inde hauriens: Impletum enim fuifle Ie-
fom fecundum hominem omnibus gratijs Ipiritus, ab illo
fibiinfitis,& m fe recondiris,atque ita caeteris diftribfiifle:
vt interim fummi huius virifiiilie hunefermonem conce-
damus: valde enim lulpe&us eft, eo quodreliquis fermo-
nibus illius minime fimilisfit:neque fenfo,neque dicendi
fiiodo ,erat enim magis proprium dicere: foiritum ex fe i-
nfo ifta accipere, cum ipfe magis hiiiufinodi munerum fit
Fons, quam Domini corpus in quantum corpus: exprefli-
ufque aiceretur > & verius, filium a fpiritu accipere,& dare
nobis, cum & ipfe ifta det: atqueeo magis, quo & ipfe
Ipiritum dat,non file,filium.
Pofitotameri, hunefermonem efle Chryfoftorqi, pie
ifta docebimys,neque foperioribus contrari^pfte ,nequp
traditam alanftis Patribus expofitionem,hoc pofito, nu-
tare.Neqj iftafibiadeo contraria,vt vno pofito, reliquum
inconftansfit. Neque enim,etfi, vt homo, fihus mitmur,
piurimifqueDo&orum id videtur:non ideo,qui hupc,
vt Deum mitti dixerit, continuo blafphemus erit. Miffus
enim eft, ait Theologus Gregorius ».fed quafihomq,fin autem
etiam vt Deus, quid hoc ? Et hoc profe&o, quafi verum, ap-
probauit? ~ •
Neque magn us Bafilius, cum dixiflet, filium ordine,ac
dignitate apatre fecundum efle:quia initium,& caufa illi,
vt eflet, pater fuic: continue fe ipfom deftruxit, adi j ciens:
& quoniam per ipfunt accejfus, & adduftio ad Deum, & patrem
nobis eft:Vtrumque enim verum eft, fi quis ifta diftinguere
velit,& iuxta variam intelligentiam accipere.
Ita.& Chryfoftomus dixifte putandus eft,cum hxretici
ex eo,quod dicitur Spiritum fanctum a filio accipere, Ipi-
ritus fobftantiam vellent imminuere: famftus illorum ora
obftr uere volens, hoe in loco accipere quod dicitur, fe-
cupdum hominem accepit: vbi autem aduerfiis illos ei
E non erat, traditam exp ofitio nem cum reliquis ro-
Dicens enim Ioannis Euangelio:Ex meo accipier.hoc
eft,ex mea fcientia, oftendi^ fe quod dicitur, ex meo acci-
pie t , vel accipit, ex filio, intellcxifie.lpfe quippe eft Dei fa-
pientia, neque eft aliud eflentia eius, prater feientiami-
pfius. Aliter quippe compofituserit, cumin alio eftentia,
in alio fcientia inipiciatur. Et eftentia quidem carerein-
telligentia: feientia vero fine fobftantia efle credetur. E-
nimuero dare,& accipere quod .dicitur,cau{am,caufaleq;
fignare monftrauit.Hoc autem expofitionyn, quam prte-
diximus,roborat. _ *
■ Que m admodum igitur his,qui maius in patre pie cau-
Ix radone fofeipiunt, dicere id quoque non nifi pium eft,
iuxta fen&orutn feilicet doiftrinam : Ita &c in filio dicen-
dum fecundum AthanaCquod feilicet fpiritu fit foaiofrita
ergo nihil prohibebitj etiam ipfius Chryf traditam expo-
fitionem, veram, ac neceflariam exiftimare: maxime cum
hodic nulla nos hsreticorum contradidio perturbet.
Si igitur,neque Doftoribus reliquis, neq; fibi ipfi con-
rarius e ft: q uomodo pr^dida m exp ofi tionem illi contrariam
dicemus:fi,& illo modo aliaratione dicîpoteft,nul-
lapræfertim contraduftione perurgénteîColligi autem &
hoc ex prædidlisu>oteft,quiâ maius, quod filio fecundum
caufam Athanafius reddidi t:hoc Magnus Bafilius in fpiritu
pofuit, afterens ilium filio concedere & ordine, & di-
gnitate.Nam fi Ipiritus concedit filio,& ordine, & dignitate
, conftat filium maiorem efle ordine , ac dignitate.
Hoc autem etiam ad Amphilochium feribens, indicauit
dicens : ficut ergo Spiritus fendlus, eius , ex quo proceftit
magnitudinem infinuat,filij feilicet, de ipfoenirh fibi fer-
mo erat:Etfi igitur eum filio concedere dixit:vnam tâmen
vtriulque naturam confitetur: quoniam deitas in vtroque
[ vna. Ac veluti cum pater filio ^maior, caufie ratione dici—
turmonidèotamenfilius patre minor eft. Ita , & cum films
maior Spiritu fanclo afleratur: non tarnen filio minor
Spirituslànâusintelligitur.Vnaquippe trium eflentia eft.
Porro cum huiufinodi fecundum perfonalem ordinem
di eu n t tft, fola caula, atque caufeli per lb nar um diferetio
redditur.Nihil enim aliud concedere, vel fecundum efle
.fignificat,nifi aliam ante fe eftè perfonam,quæ ante,mente
concipiatur,quam ipfe.
Porro,quiitaBafilijdi<ftumaccipiunt, vtquodilleait
Ipiritum à filio efle habere, ab iplo dari, habere fignifica-
re purent,efle pro eo,quod eft dari,accipientes : contra o-
mnino fentiunt,quam f e h le t Dodtoris intentio. lllee-
nim confubftantialem patri filium cum oftendiflèt: etiam
Spiritum Ian<5tumconiubftantialem filio | ac per ipfom,
Patri,concludereintèndit. Cæterum dari à filio, contra-
rium concludit, nifi quod datur per eum, per quern datur
naturaliter , & effcntialiter procedere præfupponatur,
quando etiam dari, in diuinis idem eft, quod procedere.
Quoniam igitur Eiinomius crcationem filij Spiritum fen-
<5tum elfe blalphemabat, dari autem folum quod dicitur:
ad hanc illi blalphemiam opitulabatur : fanétus profedto
vir,atque do<ftiifimus,nunqtiam adeo imbecilliter,ac pro
inimicis etiam egiIfet,imo,u omnino putauilfet, huiufinodi
expofitionem ex verbis fois capi pofle, vel idnunquam
penitus dixilfet:aut, cum adie«ftione,ac præfini tione , iuxta
Doâorum confoetudinem dixilfet: atque omnino,
vt fuit diligendftimus, in hac re inprimis maximam di-
ligentiæ curam habuiflet,ne contra quam'propofuiflet,
emceret.
Èx quo item conftat, idcirco dici a filio dariSpiritum ;
fenâum,quoniam ab ipfo, efle habet. Alias enim miniftri :
fungeretur officio,quod non per ipfom naturaliter proce-
deret, praebens.Liquetetiam,quod dicitur, ab eo effe habere,
fobftantiam Ipiritus per filium fignificare.*
s Præterea, magnus ipfe Bafilius in ï v.- quæftionum ait:
Neque enim minus aliquideràmus habitunadagnofcendum,quod
fpiritus ex Deo fit: fpiritum oris eius ipfum effe audientes : fed ho c ,
fufficerepofcratperfeadindicandum, fobftantiam eius,1
ex Deo elfe. Si igitur Ipiritum ex Deo elfe’, idem eft, qiiod i
Ipiritum oris eius dici : Os aqtem patris, fiiius à magiftris '
Ecclefiædiciturùdem ergo eft,Ipiritum ex Deo efle, dice- ;
re, & ipfum filij lpiritum dicere. At illud, Sandi Spiritus j
ex Deo fobftantiam fignificat. Itaque & quod filij Ipiritus
dicitur,eahdem itf dem fub ftantiam Ipiritus & per filium, !
&àfiliodefignat. Suffi cere itaque ait & hoc ad infinuan-
dam fob ftantiam Ipiritus. Vnde conftat etiam, quianon
afias filij di cere tur Ipiritus, nifi per ipfom ex ipfofubftantiamhaberet.
. ,
Quoniam igitur in ^Dèq,& materia,& cunda quae font
ex materia, penitusjobumnon hahent: & neque fecun-,
dum excellentiam,atque defedum-.neque vt pofleflio,flue
fodura,flue pars, flue membrum, neque quomodoli-
bet aliter poteft hoc hums, aut huius d id , fecundum hu-
iulmodi proprietàteim: conftat profedo , quia cum hoc
huius,aut hums à Theol ogis dicitur,caufiiinfinuatur : aliter
enim efle polfibilé iïbn eft.
Ex quo & illud yna infinuatur, foiritum ad filium rela-
tiue d ic i, fi hæcadinùicem difeernere, fecundum caufie,
caulalifque relationem velimus ; liquidem iuxta Grego-
riumNylfenum : Infioc folum, alterum ab alterb diftingui de-
prehendimus, quod iüe, caufa, ifte,ex caufafit. Quod rarfos ita
diuifit.-vtaliumdiceretefle continenter ex primo :alium
per
qui
de maioie,
& minute,
hie 8c fuprj
fsepiu* CaL
tepotit,pie
& cômode
accipienda
funt.vt&il.
la de priori.
F
täte : nam
fiiripliciter
nihil maius
aut minus
eft in SS.
Trinitatis
myfterio.
pcr çümiqüi continenter eflet ex primo,manare. Sed iam
libri huius contiqenda longitudoeft 4 vt ad e a , quæ reliant,
ledoris intentio interim à lab ore reparata, alacrior,
atque yigilantiorafliirgati'
f l N I S. L I B R I I.
M A N V E L I S CA
L E C J E , L I » E R S F .C VNDV S
D E P k O C Ë S S lÖ N È S A N C T I * S P I -
V ritus contra Grscos.
I E $ y N Ö È IS P R A T y E f D V X E S T O.
Te enim duce,non errabimiu,
N facris literis Spiritus landus
Dei Ipiraculum dicitur. Spiracu-
lum ,enixn3ommpotentis, ai.t B.Iob,
YedÓcet me. A Ipiratido enim vt-rurn-
.que,&c fpiritus feilicet, & fpiraculum
denptninatur. N am, & magn. A-
thandSus ,inlibr.quiinfcribitur,
3 Reprebenfio fimulationis Meierij , &
Eufebij, dixit> Non natimtatt Sancti fpiritusprocefiio afimula-
tur,fedfpiraculo-,quod fpiraculum quafi ex ore prodeat. Idemquè
in libroadSerapionemdeSpiritufando: Spiritus ifteyin-
qvdt , fpiraculumfiljjeft. Si igitur Ipiritus quidem filij eft, &
dicifur Ipiritus : Ipiraculum äutem , Ipiritus idem eft.
Spiraculumvero Ipirantis eft; mariifèftum eft,Spiritum
landum ad filium, quafi ad inlpirantent referri. Namfi
Ipiraculum ipfius eft*, conftat, quia ab eo inlpiratur,ipfe-
que inlpirans eft.Spiraeiilum qüippe,y t diximus,alpitan-
dódenominatumeft.' F , x
' Qupniam verp Ipiraculum Dei dicitur Spiritus landus,
viius autem Deus eft pater,& filius; quippe cum vna
ëflèntia fit; feru«a Ibliim perlohali difterentia y qua alias
gignic,,& alius gignitiu; totülque ex toto Spiritus landus
afleritur:Neque aliud eft totus patenaliudtotus filiusjne-
que diflbnum.-conftat, quiapater,&filius vnus eft Ipirans,
Sandum fpiritum, quorum «tgIpiraculum elh Vnde 6c
produdor per verbum didus eft.
S. quoq; Epiphänius in eo libi’ö , quem infcripfi t *An-
choram,fic äiv.Pater eratfemper,&film erat femper, ^Spiritus
fanftus femper ex patrefpirai,& filio. Verum enimvero, vt
germen,& filius idem eft, & Ipiritus,& quod Ipiratur. At-
qui produdor per feadprodudum dicitutjeigo & adfpi-
titüm dicetur.Imque, cuiitöeft fpiritus & ab eoinlpiratur,
& adiltum rel%tiue dicitur.Ex quibus item co®ftat, quoniam
Ipiritus relatiue filij Ipiritus dicitur.Qud'birca & hoe
adinfinuandam eius fobftantiam iufficere .r magnusin-
quit Ba.fil.Nifi enim ita elfet, qim ipirjtum dicimus, in y-
namS. Trinitatis perfönamcogitatio nonafecurreret, fed
mvnunjD'èum. Et Deus enim abfolute fpiritusdicitür:
fequentiai V bi verohabitus fefti& ïelâtidnem pröfcdo elfe
conftat.
- Quod fi quis contendat, ac Ipiritus nömen inter ea,
quje diciintur^d^/^wjdjponere omnino renuat;Primum
quidem,prêter omnem ratiohem, Patrumque fententias
fentirefe nöuerit<Deinde,nobisnonde nomine, fed de re
maxime fermoriemelfe au diet. Iplàigiturperlbnalpiri-
tuSjfiue produdum, luie Ipiritus, fiue procedens,fiue ali-
quid aliud dicatur, Trinitatis terriaperfona patris, & filij
eflè dicitur, & adpatrem j & filium refertur:In diuinisau-
q:ém perfonjsVquod èflè alicuius diciturj autex illoeftjaut
caula eft eius,cuius elle dicitur; Nulla enim alia illic differentia
eft,prater relationem, quæ fecundum caufam cau-
fale efl^Ali ter enim non effet Trinitas Deus.
. Quod autemaq.yibufdam infertitr^yr dicant ; quia &
tan ua domus dicitur, & Deus, Deus no der, fed neque ianuaex domo,
neifc ex nobis Deus-,penitus abfurdum &fcedum eft j Primum
enim in diuinis perlbnis folum dignitas feruari dicitur,vr,
qiïod alicuius dicitur,àut ex illo fit,aut caulàeius eflè, cu-
ius ,dicitur,intelligatur: quandoquidem illic nulla eft alia
diflerenria.Neq; enim vt membrum, aut pars, aut inftru-
rnétum,aut poflèflio,aut'quomodölibèc aliter,vtin crea-
turis fit,hpchuius dicitur. Déinde;dicitur quidem Deus-.
Deus Abraham, & Ilaac ,& omnium, fed iuftorum quidam,
vt manfio,& lors. Hæreditas enim SandtorumDeus
elb, creaturarum vero,caetërommque fimpliciter, vt cre^-.
tor,&pominus,fuorumque prouidentiam gerens.
•Ex qUo liquet , ne in hoc quidem deefle ordineltn fecundum
ea, quæ dieuntur Adaliquid. Animaduertiturls
ordo fecudum id,quod perficit,& quod perfieitur: qüo'd-
que regit, & quodregitur. Ideqque neque fpirituslecun-
dum pérfonalem proprietatem foam ,creaturæ Ipiritus di-
cfeurrfedfecundumquod Deus vnus eft cum patre & filio,
landtificans, arque inlpirans, au t aliter eos, qui digui
font,meliores efficiens,atqueeos vifitans. >
PrærereîiquoniamproduétQ^ iumfiteorum, qu xAd
aliquid dicnnmT,zd folum que dicatur Ipiritum: conftat &
Ipiritum ex his;, quæ Adaliquid dieuntur, èflè , atque ad folum
referri produdtbrem.,, Nam,fi qüid,fecundmn qiiod
eiufmodi eft,ad aliud aliquid dicitunconftar.quia & illud
ad primum,quafi ad aliq uid dicitur.Si enim homo, fecun-
düm quod Dóminus, ad alium aliqiiem dici turj & il Ie, vt
feruusadeum referetur ; quod feruus, & dominus ad al-:
cerutrum femper relatiua fint: hoe ipfum 6c in omnibus,
quavquafi Ad aliquid fe ad inuicem habent. Guius ergo Ipiritus,
Ipiritus eftjille produ6toreft:Ipiritufqueadeum,cu-
iij§ eft lpiritus,quafi adproduétorem refertur.Spiritiis au-
tem filij Ipiritus dicitur : Filius ergo produdlor Sandti Ipiritus
eft, 6c Ipirans ipfiim eft. Ideoqv proceflus illiijs Ipica-
çuio aflimilatnr, & à Ipiratido dèiiominatiis eft, & Ipiraculum
filij appellatus eft. Ac iuxta S.Epiphanium-lpiritus
ex patre Ipiratj^filip.
Prçterea Bafilius in libris contra Eunomium,& ^riurn:
Spiritus,induit,ad pat rem proprietatem inreÜigd^uia procfditex
patra Ad filium autem,quomamaudilO.fi quisJpintum Chrifiinon
habet,bic non eft eius.
Qupniam igitur non magis atq-, ita,neque T rinitaseflèt Deusjneque nos proprijs eam prdprius patrii, quam filij
n o minibus confiteremur : neque in cógicarioneui trium eft Spiritus lap dus: quia eft eadem fob ftan tia pariis,&;jfi
perfonarum-adduceremur.
Atteftaturautem his&S.Auguftinus in v* de Trinita-
te libro,ita dicens: Spiritus verofapftus fecundum id, quodferi•
ptttm eil: quoniam Deusjpiritus eft.poteft quidem yniaerfaliter di-
ci:quia,&pater ftiritus,&filiusfpiritus.Itdtfe & paterfanttus,&
filiusfanäus, &fpiritus fanftus, quoniam, vnusDeus:&vtique
Deus fanäus eft,& Deusjpiritus eft,& poteft dppellari Trinitas, &
lij : Ipiritus autem proprietatem ad patrem yir'föndushi-
celligit:quia procedic ex patremeceflàrîo & ad filium propriètas
eadem ratiöne in tclligenda eft. I taq; quod dicitur
Ipiritus Chrifti, & fpiritus filij, ex eb ipfom eflè çommen-
dat:maximecum virlàri&us praemiferit dicens, ad Öften^
dendam illius fubftantiam,éx Deo eflè,id fiifficcre, quod
didtur.Spiritus ftis illiu's.Sed6c in capi tu lis quoque ad Amfpiritusfanftus.
Sed tamen illefpiritus fanttus, quinonTnnitasffed I philo chi urn ait:Neque bine folum naturacommun'tooftendituri
in Trinitate intelligitur:in eo.quod proprie diciturSptritus fanftus, j fid quia etiam ex Deo effe dicitur:.non quafi per omnia ex Deopro-
relatiue dicitur. cum ad patrem,& adi filium refeltur.quia Spiritus J diens,fed quafi(ptritus oris illtus:hipc quidem infinuataproprietd-
fpnftus,&patris & filijfpiritus eft. j te: fubftaptu veromodo ineffabiliferuato. Et fpiritus autem, ini
Theologus item Gregorius ait : Emanationis ad alters quit,filij dicitur, quafiproprius illi per naturam. v
tflim habitusdifferentiam: differenttam etiam illorum appellation I \ Ex his autem conftat, quia nia'grms Bafilius^propriera-
nemeffeciffeivtfeilicet, alius quidem filius,alius Spiritusfanfttisdi- j tern In diuiprsperfonis dicere \foh,velut cadfe, caulalilq}
ccretur. - s|c,onforrium:Qupd enim dfoit,tale eft.GurnaudimusSpi-
' .Sed&GregoriusNyflenusaif: Filius autem fan ftusjpi-] ritumS.TpiritumcfosDeijintelhginfosipftirnjnaturaliter
ritus neque eft, tuque dicitur, neque cohumitur habitus ifta tail- j exDedelfe. Hoc efteliiitlprbprietas: Modum vero., quo.
mm