mK
ex Deo eft,hoceft procedere ipfiim ignoramus. Etfiénim
alium quidem gigni, aliü vero procéder e.atq; alium qui-
dem fine mediocx prim o;aliu verb pèreum, qui fine medio
ex primo oft,fiibftantiam haberecredimus: nihilomi-
nus ramé modum'ignoramus.Hocergo eognito : quia eft
ex Deo naturaliter,confequenter, quomodo fit quæritur.
Itaque proprietas hæcprincipaliter quidem caufam,&
M#/4/e fignificat. Deinde, confequenter, confubftantiale
etiam. Atque huius indicium eft: primum quidem, quia
confubftantiale nullamihdicat dilcretionem. Proprietas
veroriifFerentiam,difcretionemq; commcndae. Deinde,
quod confubfläritialia quidem inuicem, fecundum ean-
demverborumradonem, abfq; vlla âdieélione conuer-
tuntur:Pater quippe confubftatialis eft filio ; & filins con-
fübftantialis eftpatri. Quod fane confubftantiale hic etiam
difcretiônempræftipponitjexnominibuspatris,acfi-
lij fàtisapparentem.Propria vero nonfimpliciter,fed cum
adie£tione:Neq; enim dïcere poflumus,pater proprius fi-
lio ,& filius proprius patri, (édita proprie reddemus:Filius
quidemproprius eft patri filius : Pater autem proprius eft
filio pater. Illô enim modo indiferete,& fine relatione ad
iriùicem reddetur.Sic autem proprietatemfihj ad patrem
fecundum qiiam ex illo eft genitus,patrifque ad filium,fe-
cundum qüam ipfîus pater ëft,reddimus.
Oportebat igiturfîmiliter conuerti proprietatem,fieut
confubftantiale :fiquidem proprietas confubftantiale î-
pfiim principaliter ngnificaret. Nüeverohuiufmodi proprietärem
confubftantiale fcquitur., Sicut 8c filius , no-
men fecundum fe quidem proceflum alicuius. ex aliquo
fignificat, in eadem fpecie, confequenter vero confubftantiale
etiam. Quod enimita prbceffifc,neceflàrio etiam
confubftantiale eft. NonigiturSpiritus fandus proprius
filij fecundum naturarri diceretür, nifi per ipfum proce-
dens naturaliter , pèr ipfum etiarri fubftantiam haberet.
Qupdenim ex aliquo ,aut per ahqùodfecundum æqui-
uocum proceflumproche, vnaqy ex illo elfe nft>nftramr,à
quo & proprietas maxime elucet>Ôc confubftantiale con-
fequentér,eiufdemq*,fpeciei demoriftraturi
Idcirco magn.quoqfRafil.hinc proprietärem infinuari
dixit, quia ex Deo eflè dicitur. Quod autem ex Deo elfe
dicitur, caufâm oftendit, qua precedence confubftantiale
etiam fecundum huitifmodi proprietärem in diùinis
perfonisfequitur.Qupniam igitur Spiritus fànctus fecundum
nâtùram pröpriuseft filio: confiât,quia ad ilium vel-
vti ad caufem refertur.Vnde etiam confiioftanpalisilli eft.
Mag. item Bäfilius in expofirione x x x 11 . pfalmi ait :
Sicut igitur creator verbum firmauit ccelos ; ita & jpirituf, qui ex
Deo eft,qui à pâtre procèdit,boc est,qui ex ore eius, ne quid eum ex-
teriorum elfe, nequecreaturarum, arbitrer is :fid, vt quod ex Deo
babeatfubfiantiam,glorifiées. Omnes enim in eo vif tûtesfimul
cojttulit.
EtpbftpaucârHof quidem in locojpiritus or is eius did, vt in-
teüigatur Saluator,janäißimufque eiusfpiritus. Vbi autem mue-
meturlApofiolofcilicet dicente de filio: Ferons omnia verbo virtut U
fua. Virtutem ,& verbum filij Spiritumfandumpofuit. Ac rur-
fiim : Quem Dominus lefts inter fieletffintii or is fui, & defiruet
iüuftratiorie aduentus fui. Ex quo etiam confiât, ftultum, &
irrationabilem fuiflèquorundam malignitatem : qui ex
?hoc Apoftoli diétolèfus, deleuerunt, ne de filio Dei hoc
intelligatur. Ex eo enim, quod illatum eft, illuftratione,zr-
guunrat. Futüraenhn apparitio Domini Iefu creditur, fi-
mulque in vetuftiflîmis exemplaribusintegritas Apofto-
iicæ fenrériæ oftenditur. Hoc tarnen in loco fendus vir os
Dei filium eflè ait : DixeratenimfiiperiusipiritumexDei
ore elfe,quod idem figüificare dixit :qui à pâtre procedit.
S.autém AthanafiAntiochenusEpifcopus, ift eo librô,
quem prædiximus:Ferè«m,inquitjpirttu non eftficut ne-
quefine verbo mens.Mentem vero ejfepatrem verbi dicimus. Mens,
in quxverbum, cum qua Spiritus,fan ftüjpiritum or is Dei dicens,
os enim pair is filius.
Siigitur,ijl>mtusquidem exorè Dei eftjhôcautemi-
dem eft, quod quid pâtre procedit : Os autem patris filius
eft: & quod dicitur ex pâtre procedere, illius fiibftantiam
fignificat: curnon id quoque,quod dicitur filij ipiritus,&
fpiritusoris eius,iridifterenter illius fiibftantiam fignificet:
fecundum qüam ex patreperfiliumprocedit:acper;
ipfiimtßc ab ipfo eile habet.
Magnus item Bäfilius in i.v. contra Eunomium, quafi
ex contrarioptoponens:5erfdiejtf,inquit,S*Deiquidem imago
filius ießy verbum autemfilij ,fpirittes, cur nonfiliusfilyfpiritus
dicluseß ? In hasigiturineptiasipfiim impellete Eunbmip:
nifi ex filio eile Spiritum fandum erdderet, Bäfilius facil-
lime ilfi obuiailet dicens: quomodo eilet Ipiritus filiüs filij
, qui non quomödolibet ex filio, fiuepef filiümproce-
deret ? irä enim fecontroueriijehüiüsmoleftiaeximeret.
Verum id quidem non dixit:fed, fubiiclens quod propo-
fueratjföluit; FJos autem & de hoc ad nosipfo's, quantum poßi-
bile eH, reßondemus. Nam ad te quidem etiam facerefatis ejfet, eadem
intenogatiuncula tibi quofy imminente. Dicimus igitur: quo-
niamdicerefilium ex filio, diuinitatisXrinitatem infujpicionem
midtitudinisadduceret,audentibusbominibus.lnpromptuenime-
rat ,fujpicari quoniamfi filius ex filio natus ejfet, & ex ep rurfusa-
liumnafci, at^rurfusalium, acdeincepsinmultitudinem'crefce-
re. Huius ergo ret gratia, ex Deo quidem effeJpiritum Apoftolus a-
pertepradicauitdicens: quoniamJpiritum Dei accepimus: eumque
perfilium mandjfe,manifefiumfecitfilius:Jpiritum ipfum appellant
ficut&Dei,&Chrifiimeinemnominans,ficut& DeiJpiritum.
Filij autemfiliumappellarccautede'clinuuit.
Itaque magnus Bäfilius. filij quidem filiumefleipiri-
tum negat, exfilio autem fine per filium prodireafleuerat.
Quod autem manare naturaliterjt»rof«ferc fignificet , ex eo
quidem mahifeftum eft,quod eo verbo etiam in natiuita-
tefilij Theologi vtuntur.S. enim Cyrillus,inlibiro, quem
ad V alerianum Epifeopum feripfi t Sanftus,inquit,per na-
titram cum fit,quemadmodum & pater,is, qui ex eo manauit vni-
genttusfilius dpatre, fanttificatus dicitur fecundum quod apparuit
homo.
S ed& ipfe quoque Bäfilius in libro de fpirituiando:
Spiritus, inquit, nihilfibi quafitum habet, fed ater ne cunäa habet
, vtjpiritus Dei, atq3 ex illo manans: manare, pofuit pro eo,
quod elf,effe. Pater autem ex praccedenribus. Filii enim, inquit
,Jpiritumipfumnominauit, quemadmodum&Dei, eodem
modo effeßiritumfiliiJpiritum, quo etiam eß Dei,&patris.
Idem rurfiis in eifdem, capitulo, quod inferibitur, Cur
non &Jpiritusfiliifilius: inquit, Na» ideo, quia non ex Deo perfi-
liumJit:fed,ne Trinitatis exißimetur infinita multitudofilios exji-
liis,vtfit in hominibus, habere credita. Cum dixiftet igitur: non.
ideo,quia nön ex Deo per filium fit,oftendit,quia ex Deo
per filiumeft, diiabus negationibus pro vna affirmatione
vtens .Quemigitur efle per filium dixit: huncetiam per fi- •
lium manare mdiczuit: effe,zc,manare infubßantia, indifferenter
ponens. 7
Nam fi, vt qüidam putant, manare, manifeftationem,
qua mundo manifeftatus eft, fignat: quoniam fecundum
hanemagisfiliumfpiritus manifeftat. llletniminqmt , me
clarificabitffJkit ergo & filius verbum Svfpiritus: At id Gregorius
Nyflenus negaiiit dicens: Filius autem fanäusjpiritus
neifc eil, netfo dicitur, neci cornertitur habitus iftqconfequentia.
Nempe autem fitne,vel non fitrfilius Spiritus fän£tus:ma-
nifeftatio riihiFpoteft oftendere:nifi manare, fiibftantiam
fimpliciter fignificet,ficut efle etiam: fecundum quam fei-'
licet fiibftantiam per filium efle d Theologis afleritur.
E^hisvero illud conficitur, & Spiritum fantftum non
efle filium, quippe emanationis differentia, hoc eft, modus
differens procefliis illorum fiibftantix, feefindum
TheölogumGregorium,hunc filium,ilium Spiritum fän-
(ftum appellant fecit.Hicenim ex patte fine medio,ille äu-
tetfi,perfilium efle perhibetur.
Liquet autem & hoc, quod magnus Bäfilius, cum iure
füö confutare obiedba valuiflet; dicens: Qui igitur neexfilio,
neifcperfilium fubßantiam habetfiliiFiliusexiflmari, creditfc
nonpoffet: quoniam eapotius fententia fua erat,int patre per
filium, atqued filio efle fpiritum fän<ftum :ei, vtcertifli-
m x , acveraciflnpx acquieuit: maxime cum dix&rit, ita
efle filij Spiritum fandfcum, ficut & patris. Atqui', patris
eft, fecun dum quod ex eo eft. Et filij igitur eadem rarione
eft:quoniä feilicetab illo,efle habet, ac per eum procedit.
‘ Idem prseterea Bäfilius, aduerfius Eunomium pugnans,
aflerentem ex folofilio Spiritutn fäniftum, efle quafi crea-
t uram, ficu ti & filium ex lolo patre, & ipfum quafi creaturdm:
arguere quidemillum Jquod nbnfît àfiliô,ticutcrea-
j:urà interim omittit :‘ tertio id referuans lïbço : De hoc, in-
(qu ic,cum plus otijfueritdicemus. Circafinem’àutém fecundi
libri contra Eunomium,in ilium inueheiïsilUud autem,in-
quit,«fi ex omnibus obfcurum effepofitt,nullam effiçientiamfiliïh
patredirimi-.rithilcfeejfe in omnibus,quodihfitfilio, quod dpatrea-
Uehumjtt ? Omnia enim, ait, mèa, tuafunt : & , tua ,mea funi.
QfipmodoigiturJpirituscaufam foltfilio afftgnat, ipfîus% natura
pradicatum : huiusaccipitcreationem ? Siquidemergoduoprinci-
piafùbiniroducensfibiinuicem contraria, bac ait) cum Manichao
& Mar erne conteretur. S in vero ,ex vno qua funt,jujpendit omnia
,quod dicitur dfilio fallus effe ,ad prim am eau jam relatiamm
h abet. Itac^etfiomniaper filium in effe produUa credimus, omnium
tarnen Deum caitfam effe non tollimus.
' In his vir fàmftüs Eunomium exagitat , quod intérim d
patre non* dixerit eflè Spiritum fànôtum. Sin vero hunc
non d filio effe credéret, Bafilius facilius 'cius obieérioni
ob uiaflèt diccns : quoniam quideni d filio nuüa ratione, effe, ha-
bet-quomodo fecundum té, exfolofilioeftî Cæterum,id quidem
non dixit:fed,eum d filio éflè,cum pro cöriceflb pöfiiiflèt,
Eunomiûm argüit, quod à patre ilium éflè deneget. Ac
dèinceps,fe contra eum actions,aiiiQupmodo ergo,non oper-
tum periculum eft, d patreJpiritum diuidere, idefl,- eum non effe d
Deo ,& patre, contendere: cum v^rumque nobis Apoftolus cpntun-
Hetradat:&nuncquidem,ChriJhJpiritum dicat,nUucautem Dei,
itaferibens: Siquis autem fpiritum Cbrifiinon habet,hïc,non efle-
ius. Ac rurfum: Nos autem nonJpiritum huius mundi accepimus,
fed fpiritum,qui ex Deo eft.
Vbi notandum, quia Eunomium infirnulans, quod
nôn etiam dpatré fpiritum dicerët,fèd diuideret dDeo fpi;
rirum:ipfe,qüod'Cöniurt6tusfit,tèftimbrïiumexApoftp-
16 prodiicenSjDeoiÖc Ghrifto coniunâim fpiritum ebin-
mendat,hocèft,ex vtrifq^èflè;Nam,fld Deo diuidi,ideft,
non eflèd Deb : c'onmfigi Deo, & Chrifto, confiât, quod
ab.ipfîs eflè fignificat : Eius autem rci indiciiini eft ÿ quod
cum dixiflèt:lpiritum,nuric quidemChrifti dici,nunC au-
temDeijCiihi teftimbniófirmareVellet,qüomodö fitDei:
Nos autem,inquit, non Jpiritum huius mundi accepimus, fed Spi
ritüm, qui ex Deo eft : quaficantuhdem valèat dicere , fpiri-
tum Dei,& fpïrifum,qui ex Deo eft.
Cumigifurexpofiiiflèttëftimbnium quod coniunâe
dicatur Spiritus fendus, 8c fpiritus Dei, 8c fpiritus Chri-
fti , Appftolumque introduxiflèt teftem, etiam ex Euan-
.gejio teftimonïdtii ad hoc aflèrendumaillimere voluit:ac
dëincepsait:G«wi autem hunc Dominasfpiritum veritatis die at:
tpfequippe eft veritas , &quiàpatre procedit. Hicidemrurfiis
exiftimat fpiritum veritatis diet, atque d patre procedere,
pollicitUsenim,teftimoniumfe diâurum, quod coniun-
éfe fpiritus Dei, &: Chrifti diceretùr: Chrifti quidem eflè,
exeo, quod fpiritus veritatis diôtus eft: oftenditaptem
Dei effe : quia procedit dpatre : quoniam igitt^*, quofi di-
citu^fpiritus Dei, 8c fpiritus j qui ex Deo eft, & qui d patre
procedit, caufàm fignificat : quodque fpiritüs C hrilti-, &
fpiritus. filij,& fpiritus veritatis eft,& dicitur,caufam fimi-r ;
literoftenait. Hæc enim vf*magifterdocuiît,eandem ha-
bent vim : ideo etiam dixit : fpiritum S. d filio efle habere,
atque omnino ex-illa pendere caufe ,idque rationempie-
tatis tradere : concordatq tie fibi fanófus vir in hoc* atque
in alijs plerîfque locis. Ex quibus confiât,, Spiritum ian-
6tum,relatiue filij fpiritum dici,& fpiritum Chrifti,& {piritum
veciratis. > » v
Nyflènus quoque Gregorius fuper oratione Domini-
ca.:,Vnigenitus, inquit, Filius dS.'fcriptura nominatur, atq3 ha-
(tenus illius proprietas traditür. S an ft us autem fpiritus, ex patre.
dicitur, a t exfilio effeveris tefiimoniisajferitur. Si quis autem,
éx, præpofitiônem hocinlocoa quibufdam adieélamaf-
feueret : Primum quidem in vetuftiflîmis cxemplaribusi-
ta haberi inuenitur, velfâltcm locus notatur : vrïde, quo-r
rundaranimisinfipientiü.mhbminum femeritate, partie
.çplailla deléta,perfpicitur.
Deinde* nihil fibi infolitum dixit vir iftè: Qupdenim
alibi ait : alittd quidem commenter exprimo, aliud vero per id;
quod effet commenter ex primo, hoc ait & hic vniuerfàliteri
quippe verüm éft, quod eflèritialitêr peraliqubd procédât,
&pér ipfilni lit, -âtperHpfum pröceflu.s proprij fub-
_________ ' I 1 j ’
ftanti^leni hdbeat mpdunj,id etiam ex ipfb eflè Jmo,Cbn-
fonaBafiliqdixit:Ille quippe vteX.prçdidtis confiât,quod
S. fpirirus filij fpiritus dicitur, in fubftanciaillius intelle-
xit. Quod enim fpiritus filij, & fpiritus oris eius dicitur, i-
dem elle ait,ac fîdiceretùr,ex'patre procedere : acqj ex eo,
quod dicitur fpiritus filij, huiuftnodi ad eum proprietaté
defignaridefiniuit,qiialem ad patrem éx patre.quod dicitur,
proce4e^cômendat:fuffice'req} ait,quod dicitur fpiricus
filij,ÇC fpiritus oris eius ad infinuanefam fubftantiam
ïpfius: heqV minus aliquid fignificare, cum filij fpiritus di-
citut, quam cum eum ex Oeoeflè illumaudimus. Ille igi-
tur hocita expofuit. Pari autem intelligentia id didpm &
Nyflènus accepii,'quia enim,inquit, Apoftolus pu filij fpi-
> ficut&Dei nominauît, fecundü eunde morem eft
fpiritüs filij,fecUfidurti quem &D.ei,&patris. Verum,Dei,
& patris fpiritus tliritur,qiiafi^x ipîo éxiflens. Igitur,& f l
lij fpiritum, vt, qufex ipfo fit,& ab ipfp eflè habeac, accepit.
Non ergo noua, neq; infuetayoce, .& intelligentia,
beat, ifte Vfüs eft .vfedex diüinis Iiteris qccafionefumpta,
: çon fentanea magno patri Bafilio locutus eft. •
, Sanélusquoq;Cyrillusfuperillu'dEuangelium;Alium
paracletim dabit vobis M t : Alium quidemparacietum fpiritum
vocat. Vna quippe in vtrisfyfubfiantiaratio , non extra ipfumpo-
mnsfedalteritatis verbum in eo folo dans; quodfpiritus ipfepropria
-fubfiantia effet,at^fubfiftefet.Ne^emm filitfsjpiritusejifedeun.
vere, pro prie ty fit, at%fubJîJlat,hocj quode fi, infidefufeipie-
mus:fpiritus enim eft patris, & filai: Hic notandum, quodad
oftehdendum,Spiritum fenÆuhîfubftan cialiter eflè,atc^
fubfiftere hoc,quod eft;hoceftàfilio diferetum êflè,àdi^
xit: Spirim enim eft
filijdifcrétiohemquandamoportetinteliigerejnonc^n
I fiibftantialitàtèm, vt quidfm diixerunt : etff',quam ma 4
me,vtdidüeft,inde confubftantialitasfequitur. SicutibC
à patre quidem difcérnitîir foirims:quia ipfîus eft fpiricus,
vtpote àbipfbprbdiens : Iplb^ucemApc., quodilliüseft
^inrùSjprOTèaitab illQ^dnfiibftantialijfqj mi eft,ôc jfiilitis
â patre dïftinguitür,fecundum quod fiflus eft:ac diferetio
, quædamfienaturex nomine; eoautem ipfp, quod filius
eft, omninb etiam confubftanriâlis eft.
Et quoniam in diuinis perfonis diferetio relatipnem fe-
, cundum caulam,caufaleqj fignificat: quod autem dicitur
filij fpiritus,difcrerionem indicat: confiât, quia cum diçi-
mus fpiritum filij, refationem fecundum cauiam, atque
caufàle fignamus. Enimucroid dicare non pofliimus préféra
quidem fpiritum fànétum ad patrem , 8c ad filium, i-
dem eflè ,.quodproprietates hàbere fpiritum fàn&um, vt,
ad ipfos differenter referatiir : aut fpiritum differentera
quempiam eflè, ac duplicëm : autfiluim, non fecundum
cflèntiam, vnum eflè cum patre| qüæidenntatem filij ad
patrem rollunt, vnùmque, ac fîmplicem fpiritus procefe
lum,feetindum quemad patrem,& filium refertur, ex pâtre
per filianiprocedenSjVna auferant.
Deinde, etfi filius adpatrëln,'& ad (phitHm rëfertuf, &
pater itidem ad filium & fpirifuhO fed omnlno/hæretir
cum eft,etiam de fpiritu fen«fîb'iftüdput3re,vt ipfe qubq;,'
gemina relatione fcilicet adpati e,filiumq; referàtur. Spi-
ritusenim fecudum vnam,àcfblàm perfonalèmpropne-
tatem firam, ac fecundum quod-fpiritus, ad patrem refer-
tur,& filium; Pater autem 8c filius ad inuicem quidem Ôc
ipfiperfonalibus proprietatibus rëferiincur : Ad fpiritam
vero,non fiis, verüm âlia relatione,qüam géneràtionis,âd
natiuitatis,* produâaonis fcilicer,fecundüm qüam,vnüm
fimt pater j&filius ; etfi fuis ad inuicem dilferentijs difere-
ti. Nam »fecundum qiibd ille pater,hic filitfs eft, a3 inuicem
folum dicuScur. Itaq; illic quidem fûs eft,fecundum
vnum fcilit?er,ac folum ipfïas perfonalem proceflum,fpiritum
fen'âürii ad pâtre, ac filium réferri: In patre vero, ad
fpiritum & filium ; acrurfiis,irifilio ad patrem & fpiritum
fanélum,omnino im po flîbile eft: Nempe enim,etfi patris
perfona, vna cum fit, ac fimplex, ad filium ac fpiritum rérertur:
dicerepoflUmus : quoniani pater qtiidem ad diflerèntesperfonaS,
fpirimm acfiliuiti, refertür, fecündiim
quod futtt perfbnæ differentes : idéo 8c refertur diflèren- j
tCr : fpiritüs autem fan élus, etfi ad perfbnas differeiites re-
fertür, fed non fecundum quod inuicèmdïftereHtes funt
refenur:
F
l«ge Gre-
^ot de Val.
Tom. i.
comment.
■ Theol. diC
q.to,p.t.