B xxi.
fequetur : nam, fi perfede i patre mittitur Spiritus fan-
'dus, fuperfluumcrit, &afihomitri: finautem imperfe-
cte: non ergo perfedus eft pater. E t, fi perfede omnia à
patre creata funt ,‘quid nece fie fuit dicere : omnia per ipfum
faäafunti fin autem imperfede, contrapatrem blafphe-
manihilominiisoralaxabunt. Sed, apfurda cosnecefla-
rib fequuntur, qui duos p^roceffus ponun t.
! Porro, qui ynam cantum rerum omnium produdio-
, nem confitentur ex patre per filiumin fpiritu fando, v-
namcn influohem,& largitionem, & dacionem fandi fpi-
ri eus ex patre, & filio : Vha quippe datione, & largitione
mitri à Theologis afieritur : vnum quoq; infpirantem
confitentur, differentia ad inuicem feruata : eos nihil durum
aut afperiiirifequitur. Iderrt & in proceflu fandi fpiri-
tus dicendum ; ficut enim, quod dicitur, omnia fada effe
per filium, voluntatis vnitatem cömmendat : ita & per fill
um procedere Spiritum fendum, vnitatem fubftantiaiis
proceffuseius, produftionis,proceffionisve demonftrat.
P utant præterea rteceffe efïè, compofitumfpiritum fan fl um
confiteri, his, quf ißum &exfilio procederefatentur : iftudjr quia
ah vtrisÿj accipcre necejfe «fî fi auttm duo funt, à qutbus açap:t: o-
mnino ex duobus compofitus trit.
Sed hoc quoque primnm quidemS.S.Patribusobii-
ciendum fuit, tîienim funt,qui id , quod dicitur: demeo
acciptet, pro e o , quod èft, ex filio, expofuerunt: quique à
patre, &filief accipejc, atque aucjire dixerunt, vtfupra
. docuimus.
peiride, nequeipfeS]hritusfendusaliudcxiftens,a-
c!iud a patre, & Filio accipit : fiue aliud quWem à patre, à-
liud autemàFilio: fiue igitur perfequiscompoiitionem
vuft,nihil aliud,quam eflentiam 8ccflèj 8c quod eft, accipit:
Efïè vero,& eîlèntia fandi fpiritus, & quod eft, vnum
qniddam, & fimplex eft : fiue propter eos, quidant, aut
producuntjvnueft pater & Filius. Non ehita in quantum
duo funt: fed in quantum,vnum,expâtre & Filio eft fpiri-
«^fendus : fed, quemadmodum Filius totus, ex toro: ita
& fpiritus totus, ex toco afieritur. Neq; aliud fuidem to-
tuni pater,aliud-autem to tum, Filius :fed vnum totum eft
iuxta Fidef po^ionem. gignendi ac nafcendi diferetione
feruata. Nuilo ergo modo compofîtionem cogitare licet:
quanquametiamfiplus, quam tresperfonæ, effet Deus,
nulla neceffitas compofitionis effet, & quod extremum,
proceflionis ordine à fingulis acciperet. Non enim dan-
rium multitudine,fedexeorum,qui dant,eorumque,quç
infunt, differentia,compofitipiudicatur : fi autem, qua:
dantur,differentia funt,& quæ infunt, differre neceffe eft:
atque ita compofitum erit, quod ex huiufmodi conftabit:
quod in Sando fpiritu,nufijuam habet locum.
Etidquoque, quafi ineuitabilc percontari pergunt: ]
vtrum ex effentia an ex fubßantia eft Spiritus fanäus ? fi enim ex
elfenria,quia eiufdeni effentiç eft cumpatre,& Filio Spiritus
fendus,ipfum quoq; producere cogunt, vel fe ipfum,
vel alteram lpiritum,aut Filium : fi autemex* fubftantia:
quoniam duæfubftantiæ funt,patris,& Filij : liquidem ey
patris fubftantia eft,confine, quoniam ex patre folo : quo-
modo igituijfxFilio ? fi autem ex Filij fubftantia :aut fub-
ftan tialium çonfufio erit,aut duo principia,ficut & * fub-
ftantiæ duæ:fed enim, qui ifta dicunt, arbitrari videntur:
aliud quidem fecundum fe effe fubftantiam, aliud vero I
effentiam : iftaque, fecundum rem à fe inuicem differ-
xe. Hoc astern & falfum fimul, & blafphemum effe, ex
fiipericftibusöftenfiimeft,adiedumque fecundüm quam i
rationem, ajliud effentiam, aliud fubftantiam ', aut rion i-
dem in Deo effe »Theologi affirmant: fed dicendum eft, J
fendorum veftigia, Theologiamque fequendo', ex p a - ;
tris,& Filij effentiaeffe Spiritum fendum, vf»ex fuperiori-
busconftitit. Porropatris effentia,p4tris perfbhaèft: fleuri,
Filij effentia, Filij itidemperfona eft, perpatris nomcn,
ac Filipfubftantijs infiniiatis :.pater enim& Filiusfub-
ftantiarum funt-nomitik: per nomen autem effentiæ , ef-
fentia ipfe apparente. Nequeenimeffentia,eft fine fub-
ftuotiajneque fubftantia,fine effentia. Nam &ifubftan-
txadicitur commune cum proprio , Non tarnen, quia Vr
nius eft eflentiæ cum patre & Filio Spiritus fandus, ideo
neceffe eft, ipfum, vel fe ipfum, vel Filium, vel alium fpiritum
producere. Didum quippe eft, quoniam natura o-
peratur iuxta proprietatem perfonæ, in qua eft.
Itaq.ue patrem quidem ac filium, fiue mentem,ac verbum
, quæ rclatiuedicuntiu fecundum proprietatemfu-
am, & fpiritum habere, fequitur: proprium enim , quod
mentem fequitur, eft, ex fe ipfe proferre verbum fine medio
, fecundum intelligentiæ procefliun. Aliter enim
mens, fine verbo effet, Verbumquf fine mente porro in-
telligibili, ac rationali, cuiufmodi primum, ac fummurn
J Deus eft;eriam fpiritum habere fequitur, quem volunta-
tem,feu charitatem, feu quomodo lifiet eam quis vocare
I velic, à Theologis di d um, fupra monftratum eft : quo-
• niam Spiritus fandus ex mente per verbum, fecundum
charitatis proceftum prodit : quem enim mens perver-
, bum intelligit, hunc&diligit, & vult : atque aliter vt fitj
j poffibilenoneft, Itaigiturvoluntas,liueamor,&dile-
d io ex mente per verbum prodit : præcogitato quidem
proceflu ex mente per verbum, quemadmodum caufam
ante caufale præcogi tari dicimus,etfi fimul afferitùr:quo-
1 niam aliud,quidem commenter exprimo, aliud vero per
id,quod eft commenter ex primo.
Quanquam, etfi primam caufam patrem vocamus; &
confequenter verbum, filiumjfilium quidem fine medio
ex patre nafei dicimus : fpiritum veto fendum ex patre
per filium'procedere. Itaqucpatri, & filio, quomodoli-
betquis diuinasperfbnaslvocare velit, fecundum perfo-
narum fubftantiales proprietates, etiarri fpiritum habere,
fequitur. Ideo & fpiritus patris, ac filij fjjiritüsriicitur,&
fpiraculum patris,& filij.quia,& huius proceflus fpiracu-
io aflimilatur, fecundum Athanafium ; atque ad patrem,
& filium relatiue dicitur,vt demonftratum eft: veluti pro-
cedens, & infpiratum ad producentem atque infpirantem
:indicatq;& quod ex patre per genitum eft; vtetiam
ad patrem atque filium relatio, quafi in vnum producentem,
infpirantemque reducatur. quam ob caufem, etiam
ad inuicem fimul cogitantür, fecundum relationis habi-
tummam qui fpiritum dick, & eum fimul, cuius eft fpiritus,
cogitatione comprehendit. Ita ergo neceflärio con-
fequens eft,fecundum fubftantiales eorum proprietates,
patrem, ac filium habere, acmitrere,& emanare Spiritum
fendum :-atteftanturquehis Ecclefiæ magiftri. Gre-
gonus quidem Theologus di cens ; Non enim decebat velfi
hum patri, velfpiritum filio vnquam deejfe.
S. item Anaftafius Antiochenus in ipfo fuo dogmatico
libro: Spiritus ftnäus,ziz,cum patre,&filiofimul apparet,velu-
ti cum mente,& verbo. Damafcenus quoq; ait : Oportet autem
verbum etiam fpiritum habere.
Magnum item ßafilium oftendimusin quodam aduer-
fus Eunomium capitulo dicentem : Nififpiritum ex Deo dich
quifpiam, ne verbum quidem.
Quoniam igitur proprium eft fequens necefferio ver-
bum,& fpiritum habere: Omniaautem,quaepater habet,
habet & filius: nifi vero pater habeat,nec filius habet : fin
autem non habet : neque verbum erit, neque ex patre : 6-
portetenim verbum etiam habere fpiritum, vtrediffime
■’'magifter dixit : fi enim fpiritum ex D eo, & patre dicit
quifpiam,ne Verbum quiaem:quoniamyeropater habet
& filius habet. Sandus enim fpiritus cum patre, & filio
fimul apparer, veluti cum mente & verbo. Ac fecundum,
eiindemraodum:ficenimfendiaiunt. Deinde conciu-
densinfert : quomodo igitur fepararipoffunt infeparabilia Verbum
fcilicet ex Deo,& fpiritus fo Deoperfihum ? n. ,
Magnus item Athanafius ait : quoniam fpiritus non eft extra
verbum. Et rurfum : Eßet etiam impoßibile in Trinitatisglo-
ria fpiritum glorifieari,njfiprocejfus ratione effet ex Deo per filium.
De naturali eius fubftantialique proceflu verbum hic fa-
ciebat fendus: fecundumqu6m;.eft, atquefubflftitSpiritus
fendus. Non eä enim extra verbum, ranquamfidice-
ret: non fubflftit fine verbo: peripfum enim proceditex
patre. Hæcitaque, fiefehabent: &quæaliadehocpræ-
dida funt : fendo autem feiritui.,'fecundum fuam fub-
ftantialem proprietatem , fequitur ex mente per verbum
effe. Hic enim eft procedentis, vel fpiritus terminus: fecundum
quemetiam vt fubfiftens fit, fecundum feper-
fbna habet.^ Vnadenique, &eadem'effentia, patris,Sc
filij,
a m
* B afilius.
H
IXXIV.
filij, & Spiritus fendi : in patre quidem, paterne elh
hoc eft , fine caufe-, adieda proprietate gignendi, fecundum
paternitatis terminum : in filio autem , filiali-
ter, ho c e ft cau feliter, na fee ndi p roprie ta te adieda, iuxta
nàtiuitatis terminum. In fendo autem Spiricu pro-
ceffiue, hoc eft, caufeliter feruata fibi-proprietate proceflus.
Quemadmodum igitur paternoneffetpater, fietiam
filio filius effet : ita enim effet & filius pater : perfonarum-
que confufio fequerecur ; & certe, cum vna nt patri, ac filio
effentia : Et, quemadmodunvfilius, non effet filius
nifi effet expàtre fine medio, id eft, näfeendo ; ita&Spi-
ritus fendus, hon effe&fpiritus, nifi effet ex patre per verbum.
Namfi ex patre eilet, fine verbimedio, nafeendo
e ile t, & confequenter«, filius. E t , ficut filius ex com-
munione naturæad patrem, neque patrem, nec fe ipfum
gignic : id quippe effet praîter filij terminum, per quem
perfbna eft : ita Sc Spiritus 'fendus per naturæ ad patrem,
de filium identitatem , Sc communionem , produdio-
nem non habebit : quippe alias definet effe procedens
fpiritus,: &fiuegignendo, pater erit: & quomodo à patre?.
fiue produdor, & quomodo fpiritus ? prorfufque,
li quidem caufe fit filij ; confequenter erit ex patre filius
perfpiritura, tertiufque erit à patre, fecühdiimperfbna-
lem ordinem: quad profefto eft præter filij, ac fpiritus
terminum. .
At neque fui ipuus caufe effe poteft.Nil enim ipfum fui
ipfius caufe eft. Contradidionem enim ita continebit,
fecundum idem.Nequealtcriirsipiritüscaufeeflepoteft.
Hac enimratione,non effet Trinitas Deus: flmulque,nec
notfls fidestradidit fpiritu, Vel fiii ipfius, Vel Spiritum fpiritus
» Nempe enim, fiTrinitätem excefferimus : nihil
prohibebit, 8c quintam, Sc fextam perfonam in diuinis
quærere;
Hæc igitur veile,hominum eft, quæ de feftda Trinita-
te funt tradita, auferrenitentium, ipfemq; c regiorie bla-
fphemantfum. Neq; enim mul rituejö perforiarum eft: fed
vfque ad Trinitatem prog'reflüs eft numerus.
Qupcirca,eft quidem Spiritus fandüsexpatris, acfilij
effentia, fiue ex fubftantia patris ac filij, fecundum trädi-
tam rationem, non in quantum duæ fubftantiæ funt : fed
earatione, qua vnum funt pater, & filius ,'producendo
fcilicet, quoa vtriquecommune eft, yt fæpe iàm diximus:
atque hinc, nequeconglutinatioeritpatris&filij:necer
him fubftan riale eft, producere: nequevnä fubftantia eft,
pater, & filius : neque duo principia : quippe vnus produ-
cens eft. Quienimproducitur,ex patfe ner filium produ-
citur,& procedit vno proceflu: neque filij caufa eft.hoc e-^
nim præter termihum proprij proceflus eft. Ipfe quippe
peç filium eft. Neque fui ipiïtis, nihil enim ipfum fuiiÿ
pfius caufa eft: neque perfonæ alterius: Trinités enim per-
fonarum Deus eft. Atqui, nec filio eft"minar.'Nam & Filius
caufelisexiftens,ac fecundus à patre fecundum perfb-
nalem ordinem:non ideo tarnen patre minor eft: ne patèi:
quidem profedioridcirco eft, quoniam «jxriullp eft. Ifta
enimfecundumfubftantialesrelationesfunt, quænatu-*
rarum non indücunt differerttiam.
H js igitur ita enucleatis : ac pa tre quidem ex nhllo exi-
ftente: Filio autem ex vno,& fblo patre: fen&pantenrfpi-
ritu exprimo per medium: tertius per mediüm primo çô-
iungiror.^ Filij quippe ffiediatio & fibl ipfi ynigeniti honorem
feruat, 8c fpiritum naturali ad patrem habitu minime
excluditjVtaitGregbrius Ny ffenus :ficque iuxta ma-
gni Bafdij fententiam , J& ^ fubftantiæ conceduntur, <Sc
pium vnici principatus dogma non decidit. Atqiie ita fer-
mp nobis ad principium rediitr quippe, cum à fend e Tri-
nitatis ordine inchoauerimus, adipfum rurfum ordinem
peruenimuss . • 'nrftijih-'. ‘
Si igitur his ita cofieëffis, nihil quidem ex ratis, atque
commuai Fidei confeffiohe cpmprehenfistollitur,Fidfci-
queprincipijs apfendorurn fententijs omnia confonant;
eommque, qui ex parre, & FiliöSpiritum fendtum con fir
teneur,veritas'Vtrinque fe aperit,' ex proprijs fcilicet,ac fe-
éundumfe produds ratiohibus : nobisquidem id, quod
initio inftitueramus, FiHem äceipiet : Confiât vero, eos.
qui ex patre folo confitentur Spiritum fendum., veritate
fruftràri: Ipfum enim Trinitatis ordinem tollurit: per qüë
alitts quidem eft , ex primo :atque,hincmifcent , 8c con-
fun duntdiferetum, 8c fuperfubftantiale nomen,Screm
patris, Sc filij, & Spiritus fandi: Spiritu m que fendum ex
patre e#l fine medio dicentes: ipfum etiam proprie , ac
lubftantialiter efle fpiritifm aurerunt : fublato quippe
fubftantiali eius proceflu, iuxta procedentis rationem,
vel non procedens erit fpiritus, vel iuxcanatiuitatis pro-
Cefliam,filius ërît,fe cundiim quem,filius,ex patre fine medio
nafeitur. '
■ Porro verbum Dei vnigenicum, fignaculumque vni-
forme patris,atque immobiiemjncommutabilemque figura
vn,& eum,qui ex patre totus ex toto perfede relplen-
det rincommutabilemqüe imaginem, 8c patris définirio-
nemjac verbum,maxime paternorum bonorum fraudantes:
identitaté, quæ illi ad patrem eft, perpe tuaque con-
ftantja excludunt : quod Ariane impietatiseft. Etquö-
niam ; qui non honorât filium, nec patrem honorât, vti-
pCc llommiispitiquividetme, videt&patrem : quoniam omnia
, qua habetfitter, mtafunt: neqqe patrem narura, &.ve-
rum patrem, aeperfedum cogentur confiteri : niflpatri
fimilis filius fit » atqiie in fe ipfopatrem, vnde proceffit,
perfede ihdicet ; præter folum effe patrem, iuxta fendo-
rum fententiam. Nam quiSpiritümfenduminfilionon
confpicit , neque in patre confpiciet. Qui enim videt filium,&
patrem videt. Imo, iuxta magnum Athanafîùm,
quoniam d patre procedere dicitur : ideo quoniam a filio
eft, qui eum efle negat ex filio, neque à pâtre efle çon-
fitebitur. Idfiira eric, omhino non projcedens eric, fed!
filius, vt didum eft: duoque filij, in Trinitate erunt:nihil
differentes àTe inuicem : atque ita habitus ad inuicem , ac
difcretiotolletur.fola enimeaufie caufelifq.ue ratio.ne,4i-
uinas difeetni perfenasifendis accepimus : & , verbo a
caufe fubdiuifô, fendam Trinitatem ad feipfem in nul-
: lp hifi corjporditer habere.Itaigitur beatiffimæ Trinitatis
î feriem atque infolubile ordinis vinculum auferunt, fin-
I gulafqiie qiiiinarum gerfonaçum, dedignitate çongrua,
! Sc propria fubftantia perea, quæ dicunt, deponunc-, fiue
{ periitus deiiciiint. Oblique autem huiufmodi blafphe-?
j miafiliumrefpieit,quç,&aliaplurimaabfùrdafecumtrahit.
Vnoenim; inquit, cqnceflb,plurimaineptafequuiir
tur. Et fi enim örè non ifta confitentur, neque fe irafenti-
I re affeuerant,etiam,fi nolint, in ea pertrahuntur-i E r , fi fi-
I lium con fub ftantialem confitentur, ilia ramen dicunt,ex
! quibus hoctollitiir.Neqne enim fufficir, abliirdanegare,
J vel ifta ore rion dicere, feque fra fenrire ? den égaré, nifi &
ilia dicere caueânt, quibiis pofiris, neceflàrio abfurda fe-
quantur. Nam','yerbigratia, Sabellinsquidem feiudai-
zare denegabat : fed diuinarum perfbnarumTrimtatem
non admirrens, in id , vel inuitus impeilebatur. ^ t ludæi
quidem honorare fe'peum arbitrantur,illiusfe legem, vt
illis Fata eft, cpririn,erè afferentes, fed, itaferipturas expo-
nunt,vteiylex neqiie yel tnodice proffc. Neque enimfel-
uarcporeft^ Deum per eâ,quæ dicunt,inhonotanr.Qui
énim non nÖnö'rat filiüm,rieque patrem honorât î Ér, qui
non credit filio, non videbitvitam : fedira Deimanetfttpereum,
vc ait ipfe Dominus.
Confiât ex his vna, non paraamaliquam effe differentiaal
eoram, qui ex pâtre, & filio, quiq; ex patre folo Spiritum
fendum procedere fentiunr. Inipfanamqùe fidei
initia, fendörumque dp^rinam intiientibus, niRilerit
differens. GommUriireremm hqs Deo coriïu.ngente, ide
hocomflescpnfenriunt. Illi quidem, &eifdem vrentes
didionibus i 1^ autem per alias æquiualeri,tes ad eundem
veritarisfixeraçpn'fendentesi Veluri,fîquispatriam, fp-
lüm patrium,feuredam lineam, dquam, vel parilem, vël
nouém,ter triadi'cât: nullaque apud feripturam fendam,
j fandofque patted inuenitur contentio, fi quis ad folam
j ici intueàtur veritatem : adeo, vt quæ à fend;is omnibus,
' atque ab vtrifquc partibus, piefideliterquedidafuntifir
bi inuicemeffeconfona, fecrifq; lireris congruafàtërine-
I cefferio coganipr.
I' Verum, pro vtentium exppfitione, feupræfumprior
ne,feuyoluritàte,feualiaquauisintentionein t'orum ,&
111