8c laciuspïoblema dilcuriçmibus : ficut SamStus Augufti-
nus,8cSan&usCyriflus,multaquehabentibusde Lin<5fci
Saipfiua di&a, non minimam fufpjpionem praffientia
h (ïitis dogmatis. Et adhuc matre'omnium Ecclefiamm,
qua: riunquam fiiperioribus tcmporibus dcprehènfa eft
aliquam hærcfim defendere, idipium affirmante. .Quid
pöiius his tribus credenduni ent, fèmclhocdicentibus 8c
lcripturarum teftimpnia huius iplïus minime habétibus?
Deinde huiufmodi dicta penitus funt ambigua. Etvt
prïmum de primo dicam,quoniam fiSpiritus fanbtus pro-
cedif &.ex Filio, Filius hoc îiabct ex Patre, 8c Patereft
Fons, qui n on ex alio habeat, vt lit Fons, vel ex alio erna-
nat : Filius vero ht véludions de fonte., quemadmodum
^principium deprincipio dicitur, incertum prorfus fit,
■ quo fcufii hocdixitilleSanóhis: vtrum fapiens , quia ex
i'olopatie procedit Spiritus: an & ex Filio quidem ipfiim
fapiens. Dicens vcro.illud Verbum, ac fi diceret, folus
fonsfiiperfubftanrialisDeitatis, qui non emanatexalio
fonte, 8cex quo alius habet, vtfit Fons »Patereft, apud
quern eft Fons Filius, vine, fcilicet Spiritus. Ad vtrumque
enim fenfum fatis fè poteft habere illud verbum.
Rurfus de gemino radio. Primo quidem dubitaturil-
Ielcrmo, in quo hoc fcriptum eft, vtrum fit Theoiogi,
multum enim diftat ab eius ftilo : deindc'nihiiprohibet
8c vtraque incelligi,8c geminum radium eflèPatris Filium
8c Spiritum, in quantum perfèéte 8c ambo ex Patr&b$f
bëntE$b Et rurfus Spiritum 8c ex Filio procedere, eadçm
vna Sc fimpliciproceffione, qua&ex Patre procedit, vna
exiftentc in Patre 8c Filio fpirariuapotentia; niillo miran-
do, fiinviiibilibus radiis huius exemplum nonvidetur.
Incertumergohtexhocverbo, quidnam qui hoc dixit,
dépropofito fentiebat. Et maxime quodipfèTheoIogus
dicens de Filio, quodlblus.de folo; de quo nemo eratfu-
fpicaturas, ne forte fècundum Deitatem, nonexlblofit
Patre. De Spiritu fiinéto nufquamait: fblum defolo. Ex
quo non paruam fiifpicionem præftat, ne forte 8c ex Filio
fèhtitipfum.
Damalcenus vero pene videtur fola voce difèrepare ab
his, qui dicunt ex Filio Spiritum fanótum procedere,non
ramen 8cre. Iralè habere ad Patrem, Filium, & Spiritum,
quemodmodum ad folemfè habet radius & illuminario:
quaè vtraque quidem funt ex fole. Per radium vero nobis
ifluminationem tradi ait. Ar vero idipliim pene eft,
8c quodfèntiunt, qui& éx Filio Spiritum fanóhimelle dicunt.
Sicut enim radius fimul procedit de fole, & accipit
exeo, vt emitteret illiiminationem: ita 8c Filiusf vt aiunt,
fimulnatus eftexPatre, 6c accipit ab eo Ipirare Spiritum.
Et ficut fiuedicatur illuminario ipJa&ex lole efle, & ex
radio ^ fiue ex lole per radium, non tanquam exduobus
principiis Ibieóc radio., illuminatio eflè dicitur : ita & ipfi
minime aiunt tanquam ex /duobus mincipiis Spiritum
landtum procedere,ex Patre Fi|ioq;,fed tanquam ex vno. j
Quare & eadem pene videtur fènrire his,8cDamafcentis. j
At fine hoc raai] 8c illuminationis exemplo,didlum il- j
ludper lè, quo dicit : Spiritus non dicitur ex Filio, ambi- !
giuimeft. Nonenimidemeftdicere; hpenondicitur,&
hoc non eft: in multis enfin diflbnat, cum fint mulca que
non djeuhtur, & lunt. Vélut fi quis dixerit, Spiritumfan-
dum non did in fcriptura, Beunt vtrum de Deo vero. Ergo
quoniam Damalcenus non dixir, quod Spiritus fànétus
non eft ex Filio : led quod non didcur^x Filio ; incertum v-
tiq;eft quid de hoe fèntiebat.-vtrum tantum neq;ente:ne-
que diétoran tanquâ non didto,&ente.Scd de his taris fit.
V.djamus ergo & forriffimos ad hoe eorum fyllogif-
mos. Exponamautem eos non meaeruditione : led vt de
verbo ad verbum eosexponit quidam noftratum fapien-
tum, in fiio contra Latinos traâatu. Ait enim fic. Si Spiritus
landais procedit &.ex Filio^vt aiunt Latini.j-contingrt
neceflario autduo principiaeflè in Deitate;aut Patrem&
Filium vnam eflè relpèduSpiritus perfonam. Duas enim
fcimus differentias eorum, quæ.deDeO dicunrur.
Alia enim fiinteprumfubftantiaKa & naturalia, quæ-
cumque& diuifim de qualibet pcrfbna prædicantur, &
fingulariterfimul de tribus; vtBomnh fapiens & limilia, A
fona prædicatur:aut fi prçdicatur diuifim de pliiribus:im-
pollibile ramen eft, fimul fingularitèr de eildemprædica-
ricVt emanate ex alio, cum fitperlonale,püa:dicatur&,cle
Filio, & de Spiritu, & eft , & Filius ejnanans, & Spiritus e-
rhanans: non tarnen hi duo vnusemanans eft: led duo c-
manantes. Vere enimimpoflibileeft, vnam perfonalem
proprietatem de duabus perlbnis , eriamfinnt eiufdem
lub ftanriae, fingularitèr prædiçari.
Quamuis enim ali qui duo idem audiunt, vel vident,
velintelligunt, velvolunt, vel quodcumqueagunt: non
tarnen polfiimusdicere, quod vnusaudiens, vel videns.
vel intelligens, vel volens eft : (ed duo. Ergo quoniamefi
lèprincipium Spiritus, & Ipirare Spiritum !; non eft lub-
ftanrialium proprietatum: led perfónalium : non eniin
prædicatur de Spiritu, liquidem, vt ipfi aiunt, & de Filio
prædicatur: neceflàrium eft dicere Patrem & Filium duos
Spiratores,&duo principia eflè Spiritus landi.Qupd pro
cerco inconueniens eft.
Si vero dicic aliquis,quoniam vho &fimplici 6<eodem
modo ex vtroque procedit, idéb vnus eft fimpliciter Ipi-
ratorSpirituslanöi Pater & Filius: illeneceflarioincidic
in aiterum inconueniens. De quibus enim vna numero
perlbnalis proprietas lèu differentia fingularitèr praedica-
tur : illa vtiquelècundum vnam numero prædicarionem
eadem numero fiinc. Quare ? quia Ipiratorem eflèperfo-
nalis eft proprietas lèu differentia, aggregantur Pater &
Filius fècvindum id ipfiim quod lunt vnus Spirato rad v-
nam perfonam. Pater ergo & Filius in quantumadinui-
cem referuntur,duæperfonæ flint. Per id yero quod vnus
Spirator fiinc, vna perfpna funt.
Si vero dicit aliquis quod ficut Pater 8c Filius vnus
D eus eft 8c vnus æternus, ita 8c vnus eft fpirator Spiritus
fan6ri: Relpoiidebitur,quod ficut Deum eflè,8cæternum
eflè 8c aha fubftantialiafingularitèr de Patre8c Filiopræ-
dicata, reprefèntant eprum vnam fubftanriàm 8c eflèn-
tiam: Magis autemperidquod eorum eft fimpliciter, 8c
fumme vna fubftantia : conringit 8c h«ec fubftantialia fin-
gulariter de eis.prçdicari,ita8ceflèlpiratorem:cum fit per-
fbnalisprSprietas feu differentia 8c fingularitèr prædice-
tur dePatre8cFilio,aflignabic eorum vnam eflè fècundum
hoe perfonam. Magis autem exeo, quod eflèr fècundum
Ipirare eorü vna perfbna: conringeret hoe fingularitèr de
eis prædiçari. Si vero hoe impoflibile eft, 8c illud ex quo
ortum hoe eftimpoflibile.
Hoceftilliüs argumentum, quod mulriaiuntin nullo
deficere * ad neceffitatem à Geometrica demonftratione.
Totum vero robur eius pendet ex duabus communibus
notipnibus: vna qutepomt impoflibile eflè, vnam perfonalem
propriptatem,de duab us perfbnis fingnlariter prç-
dicari. Altera vero quæ linn it de quibus vna numero perlbnalis
proprietas fingularitèr prædicatur : illa fècundum
idem eadçm eflè numero. Et vere filcirem pro certohas
notiones communes, veras eflè, 8c in luperfnbftantiali
eflèntia .-rçdperem vtique 8c conclufionem. Sed ego hoe
nimis ignoro. Et eadem mihi eueniunt hæfitare , quæ
8c ad Latinorum fyllogifmos fuperius diibitabam. Nam
etficoncedaturinhis rebus, <^uæ fub mcnte'noftrafunt,
quarumvidelicetintelligendodominamur, 8cquastan-
gimos 8c comprehendfinus veras eflè diâas communes
notiones, quod etiam ipfiim multas poteft habere con-
tradiériones, quæneceffitas eft, vt etiam in diffimilibus 8c
aliter lè habentibus rebus 8C noftras infirmas intelligen-
rias infinities infinite fügten tibijs, 8c ideo incomprehen-
fibilibus,8c lupefintelligibilibus eçdem fint verærSi enim..
vere fiiperius dicebamus, non omnes in entibus veras
communes notiones : 8c vlquead fuperfubftantiaiepoflè
confcendere » vnde procertofciemus, hæc quarüm lunt,
vtrum carum,quæ vlque illue extenduntur,annon?Neq;
enim in noti's,rebusdnobisreperiuntur aliadu.o, quæ per
o mnia ita fè haben t inter fe, ficutibiPater 8c Filius, inter
lè fe habent.Fórtaflèenim 8cvnuseftfpiratorSpiritus lari-
<£ti Pater 8cFilius,8c Deitàte tranlcendente,etiam duas di-
8fas communes notiones,nullo modo conringit vnäper-
lbnam eflè Patrem 8c Filium relpeâu Spiritus.Et qualiter
fcilicet
Nuga Grz
iia lunt perlbnalia,quorum fingulum,aut de vna fola per-1 non contihgit hoc,nullum miraculüeft nosignorare:qui
ÔC conad
Barlaamum. ■
Sc con fitemur nos pênitus ignorare illud quo pioceffiö à
generatione diftinguitur. Item cum neceflàriumiit; aut
credentem & indiuinis veras eflè prædidlas communes
notiones ,deceptosputare,8cS. Auguftinum,8çS. Gy-
rillum, 8c alios j qui manifefte dicunt Spirituni làn£fum
8c ex Filio procCaere, authis aflèntientem credere Deum
fuperiorem ctiam eflè prædidis duabus communibus
notionibus. Hoc mihi miilto turiiis & religiofius vi-
dettit.
Videamus fi placet 8c aliud eiuldem argumentü : quoniam
ait: Pater & Filius, lunt 8c vnu^int 8c duo. Autpro-
cedit Spiritus ex Patre 8c Filio,in quatumvnum funt, aut
in quantum duo funnSed fi in quantum duo funt; erunt
duæ prbcèflîones & duo principia : fi vero in quantum y-
num lunt : quöniam hoçvnu m eft fubftantia 8c natura St
Deitàs; Pater èrgp ôc Filius, per id quod vnà liintfubftah-
tia 8c natura 8c Deitas, Ipirant Spirirutn. At verolècun-
dum id quod Ipirant Spiritum, 8c differunt ab eo. Pater
ergo & Filiuslècundum yriam, quam habent lubftail-
tiam & naturam 8c Deitatem,differunt à Spiritu. iSlôn er-
goSpiritus eiufdem éftommnociiniPatreécFilio lub.ftari-
tiæ & hamræ 8c Deitatis : quodcôntra fidem no ft ram eft.
Eft autem hic paralogifmus , per id quqd fmKitfîmplicite/
quod fecundùm quid conceditur. Latini enim neque per
id quoddilo funt, Pater 8c Filius,aiuhtexipfis prôcèdere
Spiritum.Nequèlècundum qubdfimplicitèr vnumfunt;
lèd lècundum id quod aliqùid vnum lunt. S cilicet lècundum
vnam^quâ hàbent fpi'ratiüam potehtia.Qmdigitür?
ilii lècundum aliquid côiicèditht : ifte fimplidtér fumeris
paralogifmum fecic. Eft auté èiu faem 8c talé argumentum.
NöSjäit,Filium &Spiriciini à folb Patre dicentes habere
eflèritiam, quod per orhnia enria conuincitiir verum
efl: dicimus. In omnibus enim vhitâs j dualitatis eft prin-
cipitim. Illi vero Spiritum ex Patre ScFiiio eflè dicentes,
omilia eririà contradicentia habent. Nufquam enim dua-
litas eft principium vnitaris. In his primiim quidem videtur
numerî fuperficialiS ab vnitate progreflù m conlpi-
cere, non tarnenßclinealisnümeriprogreflum.Inîlloe-
nim duo immediate ex vno progrèdiuntur : in hoc vero
8c duo ex vnö pro cedunt: 8c tertia vnitas ex prima 8c lè-
cunda procedit.
Séd ego neque propter fahtafinaluperficialîs numéri,
ex Iblo Patre dicam Spiritum lanâaim procedere, neque
propter fantafma linealis numefi, 8c ex Filio affirmabo.
Neqùèenim tutum heque religiolum puto,‘huiulmodi
noftris imaginationibus tanquam regulis in fuperlub-
ftantialibusvti.
Dèinde Lànni non aiunt dualitatlein principium eflè
vnitäris: lèd Patrem 8c Filium, per id quod aliqùidynum
habent, vnumeflè principium, non duo vnius.De fÿllo-
gifinis quidem illorum hæc di<fta fufficiant. Hi Aim funt
eorum qüos vidi, qui videntur eflè fortiffimi. Cogito au-
tem^c ità.Qu.oniam Spiritum à lolo Patte procedere, ne-
que lènfibileeft,vt poffit per lènlurn percipi: neque natu-
rale î velâli'quid contingenrium, vt pqflit ëa quæ proprie
dicitur opinione 8c imaginarione cognolci: led eft luper
fènfum ôclèmpitemum: neceflàrium eft, vt fit rede ei af-
fenti.endtim, aut fcienria aiit fide hoc fecere. Sed ego pü-
târè hoc eflè Icibile ôcdemonftrabilë 8c communibus no-'
ftris notionibus cbm|>rehenfibile; carentis Icientiâ arbi-
ttor eflè. Rcftat itaque fidës.
At vero illa talium dogmatum dicimus nos rede*cre-
derë, quæ dicèttre aliquoirigentefn audoritatem haben-
te, 8c cui créderc quidem èft fàliitare, non credere véto
periculofümnos recipimiis. Gui igitur taliégo credens
-non ttmere mihi videbor hoofacèrë ? faercé ne fcripturæï
at nihïlftale ip&loquitür. An, generalibus Coriciliis hoc
déterminantibus 8c dogmàrifentib ns ? led neque hoc. An
mulris làrtdià exponendo làcram lcripturam hocaperte
8c per mùlfa tràdenti.bus , 8c.ex ilia hoc habere aflèrenti-
busî 8c qiiofupdohocpolTitdici ? ^an p'oftremoraatriEc-
clcfiarum ? at verb hæc ebritrarium dicit. Nonne ergp
lummæerit dementiæ ; dicere Quidem credère aliquid de
Deo, non habere aiitcm aflignäfe,. cui crèdens rede hoc
Ah dicètàliqüis, qupdrëhquiim eft, illuminar
tione quadam occulta 8c diuina lè hooljbnfiflè ? led ego
nondum hanc adeptus liim.
Habes 8c caufas, per quas neque neceflarium, neque
tutum, neque alicuius prudentiie sftimo eflè,8c hiiiufiiio-
di aflentiri dogmati. Quoniam vero fuperius dixi: adhuc
incredibilius me ad hoc habere, quam ad illud quod Latini
dicunt: volo ribi 8c hanc compaflionem oftendere.'
Primum quidem video maioris eflè audaeix, negate
non procedere 8c ex Filio Spiritum, quam oppofitum.
San do enim Dionyfio dicentc , in ip fo de diuinis nominibus:
non audendum totaliter de Sanda Trinitate in-
telligere aliquid vél dicere, printer ea,^ quae diuinitus no-
bisperiplaexpreflafuntper lacrariffima eloquia. Illi qui
dicunt a folo Patreprpcedere Spiritum fandum,audaci£
huius vtiq; rei funt./Quodehim per lacrariffima eloquia
oftedi minime poteft,hocaufi funt ipfi deDeo intelligere.’
Latini yero multis in facraScriptura didis non paruam
fïifpjcionèm prasftahtibus, 8c ex FilipSpiritumfandum
procedere, ipfi vt credo, putantes, exiilishoc fignificari,
erga facram S cripturam,reuei'pptia 8c religione, 8c volen-
doadipfamobédienterfèhabeire, hoc recipiunt. Quare
multumdiffcit hoc ab flip. Nullius erfim, vel minimie au-
daciè videtur efle.
Item non mediocris 8c audaci« 8c praffumptionispro-
cul dubio eft, in doginaribusde fiimnia Trinitate ^ (uam
cpgnitionem fandorum 8tmagnorumDodoram cogni-
tipni pra:ppnehtem. At vero qui dicit ex lolo Patre pro-
cedereSpiritum fiindiim , mulris8cmagnisSandis, &
priecipueS Auguftino, 8cS.'Cyrillo, qui larius 8c apertius
Oppofitum docent, fè ipfitm neceflario putatfapientio-
rem&religiofiorem.ALatinis veronihilhuiufmpdipec-
catuf, nullo fandorum' a folo Patre procedere aperte 8c
indubitabilitër traden te. -
Deinde fupppnensih parte vtnimquè falfiim eflè , 8c
perqüirens, vtrum fallum exiftens, maioris fit periculi,
inuenio dogma Latinorummulto turius. Hoc enitn et-
iamfi fit falfum, tarnen additibi aliquid velut Deo di-
gnum,nihil adimendo. S piritufenim nihil détrahit.Non
enim éx hoc minorisdignitafis,quam Filius fit. Filio vero
nihil auferens; * de his qua: habet, dettahens,addir,quod
non folum ipfe perfede eft Spirator,vemm etiam fpirato-
rem genuit. Illud vero quod Graeci dicunt, liquidem falfum
eft, pape, quam inagnä blafphemia eft ? addens quidem
nihil,detrahens v ero,Filio quidem fpiraie Spiri turn,
Patri vero geherare Ipiratorem. Et eft fimile, vt fi quidam
Scriptura tradéntes erga quatriduanum Lazarum Domini
miraculum vnhs diceret, non obiifle ilium: fèdpaffio-
nem puandam circa cor ei accidiflè, Scvifum efle mori.
Dominum vero quarto die, paffioneillaipfum liberafle.
Alius rurfus dicefet triginta dierum mortuorum veladhuc
vltra rcfiifcitatum fuiflè aDomino.V’traqueenimfel^
faeflènt.Sed vnum detrahit, aliudaddit illi miraculo, vt
non fitaequalepeccatum.
Confèquenta: mrfusberquiréns, vttiim falfum exiftens
ratiohabiliores pb me habëre in iudicibexculatio-
nes ? inueniö multum interefle. Latinus vero, fiquidèm
falfum dicit, reddendo huius rationem,multapoteritha-
bere bonarefiigia. Quod ihdiuinafcripturamultafuif-
fent,qu$videbanturhoccbncludere,8cipfèvoluiflètré-
uerenter adipfam fè habere: quod ex fide, zelo, deuotio-
ne, amore ad ipfiim dominum credebat, aduèrfuséum fè.
blafoheniare, nifi crederet ex ipfoJSpiritum fän^um pro-
1 cedere. Quod multi ïanótorum,qui in ipfo iudiciplactie^-
ruht,hoc aperte &pér mu 1 ta tradidiflènt,qito'd mater Ec-
clëfïarum femper hoc docuiflèt.Eivero qui alterius partis
eft, fi^iidem errät, heq; aliquid hortimeonuenire adex-f1]
cufiabnem in iudicio inuenio: neq; aliud, vt ita dicatiir,
q uicquam rarione dignum.
i Item quoiiiam homines multa contra ea,quae opinän-
tur ex aliqu'a contentione,vel fui amore, vel alia quadam
paffione dicunt,perqüirens ego,quos magis verifimile eft
a priricipio ex aliqua tali pafliohe cbmmotos dicere : v-
tium Latinos, quod ex Filio; an Gnecos, quodjixrefis
:& error hoceft, inuenio rurfuseandern differcntiam. fn
^multis enim his noftris fiibditis illi Eaclefi te,8c multis hie