Epiphanii I S
B
Eiufdcm.'
Eiufdcm ïo c
* I d e ft.iu -
x ta rn o d um
uenientem
piocedit.
' Aliter itegit
aun.c.locû.
D.Thomas, :
Flon 170.
i l *
tad repugnant, nec (plum veritati contradicunt,verum
etiam fendos Ecclefiæ dodores afpcrriatur; neque alper-
nanturfolum , fed etiam toiuria affichant; quam nam de-
fenlionem, vel commiferationem inuenient qui hæcfa-
ciuntJO tuam patienriamChrifte rex.-quomodo blafphe-
maftriumora non comburuntur? Athanafium dicercno
verenturebriurrifuilfe , Scvinoopplerum, quandohæc
lcrifdîtjYereplenus erat Ipiritualis poculi, fapientiæ, &
gratiæ ex Spiritus fanéri foute fcaturientis » non yt hi mi-
ferabilesdicunt,propiciuslitillis dominusacnobis : toi-'
latur ab ers hæc impudentia; nobifque contingat fiib A-
thanalij pedibus conlîftere. Efto. AçeedatmagOusEpi-
phanius v.ypri Arcliiepifcopus , yc vna mecumhuicfen-
tentiæ patroci nctur,hic cnim in fermone qui vocaturAn-
çoratus , ;licexplicat : Vterqne in hx>mineiufto habitat
;Çhriftus, & Spirituseiqs.; SiChriftusexPâtrecreditur
Deu$ëX;P.eo,& Spiritus exÇhtiftp, yelab y troque , vt
Chrifti^dicit,' qui àPatreprocedit, & hiede meoacci-
pief, ,Àtdicet quis :ergod.U,9.$ djeimus.elfe fUios, & quor
modo vuigenitas ? feneqiiidern,tu quis es,qui Deo con-
tradicis; nam yocat ex e^filium , fpiritum vero fendum
ex vcroque : quæ tide tantum à tandis credita,lucida, & à
Ipç^^atadttcidamyiipihâbent. Et rurfus iaeodeftiSpi-
ritusfendus Spiritus vericatis-eft, lumen tercium à Patte,
& filio eft.Nuin intellexifti jllud ab vtroqùe? Spiritusyé-
ritarifeft amarre, &filio: quid demonftras îaoimaduerte
di%qnter,& intellige î nam mhilfortuitunî , & eoram
quæ faut iii co n tin u o fluxu circa hæc yerfetur*fe4amrnaù ;
«Ciufdem Epiphanij in codent tradatu & libresQoionto- J
do npm.o nouit Patreip nili filius, neque fiiiuuvnifi Pater*
.fie audeodicere,quo4neqü'e lpidtqI^iM(i Pacer & filins,
ex quovpToceditî& iq upfac0p.it»neque;fi|iom, & Patrenl
ni fi S pirirus fendus, qui ve te glorificat, qui docet omnia*
qui expatrèjiSc fifio eft,& à qu;o procèditj& àquo accipit* 1
cum autem dicit ; quodeftàpatre,& àhlio,nondumiu-
rclligi tis verb um e ft,quod eft 1 iibftan tiuu m; &cd£ç figni-
ficat illius , de quo dicitur quod.eft? Idem Epiphanias in
codent loco ficait?Ergo pater Temper fuit, Sc tilius femper
fiait,& fpiritus ex patre,& filio * lpirat,quin etiam Ip i tit us
fendus nonconfrater, fedexeademfubftanciapatris,^:
fiUj:uam,ipfi;vnigenitus dicit,fpiritus pàtris;ô<: qui çx;pa-
trepro cedit,& de rneo accipiet,ne di.uçrfiimà pâtre putar
retur,neque à hlio. A ud is; ne extremum 6c diuerf um ,in-
quitjà pâtre putatetui^neq^ à filio r kcirço ex patre.&.filjo
proçedere diciturîEt fandilfimus Maximus ybi interpre-,
tat ur quid defignat apud' Prophetam Za chariam,aureu t n
cade labm m, & 1 antpas ei us, & I u cer næ,i ta fc ri bit :S pi ri tus
S. quemadmodunt natura fecundum elfentiam eft; ficèx
pâtre per filium clfentialiteçgenitum ineffabili ter pro cedit.
Audis, 8c hic ex pâtre per filium dicitelfenrialiteçSc
înefFabiliter procedir?hoc idem ëft, ac fi,diçeret elfenria-
litecex pâtre & filio prôcedic,quippecum di&io, per idé
figmficetquod,«:,vc oftédimus. Idem in EpiftolaadMa-
r aura Cypri presbyreram,cuius principiurn;Diuinalege
fecüdum Deumlocupletatus pater venerade, humanam
legem neglcxifti, hçcinquiqex iynodalibus adis iandif-
fimi Papænoftn,nô in tot,quot fcripfiftis çàpitibus.regiæ
vrbis homines comprehederütj fed duobus tatum.quom
alteram elide Theolqgia : quia dicit etiam ex filio Ipiritfi
fandum procédera : alteram de diuinaincarnatione?ybi
feripfit,Dominum fine originali,peccato eflè,vt hominé.
Et in hoc Romanorum patrum expofitiones conlen tire
demoftrarant : quinetiam Sc Cyrillum AlexandriaEpi-
fcopum,ex eius f â io tradatu compofitoin fandutn Ioa-
ncm Euangeliftam, ex quibiis fe no principium hlium far
cere lpiricus oftenderunt:nam vnum tantum#:lij & fpiri-
tu s principium noueruntj huius fecüdum gencrati&ne m,
rumslëcundumproceffio^em : ledvt procelfionem pel'
c'-^n declararc t : Sc hac ratione coniundi one m,& identi-
tatem elïçntû|pomprobarent. Audis, ex filio eciam.prb-
cedek Ipiritum fandum,&mter le conlentire patrum au-
doritates & vtbeatus Cyrillus idem dicit j & confirmât
inlacroinEuangeliftamîoanncmtradatu. Quodyçro
dicit,eos non facera filium principium * minime quod no
fit ex eo, led eile magis oftendit. Non fecereprincipium
videlicet principale dicit, lècundumillamimpiamhæra-
fim,quæ allèric hlium ex lblo patre, Ipiritum ex lolp filio:
itaquefiliusprincipalis caufa lpiritusintelligeretur,iccir- :
co i j diuini patres ex patre, vel filio dicere vi tauerun t,idel t
neque ex patre folo,neque ex filio folo,led ex patre per filium.
Ideo per earn & e x eo rcpertum eft & prodire, &
profluere,& procedere;&in hoc præcipue,vt alibi often-
fum eft.Diuinus T arafius Conftan tinopolis Patriarcha in
epiftola ad orienrisPontifices,quæ incipit,Multis, & in-
gentibasprouidentiisjficait : Et in Ipiritum fandum,qui
ex patre per filium procedit, Ôç.eum Deum elle cognolci-
mus. Audis,expatre,inquitperfiliumprocédera,Quod
vero didi o,per, caufam lignifi cet,antea didum eft,& rur-
lus lacer Athanafius in epiftola ad Serapionem, quæinci-
pit:Litterætuædilpofitionis,fic Ictibit : Cum vnus fitfi-
lius,qui viuens ver bum eft j vnam eile oportet perfedam
& plenam fandih cantem yitam, quæ lit operatio eius,ac
munus, quæ ex patre dicicur procédera: quoniamexver-
bo,quod ex patre fine dubio prædicatur, elucet,mittitur,
& tradirur, fane filius à patre mittitur;& traditur: filius ve-
ro Ipiritum mi trie. Audis opera tionem elle, &c munus filij
Ipiritum fandum > -patremquemitrere filium, & filium
Ipiritum? Alius accédai teftis , non minor hoe Cyrillus
magnus , ex Ægyptiaca dice cell cum lynodo vna lecum
congregata lie aif-Profluit ex-pitre-lpiritus ex natura lècü-
«dum fuam proceflîonem : ergo & ex ipfo h omine,& Deo
. Chriftoexnatura fecüdum fuamproceffionem produit,
non enim lecundum menfuram Ipiritum filio tcadidit:
ledipfo^lèipfeemitriteumjquemadmodumlane, & p a -
ter.Eademad Hermiam feribut hie dodor.
-- S E C T I O V I . J
QVod aucem filius principium^el&ntiæ fpiritus fit,'
quod per præpôûtionem,p«r,oftendicur, longo an-,
tealermoneaperteexpofuimus : &ntmc exprellius per
magnum patrem noftrum Nyllènuirt Gregorium pften-
demusjhieenimin primo adue-tfusEunomiumclaie de
diuinavnione , & diftindione diuinarum perfonarum
lermonem Habens : Cum fpiritus,inquit,patri lecundum
quod vterque increat us e ft, coni un dus fit-; rurfus ab eo
qui pater, v tille noneft diftingu i tu r: ab ea vero, quæ ad filium
eft Connexione, lecundum quod vterque in créât us
eft,& quod vterque ex primo principio fuam lubfifteritia
habet,ruifusproprietatefuadiftinguitur quæ eft quod
necvt vnigenitus.ex patre produdus eft , &: quod peri-
plum filium manileftatur, rurlus cum creaturapetvpige,-
nitum lit produda, ne exiftimetur aliquid com mune elle
lpiritui & creaturæ, quia per filium eft manifeftatus:fpiri-
tùs à creatura diftinguitur immutabilitate, &immobili-
tate,& quia ng»n indige t alterius boni täte , hoc loco magnas
hic pater v& Dodor de diftindione &c diuina vni o-
ne lermonem Habens, Ipiritum landum ob oculos ponit,
panique,& filio eumcomparando , inuenit quænaminter
fe communia , ^cvnientia , & quæpröpria, & diftin-
guentia lent.Cumigitur,inquit,patri , iuxtaidquodin-
creatum eft,fit coniundüs, ab eo rurfus diftinguitur ,\ne
pater ficutilleeft,exjftimetur : cum filio vero Commune
habet,quodincreatus eft,(vnaeft enfin trium efientia) &
prçterea vterque gommuniterDeum principium habent,
rurfus tarnen ab eo his duobus diftinguitur , quia non vt
filius pergenerationem , fed per proceflîonem videlicet
ex p atre fit,id e ftp et diuerfum modum lubftantiæ,&quia
per ipfiim filium manifeftatns fit. Sed quia creatura habe
telle per filium (nam omniapereumfadalunt , vtait
Euangeliftaloannes, & fpiritus per filium ipanifeftatus
eft , lecundum omnium Dodorumchorum)ne aliquid
commune eile exiftimaretur lpiritui , & creaturæ, eo
quodhæc per filium creatafit , alter vero manifcftetur:
cum quideflètipfi &illi cômuneiamaflîgnaflet, metucs, !
ne quis hac communitate idenritatem éllentiæ arbiträre-
rar,immutabilitate,& mutabilitate,&immobilitate, lira
contrario eaincer fe diftinguit quod hæc per filium fubfi-
ftat,alter vero perjiUurn manifefterur, commune, & idé
cxiftimans : diftindionis vero modum inuenit,eo q> hæc
mutabi-
A
B
c
Matth. 23.
yithafl t%.
D
Cjritt. 19.
'Hitiuii in-
‘os non habetur
hlc.
'«mo.Grç-
CUS.
mutabilis & ‘mobilis eft : alter Vero nnmutabilis, & immobile
: acqui fi hoc quod eft, per filium manifeftari Ipiritum
, non oftenderctfilitlm principiumefiè, quemad-
modumoftenaitur per hoc quod eft , per filium creatu-
ram:fubliftera (id enim declarateum elle principium) fe*
cilis vrique fpiritus & creaturæ d iffindio, fuiflet : ham
polïèmus dicere, qiiod & fi ambô fint per filium, tamen
creatura, tanquam caufatumeftexeo:altetvero tanquam
non caufetum: fed nunc id non dixit : nam quod veritrn
elfe nefeilfet, non erat eifis officij dicere, fed aliam diftin*
dionem inuenit,quam veraro,& folam arbitratus eft elfe. !
Igttur præpoficioper cum dicitur quod fpiritus per filium i
manifeftatur, hoe idenWalèt* quod cum dicitur, cream- .J
ram per filium febfifteréjac quîacreaturç câula dicitur*& ;
crethturdfe filihs, R hocfignificat præpofitio, per : ergo i
didip, per de fpiritu,étiam caulàm elfe hlium dénotât: At
quis potent vnquam lertiata ferie hçc fubtilitecper partes
exponere, cum ea in infinitum extendantitr? fed magnus
&celébfis Athanafius rurlusâccedat,adteftificâdum,fi-
lium fpiritus fendiproceflîônis caulàm elfe * hic enim in
tradatu primo aduerfiis Arrianos,qui incipit, Quæcunq-,
hærefis contra veritàtëm eXcogitâlfe inlàniamâduerlum
feaperte confpicitur hæc ait : Hæccumludæis Chriftus
vth.omo loquebatur, fed difeipulis fuis diuinitatem, &
maieftatem fiiatn oftendAs, nonminorem felpiritufed
maiorem,&æqualem elfe oftendendo, tradeb^tquidem
Ipiritum, & dicebat egoeum mittam, & ille me clarifica-
bit, & quæcunq; audiuerit loquetur. Audifti rurfus magnum
patrem hunc, non minoreni fe fpiritum dicit, fed
maiorem, & æqualem; æqualem fecundum confiibftan-
tialitatern : maiorem non magnitudine aliqua neq; tem-
porèi ablic: nihil enim prius 6c pofteriusin aiuinaeftTri-
nitate : fed quia eX.eo habet elle, quemadm odum fane ex
Deo & patre. Vbi liant qui dicunt,qiiod ex lolo patre Ipi-
ritus eft, nec procedit ex filio? non erubefeunt fendis cô1-
tradicerei o tuampatientiam Chrifte rex, partim pro fen*
dis habent hosyfeftum celebrant ;adoraiitv&imagines
eorum fingunt,& exornant eas auro:partim abnegant,eo
quod dicànt, ex filio elfe Ipiritum, &impudenter in eos
contumeliofi funt: nunc horam librbs adulterâdo, nunc
penitus combuiendo,ne appareant:hos aufem tenlulen-
tds dicunt j illos vero non efle fendos, quia ex filio fpiritum
confitentur,poftea non vetentur hoiriines hi nos cri-
mtnari, qui fendis, 6c Ecclefiæ dodoribus liibiicimur:&
fcriptaepramferiiamus. Quinetiam nobis aduerfentur,
quiafendæ & oecumenicæ lubiicimur lynodo. eiulqj de-
cretum veluti aureum mohilepenit iv pedori aflSgimus,
profedô Pharifeorum fimiles lunt, quosincrepat Ghri-
ftus Dominus nofterdicens:VævobisScribæ,& Pharilæi
hypocrytæ, quia claudiris regnum ccclorum ante homi-
nês : vos enim non intratis, nec volenteséntrare finitis:
propter hoc amplius accipietis iudiciunftlic & hi faciunt,
hi iiamqV ob præliimptionem oculos obüerfos obtinen-
tes EcclefiænonlUbiiciuntur.Etinnos quodliibiicirhur,
contumeliasefFundunc: Relipifcite ^er Deumfratres,&
videte quotfehdosvobis oftendimusid confirfhantes.I-
tem idem Athanafius in'Epiftola ad Serapionem : fieferi*
bitiSanecum pater fpiritummitrat,«filius infufflans trad'it
eum difeipulis, nam çunda, quæ pater habet,' filij lunt.
Confehtanea feribit his maximus Cyrilhis in enarratiohe
noni anathematifmijVbi ait^aomo fadus Dei verbum,ftc
etiarn manfit Deus, omnia habens quæ pater,'excep to
tantum eo, quod ôon eft pater; propfiùmq; habens ex fe-
iplb filius, &elfentialiter ihfitum in fe Ipiritum fendum
varicinàbatur. Audis illud exeo:Aliud ne igitur dqpotat,
rtifiexeo procedentem ? Et cundahabentem quæcunq;
pater habet. Percipitehomines D ei, percipitei Sandus
Hilarius in fermone qui poll: Pentecoften legitur, in fefto
SandæTrinitatis, fie ait : Credîmusin fendam Trinita-
tem; id eft, patrem, filium .Sc Ipiritum fendum, vnum
Deum omnipotentem, vnius elïehriæ, vnius fubftantiæ,
vnius potéftatis, omnium creaturarum opifice, ex quo o-
mnia, per qitem omnia, to quo omnia, patrem d ie * non
ab alio , -filium ex patre genitum, Deum verum de Deo
vero : Iiimen verum de lumine vero 1 non tamen duo lu-
Bibliotb.Vèt.Pat.Tojn.ï4.
mina, fed vnum lhmen/lpiritfim fendum æqualiterà patre
& filio procedentem. lam vt ego arbitrer hæcaudo-
ritas lol,uit omnem dubitationem : cum fendus hkdicat:
Ipiritum fendum çqualiterà patre & filio procédera,nul-
lamieliquitcaufamijs,qùiquæruntôccafiones. Audite
igitnr\kos , & intelligite, quifelutem veftram cæteris o-
ihnibus anteponitis, quiddénorare vult, Ipiritum fendum
æqualiter à patra & filio procedentem ? animum
aduerte, Chriftiane,nçque ita maligne Iponte tua verba
contumeliofe proiicias aduerlùs imperitos, nam imperiti
non folum difeere afpernantur: verumetiam difeendi cu-
pidos maledidis infedantur, horum.turpilfima, & nefa-
ria verba dicere prætermitto,decorum vndique meqrum
verborum feruando, propter gentis dignitatem. Præte-
fea magnus Athanafius in Epiftola ad Serapiöhem', inquit
: Talem ordinem, & nacuram habet fpiritus erga
filium, qualem habet filius erga patrem : fedalium ordi- i
nem,&naturam filij erga patrem non videmus,nifi elfe ex
e0,&habere eum pro principio : talem ergo fendus hie
vult ylpiritumeiga filium ordinem habere, quapropter
hac ratione fpidtuin dici oportet, & intëlligi elfe exhliö.
Höicc'ófentanea diuinus lJaiiliiisfeptimodecimo capite
ad Amphilochiü lie dicit:Vtergofe habet Filius ad patre,
lie fpiritus ad Filium, lecundum orationis ferièminba-
ptilm^tetradicam. Si vero fpiritus Filio coordinatur, Filius
autépatri, & fpiritus patri videlicet. Cyrillus magnü
Alexandriæ lumen, inquinto aduerfusHerfileam lie ait:
In hoc cognofeimus, quod in vobis eftex fpirituque dc-
dit vobiSjinhabitantern enim,& immbrantem llbi vnuf-
quifq; comparaueriteum,qui naturaliter,Severe eftDeus,
non alienum aliquid,& diuulfum eflenrialiterab eo Ipiri-
cum accipiendotfed ex eo,& in éö,& proprium ei us. In fe-
ptimo rurlus adeundèm He rmea m lie ai t: N am à peccato
liberanseum, quiipfi incumbebat , fuopofteaperungit
fpiritu: quem ipfe vt verbum ex Deo patte infundit,& ex
prepria#obislcàturitnatura:tanquam communem vero
rem dilpenfetione, quæcum carne eft propter vnionem
cohftituens vt homo Corporaliter iiilpirat : infufflanit
enim ApoftolisJdicens:accipite Ipiritum fendum;néc ad
menfuÂm dat Dcuslpiritufri fecundüloannis verba, fed
ipfeexfequemadmodumfene & pater infimdit. Quod-
nam candidius,vël fincerius argumentum hocreperietur
vnquam apud eos, qui contenderenolunt, nec fchifma
compledi? qùiamàximus hic pater lie ait in fexto : Exèo,
in eo, & pLÖprium eins. In feptitno vero, non ad menfura
dat fpiritum fecundumloannis verbaifed ipfe ex fe,tofuti-
diteutn, fane quemadmodum &parëo;.Siigitur quëmad-
modum pater , producit fpiritu Films, quid amplius am-
bigitis vos?na fi quia fenélus dicic infiindißhoq producit,
vel prodit, vel emitiit, fed infundit : id iplum vult filtrai
ac fidiccret,prodit:quippe cum hóe iplum'verbum poriat
inparre;dicit ënim, infundit eumquemadmodum pater,
i taq; & pater infundit lpirituto.Si igitur infundit eum pater,
hoc auté nihil aliud intelligere nos oportet, qüâ quod.
•pater eùm produat, infundit a'ureto eum & filius quead-
înodum pater.-emittit ergo filius quemadmodum vtiq; &
patefinam eufn fimpliciter audimus fpiritus patris, nihil
aHud intelligimus, nifi ex pâtre eumprocedere. Sequitur
ergo etiam cum de filio hoc audierimus, Ipiritum filij, 8c
ex filio procedentem r.eceflàrio nos intelligere,eoq; modo
vera dicimus, & fen«ftis confentimus, dicédo ex pâtre,
& filio fendum procédera Ipiritum. Atid quidem
dilucide oftenfum eft, radiofque ad iûftar folis emittit
hæc expofitio-j aduerfus quam cum relpicere non pof-
fin t, qui no&uæ oculos habent, furfum deorfum 0-
ftendqnt.
%
S E C T I O f V I L
SEdmihi æquumelfe videturcumpræftiterirausquod.
polliciti fumùs, tribus & triginta teftimonijs orien-
taliüiti fendorum prolatis, ad comprobandum ex filio
etiam elfe fendum fpiritum , ?t fendorum occidenta-
liüm mentionem faciamus, 8cbina vel ternateftimonia
ex fingulis afferemus, ad cJomprobandiun Occidentales
' fc le z & Orien-
F
TtaJUji I.
Cyrilti 3tï