Andrem» Cmßamtmpehtanp
Gat. 4.16.
I S c ilic e t
Adaini, cfl
Op t- M a x
ieligione
deiciuilsër.
\ Eiech. I*. I,
Dodtorcs, cumlmgua, turn mente hoitere nos docent.fi
quand» de Dcoaliquid effari audeamus. Nam cch cun-
6bor.ini,qua: iub ccelo cceata,auguftiflîmum homo eft-, at
ni mum quant imparcddlüinoelucicontemplandat. Scilice:
tern na caro, in humumque deuexa, quæ pro mate-
riæltudio, mundi fe negotijs mifeet, & affidueijs, quæ
deorfum (une, confuefcit , ac deleiftatur, ægre in uibli-
mium curamincunibit: atque vt inter Hebræos 5c Ægy-
ptiosnubes tanquam murus intercedebat* ita nimirum
corporca hæc caligo inter Deum ac nos media interftat.
Earn ob rero,opinor,etiaDauidvnusè maioribus Chrifti
honums precinuit: Pofuittenàraslatibulum fuum. Stupo-
rem hincuoftrum declarans, obquempaucivix, velpa-
mm 1 uperiora fufpiciunt. Et quinam illi ? Quibus nô corpora
macerarione tantum ieiunioque purgata, fedipfæ
adeo mentes fie comparera funt, vt cumdiuina fertiper
voluntate coniun<aæ imt. Itaenim cenfeo, diuinaeosluce
affici vicüfim, quiid, quod in ipfis eft diuinum ( ratio-
nem dico atque mentem ) Dei ftudio permifeent, effigie
ad primigenium exemplar feleuante. Nam quod Deum
nouerit quifquam.aut no(fe,àquoquam teftimoniumtu-
leri c, hadenüs nouit, vt alio non æque illuftrato lucidior
appareret,quippe alteriprçftare pertedum qiiiddam cre-
ditbmeft, nonreipfà, fed alienarumCompararionevi-
rium.Enimuero Enos f primus ccepit inuocarenomen Domini j
quod eius ftudium asquaies Dei notïttam dixere. Et merito.
Qui enim poffis, que ignoras in vota tua vocare ? Enoch?
qujtransiatus foerac, incertum an Deum prafeierit. N oe
acceptiffimus Deo, fofpitæpcritia arc* donatur. Abraham
îlle magnus ex fide iuftificatus, peregrinamiugulat
hoftiam, in typum Dei propter nos interficiendi. At non
Deum vt Deum confpexit.fed tanquam hominem epulis
accepic, laudatufquefuit, quod eùm quantum perceoe-
rat, coluiffet.Iacob fcalam, Sc afeendentes per eam & ae-
feendentes Angelos tuctur, lapidem eredum in titulum
oleo pcrfuditr myftice, fortafle quinoftra caufavndum
lapidem notaret -, & loco cuipiam à Vifione Deinomen indit,
ad honorem ipfius Viû, cum Déo velut cum homine
colludatur(quçcunque tandem Dei cum hominibus lutta
eft. Anhumanaeforfitanyirtutis cum diuina contention)
ludæ incorpore mônumentafert, quægenitalem
vidam naturam defignarent, nominis commutationem
pietatis premium capit, prolacobo Ifrael nuncupatus,
auguftafane Scilluftrinomenclatura. Ceterum Dei na-
turam.aut confpedum cepilfe^ec ipfe ille,nec fupra eum
quifquam hodieque aufus eftiadare. _
Eliam aura quædam lenis, ÔC ignea quadriga in coelum
fubducit, maiorem homine iuftum fignificans. Manue,
qui apparentis obtutum Dei non ferret, dixit ad vxoretn
Cuam : morte mortemur, quia vidimus Dominum. Neque enim
diiinamfolum naturam Capere humanitas poteffifed ncc
fplendorem ipfum. Eiàias Ôc Ezechiel magnarum rerum
ipzdatores: lile enim Dominum Sabaoth, in maieftatis
d mina: foîio videt,ftipantibus eum,& collaudantibus,ac
tzgentibus Scraphinis, qui fenas alas haberenq vbi & ipfe
prunaluftratus, adpropherandummittitur. Hicvero&
Dei vehiculum Cherubinos deferibit, & fuperftans ei fo-
lium,hocque fiiperiorem æthram,& qui in ipfa reprefen-
taretur,tum & voces qua(dam,&impetus)ac fiindiones.
Atque ifta omnia, feu fuerint apparitio quædam diurna
- • r ifiim nodurnum minime
■ ML?,'*
folisalpedabilis Tandis, feu vu----- ----------- HMRI
fallax.feu effigiatio in animo,quç fiitura ceuprefentiare
præicntat r feu aliud arcanum prophétie genus, quod fo-
lus Prophetaram Deus nouit. Salomon, (verba (criptu-
re)cui dédit Deus fapientiam r &prudentiam multam nimis,
&latitudinem cordis, quafiàrenam qua eü in littore maris : Et
pracedebat Sapientia Salomonis Sapientïàm omnium Or'tenta-
lium & Ægyptiontm ,&eratfapienttor cunclis hominibus\ quo
aldus profunda pénétrât, eahæfitat magis, finemque fà-
pientia: ftatuit, conari inuenire, quantum effugerit.
Dauid virfccuadum cor Dei, interdumiudicia Dei abjf-
fum multam nominat. Alibi ait. Mirabilis fafta eïl feientia
tua ex feipfa. Mofes, Vatumille Vertex, qui & Deo cha-
! rus, preque omnibus fua tempeftate Celebris, poftqua-
draginta die ru m piaculaacluftrarionem, caliginem, tonitrua,
atque tubas, vix pofterioraintueri Dei potuit : fi-
ueea molitiones & opinciaDei cenlèas ; (cuincarnatio-
nem Verbi atque Filij eius dicas i obmortalium làlutem
poftremis temporibus ineffabili modo procuràndam.
Ceterum neque hi, neque his par quilquam,Dei fubfbn-
dam & cflèntiam apprehendit,vt feriptum eft, neque Dei
naturam perlpexit, aut expofuitj fed omnes exinde vfque
hue, ex parte cognofcunt, & exparteprophetant. Omnes ve-
ro, inquam, illis fpirituoares. Ac quid Deum ab aliquo
hominum vifum diigÉft qui nec de rebus quidem con-
ditis explorate quea^Wifterere. Scilicet magni Daui-
dishæcfentenriaeft. jQuoniam tunevidebo calos tuos, opera
digitorum tuorum. Tunerquando? Cum ex hoc tabernacu-
lo exceflèro, atque à crallà vitiofitate expeditus, liquidif
fimaluce illuftratus fuero. Vides ingenuum Vatem ? Atque
hæc inibi. Alio loco : Incerta, inquit, & occulta fapien»
tiatuamanifefiafti mibi. Nam profedoDei opificium elfe
coelos, cum perfpede nunccognitum vâtij turn vero cx-
adius tenebitjcum & corum vim ac naturam,fed & cauf- f fam,ob quam ab opifice Deo inftituti,accurate perfpiciet.
Turn enim non pellisinftarextenfos, fed veram nature
j eius nodriam confequetur. Quod fi tanti yiri de rebus
I creatis tantillumquiddaminhoc tabernaculo agitantes I funt aflècuti, quid iam mei inftar quilpiam, plenus fcele-
! rummaculisjcogitareautçffariaufit? M
j Dicam tarnen vobis, quæ certo, & ablque contröuerfia
Prophetarum elfe credimus. Expeditamporro faciat
oradonem à propheris prædicata T rinitas, verus, atque
vnius natureDeus. Credo in Patrerft, ac Filium, & Spi-
ritumfandum, vnius nature, & indiuifam Trinitatem.
non vt très deos, fed vnamdeitatem in tribus perfonis
agnofeendam : Sine principio , fine fine, æternum Pattern,
nature omnis alpedabilis, atqUe ïntelligentisar-
chitedum. Genitum ex Pâtre Filium, quafi lumen de lu-
mine, Deum verum ex Deo vero: Genitumnon fadum.
immortalém, confubftanrialcm, femper cum Pâtre de-
gentem , thr’oni & operum confortem , comperennem
le infinitum. Credo fpiritum fandum, non genftum,
fedprocedentem ex pâtre,confubftandalem,çoçterhum
&immenfum-, cum Pâtre & Filio vna adorandum & col-
laudandum.
Acde principij experte Deo, & pâtre, non folum yos.
atque omne hominum genus in fententiam ibit, fed ipfe
eriam natura,acnaturçmagiftralex.Quo enim modo aut
exritilfet hæc rerum vniuerfitas,aut conftaret , hifi omnia
Deus Sc produxiffet, &tueretur? Neque enim qui dtha-
ram pulcherrimeinftrudam,& vndiquaque apdffima«,
cernit,aut citharoedum audit, aliud cogitatione verfehlt,
quam cithare autorem, ac citharoedum ; ad eumque, etfi
nondum oculis confpedum, mente auolabit.
C A P V T I I .
Animantia agnofeunt etiam Deum.
Ç Ed quid autem mortales, & vniuerfum hoc omne re-
Ocenféo? quandoipfæ etiam terreftresfere opificema-
gnofcunt,&eius perpetuö indigent adminicuIo.ita enim
& de hoc feribit Dauid : Catuli leonum rugientes, vtrapiant
& quaranta Deo efeamfibi. Etidemalibi: Quidat iumentue-
feamipforum -, & pullis coruorum inuocantibus eum. Quidigi-
tur de Deo & Pâtre hæc fufficiunt? An ingenio eftis etiam
bardis beftijsbardiore.
fßUn.i.t
Pftlm. jo, :
ExNäxJn
orat.nlttrt
C A p V T I II.
Deus pater genuit.
IVd. nihil hie ambigimus, fed genucritne Deus , dubi-
tamus.
Ghrift. Vtinam, Iud£ei,huius veftri ferupuli cauua, ho-
die in viuis eflet Moyfe* Vix enim, opinor, velille vobis
filentium imponeret.
Iud. Vbi vero eius conftat Mofen meminiffe?
Chrift. Circumddite modo, inquam, cor, id eft, im-
modicum hoc fuperciliu ex animis veftris deponite j nec
Mofen
Mofen folum inuenietis, fed alios etiam multos Prophe- |
tas, non tantum meminiffe, fed palam adeo çlamare.
Nam in Dei ópificio, air Mofes : Eaciamus hominem ad ima-
ginem & fimilitudinem nofir am. Et poft pauca: JEfce Adam
quafi vnus ex nobis fattus eü, & in linguarum diffidio« ait
Deus: Venite,defcendamus,&confundamusibtlinguam eorum.
Quærendum igitur e ft, quocum à fe creato confilium
conferebat.
Dtut.jt m
Ixti.i4.l4.
Iud. Cum Angelis opinamur.
Chrift. Amens.ea, & plane abfurda eft opinatio. Qujs
enim figulus cum fidili vafe fermonem confert? Qujsfa-
ber, ne longum faciam, cum ferro de eo procudéndo * ÔC
appararido coHoquitur ? & funttamen magis coniunda,
& nature noftræ àffinia, quæ nos fabricamur, vtpoteèx
eodemluto, ijfdemque elementis conftituta: Coeleftia
autem cunda, & quæ fupra coelos funt, quamuis natura
hobis preftent vpropiufque i Deo ab fint ; longius tarnen
adhuc etiam ipfa diftant à Ded, eiufque perfe da compre-
henfione, quam corpus hoc noftrum compofitum, hu-
I mile i atque humi deiedum à coeleftibus illis fuperetur.
Quare dubiiim non eft, quin cum focio opificij, Filio
nempe fno,hunc(vcita dicâm)architedonicum, de crea-
tione fermonem contuleritDeus Pater.
tern in diuinitus exaratis feriptis exhiberet,alten Deo gra-
tiam retuliftis, & immortalis D eigloriam mutafiis infimili-
tudinem vituli comedentisfcenum ■, in quantum dCoruni mul-
tiplicatorumprecipitium maiores veftri non irrUiffent, fi
a Mofe Deum tridmhypoftafewv didiciffent.
Iud.Noii iam ad maiotum noftrorum offenfäs intcl.li-
gendas adfumus. Sed, ecquid, vt dicebas, Deus in tribus
përfbnis cotnprehënditür ? Itaque hie nobis veritatem
commonftra , & qiialis propheta Deum genitum fi-
gnificet.
Iud. Deum quidem verum, creaturarum quascondi-
dij:, opeacconfiliononindigere , damus,& confite mur,
feu intelligentem , feu fenfilem naturam dicas. Deo elfe
Filium , generationemve illi conuenire , Mofes ad nos
haudprodidit: Sed: EgofumDominusDeustutts. Et: Videte
quod ego fini folus,&non fit alius Deus,prater me. Et,noli adorare
Deumalienum. , "
Chrift. CoiiftabiiitUm vobis eft, Iudaei, neminem vn-
qüafti fandorum vatum, Dei hypoftafin, aut effentiam i-
maginatione comprehendifte.Igitur certo fic habete,non
folutnvimac naturam, fedneenpmenproferre (tantos
vates)poffe,Dèi effentiam, non adionem tantum fignificans:
Chrift. Dixi vobis, Iudæi, ægre, vel Mofen vobis, fi vi- j
uuseffet, filentiumimpofiturum. Nam cumexecrabilis
fit, quialium, quam Mofis Deum predicate tum de mum
id, quod fermocinamini, locutn haberet, fi diflimilis nature
Filium promulgarem. Nunc cum eiufdem nature
curaDèo &Pàtre Filium dicam, quædiffenfio ? Ipfum e-
nim Mofis Deum,confitemur,Parrem geniti Filij j Ôc rur-
fum eiufdem nature Filium cum Pâtre Genitorè.Nam etfi
Mofes dicit, Dominus Deus nofter,Deus vnus efi-, non hypo-
ftafes, fed naturam ijs vérbis fîgnificauit : Vnam etenim
Patris & Filij naturam confentimus.
Iud. Belle Patris de fabriça confultatio comprobat
nobis Filij cumeo nature confenfionem. Sedexpedi, o-
ramus , quamobrem à Mofe luculentius «de eo non ac-
cepimus.
Chrift. Nemo feientiarum perfedusmagifter pueros
docere aggrelTus-, fiimina quæque dffeiplinarum primis
rudimentisatque ftudijs proponit j fed fado àbelemen-
torùm dodrina initio, paulatim eos ad perfedionem fubducit.
Atque id non præceptoris vitio, fed difcipulorum
imperitia fit,qui cum adeo fxnt rudes,ad maiof& capierida
gradum fàcere non poflùnt.
C A P V t IV.
Moyfes agnofeit Trinitatem.
\ D eundemmodumpareft,&fapientiffimumMofen
XA-habuiftè perfpedam SS. Trinitatem, atque Vnita-
tem ", fed vobis, quös tum ob deorum fréquentiam, turn
propteridolothyta, ôt carnes, habebatprorfus rebelles,
perredam religionem non aperuit; nëque vero prorfus
reticuit, fed tum quomodocumque ad Deinotitiam eri-
gere eft conatus. Maiores quippe veftros in pietate infantes
yidens diuinus Mofes, velutnutrixoptima, ijs tanquam
lac quoddam Deinotitiæ propiriauit; folidam 0-
rhnem dodrinam poft fevatibus reliquit. Atque id non
in confultatione tantumàfedetiam in imagine,alijsque fecit.
NamDeumadimaginem fuam hominem finxiflein-
dicauit ; at quæ ea foret imago, auditoribus quærendum
reliquit . Quod enim ftudio pàraueris, id tenaci ac perpe-
tuo rnonimentoin animo circumfers;/juod,leuiter,id fe-
cile, vt quæfîtum erat, effluit.’ Itaque Mofes quæftioném
ad vos, difTolutiöhem ad vates reiecit. Nam ficognito etiam
Deo, ab'eoqueinfinitis acceptis beneficijs, & Mofe
Vti etiam illudj Manus tuafecerunt me,&plafmauerunt
me: Dauid vfurpauit, non quafi manus haberet Deus, (eft
enimNumen incorporeum&fine figure) fed Dei opifi-
ciumnotans.&rurfus: Oculi Domini fupetiuftos, &aureseius
in preces eorum, Vult us autem Domini fuper facientes mala: illis
beneficentiam,his vindicemDeipóteftatem innuens.Ita
fane&in nominibus (Dei) nondiuinam naturam,_fed
fundionem, nccultamque operandi efficaciam ex ipfis
nominibus exprimere fandi conantur. Nam ilia Dominus
Adonai,& Sabaoth,omnipotens & Saluator adionem non na-
tur^m fignificant.
C A P V T V.
ill
Dei fignificatio.
I Am vero quid Sandoram voces confedor, cum ipfe
etiam Deus eadem dicens inueniatur ? Parenti namque
veftro Abrahamo in Mefopotamia confpedus inquit:
Egofum Deustuusiambula coram me,&efioperfe{lus. V ocabu-
lum autem ©goV, id eft Deus, non naturam, fed eius fundionem
denotare palam eft omnibus: deducitur quippe
à hoc eft, curro.aut i 9-w ; quod eft, molior & architedor
:eft enim omniumarchifédus ôc molitionis vniuerfi
audor.Architedariaixtem fundionem,non naturam defignareniillidubiumeft,
/
Rurfum Mofes, qui ad negotium quoddam populi
erat legatus, cum quæreret ^ fi ex fe petcrent, quis fe mifif-
fet,quid refponderet; Jioc àDeo audit : Qtùeü. Quæ vox,
non naturam repræfentat, fed ftatum, ac permanfionem.
Q^re etiam V ates, non piiras putas SS. T rmitatis appa-
ritiones,fed pro fiio quifque captu con fcripferunt.Necef-
fe eft igitur Deinotitiæ ftudiolos in facram omnem feri-
pturam, velut fpeculum infpicere, Sc aliarn ex alio notio-
nem ad vnum aliquod veritatis tanquam fimulachrum
corrogare.id enim n os Deus ôc per Mofen docuit, ei primo
afeenfii tabulas à feexaretas tradens, altero nonitem.
Sed quid ei iubet? Pracide tibi duos tabulas ïapideas inftar pria-
rum, &fcrtbamfuper easverba, qua habuerunt tabula quasfre-
gifti. Itidem Sc Ifraelitas ex Ægypto educens, Deus met-
ipfeeos multipliciter craffis prpdigijs dudabat. Quide-
nim craflius, quam nodii igni, interdiu nube viamprei-
re? Quid item1 craflius, quam mare dirimere, &ruperh
velut fontem vbercim aqua fcaturientem monftrare? Sed
cum adhuc cæcutirent maiores veftri, & auribus obfur-
defcerent, turn veto inuolucris per yates placita fua de-
nunciaréDeusj vt intelligentes quasvos dignitate deiè-
ceritis, laboriofiori quaaam via , recuperare antiquam
nobiiitatemftuderetis. Atque idem & in primigenio parente
animaduertendüm venit. Hie namque priufquam
iufTum' violaflet, non omnium modo terre ftrium natu-
rarum à Deo datus eft rex, fed etiam Vates, cundis & vo-
lucribus Sc beftijs.npmina imponens. At.poft lapfum,
pofteri non folum regno exciderunt, fed etiam vulgo res
creatas deos arbitrati funt, vt ait Salomon. Vani autem
funt omnes homines, in quibus non fubeft feientia Del j & de bis
qua videntur bona, non potuerant intelligere eum, qui 0 -, neque
operibus attendent es, agnouerunt quis effet artifex: Sed aut
ignem, aut fpiritum, aut citatum aewn, aut gyrumftettarum
autnimiam aquam, aut Solem & lundm, restores orbis terra
l t a Jia b e n t
L X X . p ro
D om in u s
O m n ip o -
ad Deum aliquantifper à vobis digrelTp.vtpeivoiunta- ram .dm futauimnt. Quorum fi [fuit iekaan dem fuutu-
m b lM .V tt.ra t.Tm .14 . ___________________ ________ D 1 ____________
i « lm !