L uca Tudenfis
Tamentempeftatibusnoftrispauci futa habito refpe&u
ad alios, qui dicuhtur hypocrits : qui fere omnes manife-
fte gaudent petulantisôc lafciuisinferuire. Qjii prius hy-
pocrica dicebatur, nunc heat or dicitur, aut cupidus aut a-
uarus.Pemlantiaineptitas dicicur & feurrilitas curialitatis
nomine gloriatut. Negtigens & dtfTolutusvocatur pati-
ens &humilis,auarus dicicur fapics,& vicia nominavirtu-
tumvfurpant. , ' , . A,
Qui non eft hodie valde malus bonus habecur. Ad
hanceciamCrucem pertinent vfurarij,fuperbi,fufurrones
homicidae,raptores,auari,adulteri,fornicariji&immoderatihuius
feculidile&ores, quiquamuisin perpetratio-
ne videantur fcelerum deledfcari,tarnen feipper funt ip fol
licicudineamatitudinis 8c dolore, &.pungcns cauteriata
confcientia ineisiugiter pctfeucrat. Nunquam defidera-
tis dele&ationibus iatiantur,& tabefaäo prauis operibùs
corporeexercends cupiditatis efuries male crefcitin mete.
De talibns Dei fapientia dicit.quorum viae peruerfs 8c
infam es greflus eorum. vVcautcm estera Gleam modo,in
periculis bellprum, vel maris modo viarum 8C tempefta-
tum, in fame, &fiti : in conuitiis& return damnis verfan-
tur. Turbanturira,inuidia contabcfcunc, vindicari fum-
rooperedeinimiciscupiunt, &ab eis damnificati plures
occiduntur. Profperitas huius fsculi temper eft in amari-
tudine. Non quidem admittitfatietatem fitis humans
cupiditatis. Quo plus adepta,seoampliusaccenditur ad
qusrendum.In prstentiaafGcitur tsdio,&srumnis,&in
futuro sternis incendiis condemnatur. Hsccrux con-
culcanda eft, qusin tempore cruciac, & sternaliter dam-
nat. . : £ I b ;
Igitur quianeciuftus, necimpiusGne cruciatu viuere
poteft, crucem Domini noftri lèfu Chrißi debemus afeen-
dere,qusin prsfenticruciando fpe bonorum IstiGcat,.
&in perpetuum faluat truicione ineffabilium gaudiorum.
Vtenim ait beams Ifrdorus, Grauius afßiguntur mpij com-
moda mundi exaggerando,quam iußi eiufdem aduerfa tolerando.
Ec vndeiuftiad prsmium,inde tendunt impij ad fupplici
( urn fempiternum. Et beams lob probos,ôé improbos,
1 quandiu deguntin corpore, inanguftiis 8c srumnisefle
lob. io. ij. conftderans ,dicit: S t , vs.mihi eß:fi autermußus
■A8-14* nonleuabocaputmeumfaturatus affliäione& miferia. Et quia
(vtait Apoftolusjoportet nos pet multas tribulationes in
croire in regnum Dei, in cruce Chrifti gloriamur : quia
in ipia eft Talus,vita & refurre&io noftra.
Si quisautem vider Te in mortis articulo laborare, qui
curapotuic crucemDominipermortiGcationem catnisSc
pcenitentia nonafeendit, illiusfelicislatronis cruce non
defpiciat,fedingemifcen$de perpetratis malis, & dc bonis
ami Gis cum cordis contritione &oris confeffionevt
poteft, ftudeat Dei raifericordiam implorate. Caueat il-
lud peccatum, quod cbmmitcitur in Spiritum fandum
quod in hora mortis damnandis nofeiturprouenire, cui
nulla eft remiffio in faturo.Namque(v t ait veri tas)Quipec
caueritinpatrem, id eft in mundi profperis', dimitteturei.it
quipeccauerit infilium,hoc eft,in aduerfis,remtttetur ei.Etqui
peccauent inßiritumfanäum, hoc eft in mortis articulo, non
remittetur ei,neque in hocfeculo,neque in futuro.
Deo Patri vetus teftamentum attribuitur, in quo cpn-
ferunturbonatemppfalia,&promittuntur sterna. Deo
Ftlio attribuirur nouum, in quo huius mundi aduerla patienter
prscipiunmr ferre fides&bonaillispromittuntur
sterna. Vnde profper.a attribuuntur Patri,&Filio aduerla
mundi: Talus & remiffio peccatorum in mortis articulo
Spiritui Tando attribuitur.Quia per iplum cooperantePa-
tre&Glio, re mitt un tur peccata, & à morte refurgemus
Quia (vt ait Apoftolus) Spiritus fandus viuificabit mor
tali a corpora noftra.
adfttinvltimo vitæ pundo, confère digneac verepoeni-
tentibus, vtdidumeft, remiffionem omnium peccâto-
rum,&etia m ianus cçleftis adirum pandit: totaliter triun-
dat à culpa, etiam G omnino non auferat purgatorij ignis
poenam.
• I
C a p ; XX»
DIdum eft in prsmiffis,quod imago Deifies T rinita-
tis ab hominib. nec debeat nec poffit depingi, &
nunc videndum eft/qus Gntin Ecclefia Chrifti imagines
depingends, & quali ter Deus vel Angelffiue anims fan-
dorum,teu EccleGs Sacramentavel homines debeanta
fidelibusadorari.
Depinguntur,vel fculpunmr imagines in Ecclefia Chri
fti qusdam ad fidelium defenfionem, dodrinam, imita-
tionem, &decorem. Qusdam fimili ter ad dodrinam,
i mitationem,& decorem, 8c qusdam ad decorem tantfi.
Qusdam etiam ad dodrinam,vt in eis timere^praue age-
re diTcathomo.v Confecrauir namque crucis fus lignum
Dei filius, vttet nobis defen Go contra verGitiasinimici,fit
dodrina,qualiter pro nobis pafliis eftFiliusvirginis,Gt imi
ratio,quod nos pro ipter’mod, dum te debita racultas ob-
tulerit,debeamus; & manifefta laude Crux fit'fidei riO-
ftrs, decor & pulchritude. Sandorum imagines Tunt nobis
dodrinacorundemaduumbeatorum , & imitatio-
nem fanditatis fuadent, 8c decorem prsftant in templo
Dei. Sunt in Ecclefia depids foimx beftiarum,volucrurn
8c lerpentium, 8c aliarum rerum,qus tantum ad Prnatum
&pulchritudinemfiunr. Iuftumcftenim, vt cundorum
forms ponantur in EccleGs cult u: & creator omniumin
cundis Tuis operibus collaudetur.
Quorundam etiam prauorum hominum imagines eo-
rum detegentes malitiam 8c tormenta, 8c quali effigies
dsmonumfculpuntur in Ecclefia, vt videntes homines
terrean tur,& prstentibus malis, atque futuris ad mentem
reuocatis fupplicijs difeedant ab operibusprauitatis» Hs
i magines fubtili debent fieri congruitate, vt pulchritudi-
nem honeftatis afpicientib us repriten tent, 8c deuotiO-
nem exciten t pietatis. Debet namque domus Dei cultu
variorefplendere,vtipTaeiüs exterior pulchritudo homines
ad Te ducat 8c tsdium non inferat affiftentibus, mentem
fubleuet ad coeleftia, ex petenda pulchritudi n e fua
decorem cceleftis patrisreprstentans. Domus Dei exterior
pulchritudo dum oculosdeforismulcet , nonnun-
quam interioremad Dominum trahit, ficutiniquusïdo-
lolatra Rex Icroboam de pbpuli Ifrael conuerfione ad Rè
gem Roboam, for midans Jiix it in corde fuo. Si «Teen de-
r tpopulus , vtfaciatTadificium in domum Dominiin
Hiecufalem,conuertetur ad Dominum fuum,& hoepro-
pterpulchritudinemtempli. Hoc templum Salomon,vt
celebre vbiquefieret nomen Dei, & ad te nationes diuer-
faram gentium euocaretmirapulchritudinegemmarurn, ]
auri,& argentiditauit, & diuerforum Tculptilium imagi-
nibusdccorauit. Etnonfolum duo Cherubinpofurt in
propitiatorioficutfeceratMoyfes,verumetiam (tefteli-
bro Regum jin portis&in parietibustempliinterius per
circuitum fculpfit cherubin & palmas 8c, anaglypha , 8c
pi^uras varias quafi prominentes de pariete 8c deoftiis
templi. Bouesquoque,sréi,leones,cherubin,palms,8c
quafi fimilitudo ftantis h ominis fculpta erant in bafi, & iii
tabulatisillis,quserantexsre, vt noncelata,fedappofita
vi dere n t ur: Hsc o mnia ita Tadta Tunt ad decorem domus
Dei,vtelTentin figura veritatisfuturs,qusin Ecclefiama
nifeftedeclaraturperChriftum. Cum igiturifta prscef-
}.Reg.6.z9
& 3*-
! JHg.7'3*
Triplex etiam eft baptiTmus. Qui quandocumqueho- Terintvoluntate diuina in Tacralege miror, qua fronte Iuminiviuentiprouenerit,
iudulgentiam confert omnium
peccatorum. Eft bnptiCmusflaminis,fluminis, &fanguinis.
Fluminisfitlemel per aquam8c Spiritum Tandluminab'
lutione regenerationis, & inuocatione T rinitatis, 8c Sanguinis
fimiliter in neceffitate martyri j patientis. Flam inis
fit Temel per fidem in articulo neceffitatis, & Tspe per gra-
tiam in contritione cordis humilispeenitentis. Quslicet
dsi, & aliqui Chriftianiproterui fideles EcclefisDei ni-
tuntur redarguere dicentes, non debere imagines fieri ad
ornatum 8c dotftrinam populi Dei. Profana'rialterunt
Tacra templa quorumlibet fc ulpturis imaginum cum Do-
minus de templo diuerfis imagin ib us infignito dixerit Sa-
1'omoni: SanâificauiDomumhanc,quamsdificafti, vt
ponerem nomen r.ieumibi infempiternu, &eruntocili
Reg. 9-i
A
||£xo.jo. 15-
I Exod. ij.iS
» Apot.i\.6.
lfru.6. 1.
I Ez.tc. i.vitf.!
c
I Exod. 3.2;
I Mat. 3.16.
[ Act.2.3.
I Exod.3.2.
Liber fecundui.
mei, & cor meum ibi cundis diebus. Etintabernaculo
foederis de inter duas imagines Cherubin Moyfi Dominus
loquebatur. Vnde videtur quod imagines facts ad
honorem Teulpts nominis Dei ,dc decoremDomus eius,
non profanant Ecclefiam ted Tandlificant. Prscepit enim
Dominus Moyfi vt vn&ionc Tamftaeconfeffionislandifi -
caret tabernaculum, 8c omnia qus in ipfo erant, & ellent
lanfta, 8c quicumque tangecet ea fan&ificaretur. Quod fi
fanâa erant iliavn&ione didts confeffionis, multo vali-
diusfantftifican tur omnia , qusfuntinEcclefiainuoca-
tiönenominisDei,eontecrationePpntificum,immola-
tionecorporis&Targuinispomini &exilla fandtifican-
tur fideles.
' A ngelorum imagines alas habentes in Ecclefia depin**
guntur, non ficut eorum fimplex 8c inuifibilis fubfiftit ef-
tentia,ted ficut confùëuerunt hominib.us apparere per af-
Tumptam fpeciem, vel ficut prscepit Dominus Moyfi, di-
cens: Duos Cherubin aureos & produftilesfacies ex v-
traqueparteoraculi,Cherubinvnusfitinlaterevno, &
alterin altero. Vtrumq; latus propitiatorij tegantexpan-
derites alas, & operientes oraculum, refpiciantq; mutuo.
Salomon quoque fecit duos Cherubin de lignis oliua-
rum, 8c als illorumexpanfs erant &ipfi ftabant ereftis
pedibus,& refpiciebanttemutuo Et Ioannesin Apoca-
lypfife diçitvidiflèA ngelumDeivolantem per medium
cslurn. Itadepinguntura nobisfpiritus beatorum, ficut
ipfi confueuerunt per aflumptam fpeciem apparere, qua
iterum deponunt, vtin purirate Tusfimplidtatisperfi-
ftanti vel ficut fandfci Patres quafdamimagines ipforum Te
vidifl'e afierunt, diuina nq^eria continentes.Eorum imagines
dçpingimus in Ecclefia vt vifis imaginibus, eoruA
patrociniairiuocemus, quatenuseorum fuffragijsab in-
ftantibus periculis eruamur, & in sterna claritateeorum
cohsredeseffici mereamur. -
Cum autemfitprsmifl'um , quod Deitatisimago nec
debeat nec poffit depingi, qusritur cur in-fede maieftatis
incolumbsfpecie,velinigne, autinhominisfpecieDo-
minum Ecclefiaftica oftendit pidtuta. Sedis maieftatis
imaginem fandti Prophets viderunt oculis corporis, per
quam Dei tas illorum te prsfentabat oculis mentis.Exte-
rius quidem afpiciebant formam Dei futurihominis,licet
Deitas non circumteribatur lineamen tis corporeis.
Forma hsc Tururi erat corporis Iefu Chrißi. Quod cum
fit circumfctiptibile fideliter poteft eius imago depingi.
Angelus magniconfilij id eft Deifilius in igneapparuit
Moyfi; In columbsfpecieSpiritus fandtus defeendit fuper
filium ad fluentalordanis : 8c Tuper Apoftolosidem Spiritus
fanâus defeendit in igneis linguis. Species ills fcili-
cet ignis & columbæà diuinitate credunturaffiimpts ad
aliquid fignificandum non in vnitate perfo n s , quia fiie-
runtcontinuorefoluts,folusfiliusDeiin vnitate perfo-
m \
ns fpeciem afTumpfit &nahiramhumanam, quam nun-
quamdepofuit, exquoin Virgine Matreillam accepit.
Csters vero fpecies itä à diuinitate in figura aftumpts
fimt, vt oftenfo snigmate, ftatim refoluerentur. Tarnen
poffiint hs fpecies ad memoriam fa<fti,& decorem loci in
Ecclefia depingi,&haberi in reuerentia : non quod Deus
aliqua illarum fit vel fuerit fpecicrum,fed quod, fub fpe-
ciebus illis ad horam,fuam docere voluit voluntatem.
Imago vero qus poft affumptam humanitatem ad fimi
litudinemdepingiturSaIuatoris,tantôplusdebetàfideli-
busvenerari, quanto dignior eft csterisafTumptade matte
fpecies à filio Dei. Et quanto digniora atque vtiliora
mundo eft Dominus operatUs per ipfam.
T otiis tarnen honor & reuerentia eft ad Domi num re-
ferendus.PrimsqUidem fpeciesfuerunt vmbra veritatis
futur«: hsc auté eft veritas prsfignatä,qua olim promiffa
bonafidelibusconferuntur. Apparuit namque Deus in
nammaMoyfi.vtfeinillisinfinuet pergratiam habitare,
quiardentflammainextinguibilisearitatis, &quodper
ignem Dominus adiudiciumfit venturus.
Ezechiel quoque fuper fimilitudinem throni vidit fi-
miiitudinem quafi fpeciem eleäri, velut afpeäus ignis in-
tnnfecus eius per circuitum àlumbis eius defupqg. Et à
lumbis eius vfque deorfumper affumptam humanitatem
nobis fplehduit. Qui ideo, vtaitIfidotus,iri hömineve- , *
nit,quia per fe ipfum ab hóminibus cognofcirion potuit. L “
puod auteiri vidit quafi fpeciem eledri velut afpe«ftum
ignis intnnfecusei Us, per circuitum à lumbis eius,&: defu L **
cumvenietin fede ‘
maieftatis fus,&etit reprobis in eo tetrorignis finefplen
doreconfolationis. In çolumbsfpecieSp.S. venir fuper
Chriftum, vt lpte qui eft benignitas Patris & Filij , illius
nobis fimpheitatem &manfue tudinem ad exemplum re-
ducere t qui dicit:Difcite u me quia mitùfum, & humilù corde.
Idem Spiritus fandus igneis linguis fuper Apoftolos ve-
n.lc’ vt eos perflammam caritatisaccendereti&linsuarum
diuerfitate faceretefteditertoSi
Hs quidem fpecies peraóto ad quod fad s funt, ftatim
euanuerunt,cum corpus de virgine fumptUm à filio Dei
fimul cum anima in vnitate perlons maneat in sternum, I
mterpellans patrem pro nobis. Hsc eft fóla fpecies cum I
Patre, 8c Filio & Spiritu S a cun(ftis fidelibusadoranda,
licut dicit Pfalmifta .* Adoratefcabellümpedum eiue, quontam
Janttumeft. Perfcabellumnamq-,pedumDeiChriftihumanitas
in fcripturisPatrum.dicitur defignari. PulchreÔc
honefte huius fpeciei& matris eiüs Maris Virginisbea- !
tiflims debet imago depingi, quia non folum ineffabili 1
mentis interius fan<5litate,verum etiam exterius venuftaöc
placida corporis pulchritudine mater &filiuseffulferunt.
Fùitin virgine dulcifilma matre, chariffima deledtabilis
pulchritudo,non ^gus prouocaret contuentium illicitos
motus carnis,fed qus cunótorü duceret ad te caritatem, 8c
ad eos internos animiincitaretaftcdfcus.Placidam humili-
tatem temper in fan&is moribus prstendebat: quoniâ de
patris finuTefpexitaltiffimuSj&inuiolatam pijffimsvirgi
nispùlchritudinemadâmauit.Pulchritudinequoq} corporis
indicibili floruit Deus&homb filius eius:&intercçteroSquodamdecorisprsfulgebatinfigni,
ficutaitbeatus a(j
Hieronymus.In eo qui fpeciofuseftfbrmaprçfilijs homi- PrincipiS
numxredaturfuifte quid dam in vultu oculifq; fidereum, virg.vbi
quod attraheret eleótos,& terreretreprobos.Nifi habuif- «p’anat.
fetinvultuo^lifq; quiddam fidereum, nunquameufta-
timfecutifuiflentApoftoli, Neq; quiadcomprehcnden-
dûm vénérant, corruifIènt.,Taliseti‘amin iudicio appare-
rebitjCurriirithrqno maieftatis fuç dederit,vt eledos man
fiietudine.ac pulchritudine mulcear, Scferocitateacfor-
titudine reprobos terreat, Pulchre & honefte funt in Ec-
clefiaimagines depingends , qus nobis tants matris &
tanti Filij tairi piam pulchritudinem reprçfentant.
G a p. XXI.
De cultu Imaginum.
C Vm autc ex deuotione facras imagines veneramur,
fummopere caueamusne inditereteillas fiue fan-
«ftorum adorando in cscitatem idololatris prolabamur,
namq; Dominus in fecundo decern prsceptorum adfili-
os Ifrael.Ndn facies tibifculptile,neq; omnem fimilitudinem,
qus eft in coelo defuperneqjin terra deorfum: neq*,
eorum,qusfuntinaquisfub terra non adorabis,neqi co- j
les ea. Ego fum Dominus. I
Sane intelligenda funt verba Domini-& claro cordis '
oculo contemplanda. Ipfe quidem prscepit Moyfi, v f
faceret duos Cherubin deauro, & flores repandililij,& ]# Jfc i8i
feyphos inftar nucis in tabernaculo foederis, & mala ’
granata in fàcerdotali veftc. Qus omnia fimilitudines
erant, & fculptilia. Prscipit etiam fieri ferpentem sre-
um, in quemafpicientfcshi,quimorfi erant ab ignitister-
pen tibus fànarentur. Èt hoc vtique inter fculptilia com-
putatur. Vetuit Deus fieri fculptile, & fculptile prscipit
fieri.Hsccontrarietäscitofoluitur fi diligenterfinemin-
1 pi ci mus prsceptorum. In primo fcniiridicit. Non facies
fculptioile neque fimilitudinem, 8c quofinehoedixe-*
rit, aperit, cum fubiungir. Non adorabis, nequé coles
ea. Ego Dominus. Hoc eft. Ego folum fum Dominus,
8c noneftalius. Et quia fimilicudines 8c fculptilia
nonfuritdij ad hoc non facies ea, yt non adores. Quod
in Leuitico clarius oftendit cum dicit. Nonfàcietisvo-
bis idolum 8c fculptile neque titulos erigetis, nec infi-
I gnem lapidemponetisin terra veftra, vtadoretiseum.
Exod. 10.4
Dent. 5.8,
33- & 34=
Num.