Magnus item Athanafius in Epiftola ad Serapioneny, | pater eft, & films, & fpiritusfan&us, fecundum enim h*c
VmuemwjnquhtfilmiCtimfitviuensverbum,vnamejfeoportet relätiue ad iriuicemproprie accipiuntur.
perfeftäm acplenarriffanäificantem&illuininantemvitam,qua Itaquc verum profe&o eft, quod dicitur, quodquanoperatio
ipfius, &mnnus eft, qua ex patreprocedere dicitur; quo- | do coni uncle filij eilen tiam dicimus,iübftanriam eius, fi-
niamafilio,quiexpatreejfe,conceditur,emicat,&mittitur,& | ueperfonamiignificamus,cumcommunequidemeflen-
datur. tiam dicendoiignetur. Propria vero iubftantia, per rela-
Itemincqnfeifionc fidei fuse, cuius initium eft, quicun- tiuum nomen filij infiniietur; fubftantia quippe commu-
quevultfatUus ejfe, ante omnia opus cl?, vt teneat catholtcamfidej | ne cum proprio eft di&a. Quod annex filij eilen tia dici-
ait -fpiritus fanfttu expatre&filioeft,nonfafius, non creatus,nec . tur fpiritusfan£tus,ex eius fubftantia aidtur. Idem enim,
gemtusfedprocedens. , a ' quantum ad rem,eifenriä& iubftantiaeft.'
San&us Epiphanijjp in libro fito, qüem in^cripfit An- f Damafcenus praiterea in iiiis Theologicis capitulis:
choram: Spiritus,^it,mcomprehenfibiliseft,non alienus apatre, i jrj^^dn'quit, naturam infinttat; Pater autem quod dicitur,fub-
&filio,neque conglutinatio eftpatris,acfilij.Ex poll pauca: Spt- 1 aantlam ,ficutl hum amt as naturam commendat, Pe(rus veto
fubfiantiam. Quia igiturquemadmodumpater, ita-&films
fimiliter fubftantiam indicat; fubftantia vero commune
cum,proprio,ficut ipfe definiuit; commune autem
Deltas,vel natura,vel eilentia eft: Dicitur autem ex filij e ffentia
eile ipiritum fendfcum; manifeftum eft, qtioniam ex
iubftantiaipiius eft.
Quoniam vero idem in iifdem ait: Gum ynam fubftantia*
rum tntelligo perfect um Deum ipfameffefcio, per fed unique ejfen*
tiam. Dicitur autem exfilij eilentia eile fpiritus: m anife-
ftum eft: quia ex iubftantia ipiius eile dicitur. Et quoniam
ritus fanftus non filij, non patrisfiater,fed ex eadem effentia patris
acfilij. Ipfe enim vnigenitus patrisJpiritum dixit,, at que esc pâtre
procedentem : & demeo,inqmt, accipier, ne aliénant apatre,pel à
filio exifiimes.Et poft pauca: Expatre & filio,tertiusappellatio*
ne. Etpoftmulra: Ambo in homine iufto inhabitant, Chrifius,
& fpiritus eius. Si autem Chrifius ex patre'crediturDeus ex Deo,
&fpiritus à Cbrifto,fine ab vtroque, vtait Chrifius I quia patre
procedtt, & hie de meo accipiet. Et póft pauca : Sed dieet aliquis;
ergo duos ejfefiliosdictmusi Etquomodo exit vnigenitusYPu quit es,
qui refpondeasDeolSi enim filium vocat ex ft natumfpiritum auumfimflum,
quiabmoqueeSt: qjufclumïmtlligmturisan- ineifdera-ait. quiafolmfiliisgenitus eft; expaïrisenim
Hit, lucida, luujiu.i, lacidamqaeefficientiamhabentta. Ac poft j cdpntla fme prmcipig, & fine tempore eft natus : & foins
pauca: SpiritusfMftus.Jfirausverttatù eft,lumen terttum apa- p djtus fon£tüs ex patris eilentia non genitus, fed proce-
tre,&Jilm.Exfo tkpMa:)&emaimodumemmpammnemo 4 M^ Expatri, j ^ ef f a ^ p to e o ,q u o d c ^ « i» » .
W m Ê È f c m trisfiibftantia,&iftecradit,&omriesconfencinnr: con-
fpiritumfanftum.mfipater.&flius.dqmpnfedu,&iquoM-- ftat,quiafpiritusfinauscumexfiliiefl'encia,iTheoIogis
dpii. Etncquefilium, & pattern nijifpiritusfanftui, qut veract- ^ J^ ^ jp fiu s e à am fu b ftan tia e ft^ d em en im e flen â ,
tergloriÿcat, qtudocet omnia, qu,i patri& film eft. atquefubftamiamDeocft.fecunâilmiem.
Et aliquibus interpoiltis: ltdque & pater erat Jemper,&fJt- 1 . .. ,
lius cutJemper,&fpiritusfanltusexpatrefpirat,
fusin eodem: Emit", iitDauiillutemtuam,&vm,Mm pcoeffena am>a lm d,fubftanaamfi|i.ficate,necefi^
tuum.lpfce!lDmmus,qmd,xiti lnmipmil dilbuScffundum ^ . • e f l ê n o a m f in e f i r f ^ ^ . f id .a .n a t o q u e & t t é t
d t ^ f f i p e r m ^ m - u m m , fcotiacogcmt. Adquamabfutditatem.ma^usquoque
& iuueneseorumvifionesvidebunt.
Et ea quidem, quæ à iandtis dicuntur, huiuimodi, ita
apertaiunt pauca e xpluribuscolle ra . Qupnjam igituç
magnus Bahlius in Epiftola adTerentium comitem ait:
Quajn rattonem habet commune ad proprium hanc habet ejfeto-
tia ad fubfiantiam.Ex. idem rdrfus in Epiftola ad Gregorium
fratremdedifferentia eilèntiæ, àtqùe fubftantæ, inquit:
Communitatis quidem ratio ad ejfentiam refertur. Subftdntia verb
proprium cuiufquefignum eft. Damafcenus quoque in fuis
Theologicis capitulis : fubfiantia eft commune cum proprio.
confiât,quia, quando copiunctedicimuseffentiamfilij: quoniam
filius nomen ex propriis eft, commune cum propriisfignificamus.
Sed commune cum proprio iubftantia eft. Ita enim Da-
taafeenus definiuit.Itaque quoniam ex eifentia filij didfcus
eft fpiritus,ex fubftantia eius didtus eft: ficque,quod quæ-
rebatur,inuenimus.
Quod Ätem in oiuinis leripturis idemdit, quantum
ad rem ^proprietas, atque iubftantia, fiue etiam perforia,
■ manifeftum eft. Gregorius enim Teologus in fermone ad
lu mina dixit : Dei autem cum dixero, vno lumme,ac tribus illu-
firamini : tribus quidem, fecuhdumproprietates. Exponenfque,
quid dixeritproprietates, adiungit,fiuefubftantias,fiueperfonas
yocareplacet. Item in laudibus fimdfci Athanafij, com dixiP
let, Vnaenimejfentia, trefquefubfiantia: cumdicanturquidem
à nobis, pie prötinus adiunxit : aliud enim naturam indicat,
aliud trium proprietates. Iilicergq cum proprieties
poiuiiTet, iiibftantias expoiuit : Hie autem iubftantias,
proprietates. Ex quo lane manifeftum eft,quia proprieta-
tem^ & fubftantiam idem inteliigivult , fiffiulque nätu-
ram,&eiïèntiamin Deo idem æftimat: vnam enim eilen-
tiam, naturam expofuit. Quoniam igitur commune in,
Deo eftèntiæ très iubftantia: hint ; communeque hæc eft,
quae fingulis eft, & propria eilentia : yna quippe ex tribus
eftaliquaperibnaj quodque cuique eft, hoc mirabiliter
etiam commune eft: vnum enim tria,& tria vnum funnin
Bafilius in praedidfca adTerentium comitem Epiftola, o-
rationem ncceilàrio deduxit. Et quoniam indeterminate
Theologi de diuinafilij natiuitate diilerentes^ ipium all-
quando quidem ex patris eilentia, aliquandovero ex il-
1 i us iubftantia natum aflèrun t ; aut duos filios natos con-
fitebitur; alium quidem ex eilentia, alium vero ex fiib-
ftantia, aut noneftefilij vnicam, acfimplicemnaitiuta-
temdicet. Idem vero & de iàndlo ipiritu dicetur. Etcerte
fi quidem iiint res differentes, aliudque patris proprietas,
aliud patris perfona eft,aliud paterna iubftantia: & , aliud
pater,aliudque ruciiim eilentia illiusjidemque de reliquis
iubftanriisdieendum : parrimquidenyTrinitas nobis au-
feretur, & peribunt omnia, quæ de ip fa pie tradita iiiice-
pimus: pattim compoiitus erit Deus,ex tarn difterentibus
adinuicem #cundum rein conftans. Sed enim ifta abiur-
da funt, & impia. Et illud igitur abiurdum penitus &im-
pium,quo poiito ifta iequuritur.
Quoniam igitur iubftantia quidem, & perfona idem
eft: fubftantia vÄ o , & pröprietas æque idem eft : iubftantia
autem eilentia eft, vt ex his, quæ iùpra diximus, con-
ftat : manifeftum eft, hæc omnia idem in Deo eile, fecundum
rem. Et illud item manifeftum eft, quod, ii aliud ef-
ientia,aliudfubftantiadSan6Hsdicitur*,fedtamenfecun-
dumremdixerunt, non aliud eilèntiam, aliud eile fubftantiam,
fed, fecundum qiRid vna,atque eadem res aliter
quidem fignatur ex nomine eilènriæièu naturæ, aliter ex
nomine iubftantiæ fiueperfonæ. Uludenimcommiini-
ter,& abiblùte*,hocautem proprie magis,cumeo fcilicet,
quodadaliquid quodammodohabeac: quia enim abfo-
lutaab his,quæ dicuntur ad aliquidjdifferunt; eorum vero
, quæ in Deô dicuntur, alia quidem abfoluta iiir)t nomma,
quævnum Deum indiiereté fignificant:alia vero r e - ,
latiue habenc, quæ à nobis Trinitatem commendant : &
fecundum ea quidem, quæ abfoluta& communia iùnt,
vhitaTheologia confiât: fecundutti vero ea, quæ ad inuicem
relatiua iunt -, &,fecundum ea quibuseft deltas, fiue y tdiligentiusdixerim, quædéitas ; , q. uæ a. d aliq.uid haeft,
iuxta Theoiogum Gregorium ; manifeftum eft ; quo- 1 benr, difereta concexitur Theqlogia : Vriitio vero, atque
niamficuttriumeifentia, iùbftantiæeft; itaquæqueiub- diferetionon idemeftjnequeenimrelatiuum,& abiolu-
ftanriarum eifentia & fubftantia eft. Sed tres fubftantiæ tum idem fecundum hoc diftumeft, fequitur non idem
^ elfe
»Accipit.. ,
fubßatiani’
»lohypó-;^
t)
XVII*
eflè eilèntiam, atque fubftantiam. jilfenriæenim nomen
quiddam abfölucum iignat : * fubftanria vCro propriârh
cuiufque nocam commendat, fecundum quam, ad alidm
refertur perfonâm.
Nam exemplicaiifla, dexter hömo, ab eö qui fînlplici-
ter homo eft , fecundum qttöd iimpliciter, & aliquo modo,
fiue fecundum commune,& proprium,diffërt:etfi fecundum
rem idem fit dexter homo : quippe & Petrûs homo
eft, & filius Ionæ : neque altcrum fignificat, qui eun-
dein Petrum hominem dicit-, altcrum yefd, cüm eundem
Ionæ filium dixerit: Secundum vero, quod iimpliciter,&
aliquo modo dicitur; differentiam tantum indicate dir
cendo ènimPefrum hominem abfbluto,&communi no-
mine fubiedum : eundem vero, & Ionæ filium di cendo,
Jiroprio, &relariuo , &definitô nomine; eundem dé fi-
ium ëilè ex homihd lona, qui pater üli fuit, m di cat. Per
vtrümqueergo nomenalitër, & aliter ideiri fignificatitr,
relatiue fcilicet,& abfolute ifolumautem fimpfidter,& a-
liquo modo differt. Aljud enim eilèntiâ fine nabitu fignificat;
aliud ^andern, &ad aliquid quodamodo habentem.
Atteftaturautemhis, quæ di&afunt: Primum quidem
magnus Athanafius, poftea vero etiam iàndtus Maximus:
atque ambo in dialogis fuis aduerfus Anomæum.
Anomæoenimdicente, aliud eflènriam f aliud eife iub-
ftantiam, iànéfcus Maximus fbfpondet : Aliud, & aliud, non
quafirm ; atque illo infer ente ; mm ergoiompbfitio ? Sanclus ad-
iungit: aliud, & aliud dixi,non quqfi rem, fed vt aliud aliquid e f
f eut ta, aliudfignificantefubftantia. Sicufgranum tritici dicitur,
&fernen eft,&fr u ft us: aliud autem quoddamfignifi^Atfernen, a-
hudfruäus.
C oneedensergoSandlusillip, aliudeffedfeptiam,a-
liud fubftantiam, non tarnengeminam deit^wiintelligi
permitrit:proptereafcilicet,quod non idem itidern figni-
heet deitas, & fiihftanria, ,vpl eifehriä, fubltantia. Licet
igitur idem eflentiam , ac iu bftantiam, diccre fecundum
rem, Sc aliud eifentiam, aliud fubftantiam fecundum fi-
gnificatiua rerum nomina.Et vtrumque tarnen verum eft.
Nöri enim fefiundum idem etiam ambo, in quantum eifentia
quidem communefignificat, &idertl quod eratefe
fe. Subftantia vero idem,& ad aliquid quodammodo ha-
bensVel gignentis,yelgehiti,vclproduGèntis,velpradu-
âirarionë.
Didlum eft autem à San6tis non idetti èflèhtiàrri eite,
atqueiubftantiam,propter Sabellium maximei Hicenim
ynam perionamDeum eife confitcns, idem in Deo eflè
fubftantiam,& eflentiam fecundum rem, & libenter quidem
confitebatur.Hoc enim illi maximf ad id,quod mo-
liebatur, conferebat. Subftantias vero, feu perionas rela-
riuumeife, fecundum proprietates, quæfùbftantiàs or
ftenderent , nolebat. Si quis enimpaternam fubftantiam
relatiuum diçat, neceife eft , & ad quodrefirtur, fimul
confiCeri. Huiufmodi quippe natura eft etrum rerum,
qua^ad aliquid dicuntur. Idem vero & in iubftantia ge-
nita, & in procedente dicendum eft : Hocautem int)eö
poiito,neceife eft très fubftantias, feu très yerfonas Deûfti
fecundumfidei politionem exproceflibus , fiue rekriö-
nibus,apparentes coßfiteri,quod erat contrariiira Sabël-
lij propolito. "
De hoc, quod prppofitum. eft, & magnus Éafiliüsiri
cxemplari diélatæ ab eo fidei j cuius initium eft: BbV, qui
prauentifunt alia fideieonfeßione, jit i Quidam vero ah impietate
AfriSabellij Vententes, * fubftantiM , atque ejfentiam idem ejfe
fujpicati, inde occafionesconcinnanda blafphemiafuatrahunt, ix
to, quodinfidefiriptumfit; ji quis autem ex aha effentia;fiuefubftantiafilium
ejfe dixerit, hutte anathematizat Cathoiita, &A-
pofioüca Ecclefta. Non enim iüicidem dixerunt, tjfentiam, atque
fubfiantiam. Sienim vham, atque tandem tHttlligehtiaM infi-
nuarent voces,quid necejfeerat vtrafqutponefe?ConftdtVero quorum
aliis quidem expatrie ilium effentia ejfe riegaHttbüs 1 aliis vero
diethtihus; quia neque ex effentia, neque ex jiibftantia effet : ira,
vtroque , Vt aliéna ab Ecclefiaftica intelligeniia interdixerunt. Vbi
tnimfenfumfitum exprejferuht, ex patris effentia filium dixerunt:
rion tarn adiieientes & ex fubßaniia. ltdque & illud quidem pH
äbotitionepeßimainielligeniiapofitum eft, hoc autetit falutàredo-
gniomaniftftat.
- - ■ • , ' ' 28^ '
Hoe in loco haagrius Bafilius dicèntibus Patribus. fi
quis vero dixerit ,e x alia eifentia, feu iubftantia filium
hune ânathématizàtGathollcà, & ÂpoftolicaÈcclcfia,
eoS qui hide cOnficiebaiit, idem eflèiubftahtkra, atque
eifentiam ciilpat, 8c ait : non enim, qiiia il ii c dixeriint, ex
alia efle ilcia, lipe fubft^n tia, iridé colligitur, idem eife ef-
fentiam, acqtièihbftanriam; fedquorundam opinioncs
fallaces ab Ecclefiâèliminanteis, vtrilqueiftis vbcibusyfi
flint. Sienimideni ambæiigiiifica'reiit, neceffeprofetto
rioh erat, vtrafquëpoiiere. Sedqüoniamalijqu&cmne-
gabaht ex patris eilentia filiumeife: quidamvero neque
eX eifentia , nequè èxfubftantiapatris, ilium eflèfatebah-
tur,idcirco;vtraqUe inferdixerunt,prb deletione peflimæ
Intelligent^, anathemàti iubiieientés : fi quis ex alia cf-
fetiria,fiue fubftantia filium dixerit.
Ex quo liquet Sânifturti concluderé, rion idem èlfeèfi-
fentiam, atquefubftanriam. Quod quidairi præteriànà
Viri intentionem pdrüêrtences, in plurimasabfurditates
inddunt. Neque enim illosculpat, qriOdfeeundiim reih
idemeifeeffentiam, atque iubftantiam dixèfintî hoc e-
-nim verum eife veritas ipfe ctim faridis Patribus loqui-
tunipfequein epiftola ad Gregorium ffafrem atteftatur.
,Sed quia; fecundumfarioriem, fiiie ndhiinurii fignifica-
tionem, idem eifentiam, & fubftantiam èfle pucàbant:
& non vt ipfe ait , eifentiam quidéiri ad communé, ac
^iimpliciter duCebarit : fubftanriam vêro , notam pro-
priam in eo,quod aliquo modo âd aliud habèret, de-
finiebant, & ab vtroque noiriihum vriam , 'earideni-
que capiebanf mtelligentiam, per qriam proceiîus, r ^
lafionefque , fimiiiquc très perfonas eflè Dèurii àufe-
rebanc.
IraqueconficenmrquidemEcclcïiæmagilirijidemeC
fentiam, & fubfkn tiam. efle: & iidem turfüs negant ,hoii
i<jf m eflè fubftantiam, atquèeiîentiam diccntes; non fe-
cundnm idem & ambo, fiait dianm eft, contradidio-
nern ênimin eodem nftnquam iimulveram efle poflè. À-
liudenim fecundum tem, aliud fecundum fiomenaccî-i
pioir.
Deinde âdficlt, quodybi fitftmPattesfenfum itidiearë
yoluetunt, diitrunt eipattiséflèiîtia filiuin, faà'sef-
feputaueruntad infinuandum, fili/fubftahtiam c i pacte
eflè: aeptoiime, yeluti.fi dicère.tur, eumefléespàterna
fubftantia. Hoc efiim manifeftatiefnem habete falütà-
ris dogmatisaflèuerauit. Sklutatè autem dogma élï,,ex
patre fubftantiamhabetc filium, natiiiitatistaîiouécort-1
fiteti: çonfebftantialèm fcilicet c i, e iquo eft; qûodfa-
ne dogmaindicati dixit ex éo, quod diéhim dit, tü patrlt
tfimtid filium ejfe: Idem ergo eft expattiseflèn tia, acqùe
ex patris fubftatitiadiceie. Idem ex eflintia, atque fubftanriaeft,
fecundumrem,Etéflèntia[iatris,fubffaiitiaeft
patris.
. ^^pniam igitur fit fpiritus fendus ex filij èflèntiaaf-
ifëritiir ; liquet ëtia'ni ; quod ex filbftanciaiÜiut fit : neque
efifmëftŸeleifeiitiafinefubftahtia,yelfUbftântiafirieéf-
. fefttia. Qüamuis &ptima ^hodus,m fidei fymBBlo fie
tradidi t : Créditai*& in jiliitm Dei naiüm ix pttrHiikh'tiè-ex
hÀtrid p.ftimtiiii
Goriiläf igitur per ömnia, qtloÀ fîuè ex filij èflèntiâ
fiiiritus dicitur , fiue ex fiiio, fiueèxfili; fubftâhtia, rflhil
differt àd èius fubftanriam inflfîüâhdam. ^ùemadmc^
dumeriim ex t b , quod ai&uih ëft, filium èfle ex patris é f
fentia, fribikntfeilliris, inde elfe intelligitur : ita & îpiri-
tusferiebs, quôniàm exfilij eifentia à Thcolbgis iradi-
tur ; èx ipio etiam Kaberè fiibftàritkm infiiiüaturf lècuft-
duth <|riarii ëj^pâtre per filiiim pirocèdit ', & iècuridfim
qiiâm, ab ipio habete èfle dicitur. Ac fifciit ittdiffètèn-
téfàTHèblbgis, fiuë èx patris eifentia, fiue èx ëitis fubftan
fia filiùi dicitur, àd infîniiândàm élus e* iÜb fubftan-!
riaiti: ita&ipiritum éx filio, fiiiéèxefuseflenria, fiüéëï
fubftantia dicerè iridiffereritçr poftlimus ad oftfcfidèh- !
dum llltim, exfiliobabcteeflè; nifi quis ad omnfe, îftipu- i
dëns eflè velit.
Si qüiS aiitèm & Hic pér hôc ihdicarî cbniiibftantiali-
tateni aicati Filiuscèrtë de fpirituseflehtianondiderir,
i\eque ccjmiertitür habjtiis iftâconfeqticntia. ■ ' *
............. / Porto