CManuelis Ca/ecæ
ne medio eflè Spiritui» fendum,eoruiheft, qui vnamlu-
cis concemperantiam diuidunt^uodtjj dicitur, très per*
fonas fe inuicem continere, catenæq; Trinitaremaflimi-
lari, ac caetera huiufmoéi exempla'.quæ ,quadamreditu-
dine, ordinem in S « T rin i ta te in telligivolunt, neq; enim
aliter ç.onftaret:omnino negantomniaratqueà filioipiri-
tum iuxta trianguli pofitiohem dirimunt t-cuius latera in
bafeafe difterminancur.Sed hoc prædidum peroërrit or-
quarn fane rationem,-8c quiiècundapâtris dixicfiJium,&
Spiritum iànâum, idibliim fignificaré vbluiti àpatreifta
caufelia eflè * vrraque fub caufelisincludens definitionc.
Nam iuxta quod càufelia func;fècunda ëriamcaufe: iuxta
perfbnalemordinemcómihimiterdicippifunt.
Sed epim hicipfein àliis ifta perFediui diftinguens, air
emanatiohisjhabitiirque ad ihuicem'differentiamjappçFlàtionem
quoquefeciflè differenten).V • ' 7 ^ ^ „ “" ^ ‘^ ^ ““^«««ucor-i ianonemquoqueteciileditterentenj. RRuurrfrunmmqquuee iinnvyeerr--
tfinem.-8c,quæ de hoca SS. Patribus dicumüri; aufert om- | übusàit: Vnum effeDeumexpatreper fiUumin^Xmfpin-
nia-Ita emtncogitare licebit, featonem.ac diuilionem fi. j tum,»mume Dtitau(crfcä*,m tribut perfeaù.îde id quidem -
aij.&lpmtus.acfilmmcog.tatcfiMfpirim.Ef^cumfiliumiquodaicDamafcenus.Spmtumfanaummediuracircm-
4>cemus,ncqimmcemcominen:&contrat!aômmaofe-'gFnmAg=niti,pra:diâotcludtamtordini. fterueenim
quemutoron.ahis.quxdSana.ad.aafunt.Sedidûne pethocillepeiiinammordimm/ubftamialcmqfiepro
iMneepptmumm,,iinnffue‘llffuumra,, aattqquuee iinmippiuuimm.. 1
Nctàménjd quempiam conturbet, nullus, quæin maria
mnrtnmitrr 'Ui»« rrîkittV T _nttkjtâàa
eefliim tradéreintendit. .
? B • ' ' H f f i R E B M i l I p Ç S R B P w I Caeterum cum hæreticiconfubftantialempâtrifilium
, î fa T fn T ™ Ju * DCOflnbU1C' ^ “ ^ q t t 'p p e ,tempora- v ixconfiterentur:Spiritumautemrandumhochonorb,
liaq, mtemalla,& quçfiuxui ac mortalitatilunt obnoxia, ' te dignitate .peniras non dignatenturiSS;Patres hune
material rçbnquimns.S, qu.idauçem perfeffciqnis, àtq; ad | Deiim vcrnmJexDeo veroefie, atq; ex Deo iècundü ftn-
ematorcm fi.nd.rad.nu m eis-eft îdDep longe dignius l . ^ o r o ç e d n t e f i d ê w . n r a ^ Â n a d o iÆ Â .
adfcnbimos. HincenimconfubftanqalediiUnarunnper-: fùm,fcdfecunfimprocelIbm:eft>aiebant>q;uidametim
ronamnijprcbnçmqpeadinmeemearumclam tplfimus: j abtts.r«bftantixm0dus,proceli[usfcilicetiiecundfiquem
&ut.n fome ï&fluuio>aCrymaaquahabef. Hincordinis | a l .a p e r fo n a e x D ç o p r o â in & h i c e f t^ ô p r ^ è S S
immobile,nullateniisperfouaiibusproprietatibiismoris: • tllS ldn^lK>ili/(ll»m ■ • n p n n 'n i 't i m m n l « . S r C l : . . _ • ^ <1
. neq; emmfonris:oculus,fous dicirurmeque fous,fluuius.
; Neque rurfiis fol, radius vocatur.-nequeràdius ea,qua*per
huncmaoat,acq;difFanditur lux: com ^cipfe certc lie lux.
.Seruandi tarnen ordihis çau&, iïngula finsulis nomina
difttibnta,&feparatafimr:Sicntneq;paterainseft:neq;
Æliüs^pateraieque Spiritus lân^iispà ter autfiiiüsa'
Bafili us qüppe eximins iridis exemplo yfùseft. In qua,
cum vnirio, difcrctioquc colorum', fuauiter, &r modice
a'ppareat, non tarnen procellns.vlkin his ratioinfpicitut.
Aliunde auteni procédas curoprdinc differcntiabolligitur,
ïil'plnraellcexvno,aliaefleexalio,ïnvMmaliqiiam
veritarisfimilitudincmphantafia çolligente. Oportet e-
nimnos,quamdiu in vmbris,&ænigmatiÿ-sviuimus,his
reb iis, quxnôbis notiores funt, veluti quibufdamadminiculis
ad ßeum ijici : credei tes quidem t f A g S & y , ac
nêcellàrioi his, qbx iode manarit, lèn tehtijsiconlblatlonemveto
etiam exhis, qnxyidentur .quantum licet, cal
pientés,quanpimquecreatujxinièipiiscrcatôtcmexilireriniîuuare
poilunt ; viûbiliaque iruiifibilemvéhicula
qnxdam ad primam véritaterri exhibenria. '
; è ' ^ x Grçgra*? Tbeologns dit; NMett^mimibi *~
nïmamfiftat injpicienu in cxtmplîs id,quod imaginuri, &coti]p,
tusfandUsemfeeojcflènriæ cumpatrey&îïlio : qui, nèijj
ingenieus,neq; line * caùfà:non. h.Patereft:neqj, ruriuRi
^ 1^uU*,^uian^ ^ i l ls,^ ca^ ^ cetnanuiratispEôcelîîô-
nçm. Id circomedium ingeniti, & gemtiSpiritû'iàniâum
dö<äor*hicdikit. Vbicunqj enimtribuscérminispofîtis,
tertius ab vtroq; reliquorü denègaruivdiale&icajconfuè*
tudinem médius in aliorumnegaripne eile cerriitur. Si. fl,
Atqtie. aliimde quidem petlbnarnm vniolinfinnatur. BibüitumB a narre *p ,&ntndQiimXfî> W _g_:__:
.films quppe çximms m i s yfùs eft.toqua.:b S i r i l t u a iS I h , ? » c « .m K Ï Ï I S Ü
r ----- r— - “ -'•“ “ «osaa* «.aix. ^uirtuiuctruunquam 1-
pfum ibidem per filimn,patri coniurigi dixiiîè^Hqcenim
quoruridam malignitatemarguit »^îagiftrumq; ûbi Ê m
arque aliis conferitire euidenter oftendit.Nehoc quidem
vnquam dixiiïèc, Spiritum jfan«a.um ex pâtre pcrfilium
procedere, patremque produâoremipirnus per verbum
efle.Hæc enim apertiffiméfibi inuicem contraria finit/f ?
- Siquis tâmierfproceffum per filium Ipiritiis, confub'
ftanriaiefignificarevelleaflèueret-primumquidem/ecûdum
confubftàntiale nullus in Deo perfonarum Ordoeft;
Nain éa rarione,qua confubftantiales funt i vna res eft di
uinaéflència,indiuiduaomnino|&indifcreta.> Confübi
ftantialë'âuremjnullamprotfusdiicrecionemintroduèit
Iuxta Verô procelTus raripneni', acq; eum ,qaiindefequi-
tur,Ordinem,perioflarum numerus inueûus ,&admifTus
eft.Iraque, qüiconfubftancialis ratione didumputat ,ex
pâtre per filium fpiritum procedere : Vnicam illam eilen
flflhl. caiilam tii/rf/irinnie nnnîr a r
m 'Æ æ m m m ..........iw r a p e r h l iu m lw o r a m B r o c e d a e u - v nicam.'. l i ; « . ^ . . -
rebfipa. Sienim propter ilia, qüæ materiam, at-; 1 eft;atq; o'milla dilctetioneperfonUi,tres e^Otkslb inu^’
ttaatreemm,,nneeqquuee oorrddiinneemm,,eexx hhiiss qquuææddiiéâtaaf fiuihntt.,e exxeermnrpillkis iinn _ ¥ ... ^ ,
Dep æquabili proportione fümemus: nequaquam dicere
qui^iam^orerit,nihil hæc nobis exemplaprodëlIè,qua-
- h fruftra aSanâ:isfuerint,açfine cerra ratione fufeepta.
|§ • Sic ig^tuir diiiinæ Trinitatis ordine , filijquc medio,
mulripliciter a S$. Eccleii^magifti^obbratb, confiât;
quia jil quiSandorum viquamidixeregeminurn radium,
;ac gemina iuihina Patris, Filium , ac Spiritum ; ramum-
que duplicem , ac feeunda patris , id quodàGrégorio
Theojogo quidam verfibus diâum referont non ad-
• uerfinturhis, quae didlafiinttneque fibi ipfis,neque iniii-
çem cbntrâria funt. Neque enimilli diuinarum perfona-
rom ad inuicem ordinem » earamque procelfiim tradere
infticuebant^eumifta dicerent : fed fimpliciteWtres tan-
tum,cfiè pérfon^s, caufaliaque à pâtre e ik filium, & Spiritum
fânàiim,caufamque vnde cunéta manarint.Perhæc
-enim indicant bmnia ad patrem refera. Namquë fub
cai/falU definitional^vtraque deducunMuxm nriorem
difereribnem. r
I Qucid & Nyflenus fecit Gregorius, vnum Dcum itr
caufam, & caufile diicernens^, flue in caiiiam, & quod ex
■ cailla. Deinde fubiiciet1s,eiufqub, qopd ex Caufa eft,aliatn
hirfiistUfferennatnintelligentàalIèquimur. Alterum.ctiim
continenter : âltefùmyèro per euna ipfiini qtuconti-
nenter ,atque altetuiiigenituni.proccdenj alteram,& fi
qufflhtuulmodipetfeâedifceriientibiisdiaum eft.Iuxta
_ ----- --------------- VJHUlCUliatlOnem
cauiale, quafi caufam ponet. Qujppe juiiuïmodï
próceffio naturalis, atqueeflèntialis cumflt;quæprodu-
cuntur con^ubftantiafiafibi inuicem. oftendit.
: peifldéiëtfi confqbftantiale fignari his verbis veracitér
dicitur, principalifertarnenperionarum ordo commefl-
datur. Per, enim parcicula, vc air Bafilius ad Amphilochiü
fcribens^perfdhas primo difcerriit. Conièqüenter autern
etiam confubftantiale incroducit.Sicutenim filius, qqia
ex patrëeft, idcircbçriam illi confubftantialis eft.ita Sein
^.mirit^dum.exÿatreper^iumnawaliteratque'efléiij*
tiaH ter^ The ol ogis aflèri tur :primo, hæc per filiurii pro-
ceffio.eiufque diieretio infinuatur;deinde,etiam confiibkantialitarisapDarecracio.
Naturalis^uippc&eflentklis
« ^apr oceflio elle procbnfeiTo habetur. Vnde, & maggfls
_ ifflius in lib. contra SabcIIiunfj «Sc A nomæos, cuiul^S
tiura e(ï:Aduerfuturgentüitati JudaifmusiPatrem^&filium^n-
<{uit,confitemur,natura autem ideutitate.quomam ex pairefilim
éjhittfornigitur&injilio,& S.Jpirrtudicendum. Ô y enimæ-
qualicauiaprodiit,hbceftnaturaIiter,atqueeiièntialiter:
confiât, quia eiufdemetiamnaturæ cumproduccnte,&
çuin Co,per quem procedit,eit
Quanquam etiam iuxta propofitacxempla, fi quis ca
etiam confubftantiale tantummodo indicare arbïtratar
cum confequente proceifuu ordine, confubftanrialitàtis
quoqj ratio né introdiicit. Nam, cumVnitatcin Trinita-.
te , & Trinitatcm in Vnitateacderc fummafidei noftræ
fit,hæc
Lib L Contra Gracos, ______ ___________________26f
fit,' base per omnia, qufcàmagiïtris difta funt, fimulihfe-
rirntur jac fe inuicem tene nt ; vt, qui alterum confeili nie-
rint, 8c reliquum etiarfl eonfiteantur. Et fie principaliter
ordb, confequenter autèm confubftantialitas, vt dictum
eft,in perfonis,lucideapparet. ■ •
" Conftat autem exhis, quæ di6ta fimt, eos, qui per n-
lium procedere ira intelligi volunt, exemplis fins vten-
tes, vt lux per vitrum,"aut aerem, vel,' ficut aqua per cana-
lem, aut homo per ianüam, contraria bmnino fidei con-
feifioni, ac SS . Patribus fentire. Illi enim per filium eflen-
tialiter procedere affirmant. Iftiautem,efïèntialitér quod
dicitur,8c naturaliter, per ea, quæaffemnt, tollunt. Neq;
enim naturaliter, atq; eflèntialiter, vel aqua per canalem
prodit, vel Ijomo per ianuam, vel per aerem, aut virrum
etiam lux. Quin imo neque ordinem ifta diiilnarum
perfanarum fubinfinuant, neque proceflum. Sunt enim
alterius omnino fiibftantiæ,quæin exemplis aflumuntur,
hullufqueineisproceffiisnatur^isihfpicitur.
Qubcircanequeluxperaerem proprie, fedmaeredicendàeft.
S. autem fpiritus 8c in filio eft; 8c per filium pro-
dit, non igitur iftiufinodi exempla, yel diuinarum per-
(bflarum ordinem, vel confubftanrialitatemindicant. I-
mo,fi quidem eis fidem habere voluerimus, miniftratio-
nisofficiumfilioattribuemus, fie, vtetiamproportioms
ratione miniftri impleat mu<tus. Verumhoc 8c meptum
' eft; 8c impium. Ea igitur, quandoquidem in ipnsnulla v-
nitaris ratio, nullus ordo eft, vt noxia, nihilq; ad id, quod
propofuimus,accommodatareiicianrur:Idqueideo maxime,
temporaliter accq>imus nos.ideo tefliporale aliquidin
Deo diceredebemuSjimbecillitate conaitionis noftr? illi
applicafltes. N eq;, fi quis haftenfls caeefls, nuncprimufn
reipicere, acfolisradijs ccEpitfmi : ideo etiam vel ex foie
radius, vel ex radio lux nunc manare cappit. Conftat quip-
pe 8c antequam cacus afpiceret, foli 8cradiiim, 8c lubdm
hmiliter adfuifle: radiumque funiliter perftrinxiffe fulgo-
reociilos. * ' (
quoniam eis nullus Sanbtorumvfus eft, Etillfld au-
'tem fimulapparet, ipiritum fandtum, non qijiaper filium
datur,8c mitritur: ideo etiam petfilium procedere afleue-
rari : Darienim, quod dicitur, temporale eft: procedere
autêtti ,'æternum. Neque poflibile eft ; quod temporale
fit,id eius, quod fupra remplis eft, caufam tile, Itaque fe-
rcundum fubftantialem proceflum fuum ex patte per fi-
I lium procedere S. fpiritus afleritur, fubftantia quippe,iic-
ut 8c pro ceffio,aiterna eft. . .
Quocirca etiam mirabilium patrator Gregorius, in li-
brojcuiusifliriumeft: Inimicifmi,atquealieniab Apoftolica
confeftone, proceifionem haric emiflionemfempiternam
appellauit. A tqui huic nunqu^m eflet temporalis a;terhi-
tas. Aitdenique, Ingenitus quidempater cum fit,genitus autem
ex pamfilm,fdnausfafpiritus ex patris effentiafenjpiteriieperfi-
liumemiffus. , v r- \-i -
Iliad autem vna infiriuatuc, ilium à filio idcirco dan, 8c mitti, quia, fecundum fubftantialem proceflum fuum.
ieriam per ipfum eft. Vt enim contra Ariumfcribensma-
gnus Athanafius inquit : Aquo darioportebatfpiritutnmjtab
ibfo,cuius eftl Alias quippeminifter effetfiliusji quod non per fe na-
turaliter procéder et,darediceretur. Simul etiam fateri cogere-
mur,filio,8c‘ fpirituifando temporaliter aliqiiid accidere:
illi fcilrcet,dare:huic dari. \ .
Porro id, qub pofito ;-ineptia fimul, 8c mendacium le-
! quitur,ineptum 1it,8c mendax neccflè eft. Ex quo,liquet,
nofleflegeminum proceffum fpiritus: temporalem alterum,
alterum, fine tempore. Prinmm quidem, quianullus
SS. Patrum Hoc chxic. Deinde, quia, fi id epneedatur,
in ep ta ,& indignaplurima emergent. Sec^vnicus fane
proceflus, âtq; æternuseft, fecundum quewexpatreper
; filium S . procedit fpiritus. Creaturis autem quæaptæ, ac
dignæ fuerint, ad huiufmodi proceflus capiendam no-
rionem, atq; illuftrationem,prodire,ac liyere,8c profundi,
ac dari per filium dicitur,atque tunc, quod ifl feipfoæ-
ternum eft,illis temporaliter cpntingit. Vnus enim omni-
no* aefemper hie proceflus eft. Deo enimmhil vrtquam
nouumacciditper fummam illius fimplicitatem, atque
perfeiSHortem. Greaturisvero,idemtemporalis8capparet,
Sed 8c Theologiis Gregorius in Iibro, quern ad Hero
ncm.philofophum feripfit : emilfionem S. fpiritus pro-
priam dixit:temporâle autem nunquamefle poteritfandi
fpiritus propriumiCerte enim,fi,quoniam à filio datur,8c
mitritur, idcirco etiam per eurfl procedere dicitur': noftri
igitur caufa fubftamiam habet : fecundum quam ex pat,re
per filium eft. Sed 8c quem introducunt temporalem 'fe-
duitùr,vt 8c ipfe propter nos fubftantiam habeat. Quod fi
daturrerat vtique,quando nonërat : rurfumque cum fue-
rit,eflè defiftet. Sed hæcimpia funt.Non ergo^quod pro-
ponitur,verum .eft.Præterea& eximius Bafilius in iv.quç-
ftionum ait: Non in tempore, quodprodijt, ex Deoprodijty&fiin
tempore efficax illius attio ieddatur : mentionèm fcilicet de S
fpiritufaciens. ’ j
8c dicitur:non;quod illi tempus adiiciatur:fedims pb-
tius, qüæ fecundum tempus agnofeunt, atque fufeipiunt.
Itaque fecuhdum id quidem, quod dicitur, ex quo: y-
nicus eft: fecundum autem,quod dicitur, in quod : gémi-
nus eft huiufmodi proceflus. Vnice enim * ac fmgulariter
Quoniam igitur fpiritus fendus ex patre per filium na-
turalicer,8c effentialiter,8c æcerhe procedere à Theolbgis
afleritur : quod autem procedere dicitur, proceflus ration
ne ilium habere fubftantiam indicat,fiait Ctiäm gigiii: Fi
lium natiuitatis ratione fubfiftere:bmne autem,quod per
aliqùod eflèntialiter fubftantiam habet, ex illo etiam eft:
conftat profedo,fpiritum fandum ëx filio effe,atque pro
cedcre. Aulbnim qiiod dicitur,per,nihil in S . fpiritus pro-
Ceflione commèndat : aut commendat quidem ; fedim
perfedum aliquid,autinftrumenti implet vicem, aut,ficut
per locum,aut tempus,aut certe per filium naturaliter.
8cproceffusraribne,atque eflenrialiter procedere fpiritum
S . fecundumproprium moditirifùbffanriæ comme
dari Sed cum cetera in fend a, atque fuperfubftantiali, 8c
fimpliciTrinitatenufquam locum habeant, bmnino ne-
ceffàrio relmquitur,v t dicamus,per,à SS .P atpbus nbn fru-
ftra infertum,atq; id vna cornmendare, quod ex patre per
filium fubftarttiaUrer iuxta vnam, eandemq; proceflione
procedit fpiritus fendus.Prorfus enim,per,in quib.aflùmi-
tur,præcedeflti çaufæcôcurtit adeande efficientiam, qua
illaqjedat. Atque hoc late patet fingula infpicientibus.
Nam cum frudusexradice per ràmüm prodèat:ramus
iuxtafeminalem natùræ rationem, quæ in radiçe eft ad ef-
ficientiam proceflus ftuduum cum radice contèndit. Atque
in prædidis omnibus exemplis,qui ingenium exerce
re vpluerit;idem apparere perfpicier. Sed in his qubq;, ii
quit us ars operatur,ferra,yerbi gratia,per quam faber gra-
dum ligneum facit,ad ilium, non ad alarms generis affe-
dum arcifici cooperatür.Neq; enim illi adcalefeciedum,
fiue dealbandum cooperabiçur : idque, per quod trahitur
machina,trahenri ad pertradionem oneris cooperabitur.
Ac fi quidem ferra, homo effet, fiait,6c fitber, 8c idem
homo,quemadmoduip in patre 8c filio,idem eft Deus,fe-
caret 8c ipfe,ficut 8c faber: quodq; per ferraprfieret,idem
eflèt;quodà ferra fieret. S i autem in quibus eft natura dif-
ferens, ea, per quæ aliquid fit, cooperantur his, qui fe pri-
pro inodo fup vna caufe fiunt:vel ficut intm
g u s .
CipiOjlvLUUUUiw. T tuvuti.. , f r- X ƒ*
prbeedere dicatiir: adiedaramen creatura, ad quam lan-
dificadam procedere dicitur: tunc is,qui ex Patre per film
procedit,ex patre,etiam per filium mitti,atque donariin-
telli^irur. Atq; ille totus ex patre per filium fendi fpiritus
proceflus ad creaturam, niifliovbcatur, quae in tempore'
fit propter creatura^que temporali fui participatione frui-
tur: temporali illö fpatio n 6 Deo, fed nobis applicato. Et
eft vnus quidem, fed ratione differens. Neque enim, quia
lU.UUlClU.tl, V v-a ------------------- - - 1 -
rentia:multofliagis in patre,8c filio,vbiperfedaidenritas,
atq; ineammutabilitas eft filij adp«rem: & , iq u a Deitas
fecundatneandem,' & vnicatn S. fpiritus ex patte per filiu
fubftatialcm procefiionem,ipfc filius communicabit pa-
tri.non mftramdntaliter.feu leruiliter.fed eflenaaliter,at-
qnc naturaliter,vtpote naturalis ei.qns fubftantialiter m-
fitailli eft virras. Nam li in his,quae minora fnnt, perean-
dem, atq; vnicam cum patre vim etiam filio teddefe ere
*■ ■. . i i :______ ...nan wMtnf, nA miam fin- rentiâ.-multomagi