il 388 D, Gennadij. Patriarch* Conßantinopolitani,
8c Orientales Dodores concordare, ncc eflè in ijs vllam
ambiguitatem : primufque inter Tangos celeberrimus 1
Éccleiiæpaterv& D ôd o r, Gregorius, inquam Diâlogus,
adteftificandum vna cura Dodoribus Orientalibus accédât
: nam eum etiam Orientalis Ecclefia pro fando ha-
bet,eiulq; comraemorationem fingulisannis cum plau-
fu peragif.nec poteftis diffiteri.Is namque in quodam fuo
tradatu poft alia multa, fcribit : Vnde ipfaquoq; veritas,
vtfidem difcipulis augeret, dixit : Si ego nonabiero, Pa-
raclctus non veniet ad vos : cum enim conftet quia Paraderas
Spiritus à Pâtre Temper procédât 8c filio, curfe filius
recejTütum dicit, vrille veniàt, qui a filio nunquam
recedit? fed quia difcipuli Dominum in carne cernentcs,
fpiritualiterquoque viderefitiebant, redeefs dicitur., fi
ego non abiero,Paraderas non veniet,ac fi aperte dicere-
rari Si (Corpus non fubtràho, quis fit amor lpiritus non o-
ftendo:& nifi me defieritis carnaliter cernera, nunquam
me fcietis Ipiritualiteramare. Idem magifter libro primo
moralium capite 8. fie explicat. Inorbem dies conuiuij
tranfeunt cum ptædicationis myftcria peraguntur: per-
aâifqueconuiuijs holocauftum lob pro filijs obtulitt
qiiia pro Apoftolisde prædicatione redeuntibus, patrem
Chriftus rcdemptorexorauirrbcneputem mittendo làn-
dificaridicirur, quia dum Ipiritum fandum, qui à fepro-
cedit difcipulorum eprdibus tribuit ,'quicqriid in eis cul-
pæefle potnit emendauit. Idem trigefimomoralium ta pira,
fie ait; Venir hora cum iam non inprouerbijs loquar
vobis,fed palam depatre anhunciabo vobis.Pàlam quip-
pedepatre annunciate lèaflerit, quia per pat efàdam me
tnateftarisfuælpèciem, & quomodo genitori non irnpar
oriatur, 8c quomodo ab vtroque lpiritus vtriquecoæter-
nus proeedit oftendit.-Aperte namque tune videbimus^
quomodo hoc qUod oritur, ei de quo oriturfubfequens
non eft : quomodo is-, qui per proçeffionem produci-
turàproferentibusnon præicur, aperte tune videbimus,
quomodo, 8c vnum diüilibiliter tria fint , & indjfcuifibili-
ter tria vnum. Idem in confeilione luæ fidei., vtomnes
fummiPohtificesfiiciunt,eam fideminfuisafiumptioni-
b ris confitentur ..C redo inDeum Patrem omnipotentem,
Pâtre m, Fi i i u m, & S p i ri tu mian du m, très perfonàS,vnam
eflènriam, patrem ingenitum, ' filin m v nigenitum, Ipiri-
tum vero faudumneq; geniram, neque ingeniram, led
coæternum de pâtre & filio procèdentem. Item in Euan-
gelio lècundum Ioannem in Homilia fuper ea veripa,
Cum effet lèro die illa vna febbathorum, quæ incipit,
Quemadmoduni.mifit nie pater,&ego micro vos, paulo
polt dicit: Cum vénerie Paraderas, quem ego mittam vo-
bis à pâtre. Si enim mitti lolummodo incarnari deberet
intelligi, làndus proculdubio Spiritus nullo modo dicer
reau‘ mitti, qui nequaquam incarnatuseft,{cdeiusmilîîo
iplà procefllo efi, qua de patte proeedit,& filio,ficut itaq;
lpiritus mittidicitiir quia procedit:ita&filius non incon-
grùè mitti dicitur, quia generatin'. Damàfus fandtilfimus
Romæprçfes,qui tempore fecundæ.ConftanrinopoIita-
næ lÿnodi vixit,in corifemoné Catholicç fidei,quam Papa
hic emifit ad Paulinum Antiochiæ Epilcopum: Cre-
dimus in vnum vetum Deum Patrem,& Filium, & Spiritum
fandum fadorem vifibilium, & inuifibilium, per
quem omnia creata fimt in coelo, & in terra, hune vnum
Deum,& hune vnam eflè diuininominisTrjnitatem,pa-'
trem qui filius non eft, lèdhabecElium, qui non eft vtiq;
paterjfilium qui non eft pater,lêd filius Dei natura eftclpi-
ritum vero Paraclerum neque patrem eflè, neque filium:
lèdexpatre procedentem& filio: eft igitur ingen iras pater,
genitus filius,non genitus'paracletusllèdex pâtre procédons
& filio. Hormildas fandiflimus PapSin^pifto-
la^d luftinum Imperatotem adtierfusNeftorij, &Euty-
chis blafphemias ita ferihit : Adoramus Patrem, & Fi-
lié?m,&Spiritumfandum Trinitatiseflèntiam diftinde
indiuilàm , incomprehenfibilem ,' inenarrabilem : vbi
quamuis perlbnârum ratio nn merum admittatvnio^ta!-
men non amittit ellèntiam , itatamen vt propria vnieüi-
queperfonæ dininæ lèrueînus, neque per perionas vnita-
tem diuinitatis negemus, neque ad ellcntiam id quodeft
perlonarum proprium transferamus.Magnum ,landum,
Scincomprehenfibile Trinitatis myfterium. Deus Pater,
Deus Films, Deus Spiritus làndus , T rihitasindiuifibili-
lis,tarnen certum eft proprium patris eflè filium generare,
proprium filij Dei æqualem patri gènerari,proprium Spiritus
fândi ex pâtre procedere'& filio, fub vna eflèntia
deitatis. Leo fandiffimus, ôcipfe antiquæRomæPonti-
fex fiimmus, in primo lèrmone in Pentecoften, qui incipit,
Hodiernam folemnitatem dilediffimi, fie inquit : In
Trinitateenimdiuinanihildiflîmile, nihil impareft, &
omnia quæ de illafubftantia cogitari valent , riec virtute,
necgloria, necæternrtatediferetafunt. Cumquein per-
fonarum proprietatibus alius fit pater,alius fit filius, alius
fît lpiritus landus, non tamen;alia dei tas neque diuer-
lànatura eft: fiquidemeum& dènatrefitfiliusvnigeni-
^us,&lpiritus làndus, patris filijque fit lpiritus, non ficut
quæcunq-, creatura,quæ &datris & filij eft, lèd ficut cum
vtroque viuens, dépo.tens, & lèmpiternus, & ex èo quod
eft pater filiulque nibfiftit. Diuus Ambrofius, ad quem
facer Balîlius feribens dicebat : eia ô homo Dei, qiiiaab
hominibus non accepifti,nec didicifti Euangelium Ghri-
ftijlèd iplè Dominus d iudicibus ad Apoftolorum folium
tranftulit, hi c inqùam dd G ratianum Imperatotem primo
libro capite decimo de lpiritu làndo, fcribit: lèd ne-
que cum p pâtre exit filius, de loco recedit ,aut quafi corpus
lèparaturd corpore.-nequeTnim in pâtre qüafiin corpore
tanqttäm corpus includitur, fpiritus quoq; landus
cum ex pâtre proeedit,& filio , non lèparatur d pâtre,non
lèparàturd filio: quomodo enim lèparari potefta patre
qui lpiritus oris eins eft : vtique & æcernitatis iudicium
elf, & diuinitatis exprimit vnitatem. Diuus Augüftirius
mens illaalriflîmainmultis'tra^tatibusid egtegie demo-
ftrat,etiam ad Orofium lcribens, de lpiritu landolèrmo
nem habens, qui incipit, Dominus nofter Iefiis ChriftuSj
fîclèabiturum oftendit, ineorqulta, & prsèclaralcribit:
poftalia mul ta de hoc tradat: Hic igitur forte quaèret ali-
quis,vtruni a filio procedat lpiritus landusj^lius enim fo-
lius Patris eft filius, & pater folius filij eft pater, lpiritus
fandus rionalterius horum tantum eft lpiritus,lèd vtriuf-
que. Habes Dominum iplum qui dicit: Non enim VQs e-
ftis qui loquimini, lèd Ipirituspatris veftri qui loquitur in
vobis , habes etiam Apoftolum, Mifît Deus Ipiritum fi-
lij lui in corda veftra,clamântem Abba pater.Etpoftpau-
càdicit:Quiaigitur vt vnus pater,& vnus'Dommus,ideft
filius,& vnûs lpiritus lànd&s, qui'fine dubio vtriüfq; eft,
& ftatim: Multa etiam alia teftimonia funt,per quæ patris
&filij lpirituseflèoftenditur,qùiinTrinitatclpinras làndus
dicitur, & infin dicit : Citr igitur non, créditons ex filio
prôcederefpiritulàndum?quoniani & filij eft iplè Ipi-
ritus j nam fi ex eo non procederet, minime poftrefiirre-
dionëm apparens dilcipulisfuis^inlufïlàret dicens;Acci-
pite IpiritumÉàndum.Quid enim aliud per earn infuffla-
tionem declaraBatur, niii.qüod& exedlpiritus làndus
procedebatJ & in fra ftatim : Si igitur & ex patre& ex filio
làndus procedit lpiritus, qua de caulà filius dixit, a patre
pf6cedit,omnino*ptomodô refèrre folet ad patrem fua,
a quo ipl? eft. Vnde 8c illud èft qüod dicit,Dodrina meà
non eft meailèd e>us qui mißt mepatris. Si igitur hic eiuy
dodrina intelligitutf quamuis canon fiiam,lèd patris eflè
diceret,quomodo non magis oportet id intelligere, & ex
co Ipiritum làndîim procédera? vbific dixit ex pâtre èum
procédera,vt non diceret,& ex me non procédera : à quo
enim habet filius vt Deus fit ( nam Deus ex Deo) ab eo o-
mrii habet, vt & ab eo procedat ipirittis làndus. Et poft
pauca. Spiritus làndus non ex patrè proeedit in filium,&
eXvfiligi proeedit ad làndificandum créaturam, lèd fimul
ex Vtroq, procediti& fi pater hoc filio dédit, vt quemâd-
modum ex lè,fic & ex eo procederet: nô enim dicere pof-
-fumus,non eftè vita fpiritum làndum,pater enim vitaeft,
& filius,propterea ficuti pater vitam habet in le, fiededit
vitam procédera ex eo, quemadmodû-p'roceditex.lè, Diuus
vero Hierûnymus in lèrmone deTrinitate fie àit:Spi-
rituslàndusipâtre: & filio procedensipfcromftiapatri,
& Filio æqualisèolitur: & æternus eft.Einfdem ad làndu
Damafum RomæEpiüb.de Catholica Fide: Gredimus in
vnum Deum Patrem omnipotëtém,& in vnumDominü
i * ^ IelUm
B
\\t.tiTheS
Expofittoms pro Conctlto floxentino : Cap. 389
Iefüm Chriftum filium Dei', & in Ipiritum làndum Deû,
nöh tres Deos, fed patrem, filium & Ipiritum làndum v-
num Deum colimus,& confiteraur:non.fic vnum Deum
quafi folitarium, nec eundem qui ipfefibi pater fit,iplè &
'filius, fed patrem elfe qui genuit, filium veto qui genitus ,
eft^fpiritum fandum neque geniram, neque ingenitum, :
non creatum, non fadüm, fedà pâtre filioque proceden-
tern, patri & filio e©çrerfium,& Cqôperacorem..Scriptum
eft ènim: Verbô Domini eçli firmati lunt,ideft,àfilio Dei,
8t fpiritu oris eius omnisvirraseorum. Item diuus Augp-
ftinus in libro ad Petnlrri de fide capite vndecimo,àit:Fir-
miflime tene, 8t nullarcnus dubites, eundem Spiritum
làndum,qui patris &filij vntis eft fpiritus,de pâtre ôçfilip
procedererdiciténim filius,Cum venerir Ipidtus veritatis,
qui à pâtre proeedit : vbi fpiritum fuum eflè docuit, 4u,a
ipfe eft Veritas. De filio quoq; procédera Spiritum fan-
diimprophetiCa, arque apoftoliça dodrina nobis com*-
mendat» Ifaias enim dicit de filio': Percutiet terram virga’
Orisiui, & lpiritu labiorum fuorum intèrficietimpium:
de quo, Sc apoftolus: Quem interficit Dominqs Ielus
lpiritu prisfui.Idem capite vigefimo libri quarri deTrinitate
/q u i incipit : Si autem fecundum hocmiflusàpatre
pôft multa alia dicit : Et ficut Spiritu làndo donum D ei
eiîè, eft à patra procédera : ita mitti eft çognofci^quod ab
illp procédât : riec pofluftus dicere, quod Spiritu? fandus,
non & à filio procedat néqi firuftra idem lpiritus &
patris & filij lpiritus dicitur , ne d video quid aliud lîgnifi-
càre voluerit f cum fuftlans in fàciem difcipulorum ait:
Accipite Spiritu fandum,‘neq; enim flatus ille corporeus,?
cumilnfu corporaliter tangendi proeèdens ex corpore,
fubftantiaSpiritus làndâ fuit-, feddemonftratio per con-
gruam fignifieationém,non tantumà patre,fed& àfilio
prpfcedere Spiritum ^ d u m rQmseriim dementiflimus
dixeritalium fuiflè lpiritum,quem fufïlans dédit,& alium;
quem póft afcenfionem fuam mifit?Idem cap» 17 . libri 15.'
de Tririitaté, qui mcipit:Satisde pâtre & filio,iüxta prin-
cipium fie ait: Quod Spiritus landiislècundum feriptu-
ras làridas:nec patris folius e'ftj rie filij folius,fed amborü,
& poft quçdaimSlc ènim &Pater Deus,&FiliusiD eüS,&
Spiritus laridus Deus, & fimul omnes vntis Deus. Et tarnen
non fiüftra in haçTrinitatènondicitufVerbumDei
nifî filius,nècdonumDei,riifiSpiritus fandus,ne fie quo;
geriitum eft verbum,& de quo proeedit priricipaliterSpi^
ritus fendus,nifi DeusPaterjideo âütem addiai principâ-
liter quia& de filio Spiritus fendus procédera réperitür.
^éd ho c quoqj ilü pater dédit non iam exifteritiy & non-
dum habenti, lèd quicquid Vnigertéto vérbo dédit, gi-
griendo dédit. Sic ergo eum gènuit, vt etiam de illo donum
éommunè procederet,&Spiritusfendtis lpiritus effet
amborurnd dem iö.capite eiuldem libri,quod incipit,
Deinde in ilia fumma Tririitaté, ficait: C^iapropterqui
pöteft iötelligere fine ramp ore genetatfbnem fill] de Pa-;'
tra, intelligatfine tempora procëflionemSpiriras làndi
de vtroque. Et qui poteft intelligere in eo,qttodait filius,
ficüt pater habet vitam in femetipfo ,p fie dédit mio vitam
habere in fëmetipïo : non fine vitàexiftëtiiara Âlio,yitam ;
Patrem dediflè : fed ita eiim fine tempora gêriuifle,
ta, quam paterfilio gigrieridodédii|Co£êtetna fit vit* pa-,
tris qui dédit,intelligat: Et ficut pater habet in femetipfo, ;
vt de illo prqcpdat Spiritus fendus.* fiededifle filio, vt de
illo procedat idem Spiritu^àndus,.& vtramq} fine tempore:
arque ita didum Spiritum feridum de pâtre procédera,
vtinfelligàtur,qUpd etiam proceditde hlio,depatre
elle & filio. Si enim quicquid habet,dè patte habet filius,
de patre habet vtiq*„ vt de ipfo procedat Spiritus Igndüs.
Idem inlibi-o de catholica fide,quem 8cIpeeulqm vocat:
Da niihi in via hac qua te duce gradior intelledum,& in-
lpira mihi, 8c femperdóce megtatiam tuam, qualiterin
tè irreprehçfibiliterlît credendum , vt te vnum Deum efe
fèntialiter fepiam, &firaprahenfibilitertrmum.perfona-
litèr;tapiam , pâriemingeriitum ; de Patré filiùm vnigeni-
tum, ex vtroq; procçdente'm, in vtroq*, permanentem
Spiritum fenduni. Idem in eodem libro: Hanc fidemper
te 8c in tè confiteor ô beatà,6<benedjdà, &gloriofe Tri-
nitas, ê ve ra , Sc fumtoafempiternâVnitas, Pater, & Fi-
~T Bâliotti'.Vet.Pat.Tom.ii. ■. .
lius , & Spiritus fendus. Dominus, paraclerq? , enaritas,
gratia, cónfolatio,Jverum lumen, lumen ex lumine, vera
illumi n atio, viuens vita,vita à yiuerite, viuificator viuen-
tium,fons,flume,irrigatiojVnus à fc,vnus ab vno,vnus ab
ambolSus, ab yno omnia,, per vnum omnia, id eft a lèpa-
cer,ab altero, id eft à Pâtre filius: ab vtroque Spiritus fend
u s, ideftdPatrc & filio : veraxgenitor? veritas genitus,
ambr âmborum Spiritus fandus, vna virtus, æqualis ma-
ieftas, & pargloria, Vna eademque eflèntia. Idem in eodem
litTro foeculir Et quia femperPater fuit, filiumfem-
per habuifîe dubium noneft, te qupque Credo Spiritum
fandeim verüm Deum, nonfedum, non çreatum, nec
geniram, fed expatre Scßlio ineffabiliter procedétemjôc
inpatre fimulque filio fubftàhtialiter permanentem. Sic
igitur ab vtroqj procedis, vt infeparabiliter invtroq-, ma-
rieas, atq*, ita per omnia Deo, & Patri, Sc filioæqualem,
coætérrium, confubftantialém, vt neq; poteftate, neque
voluntatè, neque æthimita’te,n6qÿ lùbftantia différra pofe
fis ab ijs, vel præcidi, àquibus procéidis, igitur æternum
Pàtrem fine natiuitate,æteinum filium eum nariuitatç,ç-r
giemurriSpiritum làndum cum piocelfionefine natiuita-
rè, totum Patrem in filioi & Spiritu lànd o, totum filium
in Paire & Spiritafando,totum Spiritu fandum m Pâtre)
& Filio permanentem,Patrem^ Filium,&Spiritum fan-
dum vnum Deum omnipotentem, vna poteftate , viïb-v,
4ue regn9,vna maie ftajre, vna æternitate,tunc,&nunc,&
fempervbiq*, regnantem, corde credo, ore côrifitéoiy&
mente diligo. Idem in libro de catholi ca fide. Quis ante^
»hos,in quos ^cülorum fines deuenerunt,talia fie manife-^
fta audire pôtuit,vel cognofcere deTrinitate &vnitate de
perfônis8t fufiftanria ? de te quidem Deus Paterquodfis
ànüllofideo ingenitus diceris:de filio autem tuo quiage-
nitusà tèfitnonàfe i de lpiritu quo que fendoquiapro-
cedens,& non fit à fe, fed â te & hlio, quorum eft fpirjtus.
Idem in eodem: C çterum quis in hac vita poliras vél ery-
ftailiri(Redore fufficiatpenetrate rai ipfius;Trinitatis interna
myfteria? quomodoTater,& Tiïius, & Spiritirs fendus,
ires quidem perfôriæeftis & vna natura? quomodo
tu Pater vnigénitus diceris,filius genitus,Spiritus fendus
neqj irfgenitus, fed neegenitus procedens dicatur ? quo-
modo filius de te patrè natus eft, Spiritus fendus dé te
proeedit & filio? quotrtodö filius naraendo.nôri proce-
dit, Spiritus fandus procedendo nou nafeitur? quomodo
filius non defe,fed de teeft,nec.tamen trii eft pofterior
de quo eft?.quomodoS^iritus fendüs de te proçe4it& fi-
lio, née tarnen à vobis prælcinditur,à quifiuis proeedit? Et
poft pauca :Quomodofilius quioriendo eft tibi , ô pater
de quo oritur lûbfequens rton eft 1 8c qujpmôdo jpiricus
amborum, qui per proceflionem proditur à vpbisprofer
rèntibus nôpræiturîquomodo & vnum djuifibilitertria,
& tria indiuüibiiiter èftis vnum ? Eiufdem in libro loliip-
quiorum : Cognouite Deum, ynum Spiritum fend up
Patris,& filij ab vtroq; pariter pr6cedentem,confubftan-
tialem,& coæternum Patri&filio, paracletum, & aduo-
catumnoftrum .qui luper eundem Deum ,.&Domimim..
noftrum Iefüm Ghriftu in columbæ fpeciedefeendifti,&: :
friper. Apoftólös in lingirisigneis apparüifti, qui& omnes
San dós 8c eledos Dei à principio,tuæ gratiç munera dp-
cuifti : 8c ora Prophetarum ; vt enarrarant mirabfliaregni
Deiaperuiftirqui abomnibus SandisDei cumPatre ôdi-
lio fimul aàbraris, &glôrifi caris .* interqüos &egp filius
ancillç tuæ totocorde meo glorifico nomé tuum, qma illuminait!
nie. Tu esvera lux,lumen ve^dicum,ignis ï)ei,
8c magifter fpiriraum, qui vftdione tua doces nos ômnë
veritaràm * fpiritus veritatis, firié quo impoflîbile eft pla-
cere Ijeo ,quoniam tu ipfe Deus esexDeo, 6c lux de luce
procédés à pâtre luminun? ineffabiliter a fuo filio % ) •
mino noftro Iefu Chrifto.Ide*n ineodem: V nus eftDeus
Pater , qui folus eflèptiaÜter de fe vnuni filium genuic#&
ynus filius ex vno patra foluseflèntialiter genitus,6c vnus
Spiritus fendus,qui folus eflèntialiter ex parte füioq;pro-
ceditidem in eodé capitemeq; enim in tÛaTnmüate pro-
prium etit fofiuspatris, quia iple genitus non eft,fed quia
folumfilium genuit tneq; proprium filij folius, quiaipfe
non genuit, fed ex patris fubftantia genitus eft,: neqj pro
M ' : K k 5 pnum
*Aug. inffiel
ia . ap, 15.
Ëiufd. Ibid,
tap.
etÀtmlih.
tjUartndut
•fl-' V / î
E oder» lit.