î
i t y
i
Nicolai ÇabajUa De Vita in Chrifio Liber V /•
T3 2 ____________|
& dumfabricaremur.ipfenobisarcbetyponerat. None-:
mustnec vtalia. huiufmodi nos gratia dignetur: fed vtmi-
nimvetusAdamnoui , fed nouus véterisexemplum elle
fereacur. Mifericordiam auteni, & veniam, Sc debitidi-
debuit. Ecfi enimdicitur, nouum ad limilitudinem vete-
milfionem, &.huiufinodi ab humano petere ,& pcrences
Eis elfcgeniturmfed propter corruptionem,quam ille cce-
nonvacuismanibusabire ,fi nonfaseftreos , quos tandem
pic, hie haereditauit : vt naturae imbecillitatem medicina à
faseft?fiquidem non eft opus valentibus median. Si enim
lernet depromptatollat:&vt Paulus ait, abforbeatur quod
eurmino moribus receptum eft, homines ad Deum voces
mortale eft à vita : vc propter naturam iplam archetypum mifericordiam - ; ^ elicientes mittere,vtique peccatorumvox
. ,
nobisvetus Adam fic, priorem ilium Icieritibus: cui au- 1 miferorum,&mifericordiadignandorum voxelt.Implo-
témomnrafahtequam fiant, in conlpe<5tufunt,antiquior xamusautem Deum & lingua, & mente, & cogicationi-
illcfecundi exemplum fit. Eciuxtaproprietatem&ima- bus,vt omnibus per quçpeccauimus,pharmacumlolum
ginem quidem illius fidus eft: fed non manfit : vel potius,, falutare adhibeamus. Now enim eft, inquit, aliud nomen in
ad ilium retendit,fed non apprehendit. Vnde&legem quo nosoporteatfaluosfieri.
ille fiifcepit, hie feruauit. Et obedientiam quidem vetus Ad haec porro omnia fufficit, & ftudium intendet, &
abiecit, nouus reftituit, vfque ad mortem,mortem autem cru- j adnafeentem ex anima (bcordiam eximet, panis vert cor
cis, vt Paulus ait. Et ille quidem legem violans, vifus eft j hominisconfirmans : quideccelo veniens, vitam nobis
! imoerfedus in his quae habere hominem oportet. Non
enimeratfupranaturam lex, cuius tranfgreflorem punire
fas C rat: hie autem pqrfedus erat in omnibus, & patris met
mandata feruaui,mqak.Et ille quidem vitam imperfedanl
intulit, mille adiumentorum indigam: hie perfediffimae,
immortalis, mquam, parens hominibusfadus eft. Et ad
immortalitaté natura lane ab initio impellebatur,quam
Icnus attigit ,in: corpore Saluatoris, quod ipfe in vitam
nunquam defituram cum a mortuis excitaflet, duxim-
mortalitatis generi noftro euafit.
attulit:qui in paftum omni modo quærendus eft, & hac
coenafrequcntandafames fugienda : nec quia tanto my-
fterio parum fimus idonei, diutius quam par eft hac men-
fiiabftinendojtota anima reddendaimbecillior , atque
deterior: fed iuper peccatis confitendis accedendifacer-
dotes,& bibendus languis,in quo purgandi vis eft. Pror-
fus autem non ita tetris nos criminibus obligabimus , vt
àfàcramenfàexcludamur, fiin his cogitationibus fimus
quam creberrinji. Skutenim nefandorumeft, cumpec-
caueris peccatümacfifïortem, tarnen audere ad Iknda ac-
Atque vt totum eloquar, verum hominem, & perfe- cedere.-liciis, qui tarn graui morbo non laborant, panem
dum,&morum,;&vit*,&aliorumgratiaomnium.,pri- | hunc fugere,nonconducit.Illosenimanimocumcarbo-
mus&folusSaluator-oftendit. Siquidem hie vere eft ho- j nibus adhuc pugnantes,cauere oportet ignem, nec eum
minis finis, & intuens extremum ( vitamputaincorru- | contubernalem , ante reconciliationem accipere:his a-
ptam)finxit eum Deus.Siquidem ei Corpus à corruptione, j nimo bene conftitutis, & aliter infirmis, mediema coro-
& mens ab omni peccato libera fuit. In hoc enimperfedi j borante opus eft, & accedendum ad magiftrum fanitacis.
ratio confiftit,cum artifex ipfe.quce pufyueric oportere,o-
mniapræftiterit : quando &fimulacrielegantia extrema
artificis manu inducitur. Siigiturille multum àperfeâdo-
ncabfuic, hie perfedus erat in omnibus, Sc de fuaperfè--
dione hominibus impertiit,& genus totum humanum
ad fe adaptauit,quomodo pofteriorapriPrum non exemp
ta ,^ hunc archetypum, ilium vero indelumptum,&
expreflum non exiftimabimus ? Abfurdiflîmum quippe
eftputare,omnium perfedilfimaad impèrfedaexigenda,
Scmelioribus excmpla détériora proponenda, & à cæcis
præeundum vidèntibus. Non enim quia ilia tempore
priora, ideoiureadmiranda: fed quia hæc perfeda lùnt,
-imnerfedorum principia elfe debere credendum eft:& il-
lud cogitandum,etiam ad hominis vfum multa prius parafa
fiiilfe.
qm languor es nofirostulit, & dolores nofiros ipfeportauit: nec
morbo öbtendendo ( proquodepellendoorandumeft)
medicus fugiendus. Sanguisenim hic fenfibus noftris ia-
nuas imponir, nihilque noxium tranfire finit. Quin imo
iänuas oDfignans,exterminatorem repellit,& cor, cui in-
fufuseft,templum Deiefficiens, meliusquamSalomonis
muros languis ille ty picus, in eo malum idolum conftitui
non permittit(äbominationem delolarionis,inquit,in
locolando) fed Ipiritu principalianimumconfirmans,’
ficutprecatur pauid,prudentiam carniseifubiicit,& homo
altiflima tranquillitate fruitur. ,
i Et quid ego de myfterio pluribus diflero,cum pluribus
ante didum fit, quid eo impertitis bonorum afferat i Sed
fi lie cum Chrifto verfemur ,iniriatione liuelacrämentis,
precibus,medifatione,cogitarionibus, ad omnem virtu-
Propterhçcomniaigitur&natura,&voluntate,&co- I ternanirnamexercebimus, depofîtum cuftodiemus , vc
gitationibus Chriftum homo defiderat, non propter dei- 'j Paulus iubet, & a myfteriis nobis collatamgratiam fertatem
tantum, quæ eft omnium finis : fed & propter alce-
räm naturam. Et hic quidem (Ghriftus) diuerforium eft a-
mOrumhumanorum j hicdeliciæcogitationum ,& prêter
hunc quodcunque aUt amare, aut cogitare, manirefta
eftab officio aberratio, & à prim is naturæ principiisde-
flexio. Vt autem ipfumfempermeditariqueamus , & in
hoc ftudio perfeneremus, ipfitm cogitationum argumentum
horis omnibus inuocemus.Omnino autem non prç-
paràtione adpreeesopus eft,neclocis,nec clamoribuseft
iriüo candus i non enim eft locus j vbi praefens lit, nec eft,
v:bi7nobis non adfit, qui quærentibusfeiplo cordé pro-
pibr eft. Gonfequens autem eft, etiam conftanter crede-
rélquæprecamut, nobis euentura:ne.cideo dubitare,quia
film us impröbi.-fedfidere, qtiiaChriftus eft, qui luper in-
gratos & malos inuocatur. Qui tantum ab eft, vtaquibdS
ôffenfiis eft feruos precantes velit negligere, vtnondum
feinuocantes , neque vllam ipfius-rationem ducenrdsi,
in terram delapfiis, priorv-ocarm Vent enim, inquil,vocare
pt'Ccatores. Iamquinec volentes ita quæfiui t,qualem fe in-
uocatuscxhibeDitJ&fi dilexit cum odio haberetur, quoi-
modo rios repellet diledus ? Qupd & Paulus fignificaiis,
ficUnt inimici ejfimus,inqim, reconctltatifumm Deo per mortem
fiHjeius:muttomagisreconciliati failli eriinus in vita ipfius.Quin
form am quoque fiipplicationis cOgicemus. Non enim
quæ amicos æquumeft petere & accipere , ea petimus
cï>nfequi;fed quæferui oDnoxij,&maxime rei rogare per-
mittuntur.Non enim vtnoscoronet, dominum iriuocauabimus.
Sicut enim ipfe eftinitians,ipfe myfteria : ita qui
euftodit in nobisquædédit, & quimanereinhisquæac-
cepimi^facitjidem folus eft. Quoniamfine me, inquit,wiM
potefiis facere.
FINIS L iB R I S E X T I.
E I V S D E M
N I C O L AI CA
BASILÆ ORATIO CO N T
R A F OE N E R A T O R E S,
NVNC P r i m v m L A T I-
nc Edita.
V n t qui male dodi,& nefcio quibus rar
tionibusnixiautumcnt,lcgem,quafoene-
ratio interdicitur,feriiarejtiullo modo ne-
ce Ifariu m elfe’.verum feruantes eam mere-
ri laudem: tranlgredientes reprehéfionem
non mereri.Primum,nullam legum antiquarum ita polx-
tam aclatam videas,vt eamvolcntibusprotererelicitum
fit : fed omnis tranlgrelfio, Sc inobedientia mercedem
fuam acceperùnt. Deindè foeneratio inter crimina haud
nume-
Oratio contra Foeheratores.
numeraretur,nec foenerantes probris incelïèrencur, li ifta j'dan.t mutuum. Necelfeeft enim, qui hoc non polfu
ratione lucrumfacere liceret : conceflä enim hemo iure
vituperet. Nunc autem Dauidipfe fadum iftuc in crimi-
ne ponit, ôdnijs quæfceleris arguuntur aperce numerat.
Et partim quidem ,dum Hagitiofam ciuitatem reddit no-
tam omnibus, in eius acculatione & hoenon taceti.eWtf-
bor, in quit, iw medto etus& iniuflitia : &non defecit deplateis
eiusvfura, & dolus: partim duin fuperSaluatorisaduerttu
lçtum afferc nuntium,& quantis genus humanum digna-
turus lit bonis, quantis ereptuf us malis, explicat, vfuram
gômalorum cumulum infedatur : exvfura, inquit, & ini-}
quit ate liberal it animas eorum.Ei dum vitupérât,& dm" ^
quitari ,dolo, &iniuftitiæeam copulat, magnitudinem
Iceleris demonftrat. /
Ad hæcyideamus, quare in gente Hebræorum adeo
magna & ètot tribubus;commifta, in qua multum erat
vitiorum , pariim probitatis, lex ifta obtinuerit in qmnes
communiterJ;& v.fura,vna cum caede, furto,alijsq-, vipijs è
republica pulfa fit.Sieriimcriminis experserat,vnde legi
tancapoteftas ? Nec enimexcellita^tedam animi muf-
titudinem liib legem lubijeiebat, <^(piam nq qmnes liberales
4 Sc alta mentepræditos £aillè cértü eft, inter qiios
tenacitas,auaritia,foraespalfim vigebant. Porrqab adul-
tcrio, à cæde, à perfolfiorie parietum, tametfi lex poenam
non fancirec, tarnen pericula, quibus eiufinodi facinota
alterum è duobusincidere,aut cum Iudaris nouaelegi ob-
fiftere,eorumq; inlan ix quafiquandam haereditatem ad-
ire;aut li ho c fugiunt,fundamentü quod à principio con-
ftitutum eft, no conuellere, ôcvfur^m extremo lupplicio
addicere; quo d ample derent ur,fi vel tantillum lapèrent.
neceflario perpetrantur, mae auocarent : fcenerari
autem riullus putatur labor ynec eft periculofum negotium
: fedid folum augere quaeftum nihil laborantibus o-
portêt.Quid igitur homines minime ingenuosad lucrum
adeo moleftijs vacuum contemnendum induceret,fi ram
gtaue fupplicium propöfitum non elfet ? H ebrasos autem
haWiegem licreuericqs, ex eo patet-s quod etiam hpdie
eademfunt opinione ae fententia, & eam honore profequunrur:
rametfi in multis longe quam maioresiplorum
Sic enim fc res habec.Oportebat hominibus lege con-
tihgere fepientiorem, & melioré. #£ aderat legislator (cui
enim id potius committeretur? )’ litteram illam loco mo-
uens.Quoniam autem à charitate Dei,& proximi vniuer-
lalexpendet, homiçidam morte multans, & adulterum,,
§cfurem, Sc fallumteftemreumfaciens, & vliiramtol-
lens j^&odium aduerfus proxim.um propulfans, & tales
quædam leges ad mutuam charitatem hornines inuitan-
tesjlblum p.oterant fecere,vt ben«meritus amaretur,& vt
qui non inçommodalfet, ei vicilfim nihil incqrnmodaretur;
ignauius religionis inftituta colunt. Et haec quidem hoc
modo didalint. , - > | . •.
1 Quoniam igitur feenoridare Hebrçis crimini fuit,qui-
! bus multà nobis vêtiraindulgebatur,quaî pcenae ob iftiufe
I modi luejum Chriftianos manebunt, quibus & confifte-
I reinvetuftis culpa eft ; &fcriptamlegem iuftitianonex-
fuperare, eft regno coelorum cxcidereî Ecenim fornicatio
! illiS non videbatur tarn abfurda, & iftiufmodiflagitium
in quorum neütro^vèraineft humanitas. Nam Sc non
qdilfe, non,dumeft amare: bene meritum autem diligerc,
npn hominem, fed beneficipm amaris eft. Cum hoc modo
charitatem, quae à vëteribus illiS litteris aberat, indu-
eere oporteret(hocçnimeratimplerilcgem)quem alium
huic prouinciae, quam ipfius legis confummatorem præ-
ponere aequum eratîitaque induxit. Non enim teftamen-
tum aliquod tertium exlpedamus ; nec alium populi du-
dorem moderatoremque , quimefiores leges ferat. Prq-
inde opus fuit legenon lolum, nonhabebis odto proximum,
fed etmn^diligesproximum. Quod fi diliges, etiam bene de
illo mereberis non tantum Yt remunereris, fed etiam vt
benefieijs anteuertas. Atque ita nqn folum nondabis fee-
noriargentumtuumfratrituQ, id eft, nihil ab illo lucra-
beris: fed quod his mains qüiddam eft,cum indigente tua
facies communia.Hçc perfedifl§(ne prçftanda fun t quorum
negligences decantatam illam gehennam circa im-
pedimentum experientur.Hoc enimefimandatum meum,in-
qaityVtdiligatis inuicem-.non vnum de mandaris,fe<iipfum
madatum.Ergo fihæceftvniuerfa lex Chrifti,hæc eft quæ
coyonas habet; Sc propter ea nobis gehenna, ôctenebræ,
SC malaornffiumgrauilfimaincentantur. Si enim toca legem
violare,nqn eft nefas,nefcio quorü tanderp peccato-
mmpoenas.fimusluîcuri: àutqüis vapulaturus lit multis.
Et quid his opus eft,cum ipfamlegislatoris fententiam
iegere,éaque propofitum confirmard liceat? Difcedtteà me
ephtf.s.
Matth, j.
dedecori non erat. Apud nos autem,necnomineturdn^ait. I maledittt,inc\ui\:, in ignem aternum: non quia feenus accepi-
Quin etiam alpeduslafciuuscumpeccatocqiundus eft. ftis; fed quia deveftris facultatibus his qui egebant nihil
I ;Atq; illi quidem r iurare etiam iiubebatiuE,lege iubebatuc, quod quod nunc i tribiiiftis. Audin'?Iamfiluanonproijcieritestamgrauiter
i hypocritarum,& improbotum, Sc huiufmodi farihae hp-
emundtores iftos, & compilatores quonam mit-
miuumeft,_______ Etillis _____ quidem inimicum odif(epermittebamultac,
tec î Tu autem imm quqeftutuofoeneratitio te gehennam
tun nunc iplhmiftue punitur,adeoque non ignolcitur,vt effugituf um cenfcs?Et fan* mentis elfe putas ?& quomo-
hacnoxairretitus,necaliorumpeccatorumveniamroga- J dononpotius ftolidior, & tanto extremis lupplicijsdi-
re audeat,quod veniam nullo modo confequantur, quid I gnior,quanto nec nofti vbimalorum fis: nec cum impro-
quibus lçfi funtjcumijs ingtatiam non redierint,etfi mil- j bus fis,verecundaris, hecembefcis,nec vitare barathrum
lies illorum pceniteat, etfi ftuminalachry m^um profiin- quseris:fed fixis oculis radium intueris?
dant. Atque ita quod vnieum malorum humanorum.re-
mediumerat,ad morbum huncdepellendum nihil valet^
fed laudatiflima pcenitentia, Sc fudoribus eius, Sc facrifi-
cijs propiciatorijs eft potentius. Frudtum quoque bono-
rumoperum capere non finic ,quatumuis eximia & lum-
mis digna laudibus^fuerint: fed quemadmodum nebula
■I luperfula omniacorrumpit: ficmalignitas animi propter
vecerem iniuriam, malum teterrimum omnia vitiat. He-
brxis catnen licebat. Commodare autem feenus, neuti-
quam licebat. Quo igitur loco inter piacula yfttram con-
ftitueihus, quando tam nefendo. feelere nihil videinus
imprqbius > Nam ilia permififle, hoc vetuifle, quidaliud
quam quod dixi oftendit ?
- Et adhucaudebit quisvfilram dcrimine immunefta-
tuere, qua odium in homines, & libido,& peccata maxima
tolerabiliora apud Deum legislatprem iudicantur?Et;
quid eftinfanire,nifinou? legis difeiplinaveteriinferiorq
arbitrari, & Ghriftuminmundum venilfe, non vtlegem
impicrer,fed vt euacuaret,atq; euerteret?Qjiod fi h*c eft
manifeftaimpietas, Sc plenitudolegis Chriftus eft, do-
ceant illi melius aclapientius elfe contemnere legem qua
feruare,& vfuram humanitatem admirabilem, Scfrauda-
tores iftos compilatoresq; humanioreseffeijs, qui graris
Quid ? quod pellimum eft omnium, quibuldam viro-
rUmiftorum infignium vfura eriarp eleemolynavidetur,
Sc feenore, veliit quijbufdam virtutibus iniciari gloriâr ir,
enumerantque tanquam benefieijs a feaffeâos, quibuS
commodarint, & d quibus eadetn opera lucris auâi fint.
Hem ftulcitiam.Tu honeftus,qui tabulis nomina eorum,
quibus pecunia foenori data eft inferibis , quas humo o-
porterét öbruere ? E^qui das vt lucrcre, es mifericors ? Ita
&agricolam dixeris terrain alere, quia ferit frumentum,
vtplus recipiat: vel potius epularionem anthropophagi
vocabis , opinor , beneuolentiam, quia bene &pulchre
faginat hominem, vt eum pinguefaiftum deuoret. Et tu i-
giturdas, vcfru&uex alicnis laborious percepto, pecu-
niamtuam cumules. Itanc vero mifericors es ? Et non te
pudetrei omnium turpiffimç fcelcratilfimaequepulcher-
rimum notqen ÿmponereî
Sed multos àpaupertate vindicaui, inquit. Non quia
tuid deliberaras, fedita euehit. Tu enim tantummodo
compendia tua cpgitabas, hoc ipfiim mutuum dando
IpedabaSÿVt mutui nomine bona pauperis ad te transferees.
Qupdlnlle mutuo bene ccllocatorem fijam athpli-
ficauit, paupertatemque domp fuaeiecit, non tuum hoc
opus eft. Quod fi etiam iftuc dederimus, certe, quatenus
Jiiblioth.Vet.Vatr.Tom.14.