\ 06 t_Manuelis Cnltcoe
imperfeäam commendat,creatiariem patris-, neque inualidam filij
effictcnttamfigriat-, fed vnttißmam commendat voluntatem. Itaque
vox ifta,pf r filium, caufæ ante omne principium,con-
telfionem habet j non in prædicamento eau fa: conditionalis
aflumitur.Patet igitur quod in creaturis quidem,/»«’,
commendat vnionem vohintatis; in fan cio autem fpiritu
vnionem patris, & filij, lècundum fubftantialem procef-
fijm Sanftifpiritus infinuat, fecujidum quem ex pâtre per
filium prodire, àc procedere aflèritur, & ex pâtre ,ac filio
procedere.Pluribus igitur ex parcibusoftenajtur, patrem
& filium, vnum elle principium, vnamque çaulàm Spiritus
faivfti : Diófcum eft tarnen »Romanos filium non eauporalitereft.
txipf.Mtmffir'uus, non alumiiiß. PrimuraJ"
Bisnotareconueniti lùbftantia, fan-
£fcusacccpit. _ ; . ....
Nam, de fubftantialibus procembus hoc m loco liai
feimo elfcficut & T h eo lo au Grfgotius emanationem
fempiretnam fabftantiam dixit. Ecquoniam d u * , perfo-
narum fubftantia: font., inuicemqw differentes, idem
prorinus adiecit :manattonit differentta differentem ctiamil*
loramiippe/ljJinKm/edqvtfcilicetaliusqilidemeffecfilius,
abus autem Spiritus fanftus. Itaque pum Spititum fan-
ûum promete dicatur filius; & , quia abeoSpiritusian-,
Plus effulfit, vt ait in precibus n m u i Bafilius; Sanâiipi-
làmfpincus,pnopterca,qLiæprçdicta funt,facere. Confiât j ritus ex filio inbftantiaeuidenrilmtte fignatur. Seoin o»
autem ex his,ôtquiaexhüo procedeicSpintumfanffcum, -notandum^quodetiamtminet^iniubftantiaSan U
nonvllanouitaSeft,nequenouaadieaio.vt quidam affe-.jtusacïepit.hoc autem fupetioribusconcmltitnquib us,a
ucrant- Nam & temporibusS.Maximiàlatinisitâ lege- fanais Pàttibusoftenfumn à ,m m e r e , tntempota-
batutaui quem ßnäorumalltgatmm.yt ipfe ait, huitfrntmu i les filij, & fpiritus fubftantias defignate, a c , mittere.cau-
/ - congruasp rotulerunt. ' «ni e, rinrtl/* linnaip
Paucis vero incerpofitisfin eadem epiftola, idem fan-
; dus adiecit, concluaens, Romanos de bis fine ratione culpari.
Liqùet igitur,& ipfum approbarc,quoddicitur,Spiritum
j fan&umexfilio procedere ,èôfquequi-ka diçerent, làu^
fiare, & qui cuiparent, infimulare. Eflènt autem fane ine-
ptilîimi.^ui propter id, quod dictum ed-,ex filio non die mim-,
caufam Sanëti fpiritus àfilio omninoàuferentes, e*eo, q>
aflèritur, ex ipfo prqeedere. hahc~, non illi çeddimt, cum
hanc procefiionis didionem , &ipfi Spiritus {andifiib-
ftan cium com m cn claie definiant. Ex hoc enim ratiónabi-
l^jsilli caufam reddent, quam perilludàuferenn
Nam,fiëxpatre procedere,quod dicitùr,caufàm,com-
meridareebnfitentur: quomdeto non etiamfiliiim, vnam
cum pâtre caufàmSancti fpiritits fetentur ; cum audiant,
ipium etiamex filio procedure:' Invo vero f quomodo ad
eoSqüidem, qui hoc dieSlîf.effèrahEur ; fandrisäutemira
dicenctbus, non co Atradlcunt ? Quod li, ex filio eifc.ac
fàm:mittivero,caufalefignai;e. ;
Sed eniittït,mqük, fpiritum, per os. Os autem patris filius,
abEcclefiæ magiftrisexponitur: Idemigitureft, dicere;
emittere fpiritum per o s, & fpiritum ex pacre per filium
procedere. Hoc autem per filium habere lubftantiani in-
linuat.Nam procedere verbum fubftantiæ illius fignifica-
tiuumeft; conftatque per hoc, qiiod cum filius mittere ÔC
etnitceie diciturfpiritum, ex flio , atqueper filium Sandi-
fpiritus ftibftantia fignificatur,mittique,ex eo efle fignifi-
cat. Verum &exeo, ideft, pzKe,Spirttusfanausin<]uit,eJl, &
non aliunde. Nempe, ex patreeflè Spiritumlandumab
omnibus conceditur non aliunde autem dixiqqtioniam
haereticorumplurimi.expatriseflentia* filium excludere
volente,s:illum neque ex patris eflentia,neque ex fubftàn-
tiailliuseflè fatebantur:fed,exalia quad^m eflentia,atque
fubftantia : quod Arianorum erat propofitio : atque id
j quidem confiât ex his,quæ prædixeràt inagnus PaterBa- I filius in referipto didauea fe fidei. Indicat autem id,
ptobcdere,cumDtiàoribus &clëiiiC,&S.T^ximo,S£| cxpofuioncXXXll.Pfalmidicens;^irtt«ti9#ie*Des#,
Romanis,qui fuper hoc S. S .dida protulerunt,'vel coadi j quia pâtre procedtt, ne ilium externam altquam creaturan^ ejje
fufcipiilnt, non tarnen per hoc eaufàm figriiheari v,olunt: arbitrèris-, fed ,vtex Deo babentetnfubflaritiani glorifiées. quan-
primum quidein, nequé fie dèbéren'tad hâne didionem j quam & hoc.quod uii,aliunde-,<]aæ diximus,commen are
omninôihdignarijdëinde,priéterfiiasôpinionès vqleât: i fufficiat:atiudmim-,ynde-,4/i«^eiumpfùmeft, inrebus
hoc enira, vt quod caufam fine mèdio fignificet, refu- maxime nâturadifFerentibnsdicitùr: Pater autem ,-oçhli-,_
gïuntj& neqüèjCum ex patre procedere dicitur, & ex Deo
efle,caufam fignificaëè cogencur.diccre: quaeiéntque al-
terum vöcabc'ium, quöd iubftartfiam Santli ipiritus fi-
onificetiidque fortaflis er i t , éffe. hoe anrem in diuiriis per*
toiïisidem valet.quod pebeëtiefe, fimülque, quae nam, &
vnde ërit ifta diftributio:in patie quidem, perifta eau lam
fignari,diceie-,infilio autfem,hanc nön ita ï
Arfi.exfiüo procedere, donfubfiantialitateiri & hiefi- |
gnificari dicuar,nempe; fieütipiritus patri cpnfubftantia- I
lis efiyquia procédit ex patrè;ita & filio cofubftantialis eft, I
quiaproeédit ex filio: N am, &filiüs cónfubflantialjs eft
paai; quoniam exnplo eft : fiquidem vèra prolèquitur
magnus Bafilius,dicens:Pöm? ejfentia identitas,quidefi expd-^
trèfilius:
Atteftaturhis&Cyi'illu^BeaciffimusN<:/ciè»i>ninqdit,
ex patre perfiltütfi, inuitósdds etiam, acreniteütes eoget,illicoh-
fuifianüaludtem reddere. Sed & quod pér ilium prodire dicitur,
nequacjnam eflènticé coniundionem, imrniitabÜi-
natura vnum funt. Ego enim, inquit, &pater vnum fumus.
Itaque, non ad filium intuens, Ïa.n0:iis,aliunde, dixit; fèd,
adcteatijras,àquibus illnmquidamhæreticihaberefub-
ftantiam dieebant. Et ifta igitur fententia , contra illos
potius, quam proilliseft. Si^utem contra illos, liquet:
qüia, pro veritatçxeft, ac per omnia fnperioribus conciniti
tatemquecdmmendSret: hifi pér filium habëre fubffem-
tiam, quod pröcederer, pr^fu pp o neret ur: Nam quod ita
pröditneCèflarioetiam confiibftantiale eft , fiquidem &-
nocin loco vrerax eft iandus Maximos dicens : Spiritus
fanëlus, ficuti naturalïter fecundumeflèntiam Dei& pa-
I triseft; ita& filij fècundum éflèntiamv'efti V^qui ex patre
eflentialirer per filïütri geriitu inèffablkêifpfocëdat: pïous
- ' T.
Ex his a.utem,& eius didifolutio patet ; quod in IN lce-
noiprimocoricilioad liiefitantem Philolbphum diëium
proferunttfiëiehim illjcàittnt ad ilium Pànes.Sufcipe vnam
dïuinitatempaleis, quifilium ineffabùitergenuit ,filiique ex tpfcl
gsnitï,& Sànfti fpiritus,quiexipfo procédit patre,prôpriüfque filij j
e/?.Namque,ex ipfo patre, quâfi digito oftenderent,dixe- :
runt, pefliman\f optradiëlionem auferentes-; qui noA ex :
ipfo pâtre, néque ex èius fubftantia, fèd ex alteracflèntia, j
arque fubftantia filium eflèB'afphemabànt. Siautem e>
pâtre dicitür, fèd iuxta prbeedentis terminum, ex ,para
per filium procédit: ita enim ex pâtre procedere, pro eo .
quod eftex pâtre per filium procedere, acécperun^cius
• quod èft procedere , cónnexam definitionë'm explicantes.
idciréoetiam adie<ftuméft:;ptopriufqùefiMjéft:prqprius
autem ^lij àSS.Patribus fpiritus didus eftiVÉ, qui in
ipfO & peripfiim naturaliter prodit,atq; ex ipfô e ft, quip-
peabeo elleaccipiens. r ' W
CIICUIKUIICI 10.1. u u u iu g > ,n iiu iu v .» i» u « iw i j-.u i,yu» v . | Ipfà deniqüé -fyy —n odus jp er E'p1-i-f, co_<p■ um Leon, thtm..a..ttepter
hoc igitür confubftàntialis eft filio'qnia ; pëirlium j ftanif adphilbfôphum dicens:Pr^f)w«w eÿe-fftfttump ^ a -
procedit ex patre. hoc autem idémeflè, quod ex filio pro- queex ipfo manare&àfi\\\\&qitoque,quod ait magnus a 1-
codére,plurimisex locis démon ftratum eft. \ios:quoniam communia pairi, & filio, c^munia & Jpirituijunt:
Ehinivero mülto minus illis confert illa*Bafilij fèn- - Gptime quidemdi6tun>eft:non autem per hpc-, quodvo-
tenriàj quam, vt munjm ine^ugnabilem in fuis.difputa- 1 lunt, conficiünu hoc ehim nihil, ccjgfi ,'fpirimm, ve ui
tiônibusproponunt. Aitdeiiiquefanëtus vir: GignitDeus, I ipfius , vel alterius pèrfonæ prödubfcorem eue : quippe
nonvthomo-, gignit autem vete, qUodquenatumefi ex eo, verbum omniaquæhàbëtperibnay.cætéfiarum quoqite eommu-
non humanum expriinit. Promit autemverbum-ferum.ex-ipfb::|' niafimr'fèruarislatnen proprietatibus cuiqueperlonæ
emittit jpirituin per ns, v.on vt bumahum, quia, neque Del os cor- ! Nam, quæadfunt filio , & patri adfunt, fèruato tarnen a
Lib. i t l. Comia, Gracos.
A
I htmlOn
teripâtrem èflè, alteriBlium. ride, &ipfe Samftùs ait in ra
lik.de Fide: Omnia filius cumfit^ qua & pater eil: Seruamibi |j
hm proprieties. M anens igitur filius, omluaeft, quæ pater,
iitxtaipfius vocem Domitii dicentisrOwww, quahabet pater
mtafunt. R e autem vera, imaguus funt omnia, qüæad-
func primitiuæ forms. Ioann, quoque Chryfoftomtis
L X l.nomilia fuper loan. Ego in patre,& pater in me.Nthile-
nim aliudfum ego, quam quod pater eil, manensfilius : neque ille
aliud,quam ego, manenspatert Et,me ft quit agnouerit,pattern a -
gnouit: &,patremfiagnouerit, filium didicit. Sic igitur & quæ
funt patris,& filij,communia funt fpiiitui fan&o, feruata
fibi proprietate peifonali,hoc çft,manéti.fpiritui.Porro in
huius ration«; proprietatis eftieflè ex patre per filium .Itaq;
non iamerit fpîrirus ex fe ipfo proférons fpiritum fed pater
& filius..Riorum enim erat infpirare fpiritum fequen-
tem propriùm. .-
, Enimuero quod aiunt : fiquidem verum effeteÿfilioprocedureSpiritum
fanäum,oportebat antiquos Patres cum pro vnige-
jiitigloria aduerfus Ariumpugnarent, ad commendationem ipfius
adpatrem aqualitatis .fiue vnitatis hpc diCere : ft enim à minoribus
hoc moliebantur, longe magis à major ibus id oportebatfaeere: quia
verononiddixerunt, liquet, quia non ita opinati funt : nullam
-inducit neceflitatem. '
. Primum quidem,quia Arianiblafphemantes filium efi-
fè creaturam: miilto deterips de S. fpiritu fènfèrunt.Greâ-
}07
ratione eflèdicebatur obfiftens. ItaqUocum ex'Filij eflentia
aflèritur, naturalis, eflcntialifqUe fubftantia Spiritus
fan âi commendatur.
Prætefëa lècundum praédi«ftâm rationefti, neque Sa-*
belliô ad commendatioüemdiuinàrüin Trinitate perfo-
narùni, ex Filio fpiritum procedere Patres obtendèrenti
Et hoc ènitn addunt quidam. Si 'enfin Filium & patrem
âudièns, dicentemque Dominum: Ego ex patre exiui : & Jp't-
ritus ex patro procedit, nort inducebatur, vt Trihitatèm
Dèum confiterètur :vprofë«ftb, fi eriàmàFilio fiuncprocedere
audiflèt ,n ih il per h'öc magis Trinkatem Deum
cbnfefluseflèt: imojcrédi potèfteum,&fiii fîmiles, de Ft-
lib ifta fæpiusaudiflè, cum pèffqnarpmdiîFérentiam po-
nèiëntjcaufamque & caüfalë,& quç ôrdinem ad iriuicem
infînuarenti nam,qui per id temporis Dobtorès étant,per
Filium procedere,& ab ipfo acdpere ; àtq; prodire, & cæ-
tera hniufmodi deSpirku fandoaflè’rébant. Cæterum, fi
ex euidentiflimis icripturæ tèftimonijs id perdpieliteSi
veriirn non putabant r quomodofi ab lîominibusaudi-
tent v‘ concitieHtibus licet feripturis crederent i Nihil igitur
ex his neceflàriumconficiünt.
Non folum autem ifta proferlintexSanblis, nihil eis
âd propöfitUm, vtoftenfumeft,confèrentia: imo etiam.
fibi omnir o aduerfàntia : verum & ad ineprias » & nugas
ea çpnüertèrè éprttendunt i conceflô , & ex Filio ploce
turamenim filijSpiritumfiuyaumeflè,defipebantreum- dérc fpkitum fanbtiim., Ac primo dicunïrfuo mneipia
queéxfilio,quemadmodiim&omniaefledicebant:neq;, sànütffmtüs eos fatericogi, qui ita ex patre. ac filio procedere
hoc foliim,fèdetiam ex folofihq , quod infinuàt magnus Splrttum fanftum affeueraitt. At hoc fànbtis Patribqs in-
Bafilius confligens aduerfus Eimomium, & dicens uQuo- jjhmis imputandum fuit, qui per Filium., & ex Filio elle,
modo iog itu■ r'fo li ifijgpnito caWuHfSaj m. jpi' ntu. s .a p“p rlt..c a• ft. pradifamn- d^t plUrqv-CCeUdC^lC JüiULUtu umsAuui , M Va , ubui (A. <
e...a.r filiBdimnisratSnibusprobant.QuodfihoCcositaaffe- m d k n s I
^ ^ • . i .- .. . â Tj I j abfurda feq uerentur:imo,hec dicen tes,etiam vnum prin
tatem efficax fuiflèt. Et ipii emmexillo e ile, vt dictum cipiumfatentur : confiât, quia neque illorum di«fta refe-
renteSjhæc inepta fequuntur*
Deinie , quoniam Filij ompia ad patrém referun-
tur : & , vnus Deus , pater s & Filius eft : atque vnico
procefluy fine ex patre per Filium, fiue ex patre, & Filio
prpéedere aflèritur Spiritus fan élus : vbinarn locum
dub princfpiâ habebunt ? Nam fiquidem eilèt patris fub-
ftantiale , produ,çerehoc fortaflè haberet rationcm :
quoniam vero, hoc non e ft, vt fiipra docuimus i commune
eft igitur,- patri , & Filio producere. Nam fi fub-
itantiàle eflêt, nunquam ex patre per Filiûm procedere
Spiritus fanëtus diceretur. Quippe, &quodprocedit :
& quodproducitur, idem omninoeft. Itaque parer quidem
per Filium producit Spiritum.(àn«ftum : ipiè vero eft,
qui producitur. Idçirco eriam produëtor per verbum
dibtuseft. Ec tamen , neque cauiàm.fubftantialëm eilè
monftratum eftj neque enim rem fignificat : ièd folura
prædicaméntum eft. Si enim rem cauiàfignificac, etiam
fubftàntialis eft , & caufale confèquwiter rem defigna-
bit, AC fubftantiale erit. Atque ita eanfalia cum fineFilius
& Spiritus. iàmftus , vna perfanaerit iiempe quoniam
oftenfum eft, communia eflè omnia patri, & Filio j
vbi non obftat relationis oppoficio : producere autem,
neque paternitâti congruit lècundum eius rationem, ne-
que natiukati opponitur. Iftæ enim ad inuicem folain
relationem^; atque fubftantiam habent : idcirco , nihil
cogit a Filio, 'producere, aufefre:ahoquin, vtfàpiens & bd -
nus, quæ nufquam natiûitati opponuntur, Filio téllen-
tes , minorem pàtris eflentia Filium neceflàrio fâtebi-
mur rinnata & propria non ei V ficut ôçpatrï reddentes : i-
ta & producere; quoniam natiûitati non obftat, nifi Filid
Commune cflim pâtre fit : fîgillum prorfùs vniformenoh
erit, &*indemutàbilisimago patris, & vnus cum patre
Défis. ,
Itaque fètundum prbprias fubftaritialésrélationes,pâ-
tèrnitat6icilicet,achàtiuitatem;difcreti cüm fint fècundû
perfbfiaspater,&Filitfiycômmurièindiuifumpér alia <Htn-
liiapièobfèrfiabinir. Ndnchim, quia dfiô fîiht|}èrfohis,
ideo etiam per Omnia eoS diuiderë cbriueniÉ : fié enim èf-
____, ____ ___ ___ _______, fènt&.duofapientêS,&düo boni,8£dfiô ëreatbreS,
& ab ipfo eflè habere.afleréns : ad id àütem quod erëatürîë | & düo,d ij, & düo mittèrites, quoniam, rhittit quiderri 1
................... iflgj I I i I - ~ fateyl
eft,confitebantur: fed;vtcreaturas : quantum enim ex di-
btione ; non. cogeb'antur eflèntiæ. idëntitatem contiteri.
Si igiturexeO quidemf.qiïod defiliusomnia fàcit, quem-
admodum & pater : & ita etiam filius fufeitarmortuos, &
viuificat, quemadmodum & pafer, non inducebantur, vt
patri filium.æqnalem ponerent : quomodoex eo, quod
fpkitusex ipfo eflè diceretur: quem creaturam eius defi-
piebant,atque ep multoinferiorem, perfiiafumeiséflèt,
vt filium patris dignicate honorarent ? Nam in difputa-
tipnibüs, qfibdvrget magis, àcperfuâdet,profèrunt. Ma-'
gis autem,n ex<patre ipfiim procedere àSaluatore audien-
te s, non hinc perfuadèbantur, De um eflè Spiritum fàn-
6lum, quemadmodum & patrem : de patre enim,quin
Deus verus effet, nemo dubitauit : qfiomodo fi hune au-
dientes ex filio procedere::, quem creaturam patris ,. pri-.
mamque crèatum ponebanr,ittdu«fti fuiflènt,vt hune patri
confubftantialem dicefènt ? ^
Deinde,& fanëtos Patres hoc dixiflè ii^ienimus. Proprium
quippe f ili j, vt ab eo manantem dixerunt : proprium
vero eflè filij fpiritum, eum per ipfiim, & ex ipfo ef-
fè fignificat.Porro manure verbumfin fuljftantiaiibus pro-
ceflibusàSan«ftis afliimptum eflè, pluribus fupra monftratum
eft. Sedeniminfèriptis,quiper idem tempus da-
rüerunt, Athânafîus , Bafilius , Nyflènus , Theologufi
que; Gregorius ex patre per filium eflè , & procedere:
pro eo , quod eft, ex pacre per filium procedere accepe*
runt. j
Cum itaq;, qüod qùærimfts, inuentum fuerit, non ex*
pedit pluracuriofius quærendo, môleftias pati. Simul &
perhæciiquidoprobatur: quia, ex filio eflè, caufam lignât,
non lolum proprietatem.vt quidamputant,fèd caù-
‘ lam, præcedente etiam proprietate; vt fæpe diôtumeft^
Eunomius-enim ex filio fpiritum dicens, & ipfè condi tio-
rîalem eaufàm fpiritus filium commendare volëbatrdi-
uufque Bafilius in caufà fufeepit dicens-. tfttomodo ergo foil v-
nigenito caufamfpiritus. applicat .«’ Et cérte fas erat dicere fan*
dam viriim. Quod ergo'neq; ex Filio , neq; pereuriiyllb
modo eft : quomodo ex Filio eaufàm id tôibeat ? fèd hoc
non dixit, cum eum ex patre pér Filium eflè fæpe affirma-
uerit;atq;perFiliilmquidem naturaliter,&eîlenrialicér,