A 1 non*perdicionemfcdpotiusponiturad falutem. Vnde venmsfordibus, aclibidimsfpurcicia maculantes, infra
* ficanimamponerefipiivtiqucanimacconfulctccft. hominem WcdcncmntinihdtamcnmhurMnum, nihil
Potro hi,qui tcmporalium'iominoium faoïnm mor- | crudele,mhilm nos mohantur aduerlum^perdituntm His Sc oratio-
Compendii
OÇ-4J.
P b il.i 4.
fcC0r.1a.3ji
tem temporaiem, mortc fua tetqporali propulfant» qui
rede id faciunt, non tam pro alieni corporis, quam pro
fux animxlalute id faciunt. Sic enim habec eorum con-
feientia, Dominis (uis fidem efle feruandam, vt in talipe-
riculo eorum vitam fuse sediment prxferendam. Quiau-
tem noil pro fide feruanda, fed pro gloria capeflenda op-
probiioque vitando id faciunt, ftulte quidem id faciunt ,
nectamen pro corporealieno, fedprofuxfamxpretioid
faciunt. Sedhocfortelaudabiliterfieripoteft, vtexfola
diledione quis pro alterius cor pore, iuutn corpus obiici-
a t: vt 'autem, non dico pro Vnius animx,fed etiam pro to-
tius mundifalute, fuse animx detfimentum fu (linear, fal->
uoverx diledionis oidine fieri non poteft. Eft enim de-
trimentum animx, ab eius, qui fum me diligendus eft,diledione
recedere. Quodaliquando laudabiliter, vel fal-*
tem inculpabiliter fieri pofle quis dicat ? A Dei fane dile-
dione receditur, cum vel aliqujid dignumdamnatipne
committitUr,velaliquid, fine quo.non eft falus, prxter-
mittitur. Sunt prxterea mediaquxdam, vtpoteledio;
meditatio, labor corporis, ieiunium ventris, fuauitas ora-
tionis, ceteraque huiufmodi, qua omnia pro fraterna falutedifpenfanda,
varianda,mutanda,nonnunquam etiam
funt prater mittenda, de quibus Apoftolus, No» qua fua
funt,iaqait,finguliqU(trentes,fedqua altorum. Etitero. Sicut
egoperomniaommbusplaceo,nonquarensquodmihivtileeji, fed
quodmultis, vtfaluifiant.
Denique quod aityOptabam anatbemaejfea Cbrifioprofia-
tribus, lie quoque non inconuenienter poteft intelligi, vt
abillootationum fuarum fccreto, quo inter amplexus
Iefufuauiterquiefeebat ; abillaineffabili contemplatio'-*
nis e minentia, qua cxleftium my ftcriorum fecreta puri fli,
mis oculis perluftrabat; ab ilia gratiflima compundionis
dulcedine, qua animam illam caleftiafitientem, fpirita-
lum affeduum fuauiflimis ftillulis perfundebat, ad mun-
di ftrepitum ob fratnim falutem optaueritauocari.Quam
euocationem»aChrifto ieparationem file non ambigit no
minandam, quipro modulo fuovacat & guftat*quoni-
*Legoqua amdulcis eft Dominus, quam beatus Omnis qtti fperat in
nis remedium, & adhortationis auxilium, & cotreptiotiis
cauterium, 8c prxinferioribus, fed poft fuperiores, necef*
fitatis praebeamus fupplementum.Inter quos, qui vel (an-
guinis conimunione,vel officithumanitate nobis vicinio-
reslunt, in ifto gtadu intima fertiantur; ab extetioribus
cæteri non excludantur.
co. Porro qui fic a Chrifto feparari, vel fraterna diledio-
ne pr ouo catus elegit, vel Superiorum audoritate coaduS'
confenfiti prouidendum fibieft,ne obruatifta neceflitas,
& percatiliafuauitas. Verumquodde eledionevelora-1
done diximus, etiam de commodis corporis, imo de ipfo
corpore fentiendum eft .* vt quicquid proiuaialutecon-
temnendum,impendendum,variandumqueperfpcxcrit,
pro (alute quoque proximi id ipium faciendum agnofeat.
C a p . X X X V I I I .
Inter ipfosproximos, quit cui praponendusfit,
diftinguitur.
QVoniamigitur de Ckaritatetradantes, fecundum
eius leges quid homo fibi, quid proximo debeat o-
ftendimus, cum omnibus ad corporalem nece fli tare m fuf
ficeretanta nos multitudo non unat,reftatvt inter ipfos,
quis cui prxponen dus fit, ratio confulta difeernat. Co n-
fideremus itaque cordis noftri latitudinem, quafi arcam
quandamfpiritalem, lignisimputribilibus, moribus fei-
licet bonis virtutibufque compadam; in qua manfiuncu-
las, &triftegas,ipiriralia videlicet receptacula collocan-
tes,fingulisfingula, pro cuiuslibet dignitatevel or dine,
deputemus. Igiturbeftias, beftiali Iciiicet more fxuien-
tes,ac languinem noftrurafetali rabie fitientes, inimicos
•videlicet noftros in inferioribus includamus: quibus &
orationis folatium, & poll exteros, Communis huius vit£
praebeamusfubfidium. Sed quia funt manfiunculxinte-
riores Sc exteriores, de hoc hominum genere his, qui fo-
ris funt,exteriora fufficiant ; illos vero qui, fpecietenus licet
, communem nobifeum fortiuntur fidem, interior
manfio nonrepellat.Supenor his locus teptilibus,iumen>
tifq; conceditur, qui terrena licet fapientes, ac fe metipfos
Iam verb in fiiperioribus homines collocemus,illos ni-
mirum, qui eth fuprahominem perfe&ionis defiderio
non vehuntur, non tamenin beftias feritate, nonin pecu-
desvoluptate,noninreptilia fordibus deuoluuntur. Et
in hoc quoque gradu , quanto quis nobis aut^^carne propinquior,
autamicitiagratior,au.tbeneficiorumfuentlargitione
propenfior j tanto fit &-inpeófcoris manfione interior.
Pprro locus excelfiorvplatilibuscedat, qui fupra
hominem virtutum pennis fpiritalibusve<fti,quanto (fint
Deo propinqutores, tantb in arcahac fpiritali effe debent
fiiperiores. Inter qubs,quicunquedulciflimo nobis Ipi-
ritalis amici ti<e vinculo copulantur, in interioribus ac fe-
cretioribus peóloris noftri locis fuauius recondantur.a-
ftringanturardius, dulciusfoueantur, Eft praeterea locus
exteris omnibus eminentior, cui fpiritalis huius arex
fabricator fimul ac reparator Iefus, folus fine comité fpe-
ciofusinfidens, acinferiora omnia fua fuauitate compo-
nens, in omnibus (apiat, in omnibus flagret, in omnibus
luceat, in omnibus fplendeat, tbtamqUc inferioremlari-
tudinem ad vnum fux dileââonis cubitum, lineareâiore
traducat. Ipfe (blus in omnibus 4 ip(e folus prx omnibus
& afte&umnoftrum affieit» &amorem exigit, ipfe fibife-
dem non lolum potiorera, fed & fuperibrem j neefolum
fuperiorem, fed & interiorem in peftoris noftri manfione
requirir. Hxe itaque ratio in hac diftinókione feruetur, vt
feruata omnibus conlulendi voluntate , cum ad omnes
prxfens indigentianon fufficiat, inferiorigradusfuperibr
prxponatur, in fingulis autem gradibus intèriori potius
confulatur.
C a p . X X X I .
giufintquibusinhdcvitdfruivaUdtntis.
VNum adhuc reftat, de quo ratio diuifionis noftrx
deinceps traiftare compeljit. Diximus enim in hoc
Conftare charitatem, fi mens ad fruendum eligat quod
oportet, moueaturvtdecet,competenter vtaturi Deeleótione&
motu, quantum ad prxfens opus» fatis egimus,
Sed fi eleftio iana»motus integer fùerit,nuuquid vlus'per-
Ucrfiiserit ? Sed in ipfius quern diligit adeptione, & motus
variaripoteft, & xftimatio falli. Poteft enim aliquis
etiam intentione re6ta,&com peten ti motu, eius, quem
adfruendumelegit,prxfentiàm comparare; in ipfo tarnen
fru&u Sc intentione, mutare &variare motum , & mo*
dum excedere. Verum quia in diuerfis gradibus meritifq*,
diuerfis,paulo fuperiüs proximos ordinauimus, dicen- .
dum fane eft vtrum omnibus, vel cérte aliquibus frui de-
beamus»aütvaleamus. Sed eftfru&ustemporalis, quo
inuicèm in hac vit a frui polTumus, ficut Paulusfruituseft
Philemone : & eft fhnftus xternus, quo inUicem fruemur
in cx lo , ficut fe fruuntur Angelipura mentium vnitate.
Proinde cum frui fit cum gaudio ac dele&atione Vti, ma-
nifeftum arbitror in prxfenti nequaquam nos omnibus
frui pofte» ledadmodumpaucis. Nam vt mihi videtur,
vti quidem poflumus quibufdam ad probationem, qui-
bufdamaderuditionem, quibufdam ad confolatibnem ,
quibufdam ad fuftentationem. Inimicis fiquidem ad probationem,
magiftris ad eruditionemdènioribus vtimur ad
confolationem,neceftaria miniftrantibus ad vitx fuftentationem
y folis autem his, qubs fuaui quodam affe&u
compledtimur, de quocumque horum genere fint, aft vl-
tx dulcedinem ac (piritus deledationem.His igitur etiam
in prçfenti bui poffumu s,id eft enm gaudio aç deleâatio-
ne vti. Quocirca charitas i n hac vita,quantum ad eleftio-
nem &motumquiina6tueft,exhiberi omnibus ab omnibusi
Compendii
cap.
H
Phil. 5. it
lom, 13.13.
D
Compendii
«A 37-
I .Con. 30.
Tim, r. j.
1‘Cor.x, 14
bus poteft j quantum veto adTru&um a paucis, vel certe
dnuliQ exhiberi omnibus poteft. Pauci enim funt, fita-
men aliqui funt, aquibus omne hominum genusnonfo-
lum rationali, fed etiam affe^uofa dileöione colatur.
Denique i p fi Deo^ a mulris, & e ledione & motu cha-
ritas exhibetur, quibus ipfius diledionis frudus non in
hac vita Conceditur, led poft hanc Vitam in eius beatifii-
ma vifione feruatur. Nam & hi quibus in contemplation
s himine, in compundionis dulcedine, quidam huius
diledionis frudus inchoatur; fi ad futura gaudia fpedes,
necipfi Deo frui dicendi funt; fed potius vti. Namillius
dulcedinisfuauiflimumguftum, non tam pro frudu diledionis,
quam fuftentatione infirmitatis plerftquelar-
giri, fatis luperius monftratum eft. Porro non modicum
vitx huius folatium eft habere, quem tibiaffedu quodam
intimo,acfacratiflimi amoris vnirepoflis amplexu; habere
in quo requiefcatfpiritus tuus; cui fe refundat animus
tuus; ad cuius grata colloquia, quafi ad conlolatoria
quxdam carmina, intèr triftiaquxqueconfugias; ad cu*.
iusamicitixgratiftimumfinum» inter tot fxculifcandala
fecurus accedas; cuius amantiftimp pedori, ac fi tibiipfi,
omnium cogitationum tuarum vifeera fine cundatione
committas; cuius fpiritalibus ofeulis, quafi medicinali-
bus quibufdam fomentis, languores tumultuantium cu-
rarumexiudes; qui tibi collacrymetur in anxiis j collxte-
tur inprofperis; tecum quxrat in dubiisj quemvinculis
charitatis in illud fecretarium tux mentis indueas, vt licet
abfens corpore, fpiritu tarnen prxfens fit; vbi folus cum
Iolo tanto dulc;us, quanto fecretius fabuleris: folus cum
folo conferas, acquiefcente mundi ftrepitu, in fomnq pacis,
in amplexq' charitatis, tin ofculo vnitatis, interfluente
Spiritus fandi dulcedine, folus cum (bio repaufcs; imo
ita te ei adi ungas & appliccs,& animum animo mifceas,v t
de pluribus vnum fiat.
Hisigitur in prxfenti frui poflumus, quos non folum
ex rajione, fed etiam cx affedu diligimus; inter quos his
maxime, qui nobis (piritalis amicitix gratiffimo foedere,
exteris familiariusardiufqueiunguntur. Cuius charita- (
tis (acratiflimum genus, ne cui improbandum videretuf,
ipfe Iefus nofterper omiiia nobis condefcendens, pero- I
mnianobispatiens&compatiens, in fux diledionis exh
ib ition transformans; vni, non omnibusiuauiflimi pe-
dorisfuireclinatorium, in fignum prxcipux diledionis
indulfit .* yt virgineum caput virginci pedoris floribus
fulciretur,acthalamicxleftisodorifera fecreta, fragran-
tiam fpiritalium vnguentorum virgineisafledibus.quan-1
tovicinius, tanto copiofiusinftillarent. Hinc eft quod
liceta piiffimo magiftro difeipuliomnes, fummx charitatis
dulcedine fouerentur, huictamen hoc cognomen fa-
miliarioris aftedus prxrogatiua coneefli t, vt diceretur di-
fcipulusille, quem atnabat. Ie(us. .
C a p . X L
Quomodo inuicem frui deb cm us.
9 V i igituramico fruidulce habec, videatvtfruatur
in Domino, non in Ixculo; non in carnis voluptate,
led etiam in (piritus iocunditatc. Sed quxris quid fit frui
in Domino? Dicitde Domino Apoftolus. jQui>fattuseft
nobis a Deo fapientia, & iufiitia, & fanttificatio. Cum igitur
Ppniinus (apiéntia fit, fandificatio, Sciuftitia; in Domino
frui, eft frui in fapientia, frui in fandificatione, fruiin
iuftitia. Sapientiavanitasfxcularisexcluditur; Sandifi-
cationefpurcitiacarnisabfciditur,Iuftitiaa(fentatio omnis
adulatioquecompefcitur. Tunc enim charitas eft ,fifit,
vt ait Apoftolus, decordepuro, & confcientiabona, &fidenon
fiiïa. Purum cor(ufcipitfapfenriam,pudjcitiaferenatcon
fcientiam,fidesnon fida exornat iuftitiam. Sunt qui fe
fruuntur in vanis & ludicris, in (xculi pompis&mundi
fpedaculis, in Audio vanitatis &gaudio falfitatis. Hi non
fe fruuntur in fapientia, ac proinde non in illo , qui Dei
virtuseft,&Deifapientia. Aliietfi non deteriores, certe
fordidiores, quibus pcene de homine nihil eft, quosob-
fcoena turpitudo transformauit in beftia; qui feinluxu- 1
riofisconuiuiis, &immundis fruunturdefideriis; quiafe
non in fandificatione,quxin caftitatis fuauitate confiftit,
fruuntur, vtique in Domino» qui fadus eft nobis à Deo
fandificatio,non fruuntur.
At hi qui feaftentatorie fruuntur, inuicem palpantes,
inuicem confentientes, qui dum alterutram cauent offen
fionem,mutuâmincurriihtpernitiem, quia non fein Ji-
bertate fruuntur iuftitix, in Domino non fruuntur. Ergo
fi mutuadeledat verborum collatio, fitfermo de moribus,
fitfermo de feriptutis; nunc de miferiis huius vitx
congemifcamus;nuncin fee futurorum bonorum con-
gaudeamus; nuncmutuifecretireuelatione recreemur;
nunc fimul ad illam beatam vifionem Iefu, ac bona cxle-
ftia fufpiremus. Si vero, quod nonnunquam vtile eft,ten-
(um animum ad inferiora quxdam adiocunda laxemus,
fint laxaraenta ipfa plena honeftatis, vacua leuitatis} & fi
careant nimio pondéré, non tarnen careant xdificatione.
Fruamur inuicem in fanäificatione,vt feiat vnufquifque vasfuum
pofidere, id eft proprium corpus,!» fandificatione & honore,
non inpafiione defiderii. Fruamur in iuftitia, vt in fpiritu li-
bettatis mutuo cohortem us.mutuo corripiamus,feien tes
quia tneliora funt amici vulnera, quam fraudulent a inimici
ofcula.
C a p. X L L
tyilogus totius operif, & Auctoris excufa-
tiofui.
HJÉ funt, amantiflime Pater,de Charitate meditatio-
nes mex; in quibus fi excellentia eius,fi frudus eius»
fi competens modus exhibitioniseius, quafi imago quxdam
iliius oftenditur; liber ipfe, vt feripfiftis, Charitatis
Speculum nominetur. Obfecro tarnen neSpeculumillud
efferatis in publicum, ne forte ineonon charitas luceat,
fed potius audoris imago fordefcat. Quod fi illud
in meam, vt vereor,confufionem emiferitis,per illud dulce
nomen Ielu obteftorledorem, nemeexprxfumptio-
ne ad hoc opus xftimet acceflifle, ad quod & paterna au-
doritas, & fraterna charitas,& propria me çoegit neceftl-
tas. NamSuperiorinonobedire pcrieulofum; cumab-
j lente chariftïmo meo, de huiulmodi in fpiritu fabulati
I dulce ac iocundum ; vagos & inutiles luxuriantisanimi
meiexcurfus,harummeditationum vinculis alligare ne-
ceffarium duxi. Si quis autem horum ledione autaffe-
d u , autcognitione profecerit, fudoribusmeishanevi-
cemrependat,vtproinnumerabilibuspeccatismeis,apud
iuftum Sc mifericordem iudicem intercédât.
E X P L IC I T L I B E R I I I .
DIVI AELREDI
A B B A T I S R IE V A L L ENSIS
OP VS DE SPIRIT VALI
A M I C I T I A.
Prologue»
VM adhuepuerefleminfeholis, &locio-
rum meorum me gratia plurimum deleda-
ret, inter mores Sc vitiaquibus xtas illa peri-
clitarifolet, totafe mea mens deditaffedui»
Sc deueuit amori ; ita vt mihi nihil dulcius»
nihil iocundius, nihil vtilius quam amari, Sc amare vide-
retur. Itaque inter diuerfos amores &amicitias fluduans,
rapicbaturanimushucatqueillucj&verxamicitixlegem
ignorans, eius fiepe fimilitudine fallebatur. Tandern aliquando
mihi venir in manus liber ille, quem de Amicitia
Tullius feripfit,qulftatim mihi & fentiarü grauirate vtilis,
& elo