2 Ó 2
*C,itatBcl-
larm lib.z.
dcChiifto
2j.fub fi.
Gennad,
,J Billii cftc,
I B
* ortho. citât
{ etiam Gen.
? fcdl.3.
acficut inhominibuscontingtt ,filios earn exfiliis habere arbitre- j dem fetetur,quiaenim ex Patre, atque poft Filium eft,ali-
trtur. teriraeflènoripoflèt,nifiexprimopermediUrnproéede-
Icemaliomloco,quiin{cribitur:Ni/?9tt/^Mw5/><rif«;» ret. Sin autem ex Patre per Filium procedit: liquet profe-r
ex Deo ejfe duttine Verbum quidem: Quondm,mqnix.,paflo fepa- I d o , eum perfonali ferie, tertium àPatré elle. Id autem eft
rentur infeparabilia, verbumfcilicet èx Deo, &fpiritus ex Deo per è|fèpqftFilmm,vtDp<3:orinquit.
;Filium? Hoe ipfüm Nyflènus idem lucidius expreflit in i.quçft.
Gregorius præterea Theologiis ^ginitatis laudes ver- aduerfas Èunomium libro: Spiritus, inqy ièhs , Patri',ex èo,
luheroicpfcribénstitacanit. •’•’ T A ' * \ quod increatus eft Aurigitur.atqite ab eo rurjus , quia Pater, vttl-
Spiritüs aterno nianàtdeluminelumen ! le, non efi, dijparatur : coniunfliorie vero,qtta illi cutti Filio ratio-
Perfobolem,vnufque tribusfplendor deitatis. ' ‘ tu in créât i efi : atque ex ëo, quodfübflantU caufam vnam ex Deo
S.etiam Maximus,cumexporiéret, quid fibi velitapud omnium habet :ea, rurfumproprietate diflinguttur, quod neque
Prop he tam Zach^iam, candelabrum aurem:& quæfu- vnice ex Patre fubfiflit : & , quod per ipfum Filiumprodijt. Rurfus
per illo erat, làmpas aclucernæ, ait: * Spiritus fanflusficmi etiam, cum per vnigenïtum creatura fubfifiat, ne commune ali1
naturaliter per ejfentiam Dei, & Patris efi, ita etiamFilij ,fecun- quid ad banc Spiritus fan flushabereputetur : quia, & ipfeperfi-,
dumeJfentidm3velutiexPatreeJfentialiterperFïliumgenitumin~ humprodqtnllafiabili,atqueincommutabilïratïoneSpiritusfan-
effabiliterprodiens. ' j flus àcreaturadifcernitur.Sii^itui,idfolum, qnoàvnicéfi-
Ioanriesitem Damafcenus^inXI ILipfîusTheolçjgiç 1 liusexingenito lumine eft,propriaillius çognirioeft,qua
capitulpjôuius iniriurh eft: Deus incomprehenßbilisefi : ita de à Patre,{pirituq-, diftinguitunid autem èft ex Patre fine vl4
Eoîffi4},
patre aiv.Ipfe quidem efi mens verbi ,abyjfus, Verbigenitor,acper
Verbum ßilendificifpiritus produ flor.Idem, in eodem: Spiritus
fanflipaterna Pis ihfinuatiiiaarcaiA Deitatis, ex patre efi perfi-
liumprodiens. Iraigitur plurihiorum teftimonijs docemur,
Spiritum fendum ex Patre 3per filium procedej-e: hoc eft
expatre non fine medio.- - <
Quoniam ergo fecunduni proceflus variamrationem,
perfonärum quoque varietas defigriatunquippeFilijpro-
ceffos immediateFilium tradit ex Patre fubfiftere , atque
immediate natiuitatisratione ex ipfohab ere ’fii b ftantiam:
'Spiritus autem proceflus per Filium ipfum efle coramen-
dat: ex Patre enim per Filiüm procedere fupramonftra-'
tumeft: Proceflus autem vocabülum fendiSpiritus per-
fonse proprium eft: ficut etiaih Natiuitas prppriumFilij: ’
Gighi enim, äcprocedere, amborum peritmas infinuat:.
cohftat Spiritum fendum px Patre per Filiurrt habere
fiibftantiam. Etilludfimul cohftat, quocT& immediate,
&mediate, & continehter, & pereum, qi^condnerjter
eft, ex Patre efle, differentes diiiinarum perfonarum proceflus
infinuat, natoque, ac per Filium prOcedere, fiiblo
medioeflc;Spiritusautem fàndus à Filio,eâ proptieça-
te difeernitur, qUod per Fflium ipfum fit, atque procedit:
confiât profedo Spiritum fimdum ex Patre fine irtedfio
nô efle.Id quippe eft efle vnice ex Patre, qiiod Filij perfo-
næprdptium eft.In eo enimjquodneq-, vniceex Patre,fed
per Filiü fit, propriam Spirkus agnirione, D odor efle ait.
' Verum,quia vtrumque^c Spiritus fcilicer, & creatura,
efle per Filium di citur,quomc)dointelligendüm fit , adie-
d o differ^ntiprocefluummpdo definiuit.Sàndumenim
Spiritum fine tempore ftabilen^,atque incomnïutabilem:
quia per Filiumiiaturaliter, & effen tialiter, & iuxta infi-
gnem Athanafium,ex-Deo procedendo, confubftahtialis
eft Patri, ac FiHo, creaturæqj pariter çonditor aim Patre,
acFiliO jVtpoteynuscreator : Creatura vero temporalis,
commutabilis,atque variai»ilis eft:per Filium enimfidio-
nis,conditionifque ratiorrçproduda eft,longifl?me à fub-
flantia Patris, & Filij, & S an d i Spiritus remota. Vtenim3
inquit Damafcenus: Creatitrapojhnodum non ex créât or isfub-
Jidhtia efi fa ft a : nullus iraque mente, aé ratione prædiras,
commune àliquid ad banc habere arbitrabitur Spiritum
ftantialîa Filij, arc Spiritus Cum^mt, perfonarumipfàrum,- fendum : exeo, quoddicitur,ipfumâtq; creaturampro^
Filijfeilièet,aeSpiritüsoröpri^tatesfunti qüibusadinuï- dijflèperFilium:nifiquantum creata,àdcrëatorem, & fà-
cêm, atque ad Patrem difeeÀ'untur. QiioÜrca genitus a- :'da àd fadorem communia funt. Stahili enim, inquit,^«e
lius, alius prqcedens appellâtur : fîbüt etiam quifqueex-
fubftantialitermino fuieflè nommàtur, atque hocipfbd
feliquisdiftingiiitur. Quippe , vnice ex Pâtreprogredi,
propriàm Filij agnitiônem eflè,BafiI.adftmit: atque hoc a
Patrédifeerni & à Spiritu: cumfçilicetper hane'proprie-
tatemfuam, nullam ad Patrem, atque ad Sandüm Spirit
tUm coramunionemhabeat : Et quæ in hanc fententiam
prædida funt^piritus autem a Patre quidem,velutià cau-
fa çatifale diftingu^tunjf filio autem:pet caufâm, quam ha-
bet à Pâtre, per ipfiim prqcedens l.hac &ilicet proceflus
differentia tquod ille,immediàte,atqi continenter expri-.
mq:hic âutem ex primo quidem,fed per ilium ipfiim con-
tinéntermafianteni pröcedit. -
, Prçtetéà Mag.Bafilius,irrea,qUam prçdiximus adGré-
gqrium fratrem epiftola t manifeftiuS de ipfo ita loquitur;
SpiritiU,ininûtiiO:e hoc habet indicium, &fignumproprietatis
fiu,quodpoftfilium, à? cumfilio nafeitur,atque ex Pâtre ftibfifiit.
Quem îgitur plurimis in lods Si Patres tertium tradüt,
ideftjà Pâtre terdum,àFïlîofecundum,iuxtaperfonalém
ortfihémrcum hicift^poft filium i Sc qttem ex primo Nyfe
fenus Greg&fius manare dixit ;ifteàpertius ear P<irre i ’ait.,
Quqniamvero ea particula, qu^ dicimus| P e r : nhllùm
ilhc temporis interuallumi'ntrodücitrquippe temporales
môrklæ, nullum in æterha vitalocmn habent : quodque
iricommutabiliratione Spiritusd creatura difcernitur.Ntmoaa-
temarbityandum eft, id , quöd dicitur, prodijfle, yèlma-
naflê ,. astetnam ante omnia fecula fubftantiam Sandi
Spiritusnon fignificare. Priraumenimcum döeereinfti-
tüeret, quo pado DeusTrinitas in fe ipfapetfbhallter an-
tefeculadiftingueretur:non quomodöfehaberetadcrea-
turam,hoc dixit. Atqj vtinam fic,vthic,qjiod dicitur pro-
dijflèin éreatura,fiibfifterftiam ex Deo j crèaturaqj éflen-
tiam apertë fignijScat: ita & in Spiritu fhndb ,cum dicitur:,.
eiüs ante c^inia fecula proceflüm commendat: atque eq
magis, quo etiam jeterne per filium & ëflêi & prodire ,ac
procedere a Theologis aflèritur. Deinde magiftrositém
audire fas eft, vt hoe, quod dicitur,prodiflè,aeternospro-
céflusFilijjSffhitufque commendat, quodfiU fequentibils
probabitur. •.
Gregor.Theologusin fermone de Spkitu fando ficait:
Emanationis,babitufquead inuicem dijferentia,appellationis quoque
illorum differentiamfecit.Hicemanztionemidem, intel-
ligi voluit,quod procefliitn »Pró ceflionés aiitem differen-
tesfunt naiiuit&Sj atque pröcefliis. R ed é ergodidum eft:
Diffetentésprocefliones perfonacum id effecifle rvt aliud
genitum,aliud pro cedens & fit ,^ dicatur^
LiqUe*tigiturex hi^qu^dida furit,idem eflè,cumdici-.
mu^: Filiumeflè& vnigehitum , & fine vllomedio ex Pa-,
racioneprius dicicur, indepériitusetimihatum i tré,genitümq; eflè,feuperfbnam,experfbnàgighi:idem-
éft:idcirco,quodper.filiüm dicitur,ob id did potetl, quia j que éflè,cùm dicim us:fpiritum eflè, & procedere : atq; ex
fimul, &■ çura FiÙo eftî tamén ob perfonariim diferetïô- primbper mecSum eflè: &,ex Pâtre per Filiilm procedere:
nem exproceflüipfb apparenrium,quem fads,^«'partiçtt-1 neque fine mëdio,nèqueviiiCeefle,heque continenter ex
la.commendat:dum nyquefimul tqflit::&perfbiiarum or- I primo. Haec enim contra ëundem dida conuertuntur.
dinem dim proceflli Sa’iid i Spiritus infinuat, alf as indi- ! Quæ enim petfbna in-S. Trinitate Filius eft, haec fine rae-
qari di^Scife valentefn, a Theoiogia commodiffimë ëa dio,&continentërexprimoeft.Et,quçgenita,hîecvnigo
parti cula aflùm p ta e ft.
Rurfüm,qüæprocedit,haec fpiritus eft:& quaéme-
Itäque quod Nÿflènus ipfum aitëx primo ëflè peteüni,
qui continennrirmànaret ëx primo:hoc & Magn.Bafil.itinitaëft.
diate,hæCnô continenter: quæautenoncontinenter:hçc
non genita, fed procedens eft. Porró, quae per filium pro-;
•gmjjjljs
Cv
* habitndo.
inuicem,perfonaru ördiilem ëflë aflèrühf, pëecaht. Aiiiht
énimiquóniantprimApérfwa, Paifr/ühceti & Pater, &produ-
ftor dicitur : & FiliUs quidem ad Patrein fecundum ea, qiu adali-
\quiddicuntur,conuenichter redditur-.F ilium enim dicentes,&Pn-
tremvnaintelliginius. Spiritus autem,étfidPatre ejfe dicitiir,ad
prodüftorem tamenprópriè, ad Pdtrem autem impropnerefertUr\
cum Pater etiàm produit orfit j # inteiligatur. Fjtenim idem,
Pater, &produftór.
His autem itâ pOfiris , itàînferunt : ïtàquequandoquidctn
Jpiritum ex paire: dkimustquoniam patrem dicentei;&filium fnd
jrtteUigimusitdcirçq dicitur fpititusper medium Filium , atqiïeper
filium ex pâtre procedere. Cum autem ritrfusprimumproduMo-
rem dicimus, eademrditone, quoniam produüotem dicentés, vna
etïam id, qutid produtit, cogitamus :Ji quando FiliUs ex ptoduftoré
dicatur ytunc Filius peT médium Jpïrïtum,feu produftum ex pro-
du flore ejfepropriédicetur, quippe produfli nomen propter produ-
florem intelligiiurprimum : atque confequenier Filium exprodu-
flore perproduflum nàfci. Nihilenim prohibit ,ihqulanc, etiam
bot did : fine medio fcilitèt Spiritum ex Pâtre -, quàfiex produ flore
piocedere-.Filiumvero ex produ flore, qui & pater èfi, per Jpiritum
naftii
Sed liqiiët profëdo,eo$, qui fpiritiiS për filiiini procef-
fiônem itâ pèriiertunt,T rinitaris ordihem^ôllere,cohfu-
fibnemque prpj3rietatum perfOnalium, fublatisitem per-
fonis jintroducere. Liquet fimuleos SS» Patribus, Bcclè-
ffæ mag^ftris, repugnare', dum fine mëdiô fpirituméxpa-
tie eflè vôluhç: ipiritumquè filio præpoUunt : iiihilquë
prohibere diëürit, ètiam filium ex proaqplorèper produ-
dum nafci : ex quo filium fecuhdumordinem tèrtium a
patrë confitentuh: putâhtes fe propter prönuntiarionëni
nominum,eômmque intelligèntiæ fubtilitatem,yCvo-,
liierint i diuinum ètiam, & æterhum, atque immobilem
mutare ördinéinpöflè,quod,nëqueih cfeaturis.fieri,pofi
fîbile eft.Neqüèènim in his,ficaufele caUfæprçtulerimüs
in ordUe : ac, de Calore^diflerentes-i ighisprimo mehtiô-
nem fecerirsfiisriam etiam CôhcmüOçalcjf ignis càufàçrit,
âùtfolisradiusjneqUë didionis noftraé gratia,reS etiàm
fiiüniôrdinëmimmütant. Séd ita iftinimium ihepti,
cedit ex pâtre , çâ non Filïus çft. Hæc namque Nariuitatis
dèfimtio eft, ex primo immédiate prodire. Proçcifionis
âutèmj'exprimo per inëdium.
, Et quoniam diiiinarumperfonarum fiibfiftenriæ æter-
nat, àtquëimmatabiles font: femperenim erat Trinitas
Deus, Pater , & Filius, &Spiritusfandus dèfinitiones et-r
iâm petfonalium * fubftantiarum -, ipfe * fubftantialës ea-
tiim proprietatçs prorfiisæternaé, atqu.è’ iricommutabiles*
funt.Ét illud idem conftat:quia,fi tollanturpr oceffiôncsj
proprietates etiam, aeperfonæ fimul eflè définent.Narii;
fi nafeendi quidem, aut geniti ex primo eflèabfque me--
diojrariö>acdefinirioeft:procedendfyerö,feu procedeq-
ris,per filium eflè:omnino autem yerum eft, fiiblatis defi^
nitiohibus rerum quibusillæfubfiftunt, 8c illas fimul au-
fèfri; Nam qui rationale ho mini tulerit, eflè fimul liomi-
nemabftuliti / .
Et hincliquido confiât ,fiiblarisgeriiti,ac proçedentis
rationibus, huiufmôdiâblatipne, natiüitateni acprocef-
fionemfolli jfimùlque etiam,Trinitatem,Deum eflè» Ex
quibus hoc etiam confiçitur, vt qui ex Pâtre fôlo proce-
derè Spiritum fendum aflèiierat. neceflario illum, ex Pa-
; tre eflè fine medto confiteatur. Porio huiufitiodi COnfëfe
fione ptôpçietâtem fùbflantiæ illius, ac pèrfonam ilium
eflèinS: Trinitateyna tollet. A tque hinenèque tertium a
Patrë fecundumfenæ fideiràlionem, aetraditionem SS.
, Patrümcohfitebitur.Itanihilpróhibebitetiam Filium ef-
. fe cônfi teri Spirituni fendum,-fine medio ex Pâtre pro ce-
den terni Filij quippe appellatio fecurtdum lîheologos'jei
proprie congruit, qui fine medio ex pâtre éft. Ex quôfè-
:qtiitur| vt quod illinc fiflte medio eft 3 Filius fit. PrOpriera-
tem enfin filij eamèflè deprehendimus, ex pâtre eflèfine
medio, quod eum etiamgehitumfecit : fiçque perfoha-
liumpropriëtatum cônfufio erit : & aut duo filij ex patre
eruntambofine-medio: atque ideo neutér primogenitus :
1 aùt duoSpiritusfeodi. Orne enim vrgeft neceffitas,& di-
ftributio, fi fint ambo exrpâtre fine medio : aliam perfo-;
nam effe filium, àliam Spiritum fendum : ac non potius
yelduosfiliös efle inS .Trinitate,yel:duös fpiritus.
Prætereâ, neque ^habitus vllus Filij,kc Spiritus ad in- garruli ratiociriatoreS fentiant.
üicemeflèdiceretur,neq; haberemus qua proprietate,feu . AtvéroSS.Patres ordiriis iftam nduitatem, ipfius fiibconfeflione,
Filium a Spiritu diftingueremus» Ex quibus ftantiæpriuationêm, actotiusTidei negationem eflè aiüt;
fequereturneçëfferio, vt ne Trinitatem quiefem confite-
remûrëflè Deu : fed tria fimpliciter, acfolutefebrftim fîn-
gula. Quippe fublato otdineV primiim3 àcfecundum ,8c
Eunomiumq;Cauferitur,qüodordinemin Deo nonfiifei-
piàtieumque, qui immutat fubftantiam,peiordinàtioiti
refragan definiunt : ipfum D.bminum tradidiflè ordinem
tertiümn6diceremus:fed,ynümquodq-,primum,eflètq; Jirifelutaris baptifmitraditioneaflèrentes,fecündüquem:
cqhuèhiëhtihs,ac magis proprium,Düalitatem, Deufh di- i alia ëxperfonis prima: alia, fecundat alia, teftia perfbnali
cere Patrëm fcihcet,ac Fiiiumivel Patrem &Spirifutn:eo-1 ordine eft : nihilque diflèrrëaiunt, ytrum quis Spiritüm
que Pater caüfeilloru fine medio, eademq; ratione efler, fandum ad créaturaitl deducat , an ilium filio, vel patri
ordinemquéfolum caufae,aé caufelia fimpliciter haberet. praferat,nbn fblum temporis ratidne,fed ordinis. Quo*
Effet pi^terea indifFerensnumerare Patrem,& FiliUm, circa rite * ritegiftet eosmgiehdos a ït: qui S^btdinem,
& Spiritum,fiue Patrem,&S piritum,& Filiui^imo,ficut I quem tradidit oobis Dominus,im mütant: vtqui manife-
SpiritusFilij dicirur Spiritus^ imagoinaturafifi3ue,& vi-
uayirtuSj&operätiöv&qüxin fequentibus djeentur: ita
etiam FiliüSjSpiritus Filius «quabiliter, atq; indifferenter
fecundutrihsc omniad fecris literis, fendife[; Parribusdi-
ceretur.Näm fi fimiliter fe ad inuicem haberent,sque fci-
licet ex Patre fine mediq fubfiftentes,fibiq; inuicem con-
fubftantiales: & nomina pröfedö fimili rarione ex altero
ad alterum cpnuerterenriQuas enirti confubftätialiafunt,
äcfibiebäequaliaoönüertunturadinuieem.Atjhocmini-
mc hadenus inuentum, imo omninö ihterdidiim eft.
Nam q; Gregorius NyflenuV^ fiiper oratiohe Dbrninica^
fic ait: Filius autem fanfli Spiritui nequeeft, tieque dicitur, neq;
Conuertitur habituälis h«c,y t ita:dicam,confequerttia.
, Prjeterea,-abfiirdum eftj exfolo p aÄ putare efle Spiri-
tum fendjttm>äc eundem per filium piptedereHjec enim
apertiffime fibiijiuicemcontratia fuhr ,a c fe inuicem de-
ftruunt.Namqaoddiciturper Filium,niediante Filio, ef-
fe dicitur.-quod autem ex folo,fine medio Spiritufti ex Pa*
tre procedere fignificat.Sedifta,pbftea videbimus: *
, v Illi|dmodo ex h is, qua: fiiprä diximus, oftenfum eft:
qüod hi,qui propter pronuritiationem nominum, fuaeq;
ftè veritatireludantur :8c filium praflerant patri, vel filio
praeponunt Spirimm feridutm .
Qmmquam iuxta fiipertoremratibcihationerri, quo*
niam pèt filitim omnia fadafcriptura fend x indudiaii-.
dorkatècredimusj f Filium vero cum dicimus i Patrem
qüodueVna intelligimus, nihil pfohibebit dicèfëia nliö
pér patrem creaturas manauiflè.-vt heceflariö iam,& patef
filij, & fjjiritiismëflihS fit. Et quoniam a filio,Paracletüs
mitti perhibetur: Filijautemmehti ónefh facieilteS,men-;
te firuul & patrem comprehendimus: eadem ratiorie , 8c
per patrem mitti fpiritus diéetUï.Atq-, idem ferme erit , aó
n quiSarchitedi cuiuslijbet filiuin ,ex architedo per do-
mumdicefetnaturtuqjaiaarchitedusaddbmomrefertun
Nam firaul atqjtfirchitedüm cogitaueris, & domus fiinul.
bócürrit. 0 ' ,
ld autem ïllbrüm abfutditatëm ihpriihis ar^uit, quod
Theologi fecundum ea,quae fupraexpofüiinus, aliquan-r
do èx Deo perverbum,aliquanaö per filium eX Deb fpiri-
tum eflè aiunt.Nahi fi huiufmodiratiöcinatiónèmVèram
efle arbitrarentut, ctiih dixiflèhr, pef verbum, hünquam
ex Deo dicerent:fed perverbum,ex men te. Verbum quipméntixpræfumptionem,
id qiiod didum eft, per filiurh pe,iuxta ratiohèm homihis,riÖ ad Deiim > fed ad mèfitëm
prbCedere Spiritum fendum ,rioh proprie, àc fubftanria-j refer tut. Per filium ahtein, cum 'dicëreftfc,hûquàmadieci{-
liter didum exponuntjfolifque verbis diuinarum ad fe fent: ex Dep për filium, fed pér creatutam. Huiusqufppë
____ .. ...... , V ~ ' Deus,
H :