erat triburam. Nam, vt aie Apoftolus j Gui tributuni tri-
batum, ôc cui ve&igal, ve&igal. Chriftusitaquefignauit
perhocpoife cognofci cui debeatur m bîitum, quia illi
debebaturquipço repuMicamilitabat,&quiratione im-
perij poteratfabricaremonctam. Eftigitur pecunia communitatis
& fingulariumperfoharum. Ecicadicit Arifto-
tcles 7. Politics : Ôc Tullius circa finem veteris Rheto-
C a p. v T V I I .
A i cuius expenfas fabricanda fit moneta.
O Icutipfe moneta eft communitatis; Ita debet fabrica-
ri expenfis communitatis, hoc autem conuenientilE-
me fi huiufmodi cxpenfsacçipiantur fîipra totam mone-
tam, per hune modum quod màteriamonetabilis, ficut
aurum, quando tradituradmonetandùm, velvenditur
prb moneta, deturpro minoripecuniaquampoflîtexea
lub certo precio taxato haberi,verbi gratia, fi ex marcaar-
genti fieri poflint, lxij. folidi, & pro labore & neceflariis
adraonetandumeam requirantür duo folidi, eruntpro
monetatione Ixiiij. H sc autem portio taxata debeteflè
tanta quod fùfficiat; abundantur omni tempore pro fà-
bricatione monets. Et fi monéta poflit fieri pro.minori
precio fatis congruum eft quodrefîduum eft diftributori
vel ordinatori, fcilicet principi vel magiftro monetarum,
& ficfîcutqusdampenfio : fed tamen huiufinodi portio
debet cflèmodcrata& fufficienterfetispârua, fîmonets
fiufficerent debïto modo,vtdicetufpoftea:&fitâli$por-
tio vel penfio effet exceflîua hoc foret in damnum & prç-
iudicium torius Communitatisficutpoteft vnicuique faciliter
apparere.
C A P V T V I I I .
De mutationibus monetarum in general,
ANte omnia feiendum eft quod nünquam fine eui-
denti neceflitate mütands funtpriores leges,ftatuta,
cOnfuetudines, feu ordinationes quxcunque tangentes
communitatern. .Imo fecundum Ariftotelem in a. Politics.
Lex an tiqua pofitiua non eft abneganda pro melio-
renoua, nifi fit multumnotabilis differentia in bonitate
earum:quoniam mutationes huiufmodi dirriimiunt ipfe-
rum legum auéfcoritatem & reuerentiam, & multo magis
fi frequenter fiant.Ex hocenim oritur fcandalum & murmur
in populo &periculuminobedientis.Maxime fi taies
mutationes eflent in peius. Nam tune forent intole-
rabiles& iniufts. Nunc autem ita eft quod curfus ipfe-
rum monetarum in regno débet eflè quafi qusdam lex &
qusdam ordinatio firma,cuiusfignumeft,quod qusdam
penfiones ÔC quidam rediras annualestaxari funt adpremium
pecunis, fcilicetad certum numerum librarum vel -
folidorum. Ex quo patet quod nunquam debet fieri mu-
tafio monetarum nifi forte emineret neceflîtas, aut forte
euidens vtilitas pro tota communitate. Vnde Ariftoteles,
' 5. Echicorum, loquens de nummifmatej veruntamen, in-
quit, vult mariere magis j mutatio autem monets ( provt
in geherali ppflum perpendere ) poteft imaginari fieri
multipliciter. Vno modoinformafeufiguraprscifè; Alio
modo proporrione. A lio modo in quantitate vel pondéré
: & alio modo in fiibftantia materis: in quolibet enim
iftprum quinque modorum figillatim aut pluribus fimul:
poteft mutari moneta. Bonumeftigituriftôsmodosdife j
currendo de clarare &per rationem inqüirere fi aliqub eo- 1
rum poreftiufte mutari moneta : Ôc quando & per quara
ôc qualiter& propter quid.
C a p v T I X . I
De mutatione moneta in figura,
p lg u r a impreffa feu character monets poteft dupliciter
1 innouari. Vno modo, non prohibéndo curfum mouetç
prions,'vt fi princeps in moneta, qiiç fit fuo tempore,
inferiberetnomen fuum, permittendo fuper curfum prs-
cedentis: & hscnoneft proprie mutatio,nec eft magna
visfihoc fiat, dum tamen non implicetur cum hoc alia
mutatio. Alio modo poteft innoüari figurafeciendo no-
uammonetam cum p rohibition curfus antiqus ÔC eft
propris mutatio: & poteft fieri iufte propter alteram dua-
rum caufàrum : vna eft fi aliquis princeps extraneus vel a-
liqui felfarij malitiofe effigierint vel contrafècerintmo-
dulos feu aureos monetarum,& inueniatur in regno moneta
fophiftica, fàlfe & fimilis b ons in colore & figura:
tune qui non poflèt aliter remedium apponere,expediret
mutare modulos& figuram impreflîonis monets. Alia
caufà poller effe, fi forfànantiqua moneta effet vetuftate
nimia mipeiorata, vel in pondéré diminuta : tune curfus
deberet prohiberi, & in nôua meliore, effet facienda im-
preffio differens vt vulgus feiret per hoc diftinguere inter
ifiam& illam. Sed non videtur mihi quod princeps
poflèt inhibere curfum prioris monets fine altera iftarum
caufàrum: alias enim talis mutatio effet prster neceflària,
feandalofà,& Çommimitaridamnofà: necapparetquod
Princeps ad talcm mutarionem poflèt moueri nifi altero
iftorum modorumj videlicet, aut quia vult vtin quolibet
nummifmate inferibatur nomen luum & non aliud: &
hoc effet facere irreuerentiafd prçdecefloribus fuis,& am-
bitio vana; aut quiavultplusfabricaredemonèta,vtex
hochabeatplusdelucroiuxta illud quod ra<5tum eft fu-
pra:& hçc eft praua cupiditas,inprçiudicium & damnum
torius Gommunitatis.
C a p v t X.
De mutatione proportion» monetarum.
p Roportio eft rei ad rem Cômparatio,vel habitudo: fic-
ut in propofito j monets aures ad monetam argen-
team debet effe certa habitudo in valore & precio. Nam
fecundum hoc quod aurum eft de nàturafua preciofius
&rarius argento,&âdinueniendum vel habendum d ifficiles
.- ipfum aurum sqttalis ponderis, debet prsualere,
ficutforfeneffetproportio, xx. ad vnum, &ficvnalibra
auri valeret. xx. libras argenti,& vna marcha.xx. marchas:
& vna vncia. xx. vncias,& fie femper conformiter: &pofe
fibile eft quod fit vna alia pfoportio, ficut forte, xxv. ad
tria : & qusuis alia : verumtamen ifta prop ortio debet fe-
qui naturalem habitudinemauriadargentum inprecio-
fitate, & fecundum hoc inftituenda eft huiufmodi pro-
portio quam non licet voluntarie tranfmutare,nec poteft
hire vanari nifi propter caufam realem & variarionem ex
parte ipfius materis: qu s caufà raro contingit,vt,fî forfan
notabiliter minus inueniretur de auro quam ante,tune o-
porteret quocfèflèt carius in proporrione ad argentum &
quod mutaretur in precio & valore. Si parum aut nihil fit
mutatum in re: tune hoc nullo modo poflèt licere principi.
Nam fi huiufmodi proportionem ad libitum immuta-
ret: tpfe, per hoc poflèt attraherefibi indebitepecunias,
fubditorum, vtfi taxaret aurunlad paruum precium & illud
emerer pro argento & inde augmentato precio rur-
fnm yendèret aurum fuumvel monetam auream.vel conformiter
de argento i illud eflèt fimiliter ficut fi poneret
precium in toto frumento regni fui & emeret & poftea
venderetpro maiori precio. Quifquê certe poteft clare
videre,quod ifta effet iniufta exaélio & vera tyrannis,im-
mo videretur violentior & peior quam ilia fueritquam
fecit Pharao in Ægypto : de qua Caflîodorus ait, Iofeph,
legimuscontrafamemfuneftam, emendr quidemtritici
dediflè licentiam:fcilicet,tale pofuiflè precium vt fuç fub-
ie&ionis aufdus populus fe venderet, potius alimonia
mercaturus : quale fuit rogo tunemiferumviuere, quibus
accrba fùbuenrio libertatem fuam videbatur adimere, v-
bi non minus ingemitliberalitas quampotuit feire capti-
uusî Credo virum famftum hac neceflitate cöftridtum, vt
& auaro Principi fàtisfàcerer,& periclitâti populo fubue-
nire t.;hsc,ille. Iftud autem monopolium monetarum ad-
huc effet verius tyrannicum, eo quod foret magis.inuo-
___________ lùnta- 1
luntarium & Communitati non neceffitati fed prscife
damnofum. Siquis autem dicit, quod noneftfimilede
frumento quodaliqùifpedfcantfpecialiter ad Principem,
in quibus poteft ftatuere precium prout placet : ficut di-
cunt aliqui de fale,& fortiori ratione dé moneta.Iftud autem
monopolium feu gabella felis aut cuiufeunq; rei ne*
ceflàris, C ommunitati: iniufta eft. Et fi qui Principes fta-
tuerent leges hoc eis concedentes, ipfi funt de quibus do-
minus per Ifeiamprophetam dicit : v s qui condunt leges
in quibus & feribunt & iniufticias feripferunt, & c. Rur-
fum ex primo & ö'. eapitulis fatis patet quod pecunia eft i-
pfius Communitatis.-Idcoque & ne princeps poflît mali-
ciöfe fingere caufem mutationis propórtionis moneta- ;
rum in prsfenti capitulo aflîgnatam, ipfi foli Communitati
fpe&atdifccrnere : fi & quando, Ôcqualiter, & vfque-
quo immutanda eft huiufmodi proportio : nec princeps
hoc debet fibiquomodolibet vfurpare.
C a p v ï XI*
De mutatione appellation» monetarum.
Slcut fuit d iâum capitulo 4. qusdam funt appellation
s feu neceflària accidentriia monetarum denomi-
hatiua ab aélione vel à loco : & ifta, quafi nihil vel modi-
cü faciunt adpropofititm.Sedalia funt magis éflènrialiaSc
appropriata nümifmati:ficut denarius, folidus , libra & fi-
milia,qus dénotât precium, fiueponduS, & qu s fuerunt
alia cófideratione ôc magno myfterio ab antiquis impofi-
ta^Vnde Cafliodorusîànimaduertédum eftûnquit,quanta
ratione ipfie pecunis à veteribus colledæfunt:fex mil-
lia denafiotiim: fohdüm eflè volebant, fcilicet vt radian-
tis metalli formata rotüditas scatem mundï quafi fol aureus
côuenienter includerècürw Senarium vero quem nön
immerito perfe&um antiquitas do ifta diffinit qui menfu-
rç primusgradus eft,appellàtione fignifieaumquem duo-
decies fimilicudine menfium computata j in librspleni-
tudinem ab anni citculo collegerunt. O inuenta prüden-
tiumï O prouifa maior exquifita res eft , qu s & vfui huma-
no neceflària diftingueret & tot ârcahà naturs figuraliter
cohtinèret: merito igitur dicirur libra qustantarerû con-
fiderationetrutinata : h s c , ille» Si autem alidmodo vta-
thur pro nunCiftis, nominibus& nummisi nunquam tarnen
immutanda funt fruftra. Sunt igitur gratiâexempli
tres modi nummifmatis.Primurnvaleat vnum denarium:
fecundum,vnum folidum:& tertium.vnam libramJSi igi-
cur appeliatio vnius immutetur & non altériusdam varia-
bitur proportio. Sicut qui vocaret vel fàceret valere pri-
mum nümifma duos denariosaliis non mutatis, propor-
tio eflèt variatà : quod non licet fieri vt patet ex capitulo
prscedenti nifi forte rariflime : & hoc ad prsfeÂs non euro
. Oportet igitur fi proportioremaneât immutata, & v-
num nummifma mutare appellâtionem quod aliud etiam
proportionabiliterimmutetur:Vt, fi ptimum vocetur
duodenarius, fecundum vocetur.ï.folidi:& tertium,dus
librs. Si autem non fieret alia mutatio , oporteretmerci-
! monia ad maius precium comparare ptoportionabîliter
feuappellare. Sed talis mutatio hott fieret fruftra & non
eft facienda quia fcandalofecflèt,& appeliatio fàlfa.lllud
enim appellaretur librâ quod in veritate non eflèt libra:
quod eft incdnueniensvt nun cdhftum eft : veruntamen
nullum aliud intonueniens fequeretur vbi non effent
penfiones vel aliqui reditus pecunis aflîgnâti, vbi verô
effent, ftatim patet quod cum inconuenientibusprsdi-
(ftis huiufmodi rediras ex tali mutatione proportionaliter
minuerentur ,-'aut crefcerent irrationabilitet & iniufte, ac
etiam in prsiudicium multorum r nam vbi penfiones vel
rediras aliquorum effent minus parui deberent per alium
modumfpecialemaugeri & non ifto modo prsiudidali
& damnofo : h sc igitur appellation^ mutatio prscifenurtquameftfàcienda,&
maxime:Prin-
çeps in nullo cafii debet hoc
C Ai» v T X I I .
SI pondus nûmifmatis mutaretur, & cum hocvafiâre-
tur propqrtionabiliter precium & appeliatio cum figura
: hoc eflèt facere aliud genus monets, fi eut qui facc-
ret de vnô denario duos,velaliquidtalçfineperditione
veldücro:&iftüdpoflet licite aliquotiens fieri propter aliquant
tranfmutationem realem in materia monetabili,
qu s non poteft nifi rariflime contingere, ficut in quadam
alia mutatione di«ftum eft. Nunc autem voJo dicere de
prscife mutatione ponderis feu quantitatis monets qus
fieret appellatione ÔC precio n on mutaris.Et videtur mihi
quod talis mutatio eft fimpliciterillicitapotiffime Principi
qui nullo modo poteft hoc facere nifi turpiter & in -
iufte. Primo namque fuperferiptio in nummifmate per
Principem ponitur ad defignandam certitudinem ponderis
ÔC materis qualitatem,ficut ftlic oftenfum fupra.Igi-
turfi non correfponderetveritasinpondere,patet ftatim,
quod effet fàlfitas'viljflïma, & deceptio fraudulenta: fiepe
enimmenfurs bladi, & vini: ÔC alis fignats funtpivblico
figno regis,& fi quis iniftis fraudem committeret,rebuta-
tur falferius. Omnino autem confimiliter fuperferiptio
nummifmatis fignificat menfuram ponderis & materis
veritatemi Quam igitur fit iniquuni , quam dcteftabile,'
prscipue in Principe fub eodem figno pondus minuere
quis fufficeret explicated de hoc enim ad iftud propofitum
Caflîodorus libro/Variarum , inquit : quid enim tara ne-
pharium quam vt prsferiptionibus liceat etiam ipfecér-
tiflîmequalitate peccare vtque proprium datum, hoc per
fraudes nofeatur effe corruptum. Adhuc autem princeps
per hune modum fïbi poflètadquirerepecuniamaliam,
&pecuniam alienam poteft mouere ad mutationem huiufmodi
faciendam: recipitertimnummifmata boni ponderis
, & ex eis acciperet ÔC fab ri caret nummifrnâta cum
tempore mutilato pondéré. Et hoc non eft aliud, quam
quod in multis locis feers Scripturs prohibetur à Deo.
Vide(aitfepiens)pondus ÔC pondus,menfiira& merifura,
Vtîumque abominabile apud Deum. Et in Deuterono-
mio : dicitur quod Deus abhominatur eum qui facit hoc.
Et ideo d iuitis taliter cohgregats in malum-domini fui
confumunturin breuitquia ( ficut ait Tullius ) male parta
male dilabuntur*
C a p v t X I I I .
De mutatione materia monetarum.
AVtmateria nummifmatis eft fimplex aut mixta, vt pa-
tuitex capitulo tertio.Si fimplex: ipfe poteft propter
defeiftum dimitti : v t,fi nihil aut modicum auri poifit in-
uenirijOporteret ipfum defineremonetari:& fi dehouo
reperiretür fiifficiens abuhdantia eius, incipiendiim effet
facere monetam ex ip fo , ficut aliquotiens fuit fa<ftum.
Rürfùs, aliqua materia deberet dimitti monetari propter
abundantiam exceflîuam:propter hoc enim srea moneta
olim recefîît ab vfîi vt diiftumruit in eodem capitulo tertio.
Sed huiufmodi caufseueniunt rariflime : & in nullo
alio relinquenda eft,vel afltimenda nouiter pura fine fimplex
materia monetarum.Si atitem in tali materia fit mix-
tio,ipfe debet fieri fblum in minus preciofbmétallo per
fe monetabili,vt probatum fuit in eodemeapitulo tertio,
ôc in nigra moneta,vt cognofcatur purum à mixto.hçc et-
iam mixtio debet effe fecundumcertam proportionem,
fient decern de argento contra vnum : vel contra tria de a-
liométallo,velaliquo modo, fîcqtexpedit, fecundum
priusdi6tain capitulo tertio: & ifta proportio poteft mutari
propter aliquam proportionem feu variationem realem
in natura materis vel squiualentis : & dupliciter: aut
propter defedum materis : ficut qui non haberet argentum
nifi multum notabiliter minus quæfn ante : tunc pof-
fet diminui proportio ârgenti ad reliquum metallum in
nigra moneta : aut fi haberetur de argento abundanter
"r" '' ' P 4 pluf