lUntiæaurcmmodus foluin fecundum caufanT, & càu-
fole conftatmempe enim, qubniâminfelacaufe>:& cau-
ïali diuin,aspeçfonas diftingui didhim eft : liquet, quo-
niamvbiielatio non eft, neque di(ereno erit.Itaque ad
quam refertur perfonarum quxlibct, ab ilia Tola etiatri
perfonaliter difeernitur: Ergo & differentes ad parrëm
J filij, aç Ïpiritusrelationes, epsàpatrêfolum difeernunt,
non autem ad inuiCem, nifietiàm ad inuicem rçferanjur.
Præterèa fi nafeeiiijo à Spiritu fenblo difeernitur fi-
lius, difcretio aucem in perionis diuinis fecundum op-
pofitas mlationeseft, vtaiximusmariuitas, in quantum
natiuitas ad proceffionem, quafi adoppofitam relatio-
nem reducctur : hoc aucem poftibiie non eft. Solatrie-
nim ad paternitatem ità habet : lunulque ica eric fpiritus
filij pater, mulcaqueiiTipoffibilialèquentur.Àtquineque
feèundùm contradibtionis dppoficionem quod nafcicur,
ab eo, q> nonnafeitur, diftingui pofelhquippe huiultnodi
difcretio,non.eftfilij&ijpiriïusjinA}üantum{piricùs,rieq>
• propria ipfius, (èd,co mm un is omriium, quæ non nafeuri-
tur. Simili euimrationc jïtiàm ad omnià, quæ npn naf-
cuntur> difcernetur HliuSj'cricquë filius ad ipiritung lîcut
•quod eft, ab eo,qùod non eft, diicernitur.Sed & iftadife:
cretio fuhftantiâhs,&: prima noneft.Sübuciuhtur qiiippe ]
difereta fecundum natmitatem,acproceffionem:hócèft,
dècundiyn quod aliud quidem eft une medio, ex prim o}
aliud autem, per id , quod eft fine medio, ex primo.Et
cercc quod nalcitur., non eft ficu&id quod non nafeitur, -
fecundum feil, diieretipnem naturæ. Non ergo fufficit
concraHibtion is pppq fi rib,perfe difeernere perionas. ; •
- ; j Sed & dicere, v’nam quamque perfouam infe ipfe fiia
perfonalipropriecate lubfiftere, arque ab alijs omnibus
abunde feparari; vt & natiui cas, & proce ifio filij, a cfpiri-
tuspioprietates ad difccedbnem fuffician t, arque itaeaq-
læ difcretionemnonefle requirendam :ni hifad propofi-
à turn valet. Quæ enim fecundum fe ipfefubfiftimt, ipfa-
què eafuggerunt, fiiffjciuntaddifererionem reliquorufh.
Petrus enim propria anima & corpore fiibfifeens, his à
Paulo, cæterifefuc diftinguitur : quibus vero lubfiftere in,
eo eft, quod ad aliud rërcrnntur, nis etiam hoc difcérni
eft,q.d earçferrÇad quæ referuntur.$emusn. yerbi gratia, j
in eo, quod refertur ad Dominum, eft, & dicitur feruus,
Ceterum, relationefiiblata, neque feruus, m quantum
.feruus erit,quoniam igitur paternitas,& natiuitas,&pro-
ccflio fecundum caufam,' &cau(iile fubfîftunt : filius quidem,,
in quantum.filiusÿdfolç pâtre diftingpiturj à foiritu
aucem nullaratione, nifi& alia qliquaiphus ad Ipiritum
differentia intelligatur. S olam enim fecundum natiuita-
tem fine relatione ad patrem ïrttëllebtam, vna perfena
effet filius, & Ïpiritus. ,Ruifiirn Spiritus feribtus relatione
ad Ipirantem fubfiftens, nifi in (pire turd filio, ab illo per-
(onaliternon differed ied vna cumillo perßsnaerir differentes
habens rationes, vt eftnafeu,&in(pirari, epquod
nullam habeant âdinuiccmpppbfitionem,aut habitum:
y eljjficut duæ ß m p 1 icitef diffère n tes' erunc, habebuntque...
aifferentiam effentiæ, non perfonalem tantutii, quod
penitus abfurdum eft.
Porto,fiquispergàt:contendere,nâtiuitate.filium non
apatréfolum, fedétiam (piritu difcérni, ne fie quidem
effugiet, nedicat j & dfilio infpirari Spïritum fendium:
quippe,filij terminus eft, confeutem, & haeredem eftopa-
ternorum omniumbpnorum.Itaquecumxæteris a patre
fibi fpiritus quoque caufaerfc, ac propterea caufadifeer-
necur à Sandto fpiritu,qu£,in terrilino natiuitatisinciudi-
tun Nempe,&procedèntiseft definitio, exgenitore eife,
per gènitu.Itaquei&fî .ïpiritus proprietate l'ua,proceflio-
; ne icil. a filio difeernitur ipfe proprietate, qgdd fit feil, ex
filio,ficqi ad eum referatUr:diferetionem adfilifehabebit.
1 En inniero nafci,ac procedere fiquis àd ie inuicem incon-
grua dicens, mffiçere per fe ad diferetionem fine intelle-
I bta^aliarelatione-arbitretür, iihbecillæ omnino confidit
prationi. Ifta enim incOngruaeffe propter cauiæ, caufelifi
! qde prdinem contingit; Per Ce enim fola, vt quidam æfti-
i mant, non àdfe ipfe'dicuntur, verum gigni quidem àd
I patrem,procevdere autem,'ad prodübtbrëm oppbnicur,
! Itaquecumillaoppoaidicuncrcbflfequencerdilcernere,
quafi caidam, & caufele ad inuicem dicere çogentur. fii-
quidem , quod procedit ex gignefite eft pergenitumr
quod autem nafeitur fipe medio ex generarite, eft confers
fecundum proprietatem fiiam paternorum omnium bonorum.
Prçteseà,quia di<ftumetiameft,in fela caufe,& caul ali
diuinas difcérni perfenas. Et hoc autem quidam contra
inférant : quohiam , fi quidem Filius caufe Sanbti.lpiriras
eft, Kabetque id à patre lumens, Sanbti fpiritus caufa eile-
pfæintelligetur in pâtre,làltem çogitatione.
f Pater itaque ante cqgitabitur, quam Filius infoirans
Spiritufe fiunftiim : fed produbtioni lpiritus ex patre feb-
ftMitiaSahiftilpiritus concurrenseft:priusergo,quamin-
Ipirace Filius intelligatur, fubfiftit Spiritjis fan âus,^ ;per
confequens,ab ipfe difeernitur. Prius autcm,quaminlpi-
raret Filius, Filius tantum erat , & non produbtor. Itaque
& fi tiOn fit caufa Fiiius,àSpiritu fanbtodifeernetur..
Verum,iftud quoque imbecillum eft,earatione,quod
Filij ex patre natiuitas primus > & immediatus eft, fecun^
dum paternam proprietatem proccllus, & ante procef-
fioném Saiibti fpirituis cogitatur. Per natiuitatemenim
. prpceffio eft: quia, & per Filium lpiricus,proçeden tilque
terminus pef genitum elfe monftratuséft.Qupniam veço
Filius jinquatîtum Filius , patemorû bonorum omnium
eft hærës, & omnia, quæ pa£jis funt,nafcendo accipipgi-
gnçndo profebioPaterFilioinitiumeft:etiamycfitSan(fti
Ipiïitus caufa.Itaque, fi per natiuitatem fuam, vt initium, i
dCçaulàSanbti feiricus lit Filius , pater filio communica-
bit.-fimulcumfiho hoc habebit, &neque ipic fine filio'
inlpirare intelligetur Spiritum lànbtum. Autenim neque
ex patre eft, li dici fis fie, aut etiam per filium, atque ex filio
ëft:quippehoceftprocedehtisratio Er*antequam fei-
ritüs cogitetur ex filio, iam hune producere filius cum
patre habet à patre genitus, maxime'cum & produbtor
perverbum dicatur pater. Si quidem enun pröducendö
paëer filio caulàm Ïpiritus darct, filius pr^eblo ante eau- i
lamcogitaretur, fecundum quamIpiritusproeedit àfiljo.
Nunc autem gignendo eft pater initium filioivtfit Sanbti
fpiritus caulà,& per filium caufa Samfti Ïpiritus eft.quia &
ex ipfe per filium procedit Spiritus fenblus. itaq; pater &
Filius, quafi,vnum principium ante Spiritumlanblum
cogitatur.
Qüemadmodum igitur feiern calefacere fine radio,
cpgitare non poflumus, neque fine fulgore calorem : ita
neque fine Filioproceflionëm côgitari polfibile eft.-quip-
pe ratio procedëntis eft, eile ex gigpente per genitum. Et
iicutfel & radius, vnum calcfàciehdi principium eft jTta
pater & Filius vriüra Spiritus lànbH principium, fecundum
vnicumeius , fimplicen^queproceflum traditurjfer-
uata feilicet paternitatis, natiuitatilque differentia. Itaque
neque re, neque" cogitatione poteft infeirans patér
fine filio int£lligi : imp, fi quidem ex animo filius, & cb-
gitationé tôllatur, neque proceffionem iam ëflè poflïbije
erit. Vnde & nibtum eft} Idëirco ex patre procedere dici- ,
tur,quïaà filio eft. Quodfipræcogitàri d iâuseft, tarnen
prius &pofteriiß non eft. Nam&caufe, & caußle , filij-
<pie mediatio,ac per Filium eflè, à fendis diùinisrationi-
bus tradinjr. Sed & fimul, & coniunbtus, & infeparabilis
nihilominus pro confeffbalfeueratur..Xempora]es enim
morulæin æterria vita locum non habent, vt ait Gregorius
Nyflènfs} eo qubdillic nulquam tempon fit locus.
Pet hæcergo omnià, coaficitur, quod initio propofi-
tumfiiit, Filium àSanblo Ipiritii fecûdum caufam 6c cau-
fale difcérni: patremque & filium, vnum San&i fpiritus
principiümeflè} IcFuata illorum ad inuicem differentia,
iuxtaS S. Patrum Theologiam} per quam, ex patre per $r
Uuni procedere Spiritum Uinbhim, diuinis rationibus afe
ferunt. Qupniamyero veritati vèritasnonrefebtatur,&
in his maxime fermonibus , vbi defidcagitur,inquibus
fiuiima c6cordia,&adfe ipfos, & ad cætëros Dobloresfit
mecefle eft. Aliter enim Deus, hominesjpereosfàlli,atque
•èrrare permififlèc}fiue contraria yera elle volensjfiue veri-
tatçyeritatem collidéns} veritati autem mendacium ob-
iëdum eft. Multis autem exloçisdemôftratum eft,per-fi-
lium, atque à filio fubftantiam habereSpiritum lànbtum,
qùbd.
quod dicitur,verum eflè, his,quæprædibtafiint, fuppofi-
tis: adillanuncproficifeamur,quæ veritati huieprorfus
videntur aduërferi.
Accédât ergo priiho S. Ipann. Damafeenus : Spiritum,
inquit,jî/ÿ dicimus,exfilio autem non dicimus. Hoc fi, vt quidam
arbitraritur, id infinuarèvult, quod non fit ex filio
Ïpiritus , neque per filium’fubftantiam habeat, omnino
Spiritum fenblum ex patre folo habere fubftantiam, Do-
btôr præclarus arbitratusëft. Hoc, fi ita eft, etiam ex patre
eflè line medio. Si autem fine medio producere ètiam
fubftantiale patris , propriumque eiuseffè , nequè Filio
commune,fubftàntialiâ enim perfonarum propria, cæte-
ris omnino communia non funt: qnomodolrgicur patrem
pUodubïorém per verbum Jplendifici foiritus diçitV? quo-
modo ex pâtre per filium procedere Ipiritum plurimis lo-
cis nos docuic ? quotnbdo ,fi n.ullumordinem, vel habitum
fpiritus adFiliumhabet, dixit: Opoftet autem verbum3
& fpiritum babere. Hæc enim fibi inuicem contraria ma-
nifeftiffiitve font ; fi enim produbtorper verbum , nun-
quam profebfco erit patris fubftantiale proprium producere.
At fi ex patre fine medio, nunquam per Filium proce-
deret: procedere enim per filium quod dicitur : media-
rionetn filij defignat, quam & Nylïenus tradit, & omnes
vnacum'eoTheoldgi, tdflumqueàpatre Spiritumfen-
£tum fecundum perfonalem ordmem commendat. Por-
ro,fine mediô,hoc eft,ex folo patre efle,diçere, hæc fimul
omnià tollit.
Atqui non folum, vt quidam id dibtum exponunt, fibi
contrarius hic Dobtor eft : fed his quoque, qui ante ilium
fuerunt,Ecclëfîæ raagiftris.Illi enim ex filio, atque ex eius
eflèntia ilium eflè aiunt, 8c ex ipfe prodire, à filio habere,
eflè,& ab eo procedere: ille autem,ëx filio non eflè,pon-
ex illius eflèntia, neque ex iplq procedere dicit. Hæc autem
manifeftacontradibtio eft. Ex quo fequitur, vt vel
hic folus Eccleliæ magifter aflèraturrfolufque fenbtus vi-
deatur ? neglebtis tdft fenblis Patribus : pigctenim dicère,
i abiebhs : autillorum multitudinem, atque aubfcoritatem
| antiquam reuerendoûftum non admittere. '
I Sedhocineptum,acinfiilfumeft. Oporretenimfen-
btos omnes reuereri, & , quæ ab illis dicuntur, pia inten-
tionefufeipere: atqueea icaexponere çonari,ucubi for-
tafle diflèntire videan tur,, vt & fibi ipfis, & aliis Eccleliæ
magiftris quam maxime concordes fint. Ec, fi quidem i~
ftud conringat, nihilque de conceffis, acratis fideirationibus
tollitur : concordem, ac veram expofitionem dice-r
re : fin autem, contrarium. Quo enim,j>ofito, abfiirditas
lèquitur.-& ipfum eiufinodi eft. Quanquam,non dici ad
id , vt fit res, contrarium non eft. Plurima enim vera quidem
funt,non autem dicun tur, hocqiie, cum ex aliis con-
,ftat,tum ex ipfis Eccleliæ dogmatibus. Elftenim filium
patri côrifiibftantialem ,D ,E I Q_V E G i N E T R I -
|C EM S EM P E R . V IR .G I N E M prædicari in Ec-
: d éfia, atque hurnanæ naturæ filium Dei fecundum fub-
• ftantiàm vrritum eflè:vera quidem funufeit tamen,quan-
do non dicebantur : nontamenideoFallafueiunt. Nam
[poftea neceffitate vrgente propter contraria dicentes, et-
iiam vtin Ecclelîa publiée aicerentur inftitutum , & for;
j matum eft , quid ergo miruip, fi & fendus ifte-quod non
! pronimtiabatur, vt mulcaalia, & tune,& prius, non di-
f ci ait ? Non enim profèbto per hoc oftenait, quia non
eft: fed hocfeluni, quia in confuetudine diblo non proferre
tur.
éffebla,Vël qilâfi inftrumen ta,vel quomodolibet aliter il-
losadiuuantia.
• Sed enim eum fibi non eflè contrarium ,'hïncprofe-
blo conftac. Oftenlum enim prîus eft : quia, vbique,per,
præpofitio,in quibusaflumitur,præcedenti cauiæ cp.ope-
ratur, atque ad eam ëfficientiàm, quam ipfe jnfpicit, liue
in naturalibus, fiue inartifiçibusquifeiam fermonem ex-
ercere velit. Ramus enim per quemfeubhis oritur,,,‘ ean-
dem,quarn radix naturæintentionem habet. Et ferra, ver-
bi gratia, per quam fiber gradum fàcit, ad ilium, non ad
alterius generis éffeblum àttifici co'ppëratur. Nopenim
ad, càlefaciéndum , feu deàlbandutn illi cooperabitur.
Prorfulque ea, per quàî àliqtiid fit, cooperantür his, qui
prius illamouént, ad illofum nutum vna cum illis caufe
Si quidem igitur non elïèc eisdifferensnaturaadeos,
qui illis vtuntur, eflent & ipfeprofebto fimpliciter caufe,
ficut prima illà.-fed in patre etiam hoemagis. Siquidem,&
eadelii eflètad Vtentes operatio. yerum in-patre, & filio :
quoniam vnanaturanuméroinlpicitur : & vnaeisetiam
abtio,fiue proceffio eft,& vnus, atque idem Deus, merico
filij ,per,&pàtris, ex, fighificatione non differet : fed ipfe
quidem a d , v e l w,traniibit:illa vero rurlus adper,tranf-
Feretur,communeque dé vnum,atque idem cum patre
principium Sanbti Ïpiritus eri t, propter æquam filij ad patrem
Dëitatem, atque eflèntiam eandem, aliamque om-
nemidentitâtém,&indemutabilitatem : conceflofemel
à patre pe#filium Sanbtum Ipiritum procedere : Dobtori-
b ulque omnibus daman tibus, n on eflè fas, differentiam
aliqiiam quomodolibet in hifeepræpoficionibus intelli-
gere hoc indeterminate moqentibus, docencibulque, in
pâtre, & filio, d e vel ex, 4,per,nihil differre,nifi in quantum
fiibftantiasdifeérnunt. Ait enim magnusBafiliusad
Amphilochium feribens j.cap. Vnus Deus & pater 3 ex quoo-
mnia : & vnus Dominus lefus Chrijlus ,per quem omnia. I(la non
funt legemponentis voces , fed difiinguentispotius fubftantias. Non
enim, vt alienum natura introducat,fed vt inconfufiam patris ,&
filij inteÜïgentiam commendet, itapronuntiauit Apoftolus. Et
Theologus Gregorius a it} Ex quo, & per quem quod dicitur,
non ndturasficindentium eft, fed vnius inconfufaque natura pro-
prietates exprimentium.
Propter hoç igitur,per, particiilæaflumptaeft, vt corn-
lubftantialicatem, fimul & perfonarum ordinem ,.ac diC-
cretionem ligner ex proceffibus ipfis apparentem. In quo
fene ordine, at difererione, filfj perfena medium obtinet
locum,quam femper etiam in communi conluetudinefi-
gnificat,per:& ne vel vna perfena,pater,& filius exiftime-
tur propter præpofitionum fimilicudinem, vel duo , 8c
contra fe ÿuifeambo,Ïpiritus principia videantur,talifiie
eflè Filij perfena, qualis & patris eft, nihil ante fe cogita-
tum habens,quemadmodum & pater.Ex enim fiftic men-
tem,& vlteriusire non cogir,principalemq; caufem quæ-
rere,cui, ex, principaliter diftributa eit:per,autem alteram
quoque perfonanîpræter ex, includit :&adillam proue-
hit mentem,prinçipalemque illam defignat caufem,in
qua hæc ponitur:medïum & primi,& eius, ad quem pro-
ceffus , fiue operatio. Atqüc ita Trinitatem intégré nobis
çommendatper, fimulqueproceflùs perfonarum ad inuicem'
ordinpmindiçat., Sed & eflèntiæ quoque vnitacem
per fe tertio corinebtit, iuxta Gregoçium Nyflènum : Filij
mediàtione, & fibi vnigeniti honorem feruante, & Ipiritum
naturali ad patrem habitii non excludente:ficenim,vc
ait magnus Bafilius, & fiubftantiaconceduntur, &pium vnic't
pYincipatüs dogma non décidât.
Quohiam igitur cum vnitate perfonarum quoque dil-
cretionem confiteri fecundum fidemnobistraditajtnde-
bemus:hæc autem & ambo, alterum quidem ex patre,per
Filium Spiritum fenblum procedere dici commendat: al-
terumautemexFiliodicinonita, ideo Damafeenus per
Filium quidem procedere fàterur} ex Filio autem non dici-
mus.\ adiecit; putans illi, experfenænpn congruere,ante-
quam alia perfena cogitatur.-fed ei,ante quam,nulla}qualis
cftperfonapatris.Pliuimi vero S .S. Patrum, atqueii-
4em fepius, eafdem dibtiones in Theologia fecundum
differentes in telligentias 8c fiifeipiunt, & non fiifeipiunr,
& aliquando fie, aliquando aliter, vt magnus Baluius in
quæftionibus Eunomium, germen, Filium dicentem non
lufeipit: dibli^nem hanc imperfebrioribus Côngruere exi-
' ftimans :*juocirca eam maxime ponebat Eunomius. Ve-
rum , Theologüs Gregorius in'primoübrode Filio, de
eo,&Spiritu fen<fto loquensait; Horum autem alterum quidem
germen , alterum vero pro du et uni csi. Et caufem quidem,
8c caufele in diuinis perfenis d ici, Vëtac Cyrillus beatiffi-
müs dicens -„Caufam vero ,& caufale ne nominare quidem fas
eft f i quit illudfcilicet iuxta creaturarum morem accipiat. Communis
autem fidës, omnçlque Theblogi, in fela caufe,de
j éaufali,diuinas perfenas diftingui dicunt:maiulque quod
' dicitur,patri. caufietatione plurimi Dobtorü àffignarunr.
Btblioth. Vet.Fat.T0m.14,
XIV.