hls ipfis criminibus indicium exercente, gehennamfup-
pliciumfore. Itaque vtinuidus, &iniuriarum nonpotis
obliuifci, & odio proximiimbutus, & inllliquidquam
benefaciens,& fimilia perpctrans,quanquam apud terre-
nosiu.dices infons, meliorem è coelo lèntcntiam non habet
cur exfpedei!: idem tu dé foeneratore cogitatq.
Vnde ergo vidus nobis, inquit, qui nee agriculturam
didicimus; nee mercaturamfacere feimus; necadvllam
artera quæftuariam Turnus idonei? Quod H & facrilegi, &
latrones idem prærexant, num eisfcelciis fàcultatemda-
bis ? Igiiur effradorcs patierisi & , fi latro captum te vefti-
bus exuerit, & plagas impofuerit, nihil iniuriæintulit,&,
fi leno vxoris caftitatem corruperit, nihil riocuit, nullam
enim quamcunqueavtem norunt. Fruduraergo iudicij
tuicapies. At enimputo oportere, imo tam cftneceflà-
rium, quam quod maxime, non iblum quibus vita indi-
getquærcre ; fed etiam circumlpicere, vndeaccipiendum
lit; vtpo te to ta ciùili iu ftiti a hic con fiftente.Si enim de pecunia,
pollèflionibus, gloria, iimilibufq; Temper contro-
uerlamur, &horum nihil eft, quod non ab alijs ad nos
penieniat,quoniam à principio in vitamingreili nihil ho-
rum nobiTcum fimul ingrèliiimeft: led &agrumaccepi-
mus, & veftem,&equum,& quidquidfaeuitatum habe-
miis,darum eft,hoediftare iultos ab improbis,quodillia
quibus Oportet, hi à quibus baud oportet, accipiunt. Si
differentiam hanc luftuleris, & pecuniarum, poflelfio-
numque dominos non iuftitia, ledvis& neceüitas crea-
uerit, adum eft de iuftitia vniuerfe, nugabunturque iudices,
& legum tabulæ.inaneserunt, acfuperuâcarieæ, & tu
potentiorum lucrum cris, &tufortunistuis à nullam ar-
tem feientibus, & Tuas ipforumleges iequentibuseuerte-
ris.Neergo neceflitate nitere,necdicas opuseflè: led hoc
oftende, te iuftc adeptum eile quod habes.
Cui vero iniuriam inferimus, inquit,fia volentibus ac-
cipimus? Deo ipfi maxime,in quem,eiiis legem frangens,
contumeliofus reperiris. Per pr&uaricationem enim legis
Deirn inhonoras, ait Paulus. Deinde ipfis q^oque, quibus
detrimento es , & qui te nihil offenderunt. Non enim ■
conlilio acTponte argentum fuum abijeiunt; led eoabs
te priuati patiuntur, 6c ia&uram iadura larciunt, grauio-
rem leuiore. Quia enim chirographo eos obligafti, & he, •
cum mutiioiterum egebunt, abs te repel lantur, teipfo-
rum bonadepafeentemperferunt. Inmper&ipfireipub.
o£Ecis,& legem à Deo latamimpugnas, cceleftemq; vin-
didam prouOcas.
Ac ne tam grauem affirmationem meam vilipendas,
teftem daboBafilium, qq®m lummoùere non audebis,
nondum debito Ibluis.Adeo igitur aduerlantemDeo,au-
dere lacras inire epulas quamis plenum eft periculis?.d»<e-
mulamur Domïnühn quit V&\ih\s,nunquidiUüfortioresfumus)
Poft hcecomniaillud eogitando verlare conuenit, ra-
tionemreddere oportere: Sub rege enim Chrifto confti-
tutos, omni iniquitate, & amentiafcenorislïberatosef-
Tc teftatur Propheta. Ex vfura, inquit, & iniquitate liberabit
animas eorum. Tc autemnondum (blutum, fedetiamnum
vinculis implicitum, & vliiras mancipium vbi collocabi-
mus ? Alterum fiquidem neccflarium eft; aut Prophctae
bonum nuntium nullo effedu euanefcere; auttevnum
de his non elïè, quia Chrifto cohoneftantur.Qupdfiab-
liirdum eftprius concedere, tu de altero videris, &anex
rc tua lèntentiam tuleris. Si vero Chriftianus e s, & te ifti
populo annumeras, vliiras abijcies, nee propter qusftum
adeoinfandum diuinas leges alpernabere,vitamque cum
Chrifto cótemnes, necgchennam, & vermem,& fletum,
& ftridorem dentium, & horribiles tenebras parui facies.
Sediam prörepropofitalatis didum opinor, nee video
quidampliusaicendum fit.Tu,autpermalushi$mo-
resimmutabis: autlaltem ex hac oratione meateomniü
grauilfima audendo, & D e o , & communi hominumde
multis obnoxiumeflè cognolces.
E Jog* S D E M
NICOLAI CABAS
IL a E , D E D I V IN O A L T A -
R I S S A C R 1F I C IO ,
G E N T I A N O H E R V E T O
y i V R E L I O INT - ERP .
A d L e c t o r e m A d m o n i t i o .
it X plunmis de religione, nofir a con-
trouerfiis, qu<£ a cacodamone capttali
humanigeneris hofie, nofir is tempo -
ribus txatatafitnt, nulla maior, nuti
i s u„ Chrtfltanx reipubltcx per nictefior
^ efife vtdeturea quxiniisquoe adjan-
fîijfimi Domini noftri corporis & fangutnis myfterittm
pertinent, âreceptijfima omniumfidelium perjuafione
aliéna inuehit\Cum enimpracipua atqueadeo iotafaits
tisnofiroefies, quavteH certijj/ma} itantmmemcon-
cuius célébré eftnomen apud omnes. Cum enim quo- fundity ex hoc pendeat, f i & Chrifit cor port, tanquam
dam tempore fernes,ödiccitasregionemeiusobfiderent,' tä J f,, i i q? j r i membracapiti -, _v_m__a_m__u_r : & vb/e_r_n_m/ _u_m_ qm e1x cl■us quærensille, vndecalamitas, ocuuidiaceret nubestam ! 1 . ~ „ . 2 ,
fteriles, terram tam infoecundam, radicem & principium
mali huiusapud vos. foeneratores inuenit. Qupdvtcre- I a^q^ddfofahit, aut de eo male( entit, vtjurnmo ertmi
das,en tibi verba ipiius. Scinde libellumseris alieni iniu- J fließ ajfinis,ita etiam exitiofitproximus■> nifirefipifiaty
necejfieft. Atqueeorum quidem^quihodiernis tempori-
bus àperpetuo & vnico Ecclefia confenfufefeiunxerunty
de hac refintetia tn duas fepartes diui/èrunt. Oecolatn-
padiani entm feu Z vinghani, aut y v t vulgo per antt-
phrafindicuntur, Sacramentarij, quodfacramentorum
digmtati quantum pofifunt detrahunt, idquefibt lau di
ejfe ducuni tjy inquamt Oecolampadiani veterem Beren-
gar ij errorem reuocantes, in Eucharifttafacramento effe
tantum corporis drfinguinisfignum non autem verum
corpus drjànguinern ajferunt: quod autem fiat vllumin
altarifacrtficiumynullo modo admit tunt. L utherant
ftum, vtficpeccatumfoluatur. Delegrauiflimorumfoe-
norum nomina, vt terra folitum tibi fbenusireddat. Ære
namque, & auro, ac ûmilibus fcecundis metallispræter
naturam foetus edentibus, iure germina qua; naturalitcr
pariunt, fterilia fiunt, & ad habitantium muldam frudi-
bus carent.Hæcille.
Viden* quotmalis vrbes cumulas? Quid tantumin-
commodi importauit homicida,aut für nodurnus,quos
capite puni mus, v t& terram corrumperet, &aeremvi-
ciaret, & ciuitates communibus hominum vtilitatibus
Tpoliaret ? T antum abes, vt aut nullum i n iuftc lædas : aut
ignofeenda audeas j aut culpæ minutæafHnis fis.Tu interim
& conuentuum, & inftitutorum vitæ, & vidus hu-
manies particeps, hominum pernicies : crcdisq; Saluàto- temycum in hoc cum orthodoxie Jentiant, quod tn hoc fa
ri, & eius myfterijs ac legibus lalutiferis, quibus leges fers cramentofit verum corpus & fanguisChrtfii-, & quod in
contrarias.Quadb te,nöpudet communicareilliusmeh- _ altariperagaturficrificium, tneo rurfiestoto. vt aiunty
fe . emtantopere aduerfiris? nec, anrequameun, eoin ^ Amant,auoApämm& -vlnumfimulcum chrifii
gratiamreftitutuslis,horresteillicontubernalemmnge- a:____ _ a n , J
re,&donisitaTuTceptisfruduolèteaccubuilïèexiftimas. . ü ^ ' cuf ilconf t etfffifionfietra-
Atqui languis hic pretium redemptionis eft ; tu vero pro- tton€m'r quapanem & vtnum in corpus & fangumem
ximum in leruitutem redigis. Et ille quidem, vt tu ni h il conuertityfimbolorumj’.ufignorumfolas remanerejpe-
debeas, effufus eft; tu ftatrem etiam reddentem mutuum, des conuerfia tarn (fr mut ata eorumjubfiantia. Detnde
7 ~ ^ ~ ~qmij- ■
E
I. C»\la
F
quodfolum laudis drgrattarum adionisfiacnficium ejfic î
put ant y cumprater laudem drgratiarum adionem yfit
etiam verum & expiatorium pro peccatis fiacrifidum. :
i^Accedit ijs, quod nec fandorum in eo memoriam fieri,
nec pro defundis orari nec pro vllo homine priuatim
preces ineo fundi velint, drideo fiindijfimum CMiJJa
canonem, tanquam rem impiamdr execrandam dete*
(lantur, quodojferendi vocabulo vtatur, fandorum in
eo memoria agatur, pro defundis dr feparadmpro vi-
uis aliquibus, dr tjs maxime pro quibus orari iubet Paulas
, oretur. ^yideorum autem confutandos errores, alij
alia, drvnicuique eorum magis expedire vifism efl, via
ingrejfifùnt: alij enim pro dull isfacrx feriptura tefiimo-
ntjs : alijs ejficacibus arguments foltdifque rationibus:
alij antiquijfimorum quoque dr probadjfimorum do-
dorum audoritatibus aduerfits eos decertarant. ^Maxima
certe laude omnes dignifmt, qui noftris aduerfa-
rjs(quidni enimaduerfarios vocem, qui cuiufinodicun-
q tie fint eorumprotefiationes ,fua certe relida(lationey
nob 'tfeum amplius non(lanti ) qui noftris inquam, ad-
uerfarjs o(lendertint ,fe non modo eis vlla exparte cede-
re, f i d veritate drtotione ejjefifetiam longefitperiores.
tJMihi ad eorum reprimendam dr frangendam auda-
ciam, fimmamqueperuicaciampenitusinfirmandam,
dradpopulum infide dr officio continendum , nihilme-
lius dr validius ejfevidetur, quamftvntcum drperpetuum
omnium gentium, qua Chrifto nomen dederunt,
hac in re confinfum nobifeum facereoftedatur. Jpuam-
uis enim adprobandum quid in ijs qua defide dr religio-
ne exoritmtur controuerfiis ftquendum, ficiuredebeat
1 fufficerefanfta Rom an a ecclefia aucloritas, qua quod à
I Diao Petro Apofiolorumprincipe chriftique vicario eH
traditum perpétua totpontificum fèrie vno dr eodem te-
norefemperferuauit, dr À qua, tanquam afanfftjfimo
j totius or bis oraculoyde rebus ad(idem pertinentibusft vlla
exorta effet dubïlatio, rejponfi in ho.diernumvfque
diem datafitnt: tarnen quomam harumfeci arum auclo-
resfiia turn demum decretafirma drfin biliafore exifti~
I mantes> fipetta fito loco mouijfent, eamfruftra quidem,
I fedmagno tamen conatulabefaftare conatifunt, externa
etiam euocare auxtlia non fuertt alienum, non quod
non fatisper'fipoffitpetra fupra petram, hoc eft, Jupra
Chriftumfun data, omnium hareticorum quantifie un^
copiis, duce Chrifto, qui earn fundauit, refifiere : fièd v t
cum vniuerfo mundoplanum faölum fiuem, omnes qui
chrifii vbtçfe ten arum fufeeperunt, relie nohifeumfen-
ttre,dr hareticifuavecordia morbum agnofentes, donee
adhuce(l medicina locus, adoptimum medicit, nem-
nem, exterioribus tantumfignis remanentibus, apudo-
mnesinconfefifo eJlyftatimdicantyTuimandatimemores I
(nempe eius quod dixit Chriftus,Hocfacitein meirecor-
dationem )ttbt offerimus,omnino necefife eft hoc efife(kcri-
ficium a chriflo tnfilitutum, dr per mams ab Apoftolit
adnofiravfque tempora traditum. Porro autem cum id
dr in remijfionempeccatorum vbique offeratur, dr in eo
defanftis memoria agatur,dr pro viuis ac defunftis tam
generaliter quampro aliquibus nominatim oretur, non
eft dubium altarisfacrificiumyquod Hebrao vocabulo ab
Apofiolis reUtfo Mififam dicimus, drpeccata expiare, dr
tam viuis quam defunftis, dr tam generaliter quapriuatim
pe Chriftum renertantur, dr qui primo quidem afipeclu
probabilibasyftd non minus vehenatis quam futiltbuSyfi
reciepondèrentur eorum argumentes adduch, aliquant
eisfidem habuerut, eos deinceps, v t deploratos drimme-
dicabilipefile ajfefiosfugiant dr auerfentur : reliqui vero,
hoc accepto veluti antidoto '•fit eos omnino vitare non
pojfint, quodeffet confitltififimumydefua certefalute dr
cautlores dr ficurtores euadant. Hoc itaqueprimumfta-
tuendum e(l, quod id quod ab omnibus gentibus dr ua-
tionibusqua chrifilum colunt, vhifc citra vllttm dificri-
menftruatitr, idnonpo(fit non ejfe à Chrtfio dr Apofto -
Its traditum : quod autem à Chnjlo dr *^Apofiloli$ traditum
eft, id non efife cu omni vcnerationeampletlendum,
fiufcipiendum dr retinendum ,eft plane impium ^rnefa-
rium dicere. Cum itaque apud omnes chriftianas natio-
nes, Sacerdotes diuintim(aerxm• facientes,poft confecra-
tionem, per quam verumcffici Chrifii corpus dr fangui
aliquibusapplicareacprodefife,'tdque, velintnolint
Lutherani, à tempore Apofiolorum ad nos vfifc per-
uenifife. g u p fit f t canon Mififa, quern j tantopereexecrant
ur,apud alios omnes fidèles iurefitcrofin f t us,vt eft,
dicatur dr habeatur. Rogentur omnes omniu nationum
facer dotes,dr omnes vno ore refpondebunt, hac qua dixi
omnia it a habere. Rogentur Æthiopes, qui Chaldaa lingua
vtuntur,drii hac it a efije non inficiabuntur. Rogentur
Armenii, qui licet fortafije in nonnulUs aliis aliqtiundo
a nobis dififenfirint, in his quide certe nobifeum fem-
per optime conuenere. Rogentur Grad, driiea it a e(ft
affirmabunt v t interim miretur vllos efife omnino chrifii
tarns qui audeant aliterfenfire, guanquam quid eos
rogare opus eft, cum Venetiis hauditapndem fit editttm
eorum svp^ohóytovfiufacerdotale Gracum, exquopoterit
corum facrificandiritum quilibet filudiofus cognofcere.
Sed quoniampulcherrimam eorum linguam non cuiuis
ficire datum ejl,hanc reip. Chriftiana narnui operam, v t
Diut Chryfoftomi, dr DiuiBafiliihstra^y{»v,hoc eft,fa-
crificiiftu mêffa ritum ordinattonem, ex eorum facerdo-
tali<>in linguam Latinam verterem.gua vtfacilius in-
telligeretur, Nicolai quoque Cabafila, viriinprimispit,
dr dofti compendiofam in earn interpretationem illiad-
itmxi: dr v t quifublimium rerum contemfiadonc deleft
antur, per hoc fan ft um, dr myfilicumfacrificium,adea
quafunt ab omni materia remota, mente verfiknda de-
ducantur, dr Deo, quoad eiusfieripotent, vniantur,
tjftiaximi Monachi optimi Dionifiiinterpretis, de My-
Jlagogia Ecclefiafiica, hoc eft, deintroduftione adfiler a
Ecclefia my fileria, opufculum adieci.
Ex quibus omnibus non dubitOyfiludiofi lcft or>quinft
ea diligenterpcrlegeris, nonleuefis exeisvtilitatem acr
tepturus : nempe, v t non omni vento doftrina circuma-
ftusyà Cynofùra,hoceflà Chrifii Ecclefia, optimafideliu
duce, 06ulos minime dimoueas. Hoc autë onus eo luben-
tiusfufcepi,quod cumLutherani,vtfiuam caufam vulgo
probabiltorem drplaufibiliorem efficiant, dr Graces pro
fefaccreiaftitant,dr eo nominepulcherrimam linguam
apud bonos quidem, fedplusfailsfmplices, ininuidiam
vocent-.iihis quidem certe per leftisfacile intelligentyqua
longe lateque Graci ab eis dijftentiant, drproparte ortho-
doxorumvnacucateris Chriftianis natiombus factant.
Es tamen admonendusftudiofie left or, v t 2p. dr 30.
caput libri'Cabafla caute legos, ex quo imprudent for-
tafift quifipiampofiftet facile colligere aliud finiire Gracos
de verbis confierationis, quam Latina Ecclefia ftntiat,
cum res tamen aliter habeat. Vt autem adea legenda tu-
tius accédas, operapreciumfortaffefuerittepaucis pra-
munire. Rrimum itaque oportetintelltgas Gracos Lati-
norumftntentiam fapenumero non fatis intellexifift : v-
bi autem fuififtt expofta, facile confiinfifift. g u o d vfu ve -
nitinconfiho Elorentino, cumdefpiritus fanftiprocef-
fione ageretur.
Bibhotb. Vet.Pair. T'om. 1 4 . * 5 Curn