1 1
j £ t mutuo. c
racram fumptum ex capitulo feptimo de Rocquod princeps
poteft aliquod emoluméntum habere fuper mone-
tam. Refporidctu.r faciliter qüod hoc eft quauqusclam
parua penfio& limitatâ, qu s non poteftquantumlibet
augeri pej mutationes prsqidlas fed ftat fiqe mutation«
quâcunque. Ad aliud, 8c (?onccditur quod princeps po
. ,C a i> v t X X ,
t Si Commur.it aspot eft facere tales mutationes moneta.
CVm moneta.fi£communitati$,vtoftenfumeft,papi- ^_____ .A_________ ,. . 1 -r _
tulo fexto, videturqpkodipfacomrnunitaspoifitde J 'tefthabere.reditus,,debet. haberemagnifipu m &honeftif-
ea.ad libitum ordinäre. Igitur etiam earn poteft quomo- fimum ftatum: fedifti reditus ppfiiint & debent alibi afli-
dolibet variare * &ihper hoc capere quantum placeat, 8c gnari &aliter finpi qua per tales immutatiönes indebitasj
deeafacere fibi poteftatem mutandi monetas. Sed hoc ex quibus tanta mala & tot inconuenienda oriuntur fic-
eft contra honorcnu^gni, aapentareprihcipem exhsre- uteftante oftenfum: po/ito etiam quod aliqua iftqrum
ditare, immo ipfum depauperate &:ftatu magnificentis redituum t flent fupra monetam: ip(a tarnen debentefle
-deftituere non tarn iniufte, quam etiam vituperabiliter certs 8cdecerminats quantitativ, ficut,-fupra quamlibet
-pro tota communitate qijam non decet habere, princi- marchamqusmonetaretur, duofolidi vel fic, & tunc i-
pem, iiiii execllcnti ftatu pollcntem. ftudeifetahfquequacunq} mutatione line lucriaugmento
irrationabili 8c enormi quod ppteft prouenire ex dete-
ftabilibus mutationibiis Cepe di<5tis, De quibus vtiliter
concedendum eft quod princeps non poteft eas facerc
aut talker lucrum accipere nee deiure communi feu ordi-
C A P v t . X X I .
Refponfio ad pud iff.i & contlufio principalis.
. . P narionecdepriuilegioliuedonpcpnceffioneperadipfi' Q Yamuis in foludoneprimiargumenti forfeit multx 1 ue quauis alia aii(5torirate vcl alio modo quocuq;,necpo-
difticulcates poflent occuireic. Verum tarnenbre- ' tefc cite de iuo dominio nec ilbi quOmodplibet pertineuitertranfeundo
pro nunc ocQurritmihi, quod, ne p n n -' te;i|110 illudfibi denegare,non eft ipfum exh^reditare,aut
ceps fingeret talem necellitatem eile quando non eft, fic- ; niaieftati regia: contraire: ficut nietiunturfaliiloqui,adu-
ucftngnnt tyrannic ytdieft Ariftoteles, determinandum : k t0res,fpphiftici &reip*blicsprodkores. Rurfunlcuir
eft per cpm.muniratem vel per valentibrem eius partem, ' pnnceps.teneatur hoc non Facere ipfe non meretur habe-
ex prelle vel tacke, quando, qüahs vcl quanta ncceliiras. re aliquant penfionemfeu dominium proabftinendoata-
imminet. Exprefle dfeq.j quod adhup debetcpngregari ljabufiuaexa&ione: hocenimaliudnonvidetureflenifi
communitasfialfitFicultas: Tacitpyeroififuenpt^am fe- ' precium redemption is: a leruitute' quod nullus rex aut
ftina ne.ee Ilk as quodpopulus vocarinon pofiirj &tam e- bonus princeps de beta tubdiris exigere.Irem fiippofito &
non concefiocpiodipfe haberet priuilegium capie.ndia-
liquid fuprajnpnetam pro faciendo earn bonam & pro
tenendp earn in eodem 'ftatu: adhuc etiam ipfe deberet
tale priuilegium perd'ere in cafii in quo tantum abutere-
tur quod ipfe munuet & falfificaret monetam pro luo-lu-:
cro non minus cupide quam turpiteraugendo.
C a p v T ' X X I L
Quod annus non poteft diudurare.
uidens quod poftea apparear notorieitunc non lieer prm-
cipialiquid reciperede facultatibus iubditprum per mu-
tationem monfetie,fedper modum triutui, de quo poftea
facienda eft reftitutio clenaria. Ad aliud cum' dicitur
qupdprinceps poteft,habere priuilegium mutandi mo-
netasj primo non intromitto méldepotendaPapcEr jfed
puto qupd nunquam hoc conccflerit n|,c conccderet:
quóniam ficipfedare^liccntiam malefaciendi.quam pullus
bene operando meretur accipere. Deslmperatpr?^au-
tem Romanpjdicö quod ipfe nulli pnncipi poriti't vnqua
priuileginipdaré faciendi illudquod fibimet nonliceret:
ficut eft calis mutatipmoner^,vtpatec ex prredi6bis.de co- J | Niftisduobuscapitulis in ten do probate, quod exige-
munitateetiamdidlumeft inkpitulo fecundo.quodipfe [ irepecuniam per tales mutationes monetae, eft contra
nonpöt ftmutarernohetasmfiincertpeafu: &mn c fii- honorem regium& inpr^iudiciumtotalisregalispofte-
P ^ ^ occ9™ ^ ^ t^ f p d n G*p^Cuinlimitatioiieiationabi- ' ritatis. Sciendum eft igitur, quodinterp.rincipatumre-
li,quod_eodem cap! tulópoteft &aliis appareue ^ ianihoc 1 gium & tyrannicum, hoc in tereft quod Tyrannusplus di>
RbpFcpératp r i n c e p s t a n - . ligit&qusritpropriumbonumquam communecqlnfe-
q uam ordina cionis publ i c.“ executor Ad aliud au tc m cu m re ns fubdirorum: & h o c nititur, vcpopulum ceneathbi
dreitur quod commun?tas cuius éft moftetapoteft fe ipo- feruiliterdubiuga.tura.Rexautem econtrario,vtihtatiprir
himluoiure&jllud totum principi tradere& fic totum | uatiepublicurnprarfert: &fuperomnia, poftDeum&a-
illiusmonetxdeuolukcrurad prnicipem: Primp.videttir j nimam fium, diligitbonum& libertatempublicarnfiibmihiquodhocnimquarnfaceretComnninitasbenecpr
t hæc eftvera vtjlitas & nobilitasprinciparus:
lulta,nec etiamfibi licet quomodo libet mutarc'monetas
cuius dominium quanto eft nobilius;tanro melius,quan-
aut male vti re fua, vt didura eftcapitulo xxii. Item com -
to eft magis liberortlm fiue meliorum,vt ait A riftoteîes,&
munitasciuiumquae natural iter eft libera, nunquarh fei-
eodiuturnius quo in tali propofito intentio régis perfe-
ehterferedi^er^t in feruicurem due fe fubiiceret iugo ty-
uerat, dicentc Cafliodorp difciplinaimperandieftama-
rantiiea: .poteftatis: Si igitur ipfe deceptavel nimis terrira
re quod raultis expedit : quotiens enim regnùm in tyran-
yel coadfcaeoncedat prindpr tales mutationes non adiier-
n i de mv ertitur, non longo tempore poll: cuftoditur: quia
teriirineonuehientia qua: lequuntur & ex^hoc feruiliter
per hoc ad diminutionem, trânflationem aut perdirio-
fefore fubiedtam ipfe poteft hdcftathn vel quoniodolibet
nem omniraode properacur: maxime fti regiône tempe-
reuocare. Iterates quae fpedlat alicuiquali de iure natiiditorum.*|
j .... ... .. . l'ara&remotaaferuilibarbariaTVbifiinthominesconralinonpoteftadalterumiuftetransferri.
Siautem perti- I uerfetione, monbus & natura liberi non ferai, néc fiib
net moneta ipfilmeræCommunitâri,vtfetispatet.cxca-jtyïannidc per confiietudinem indu rati, quibus feruitus
pitulis primo ôc fexto. Sicut igitur communitas lion p o-j foret inexpediens in voluntario, &opprefiîo tyrannica
teft concedere principi quod ipfe habeat auddritatem | fimplicicer violenta : igiturnon diu petmanfura. Quia
abutcndivxonbuscmiumquibufcunq; volueric, icanon , ficut ait Ariftoteles : Violenta citiffime corrümputmi'K
po^ft ei dare tale priuilegium monetarum quo ipfe non i Ideo dicit Tullius quod nulla vis imperii tanta eft quod
poflet mh male, vtiexigendo rale lucrum fupra mntario- j prementemera, poffiteiTediuturna: & Seneca in trage-
nemcarum: vtiatispatet ex muln5 capitate. Per hoc et- r dm inquit ; violenta'imperia nemo contimiac diu-mo-
lam patetmad quodaddebarurviterius de communita- I derata durant. Vnde principibte deffituus imprope- :
te nonçoncordi inordinarionemonetæ, quomodo po- | rabat, dominus per propheram dice.ns, quod impera-i
teft condelcendere quantum ad hoc in principisarbitrio. - bant fiibditis cum aufteritare & .potentia. Adhuc au- ■
Dico quod lie poteft quantum adaliqua&ad tempusrfed tem propôfitum declaratur aliter : air enim Plutarchus-j
non fibi concedendo poteftatem tanti lucri fumendi fit- ad Traianum Imperatorem ; quod refpublica eft cor- 1
per indebms mutatiombus fupradidis. Ad aliud argu- pus quodammçdo quod diuini numinis bénéficie vel-
Adulstoi
fóphiftic
Reipub.
proditon
Imperand:
H
E 1+
A,
B
Regis &Ty-
lannidifcric
Adulatoies
impelluat
Principem
adTyranni-
D
^«.11,4».
uci animatur, 8c fummo aequitatis agitur nutu, ®i-
tur qtiodam moderamihe ratiphis. ,Eft igitur relpubli-
ca fiue regnum fteut quoddam corpus humanum & ita
yult Ariftoteles quinto politica:. Sicut igitur corpus male
difponitur quando humores e^cefliue Huunt in vnum e-
iusmembium,qüqd laepe ex hoc infiammatur & nimium
ingroflatur reliquis exftccatis & nimis attenuatisjtplli'tur-
que debltaproportio neqüe tale.corpuspoteft diu viuere.
debitaproporrio neque tale corpus poteft diu viuere. Ita
conformitereft de communitate vél regno,quando drain
s ab vriaeius parte attrahunturvltramodum. Communitas
namque vel regnum , cuius partes priqcipahtes in
comparationeadfubditos.,quantum ad d iüitias,poten-
tiam & ftatum cnormiter,crefcunt, eft ficut monftrum v-
num aut vnus homo, cuius caput eft ita magnum, & tam
grofliim quod non poteft a reliquo corpore, fuftcncari.
Quemadmodum igitur talis homo non poteft feiuuare
nec fic diu Viuere : ita neque regnum permanere potent
cuius princeps trahitad fe diuitias in exceflu, lieuc fir per
mutationes monets.vt patuit capitulo z ó . Rurfum ficti r
in mixtione vocuiu non placet aut delèétac squalitas ni-
mia vél indebitaqus totam confonanriam deftruit Sc de-
turpatjimmo requiriturpropóttiopatainsqualitas & Co-
men futata quaperfeuerante eminent Is t i blanda mödu-
iamina chori:,Sic etiam vtiliter <g^oad omnes partes cora-
munitatis squalitas pofleflionumvel potentis noncon-
ucnit nec confemat, led & nimia difpantas atmoniam rei-
publics diftipat 8c corrumpit vt pater per Ariftotelem
quinto politics: potiffime verb ipfe princeps qui eftin regno
veluti tenor & vox principalis in cancu fi magnitudi-
ne excedat Screliqu a éommunicaté difeordat regalis pb-
litismelos tuncerirturbatum : propter quodfecundum
Ariftotelem adhuc eft alia differentia inter Regem 8c Ty-
rannum.,Tyrannus vero vult eflè pötenrior tota communicate
cuipr^fidetviolentenregis verqtemperantiaeft tali
moderamine moderata, quod ipfe eft maior atque po-
tentior quajn aliquis eiü> fubditus. Eft tarnen tota com-
munitate inferior yiribus & opéribus, & ficin medio co-
ftitutus. Sed quiapoteftas regia communitef&leuiter te-
ditinmaiusrideo maxima caucelaadhibenda eft &perui-
gilcuftodia, immo altiffima & principalis prudentiare-
quiritur ad earn pr^ferjiandam ne labatuf ad tyrannidem:
pr^cipue propter adulatorurti fallacias qui femper principes
ad tyranniam impulerunc vt ait Ariftoteles-, ipfi enim
vt in libro Hsfter legitixnaures principum fimplices & ex
fua natura alios exiftimantes callida nraude decipiunt 8c
eoriim fiiggéftionibus regum ftudiä deprauätur.Sed quo-
niam eos euitare aiit extirpare difficile eftftpfe Ariftoteles
'dat aliam regdlam, per quam regnum poteft longo tempore
conferuari.Et eft quod princeps non multum ampli-
ficet dominium fuprafubditos,exadiones,capt^)nes non
faciatr, liberates eis dimitrat autco.ncedat ne« eas impe-
diat: neque v.tatur plenituding poteftatis fed potentia iu-
risex conftietudinibus limitata vel regulata'. Pauca enim,
vt ait Ariftoteles, funt iitdicis velprincipisarbitriorelin-
quenda. Ariftoteles enim adducitexemplü de Theopom-
poLacedcmoniorumRege.qui cum muhas poteftates atque
tributa .populo remififlèt ab antecdjbribüsimpofita:
ipfe quidern vxori plöranti & improperanti turpe eflè,regnum
minorisemolumenti filiis tradérèquam fiifcepiflèt
apatre.Refponditdicens:Tradodiuturnius. Ö diuinüm
oraculum. O quantiponderis verbum & in palatiis regüs
literis aureis depingendum. T rado, inquir, diucurniuSj äc
fi diceret, plus auxi regnum duratione tempbris, quam fit
diminutum moderatione poteftatis.Ecce plufquamSalo-
'moh hic,nam fi Roboam de quo fupra memini a patre fuo
Salomone regnum fic compofitum recepiflec &teniiiflet
nunquam decem de xij. tribus perdidiflec nec fibi impro-
peratumfraflet,Ecclef.47.prophanafti femeti mum indu-
cere iracundiäm ad liberos tuos 8c csteris ftulticiam tuam
vt faceres imperium bipertitum. Sic igitur oftenfum
eft quod dominium qüodëx régno in.tytan-
nidém verticur oporte t vt celeri-
terfir\iatur*
, C a p v t X X V .L
Qupd capéte lucrum ex mutatione monetär umpr m di cat
totiregaUpoteßati.
DEclarare prbpono quod mutationes prsdiifts fünf
contra honbrem régis, Bc generi regio prsiudicant.
Pro quo tria prçmitto.Primo quod illud eft in rege vitupe-
rabile 8c fucceflo'ribus eius prsiudiciabileper quod regnö
difponitur perditipni, aut vt ad alienigenas transferatur:
nec rex poflet feds delete vel flere qui eilet infelix,ita mife-
rabi lis qui per negl igentiam fuam aut p er mal um regi men
eius aliquidfaceret vnde ipfe vel hsredes fui perderent
regnum tot vircutibus au<ftum,. tanto tempore gloriofe
feruatum, née non in periculo animæ fus gloriofe foret fi
exdefeéfu fui populuspateretur tot peftilentias & cala-
mitatés & tantas, quot & qiiants folent accidere in difli-
patione fiue in tranflaripne regnortim. Secundo fuppoho
quod per tyranniferionem regnum perditioniexponkur,
ficut decläratum eft in capitulo prscédenti. Et quoniam
ficut in Ecclefiafti'co fcribitur.Regnum agente in gentem
transfeitur propter iniuftitias & iniurias & contumelias
&diuerfos dolos j tyrannis autem iniüriofe éft&iniuftâ.
Cum hoc etiam vt ad ipiritalia defeendam abfit, quod in
tantum degenetarent Francigenarum corda libera quod-
vbluntarie fefui fiant. Ideoque feruitus eiimpofitadurate
nonpoteft, quoniam fi magna fit tyrannorum potentia,
eft tarnen liberis fubditortim cordibus violenta & aduer-
fus alienos inualida. Quicunque igitur dominos Francis
ad huiufmodi regimen tyrannicum quocunque modo
traherenr ipfi regnum magno diferirhini exponerent & ad
términùmprspafarenc. Neque enim regum Francisgé-
nerofe propago tyrannifere didicic, nec feruiliter fubiici
popuhisGallicus cbrifiieuit. Ideo fi regia proies à priftina
virtute degercf; proculdubio regnum perderet.T ertio
fuppono tanquam iam probatum & fiepius repetirum,
quod capere v jl augere lucrum fuper mutatione monets
eft feétum tyrannicum dolofum &iniuftum cum etiam
. nonpoflitcoptinuari in regno , quod quidern regnum
nonfitiam quoad aliamuitaintyrannidem verfum. Vnde
non lolum inebnuenientia fequunrur ex ifto,fed oportet
qusdam mala alià eflè prsuia alia concomitan tia,quia
hocnon poteft à vins confiili qui non flint in' intentione
corrapti atque ad oranem fraudem 8c nequitiam tyranni-
camconflilendamparati, vbi vidèrent principem ad hoc
inclmarivel poflè fleéti. Dico itaque recoligendo quod
reS per qiiam regnum perdirioni dilponitur curpis eft 8t
prsiùdiciabilis regi : fed hoc eft prorrahi vel conuerti 8c
hsrèdibusrais prsiudiciabile : & hoc fuit prim um flippo-
fitum in tyrannide, &hoc fiiit di<ftum, & ad hoc vertitur
per mutationes mbnetæ vt dicitur, cercium : igitur exaétib
qu s fit per taies mutationes eft contra honorem regis &
prsiùdiciabilis tori poteftàti regali quod eràt proban-
dum. H sc igitur vt præmifl, fine aflèrtione diâra fine cum
corredtione prudentunl. Nam fecundum Ariftotelem ci-
uilianegotiaplerutique dubia & incerta. Si qui'sîgîtur a*
moreVéritatisinueniendæ his diétisVoluèrit contrâdice-
re vel contraferibere bene faciet, & fi male locutus fiim
perhibéat teftim onium de malo : fed fi cum ratione,
ne ipfe videàtùr gratis 8c voluntarie con-
demnare quod non poteft effi-
caciter implignare»
îâh.
H
G E R A R D !