A
B
G
D
Extd.i 4.
Marti ].
cundemque & domerti cos crudité, fuadendoque ad pie-
tatis numéros componere, & alienosamoliri oportebat:
1 iuimo vero improbarum opinionum patron os redargue-
\ rc,blafphemiasin.altum loquentes : pofuerunt quippe incoe-
I lum os fuum ,& B . Dauidait, & lingua eorum tranfiuit in ter-
! ram,dum coeium interram inclinant, & cum creaturanà-
I turam fupramündanam numerant,quam ne que compte -
I hendére creata res poteft : & lîe x benignitate quippiam
rarum cultum poft illos,& cum illis,virtute Verbi,vera:q-,
ac prime fapientiaj, igne fpiritus penitus exurerent, & Ec-
clefiameius, defc&ionis difcrimini proximam, propter
hyemem, ventos contrarios, & procellas, dacmonum ar-
tificio concitatas calefacerent, ardoremque priftinum re-
daccenderent. Per quos videlicet confequimur,vtfan£fce
viuamus,vt facer<|t>tio bene fimgamur, & doccamus > &
audiamus, 8c Euangelicam atque Apoftolicam fidemanobifcum
fa&us eft,vt nos humi iacentes ad fe attrahcret. j gnofcamus. Et quo vitafn fine offenuoneac pariter dega-
Caiterumilli quidem tales funt, & itafe habent. AlijSe- j mus ab ipforumfapientiprouidentiaaccipimus. Audiftis
nacheribi, & Nabu chodonofores contra Hierufalem, & 1 enim cceleftes ipforum voces, quas nobis pereos Spintus
IudKaminueniunmnautDarii&XerxesAillefamano-l fan<ftus diuinitus eftlocutus. Intonuitenimreueradecoelo
tiflimus, & innumerabilis a'duerfus Greciam Perfarum
exercitus.
Acenim preftat magiftrishifce rurfium aufcultare, fiia
ita docentibus, vt melius nulla lingua, nullum ingenium
poflit. Erat,inquit,cumvigerent resnoftra?, & bonoloco
client; quandofcilicetiftafuperuacanea, verborumque
fucis, &arte inftru&a tradende Theologie ratio addi-
uinas caulas acceflum neutiquam reperiebat: contra fim-
plcx& ingenua oratio pietas ducebatur. Sed poftquam
Sexti, & Pyrrhones, 8c contradicendi ftudiofa lingua,
haud {ecus, quam grauis quidam morbus, & praua con-
fuetudo Ecclefiasnoftras corrupit: & nugacitas vifa efte-
rudirio:&quodA6fcorum liber de Athenienfibus refert,ad
nihil aliiid vacamus, quam ad dicendumaudiendumue
Dominus,&altifiimus dédit vocem fuam, etiam per hofce ma-
gnos: & illuxerunt corufcationeseius orbt terrarum:& commotd'
eft,&contremuit terra:&fundamenta montium conturbatafunt
àfacie Domini, & àfacie Deilacob. Q u e porroifta,&quam
ab iisEcclefiç iaâationem tempeftatemque importari iu-
dicabimus? hos eflè opinor,qui à terra, è cerebro fiio clamant,
8c quae fpiritus funt, citra fpiritum loqui non refor-
midant. Quos ego non miß, ait Dopinus,&ip]iprophetabdnt.
Preterea inftigantem illos, & doeentem loqui talia, dù-
cem au&oremque fcelerum ab initio : quem diuina Scri-
ptura montem magnum, &Leuiathan nuncupare con-
iueuit, lumine faciei Domini agitatum, & quaflatum, &
verrigine correptum. A fMeformidinùDomini,inquitma-
gniloquentiffimuslfaias, &d gloriafortitudiniseius. Atque
aliquidnoui. Huncfurorem Arius ille,à furore (à Marte) | vt ad fapienti flimumDauidemreuertar, in omnem terram
nomen fortitus, inchoauit : qui etiam petulantis lingue exiuitfonus eorum, & in fines orbis terra verba eorum. Vnde&
lupplicium pertulit,in locis fordidis animaexpirata,quod 1 infignis ille Paulus de le , 8c coapoftolis illud interpreta-
illi piorum votis &precibus,non morbi alicuius violentia j tus eft. Et,ca?/i enarrantgloriam Dei,inquit, & opera manuum
çontigit,atque inftarludae, propter fimilem Verbiprodi- ! eiusannuntiatfirmamentum. Et dies dieieru fiat verbum,&nox
tionem diftuptus eft. Alijinmorbumluccedentes,artem ! nocti indicatfctentiam. Nihil enim prohibet etiam diem vo-
impietatis febricati fimt,qui diuinitatem Ingeniro defini- I care Ipiritus gratiam,propter luminis Iplendorem, & cla-
entes, Genitum,&Procedentem fimulDeitatisfinibus j ritatem j & candemrurfus noftem,. prop ter profundita-
exclulerunt,nominis duntaxat communione Trinitatem I temnempe, & difficultatem quam habet contemplatio.
vençrantes:quin ne iftuc quidem ei relinquentes.’ j E0fuit enim tenebras lattbulum fuum, diuinumputaverbum
At nos (cientes in vnum tria contraherefeipietatis eflè, j fiiùm,& profundum cognitionis ac iapientiæ,hofce lucis
& nouitatisintrodu«5beàSabellio,quiprimus contrario- j ac dieifilios docentis:quos fi quis etiam noâem nomina-
nem diuinitatis commentus eft,&triaaiuiderc naturis di- uerit, mea lententia ab eo quod decet nihil faciet alieuinitatis
peregrinam&inufitatam ledtioncm efle.&vnurn
pulchre conleruamus ( deitati videlicet ) & tria (quod ad
proprietates attinet)pie docemusmecper vnum deitatem
conhmdimus j nec per tria diftrahimus : led intra metas
pietatis manentes^immoderatam in vtramque partem in-
clinationemreprehenfionemque deuitamus. Quamob-
rem mediamacregiam viam (ecantes(in quo.& virtutis
laus fitaeft,vt moralium rerum peritis placet) credimus in
Patrem, & Filium, & Spiritum lan6tum, confiibftantiali-
tàtem, vnam eandemq; gloriam, quibus & baprifmi per-
. fc6lio nititur,& nominibüs,& rebus ipfis.Nofti enim,initiate,
ilium eflè negationem âB-eîaç & côfeflionem Deita-
tis: atque ita confumamur, vnum quidem in eflèntiaco-
gnolcentes,& adoratione communi, atque indiuilà affirmantes
j tria auterri in hypoftalibus, flue ( quod quidam
malunt) in perlbnis; ne inepti lint,qui de his litigant,qua-
fi in verbis potius, quam in rebus pietatem noftram con-
ftituamu s.Sed rimes,ne te/B-eiei id eft, triplex diui,nitas ti-
bi exprobretur. Tu quod habés bonum tibi retine, in tribus
icilicet vnionem: mihi pugnam fine : patiare me na
uim compingere, tunauivtere. Etiam fi aliusfit, quina-
ues fabricetur, tamen tu me tuam fine fabricare. Tu hanc
lècurus habita : 8c licet eius caufla nihil laboraris, nihilo-
minus curfu profperonauigabis.Aut incole domum meâ,
qui hæc conftruxi & paraui, quamuis adea ftüdium ope-
ravnquenullam impenderis. In nubemingrediamur. Da
mihi tabulas cordis tui. Sum tibi Molès,& fi hoc didhi eft
audacius. Infcribo digito Dei nouum decalogum: infcri-
bo compendium (alutis. Quod fi quæbeftia hærética, &
rationis expers eft,intra maneat:aut periculum erit,ne 1èr-
mone veritatis lapidetur.
Non temere igitur, riequeàIcopoaberrans ego ilia de
xftis, qui funt æquales Apoftolis, & Apoftoli, & Theolo-
gorum antefignani anteaprotuli, etiam hos cum Petro &
Paulo, 8c filiis tonitrui, primiillius chori capitibus in
mundum àChrifto mi (lbs,qui lèciindam ûB-eiavôc creatunum,
propter incurrentem carunculæ huius caligi nem, &
tenebras, quae lumen gloriæ Dei intercidunt, vt cum eo-
dem Propheta iterum dicam.Dm /»Umj illttminabis tenebras,
inquit. Etfignatum eil fuper nos lumen vultus tui. Et,fitjplen-
dor Domini Deifuper nos. Idem rurfus : Non funt loquela neque
fermones, quorum non audiantur voces eorum : horum fermo-
nes illos, & de ccelo delatas v oces, fiue tonitrua praenun-
tiansrquæomnium aures atque linguas ab extremis terra-
rum vique ad extrema comprehenderunt,omnelqi mun-
di fines magniloqueritialua occuparunt. De quibus fane
inclytumquoquelfaiam varicinatum reor. Super montem
excel fuma fonde tu, qui Euangeli^as Sion, Ecclefiam Chrifti,
in quam. Bkalta infortitudine voçem tuam,.qui EuangeluM
Hierufalem. Exaltate, mittetimeri. Sacerdotes loquimini ad cor
Hierufalem, dimijfa efl enim iniquitas illius. Et hæç quidem
haéfcenus..
Sed quoniam & Ipe&atoris Dei, & legislatoris Mofis,
fimiliter eiufdem lpe<ftatores,& legislatures, de Deo phi-
lolophantes& docentes hipaulo ante-meminerunt ( ait
enim, in vrbem ingrediamur, da mifii tabulas cordiç tui.
Sum tibi Moles,quamuis hoc didlu audax fit,inlcribo di-
gitoDeidecalogum.-infcribo compendium làlutis)ne hoc
quidem tranlèundum opinor, quin pro viribus confide-
remus : prælèrtim cum ab ipfis aaeo lublimiter, & magnifiée
prolatum fit. Quid igitur? quæ eft oratio mea? Hi
quoque, vtMblès ille clariflimus, paftorali virga abeo
qui eft, fibi tradita, diique Pharaonis, & hoftilis exercitus
eius appellation tenebrolàm,&perlècutriçemÆgypturaj
in peruerfam, inquam, & ratione carentem »Stelew de-
Icenderuntjdiuinoque verbo,& digito Dei,fiçutille,pla-
gisfieuiflimis eam flagellamnt. Deinde etiam populum
Domini inde educentes,i» manupotenti & brachio excelfo,8c
profiindum falfç infidelitatis ligno crucis,atque in eo filf-
fixiadmiranda imitatione, & communi falute, quam in
medio terræ iplè folus operatus eft,poft ilium, 8c cum illo
pertranfîerunt, Ægyptiumque, & fuperbam mentem,
Pharao-
F
Himm. ta
à-» j.
Ifiiêt.
tfal.lt.
G
mu
tfal. 4.
ffal.%9.
TfaLtt.
Pfal.7,.
EnedJSi
A
IbiiM*
B
4*
.^•1«
Ucit.u
Mttt.l1»
G
^iOtr.z.
D
I.M.U
Pharaonem dico, qui’ariimo cernitur, cum omnibus co- .
piis fummerferunt,equos, 8c alcenfores, 8c duces ibidem
marinis aquis obruerunt , & yi£torialé carmen cum ipfi
cecinerunt, turn populum Domini fimiliter caneredo-
cuerun,t. Iidem cum Molè montem* confcenderunt, A-
melecimprobumprauarum motionum archite&um ex-
tenfione manuum, 8c figura nouimyfterij, ineffabilibusV
intelligentiæefficacitatibus proftrauerunc; qui poft pri-
mam illam illuftremque viétoriam, Dei populum impu-
denter iteruminualèrat.In columna lucis & nubis per lo-
litudinem iis præiuerunt. Manna quöd fub rationem ca-
ditjChriftum,inquam ,in alimoniam immortalitatis affa-
tim his præbüerunt. De petrapercufla,lateris Domini videlicet,
melle,nouo quodam modo eos faturarunt: idque
tanto excellentius, quanto hæc typis illis,& adumbratio-
nibusexcclfiora, maieftatilquepleniorafunt. Quidam-
plius? Dei iuflu Sinai monte confcenfo, fine fulguribus,
tonitruis, procella ,-8c caligine ( quibus initiatiexterren-
tur ) 8c ignem perrumpunt, 8c cum Molè nubem ingredi-
untur, 8c in tabulis non lapideis, fed in cordibus carnali-
bus, digito Dei ( vt cum ipfis rurfus dicam ) nouum decalogum,
8c compendium wlutis inlcribunt: & hic quidem
4 facrofanbtæ Trinitatis,& diuinumChrifti oeconomiç my-
fterium,illicEuangelio affinem viuendi modum,-manda-
torumq} implendorum viam ^fculpunt (fidesfiquidemfine
operibus mortua eft, vt opera fine fide: quod etiam ipfi do-
cuerunt)indenoniamcumMofe, fedplusquam Mofès
anima,& vultu glorificantur. Quod enim ille in vultu ge-
rebat, hi magnincentius , 8c fublimius in animabus habe- •
bant. Hoc quoque ab ipfis, quanquam de aliis diétum
eft. Quin imo Chriftus etiam iplè hocipfuminperfonâ
primorum difcipulorum,Apoftolorumquefuorum con-
feflus eft. Multi, inquit, Propheta & Reges volueruntvidere
qua vos videtis,&non viderunt: & audire qua vosauditis, & non
audierunt.
E monte diuinçapparitionisDeo fimile$effeéti,& nu-
mine aftlati, & foies noui defeendunt. Quin potius intra
nubem (vt ipfi loquuntur) myfteria docendos cum Petro,&
filiis tonitrui arcano inducunt, 8c vna fecum intro-
ducunt,claritateqi ilia, myftrcifq; fplendoribusaitiflîmæ
Trinitatis, 8c fontis luminum eos illuminant : non vulga-
ta tantum, multorumqueauribusnon ignota,necfècretà
ilia myfteria, vtaiuntipfi, verum illis interiora quoque,
magifque myftica docentes. Habes enim,inqùit,myfterii
notiora, & multorumaures minime fugientia : cæterain-
tus,T rinitate largientqcognofces:poft baptifmum &put-
gationem videlicet, quæ apud tefigillomuniraabfcon-
des. Quænam autem ilia, 8c qualiafint, & vnde veniant,
iidem initiatos rurfus docent in eodem fpiritu, tametfi
adhucobfcurius, necomninocitrafpeçulum, &intçgu-
menta, propter obftantem nebulam, 8c cami§caliginem,
quibus impîiciti fumus. o
Huius diuini & boni fpiritus, ô coelefti numine inftin-
<5ti doârores, charifmatibus &efficientia vos quoque re-
pleti eftis , &perhæctotum intra vos habetis, vnum de
fàn&a Trinitaw, totum in vnoquoque habitantem, 8c
totum cum Deo manentem,& implentem hoc Omne, &
fuper Onme,&extra Omneexiftentem,iuxtado£fcrinam
veftram.Sufcepiftis nimirum 8c ipfi linguas igneas cum A-
poftolisincditiflimo çdium loco:hoc eft,in excelfæ mentis
veftræ euftodia & contemplatione : non quemadmo-
dum illi,è publicanis,& futoribus, 8c pifeatoribus vocati,
vn&ique in Apoftolos, 8c difcipulos (placuitenim tune Deo
perftultitiampradicationis faluosfacere credentes. Quia, inquit,
in Dei fapïentia non cognouit mundus per fapientiam Deum ) fed
ab oratoribus, philofophis, diale&icis, &rfapientibusad
veram, &antiquifïimam fàpientiam atque apoftolatum
veniftis : vt etiam per inferiorem fapientiami, veluti farci-^
nariam quandam, 8c miniftram ftulta fane, 8c imbecilla
cxternorumfàpientiaredargueretur.Adialutemnoftram
egrefli eftis,ceu alij quidam per gratiam,& formatore? fàl-
uandorum,in virtute omnium opificis,&formatoris,qui-
que folus fècundum naturam Deus eft.
Ac Mofès quidem eximius ille tarditatem & gracilita-
tem linguæ,acvocisfuç,&pofteaHieremias immaturjta-
167
tem «tariscorporeae excufantes, prophe tandi munere, 8c
diuini apoftolatus officio fungi cun&abantur, praedica-
tibnemque differebant. At vos admirabili fuperhocre-
uelatione,& oraculis inde accept is, omni timiditare ab-
ie6ta,&humanis cogitationibus penitus depofitis,vocan-
tem prornpte,vtgenerofi,vt virili robore praediti,fècuti e-
ftis,&ipfi quoque cum ifaia, ecce ego adfum, mitte me, aperte
dixiftis. Vnde etiam excellentiüs quam ille èdiuïno,
Sdingulari illo altari, tanquam forcipe carbone intelle-
(ftuali, fpiritus operationeaccepto,non folum Iud§os,Sy-
ros, i£gyptios,aut hos aut illos: fèdorientem 8c occiden-
tem, Aquilonem 8c A uftrum, 8c qua per orbem fälutare
Dei verbum diuulgatum eft,ad officium,&curam veftram
pertinere exiftimaftis, ilium (orbem inquam) agitatum
ftabilire,& quaflatum linguis oppofitis,fana veritatis do-
ftrina corroborate annitentes. .
Porro qui magna: Gafareenfium Ecclefia tune pracla-
re prafuit ( Bafilius ) 8c quafi facruni quoddam Pryta-
neum, aut omnium orbis Ecclefiarumfpeculum, & curiam
eam habuit,illinc verbo 8c opere praeft vniuerfis, o-
mnibufque viribus, & ingenio,. aim excellenti quadam
fpiritus virtute eas adminiftrat, feribendo, docendo, ad-
monendo^nandando,difputando, confutando, hortan-
do,reges,prafe&os, duces, principes, clerum, populum,
comraunemvitam traducentes,& folitarios, viros perin-
de ac mulieres,regiones tota$,& vrbes:pro nequam pafto-
ribus, &propagatoribusimpietatis fèipfum fubiiciendo:
fèrmone 8c feriptfs oratorem, phil ofophum, theologum
agendo,'fpirituque adiuuante, pietatem libris confident
dis eruditiffime defendendo,vt nihilominus ipfi cum magno
Paulo dicere liceat, mftantia meaquotidiana ,follicitudo
omnium Ecclefiarum. Quts infirmatur, & ego non infimor ? quis
fcandahzoitur,&ego non vror ?
Alij vero ampliflima huius, ®ina vrbium ( Con-
ftantinopolis) facrum pr^fulatum acprincipatum diuina
prouidentiafuo tempore fibi commendatum curri acce-
piflènt ( Gregorius Näzianzenus puta, 8c Ioannes Chry-
foftomus) vterque fublimibus 8c diuinis,quibufque magnum
8c admirabile D éi regnum fplende t,quaeque ip fu m
exquirentesfequuntur, eandem vere maximam, & omnium
, quotquot vbique terrarum extant ciuitatum prin-
dpemreddiderunt: per quam, & e x quavelutècarceri-
bus,autfän£bo propugnaculo prodeuntes,diuina oratio-
ne fua,&dodrihis venerabilibus orbis terrarum fines ob-
ierunt: tantumque änteceflores 8C fucceflores omhes,
quotquot nimirum huius vrbis princeps facerdotium, 8c
pontificiam prxfeduram cum Euangelica difciplina poft
primos acpraecipuos Chrifti difcipulós adminiftrandam
adepti funt, antecélluerunt, vt propemodum maximam
partem vniuerfi ab Ecclefia ignorentur, & prx his nec de
nomine quidem cognofeantur: quanquäin %multi in
medio creati, & a dodrina moribufque non vulgare pra-
conium confecuti fiierint. Verum hi vtriufquefplendo-
ris ma<»nitudine, non aliterquamfideribusfolisclaritas,
obfeuritatemattulerunt. Quodfi quietiampoftgenero-
fos iftos in Ecclefiarum maxima principatum ingrefli,
non humile quiddäm,' 8c praclarum mm laude aut pras-
ftare vififunt, aut prsftiterunt, mox illis inde appellatio,
8c nomen nouum a fidelibusinditum eft, tacitis qusepaftores
finguligerebantnominibus.
Neque vero magnos iftos viri, mulieres, vulgus opine
fuis nominibus appellat: fed vni Theologi,alteri C htyfo-
ftomi vocabulum cum ingenti quadam voluptate& re-
uerentia attribuit: 8c oftendit etiam hinc Ecclefia, neque
id fine fpirituDei, vt arbitror, illos primos, 8c propemo-
dumfolosfecundumprimosApoftolos, totiusEcclefiai
per terrarum orbeip'& paftores& do&ores efle. Et hac
eadem de caufla ipforum dodrin? dogmatifque,&TIieo-
logiae perinde vt iacris tabulis, diuinifque Euangeliis adherens,
eaque vtanimam & vitam fuam aftimans,nec ap-
pellationibus, nec facris eorum nominibus abftinere
I vult: quin etiam quos magiftros t>oft illos amant, & in
quibus illorum imaginem, & eruditionis veftigia vel cer-
nunt, vel cernere faltem fibi videntur, hos eorum cogno-
mentis afficiunt, amorem fuumerga magiftros illos quo-
qUomdo
E
Ifaia S.
F
G
H