nô te lacet
Cam.
finem amicitiæ ex verbis Domini proferendum putaui-
mus,qui mortem iplàm proamicis fanxit non elle fugien-
dam. Verum ne forte,fiquilibetturpes fie affedivellent
1 pro inuicem mori,ad amici tiæ fummam crederencur eue-
d i, aiximus inter quas per fonas oriri pofïït, & perfici a-
micitiaj deindeillos, qui ob multas folicicudines & curas
quas generac , cauendam earn exi (limant, ineptiæ cre-
didimus arguendos. Poftremo, quæ amicitiæ bonis omnibus
funtcauendæ, quam breuiter pocuimus enodaui-
mus. Pater proindeextiis omnibus certa, & verafpirita-
lis amicitiæ meta; nihil fcilicetnegandumamicô, nihil
pro amico non fuftinendum, quod minus fît quam ipla
pretiofa corporis vita, quam ponendam pro amico diui-
na (ànx it au d o rit as. Quo circa cum vita animæ corporis
fît multo præftantior, hoc omhino negandum cenfemus
amico,quod m orcem inférât animæ, quod nihil aliud eft
quam peccatum, quod Deum feparat ab anima, animam
à vita. Verum in his, quæ velcxhibendafuntamico, vel
pro amico coieranda, quis feruandus fît modus, quæ cau-
tioadhibenda,nonefttemporishuiuseuoluere. G r a t .
Non parum mihi Galterum noftrum fateor contulifte,
cuius interrogationeprouocatuSjiummam omnium, quç
difputata lunt, breui comprehcndens epilogo, quafîpræ
oculisinipfamemoriadepinxifti. Ageiamprecor, ffcin
ipfîsoificiis amicorum quis ieruandus fit modus, vel quæ
cautio adhibenda, nobis expone. A e l . Ethæc, & a lia
quædam de amicitia re liant di ce n da ; fçd horaiam præ-
teriit, & ad aliud negotium ifti, quimodo venerunt, fua
vtcernitis importunitate compellunt. G a l t . Inuitus
certe re ce do, eras profedo cum fe tempus obtulerit reditutus.
Videatautcm Gratianus vtpræfto fit mane,ncipfe
nos incuriæ,aur nos eum tardi t at is argua mus.
E X P L IC I T L I B E R S E C V N D V S .
Q VOMO DO, E T IN T E R
QVOS, POSSIT AMICITIA INDIR
V P T A S E R V A R I .
L I B E R T E R T I V S.
E L . Vnde 8c quo ?.. Grat.* Non latet
aduentus mei caufa.AEL.Num adeftGal-
terus? Grat. V ideat ipfè-jcerte tarditatis
non poteft arguerenoshodie. Ael. Vis ea
quæ priepofitafuntprofequaraur? Grat.
Habeo eifidem : Nam & præfentiam eius mihi reorne-
celTariam,cui&fenfus eft acutior ad intelligendum , &
linguaeruditior ad interrogandum, 8c memoria tenacior
adretinendum. A e l . Audifti G altere? Amicitior tibi
eft Gratianus quam putabas. G a l t . Quomodo mihi
amicus non eilet, quinuljiusnoneft î Sed quia vtrique
aflUmus promilli tui non immemores, otiohuicnon fi-
musingrati. Ael. Fons&Origoamicitiæamoreft: nam
amor fine amicitia elle poteft, amicitia fiue amore nunquam.
Amor aurero aut ex natura,aut ex officio, aut ex ra-
tione fola, aut ex foloaffedu,aut ex vtroque fimul procède.
Ex natura,ficut mater diligit filium. Ex officio, quango
ex ratione dati &accepti,quodam fpeciali affedu con-
iungimur. Ex fola ratione, ucutinimicos, non ex fpon-
tanea mentisinclinatione,led ex præcepti neceffitate di-
ligimus. Exfolo affedu,quando aliquis ob e afola, quæ
corporis funt,verbigratia pulchritudinem,fortitudinem,
facundiam, fibi quorundam inclinât affeduml Ex ratio-*
ne fimul 8c affedu,quand© is, quem ob virtutis meritum
ratio fuadet amandum,morum fuauitate, & vitæ lautioris
dulcedine,in altcrius influit animum; & fie ratio iungitur
affedui, vt amor ex ratione callus fit, dulcis ex affedu.
Quishorum vobis amicitiæ videtur commodatior? Gal.
Hicvltimus fane,quern & virtutis contemplacio format,
& morum fuauitas ornat. Sed vtrum omnes,quosfic dili-
. gimus, adillud amicitiæadmittendilintdulcefecretum,
fojî; wfte defidero. Ael. Primo ponendum eftfqlidum qqod-
damentû Mamipfiusfpiricalis amoris fimdamentum > in quo eius
amor Dei fimt collocanda principia, vt fic reda quis linea ad eius al-
Jtioraconlcendens, nefundamentum negligat vel exceconfccn
dat, maximam cautelam adhibeat. Fundamentum illud
Dei amor eft, ad quern omnia, quae vel amor fuggerit vel
affedus; omnia, quaz vel occulte aliquisfpiritus, vel pa-
lam quislibet fuadet amicus, referenda funt: diligenter-
queinlpiciendum, vtquicquidaftruitur, fundamento
conueniat, & quicquid illud excedere deprehenditur,ad
eiusformamreuocandum,&fecundum eius qualitatem
omnimodis corrigendum, non dubites. J$ccomnes ra-
men, quos diligimus, in amicitiam funt recipiendi, quia
nec omnes ad hoc reperiunturidonei. Nam citm amicus
tui confers fit animi, cuius fpiritui tuum coniungas &
applices, 8c i ta milceas, vt vnum fieri velis e duob us,cui te
tanquamtibialcericommittas , cui nihil occultes, a quo
nihil timeas: pri m u m Certe cligen dus eft qui ad h«c aptus
putetur, deinde probandus, & lie demum admittendus.
Stabilis enim debet efle amicitia, & quandam sternitatis
fpeciem praeferre, femper peifeueransinaife6lu. Etideo
non, puerili modo, amicos mutate vaga quadam debe-
musfententia.Quoniam enim nemo d9teftabilior,quam
qui amiritiam lxlerit, nihilque magis animum torqueat,
quam vel deleriab amico velimpugnarijcumfummo ftu-‘
dio eligendus eft , 8c cum maxima cautcla probandus ;
admiflusautem lie tqlerandus,fictra<5landus, fiefequen-
dus, vc quamdiu d praemillb fundamento irreuocabiliter
non recelTerit, illeica tuus, &tuilliusfistamin corporali-
bus,quam in fpiritualibus,vt nulla fit animorum,anedlio-
num, voluntatum, lententiarumque diuifio. Cernitis ergo
dttur. Ci
quatuorgradus , quibus adaniicitis perfedtionem*
conlcenderunt, quorum primus eft E le&io; fecundus
Probatio, tertius Admillio, quarcus Return diuinarumSc
humanarum , cum quadam charitate 8c beneuolentia,
lummaconfenfio. Galt. Recordor teinprimailla tua
difputatione,quamcum tuohabuifti, Iuone, diffinitio-
nem hanc fads proballe} led quiade mulcis amiciciarum
generibus dilputafti, vtrum omnes comprehendat, feire
defidero. Ael. Cum veraamicitia nili interbonoselfe
non polfit, qui nihil contra fidem, vel bonos mores velle
pofiintaut facere, profedto non quamlibet, led ^iplam,
qux vera eft,amicitiam diffinitio ilia comple^itur.GRAT.
Quare non & ilia, qusantehefternara jtfllationem me
plucimumdeledlabat,asqueprobandaeft, idem¥fcilicet
yelle 8c idem nolle? A el. Certe iuter eos, quorum fue-
rintemendati mores, vita compofita, ordfnati affedlus ,.
neciftamarbitrorrepudiandam. Galt. Videat Gratianus
vc tarn in leiplo, quam in eo quern diligit, ilia pracce-
dant, Scficidcm velit&nolitcumipfo, nihilfibivolens 'DeEleAi
concedi, nihilipfepraftarerogacus, quod iniuftum, vel nea«id*
inhonellum , velindecensfit. Sed de quatuot his quae 1
prxmililli, quidlentiendum fit, dteexpe<ftamusdbeeri. I
A el . Primum*igiturdeipfaele(ftibne traiftemus. Sunt [Ra,<lcde.
vicia quaedam, quibus*fiquisfueritinuolutus, non diu | ^ * ^
amicitiae leges veliura feruabit. Huiuftnodi ad ami citiam libet fu.C
non facile eligendi funt; fed fi alias eorum vita morelque
placuerint,agendum cumeisfummopereeft, vtfanatiad
amicitiam habeanturidoneir videlicetiracUndijinllabi-
les, lulpiciofi,verbofi. Difficile quippeefteum, quern
laepeiracundia:furotexagitat, non aliquandoinfurgere
inamicum, ficutinEccleliafticofcribitur. Eft amicus qui
odium , & rixam & conuitia deuudabit. Vnde ait feriptura,
Noli ejfeamicus homini tracundo, nequeambules cumvirofuria-
fo,nefumasfcandalumanima tua. EcSalomon, Ira ('inquit)
infinujiultirequiefcit. At cum ftulto diu leruare amicitiam,
quis non credit impolfibijie ? Galt. * Et nos te vidimus,
unonfallimur, cumiracundiflimohominefummareli-
gione colere amicitiam,quern vfq; ad vitae eius finem nun
quamatelsfum, quanquamiplcte fiepelarfiflet, audiui-
mus. Ael. Suntquidam ex naturali confperlione iracun-
di,qui tamen ita hac com prim ere, 8c temperarcfoliti Hint
paffionem, vein quinque, quibus, telle fcriptura,amicitia
difloluitur atque corrumpitur, nunquam profilianijqua-
uis nonnunquam amicum inconfideratofermone , vel
a diu, vel zelo minus difereto offendant. Tales fi forte
in amicitiahi receperimus, patienter tolerandilunt, 8c
cum nobis conftetdeaftedlucertitado, fi <£uisfuerit vel
fermonis, vel a&ionis exceflus, amico id indulgendum,
v d
lei. & veil
& nolle.
Cam.
H
Eccli. 6. i
Troutt.t
Ecele.j. ic
*Fone.^l
A
im. credi-
mus velvi-
demus.C«.
rt .Cam.
B
diccntem.
Cam.
Eccl. zv ij.
regreflfos
Cam.
Quinque
funt quae
amicitiam
difloluunt c
Conuitiu
lie.in prop.
Cam.
Impropc-
rium.
Supcrbia.
Reuelatio
lecrctotu.
D
Eccl.z 7.17.
e? 14*
Plaga do-
lofa.
EuU.lO.n.
f.Rtg.i. 8^
filio pater
Cam.
i-Rtg.i$.io
wïcërttfinëaïïqüôdolore, iucunde infuper, in quo ex- Naas Regi ffiiorum Àmmon Cxhibuerat, cüm filio eius
ceflerit commonendum. G r a t . Ille tuus, quern præ Hanonmifericdrditerobtuliiret,illefupçrbus&ingratus
omnibus nobis, vt multis videtur* t ibi probas amicum, amico, contumeliam adiecit contempt« : ob quam cau-
aliauid quodtibidifplicerenuUatenus potuit ignorare, famtamipfum, quampopulum eius&vrbes, gladius fiance
naucos dies, vt nos putàbimus, irapræucntus &di-1 mul& ignisabfumpfit. Superomniaautem, amicorum
it & fecic cui.tamen nihil prions gratiæ * imminutum | reuelare fecreta facrilcgium arbitremur, quo fides amitcinec
credimus, nec videmus. Vnde non parum öbftupui-
mus, quod cum tu ,* vbï nos mutuo loquimur,nihil velis
velmodicum præterire, quodvelitipfe, ipfe modicum
quid, tui caufa, non potuerit fuftinere ? G a l t . Auda-
cior me multo eftifte. Nam & ego ilia noui, fed tuum er-
ga eum animum non ignorons» nihil tibi de his loqui præ-
fumpfi. Ael. Homocerteillemihichariflimuseft,&fetur,
8ç animæ captiuatæ delperâtio impottatürw Hinc eft
quodimpiilïimus Architopnel, patricidæ confentiens,
cum ei patris confilium prodidilïèc, cétnens fuum, quod
contta illud dederat, non raancipatum effedlui, dignum
proditore finem, laqueofufpenluspromeruit. Poftremo
detrahese amico venenum amicitiæ repiutémus, qüod
Mariæ ftontem lepta perfudit, & eiedlam extra cadra fex
die ihelàme rcceptus in amicitiam, a me nunquam poterie bus, populi comm—u-n--i-o--n-e-r p-r-i-u--a-u--i t. -N--e--c- -f.olum niminonamari.
Vndefiforte in haeparte fortiorillofui, 8c umiracundi,fedetiaminftabiles, Scfulpicioliirnhacele-
Vbivtriufque voluntas non concurrcbat in vnum, meam dlione cauehdi funt. Cum enim* amicitiæ magnus fru-
mihifaciliusfuit, quamilli fuam frangere vôluntatemi 1 élus fît lècuritas, qüa te credis 8c committis amico, qüo-
vbi nullainterueniebat inhoneftas, neefides laedebatut, I modo in eius amore aliqua poteft efle fecuritas, qui ompi
nec minuebatur virtus, cedendum amico fuit, vt & tôle-1 circumfertur vento, omniacquiefcit confilio ? Cuius âf-
raremin quovidebaturexceffifle, & vbipâxeiuspericli-
tabâtur,voluntâtemeiusmeæpræferrem. G a l t . Sed!
cumpriorilleiaminfatacpncelferit, altertibi licetnos
non viderimus fatisfecérit, ilia nobis quinque, quibus
amicitiaficlæditurvtdiffoluatur, velim nobis enuclees,
vt eos, quihullo modo eligendi funt in amicos, cauere
poffimus. A e l . Audite non me fed feripturam * lo-
quèntem. Qui conuiciaturâmico dijfoluit amicitiam. Adanti-
cam (inquitj etiamfi ptodùxerit gladium nondefperes, eßenim
regrejfus ad amicum. Si aperuerit os trifle, non timeas. V ide
quid dicat. Siforte ita præuentus amicus eduxeritgladium,
vel fi verbum protulerit trille j fi quafi non amans ad
tempus tibi fefe lubtraxerit, fi tuo fuum aliquando prætu-
leritconfilium,fiàteinaliqualèncentia veldifputätione
diflenferit, non his amicitiam æftiraesdillolüendam» E li
enimait*concordiaad amicum,excepto conuitio,&im-
properio, Se fuperbia,Se my fterii reuelatiohe,ôe plaga do-
lola. In his omnibus effugiet amicus. Diligentius proin-
de hæc quinqüe confi derem us, n e nos eis amicitiæ vincu-
lis conftringamus, quos ad hæc vicia vel iracundiæ furor,
vel aliaquæiibecpamocompellereconfueuit. Conuiti-
um quippe lædit famam, charitatem extinguit. Tanta
enim eil nominum malitia, vt quicquid, ira inftigante, ab
amico jpculatum fuerit in amicum, quafi à fecretorum
luorum prolatum confcio, fi non credatur, verum tarnen
elTeclarhetur. Multi enim ficut * proptiis laudibus, itàin
aliotutn vitupetationibus dele&antur. Quid verb fcele-
ftius Improperio ? quodetiam,fallaobie6lione,innocen-
tis faciem miferando rubore perfuhdir. At Superbia quid
minus ferendum î quæ folum id, quo taétæ amicitiæ fub-
ueniendum foret, humilitatis Se confeffionis excludit remedium,
reddens hominem audacem ad iniuriam,tumi-
dum ad correâionem. Sequi tur mylleriorum, id eft fecretorum
Reuelatio, qua nihifeftturpius, nihil execrabi-
lius,nihil amoris,nihil fuapitatis relinquens inter amicos?
fed omnia rcplens amaritudine, 8c indignationis* Se odii,
atque döloris feile cunâa cônfpergens. Hincfcrîptum
eft, Qui dénudât arcana amiciperditfidem. Et paulo poft.Dc-
nuiare amici myfierid, dejperatio efl anitnainfelicis. Quid enim
infelicius illo, qui fidem perdit ^Se defperatione langue-
fçicî Vltimum illud; quo difloluitur amicitia, Plaga do-
lofaeft, quæ non cil aliudquam occulta detradio. Plaga
certe dolofa; plagaferpentis Se afpidismortifera. Simor-
deatferpensinfilentio ait Salomon nihil eo minus habet, qui oc-
cultedetrahit. Que meunque igitut in his vitjum affiduum
inuenërisjcauendus tibi eftille,nec donee fanetur,ad ami
citiameligendus. Abiuremusconuitia,quorumvltoreft
Deus. * Semeijfugientemàfacie Abfalon landum Da-
uid, conuitiis impetens,*inter hçreditaria vetba,quæ*pa-
ter filio möriens delegauit, audloritate Spiritus fanéti ae-
eernitur occidendus. Improperium nihilominuscauea-
mus. Infelix NabalCacmelus, Dauid feruitutem Scfii-
gam impropetans, à Domino percuti meruit Se occidi.
Quod fi forte contigerit, in aliquo nos legem amicitiæ
præterire, vitemus luperbiam, Se amici gratiain humilitatis
bénéficié repetamus. R e x Dauid amicitiam, quam
z.Reg.jj.ï-,
fiii }•
Humer, ir.
ia &feqq.
emm ami-
citix, magnus
fie
fruâus.
Garn.
fedus molli lato comparatüs»diuerfas Se contrarias cota
die,pro arbitrio imptimentis,fufcipit §e formatimagines.
Quid præterea magis competit amicitiæ, quam pax quædam
adinuicem Se tranquillités cordis, cuius femper ex-
perseftfufpiciofus ? Nunquam enim requiefeifc. Sufpi-
ciofum quippe femper curiofitas comitatur» quæ conti^
nuosei ftimulosacuens.inquietudinisSc perturbationis
eimateriasfubrainiftrat. Si enim viderit amicum fecreti-
us loquenteni cum aliquo, proditionem putabit. Si fë
beneuolum alteri præbuerit vel iucundum» ille fe minus
diligiptoclamabit. Si eum corripuerit, odium interpre-
tabitur. Silaudandum crediderit, irrifutrtfe calumniabi-
tur. Vides ('inquit fapiens) feow»^m promptulum ad toquen-
dum,maguiUoflemhabetfiultus. I s igiturtibieligenduscil
in amicum, quem non iracundiæ furor ihquietet, non in-
Habilitas diuidat,non conterat fufpitio, non verbofitas à
débita grauitate dilfoluat. Præcipue vtile eft vt eum eli-
gas, quituis conueniat moribus, tuæconfonet qualitati.
Inter difpares quippe mores ( vc beams ait Ambrofius )
amicitia elfe aon poteft : Se ideo conuenirè debet fibi
vtriufque gratia. G a l t . Vbiergotalisinuenietur, qui
neciracundusfit, nec inftabilis, neefùfpiciolus? Nam
vetbofusquifquise ft,late reprofedononpotefts A e l .
Licet non facile queat rc periri qui non his palïionibus
læpius moueatur, multi certe funt, qui his omnibus fupe-
rioresinueniuntur, quiitacundiam patientia comprimât,
leuitatemfcrüata grauitate cohibearit, fufpitiones dile-
dionis contemplatione propellant. Quos maxime in
amicitiam quafi exercitatiores aflumendos dixerim, qui
viciavirtutcvincentestanto fecuriuspoffidentur, quanto
fortius etiam rentantibus vitiis refiftere.coifuerunt*
G R a t . Nequæfoitafcarisfiloquar. Ille tuus, d e *quo
paulo ante fecimus mentionem, qnem àtereceptum in
amicitiam non dubitamus, vtrum tibi iracundus videatur
feire defidero. A e l . Eftquidem; at in amicitia minime.
Grat. Quid eft rogo ce in amicitia non elfe imeun-
dum. A e l . Inter nos contradam amicitiam non* du-
bitatis. G r a t . Prorfus. Ael. Quando inter nos iras,
rixas',diirenfiones,æmulationes, velcontcntiones ortas
*audiftis ? Grat. Nunquam ; fed hoc non illius, fed tuæ
patientiæimputamus. A e l . Fallimini. Nullo modo
enimirjim, quam non refrænat affedus, cuiufquam patientia
refrænabit, cum patientia * magis iracündum exci-
tet in ftlrorem, in hoc aliqùid fibi vel modicum lolacium
præftari cupiens, fi in iurgiis fe illi aliquis parem exhibeat.
Ille fane de quo nunc nobis lermo eft, ita mihi amicitiæ
iura coniercatjVtcommoturo aliquando, etiam iam pro-
rumpentemin verba folb nutüeohibeam, &eaquædi-
fplicent nunquam producatin publicum, fed ad euapo-
randumfuæ mentis conceptum, lemper e ïpedet fecre-
tum. Quod fi non ei amicitia fed natura prælcriberet,nec
itavirtuofiim,necitalaudé dignum iudicarem. Si verb;
vtalfolet, *ab eius aliquando meus fenlusdilfentiat , ita
alterutro nobis deferimus, v t aliquando ille meam luæ,
plerr’mqueego fuam meæ præferam voluntatem. G a l t .
Satis d à f c v *‘1*Gratiano.Sed mihi velim enuclees,fi forte
Galt .Cam.
quo Gratianus
p. a.
fecit. Cam.
H
dubitas.
Cam.
audillLC^
iracundu
magis î
citer .Cam.
aliquando
eius.Cn. i
Biblioth.Vet.Pat.Tom.i). M 5 quis
m 1 ^