! Cow fen dij
&tm-
B
R*g-i7-
Compendij
top.U. I
Eph. 5.29.;
{*■ 49- IJ';
c
.47.15
O’ 3°- fif
0 .14 . J
Äeg 31«.
Gew 4 i 14 .
D
-Reg. 18. J.
jlwe.i*. 41.!
Rom. 9.].
tium, fed quædam exterioris hominis habicudo, aqimu m
fibi intuenris inclinât: facikquippe alien ins & forma ele-
gantiar,& fermo fuauiór,& maturus inceffus, & venuftus
afpedtus, etiam ignorantisqualisipfe homo fit, pronocat
&perftringitaffe£uro. Hæcadeoin Mbyfe puero ad hue
gratia rélucebat, vt contra tyrannicurr Pharaonisimpe-
ifiim, quomafculosHebræorumrtecideftinauerat.à pa-
rentibus trjbus menfibusferuaretur,fvtait Apoftolusjeo
qnod vidiflent elegantem infanten). Expöfitusquöqnc
periculo, form*e,legantiaetiamfiliæPharonisfibipièts-
i tem illexit, cui adoptatus in filium, magnuseffedtuseft
! coram vniucrlisquoqueferuisPharonis. Pörro quern ad
noxiævoluptatismemoriàm, in quamlibet fpeciemfua-
uitas male blanda compnngityC^rnali motum affedfcu, nc-
,mqfanicapitisdubitabit HiGaiFedfcus ambulantcm in fo-
lario domus fuac Dauid, ad fpcciem Berfabee præuénit in-
cautum,praenentum difloluit.obruitdiflolntum.Contra-
rioque modo quem in alien* vxoris illicitumcneruauit
amplexum * in proprij militis crudelem armauit interi-
tum.HicafFedkusfapientiamSalomonisabfqrbuit,&car-
nali libidine diflolutum, in (piritalisfornicationisbarathrum
nefandiflima idolorum cultura deiecit.
C A p. X V I .
Quid de hisajfeftibusfentienduthfit.
HI affedfcus interim meditanti occununt, quos amo-
ris origines quafdam dixèrinj, fiue radices. nona-
morem. Nonenimhis atfe6tibusexcitari,vel pulfarival-
de laudabile exiftimamus fi boni fu n t, nec exitiabile fi
mali. Nam & eo, quem primo loco pofuimus,quanquam
optimo, .plerique in fui perniciem , vt fuperiori libello
docnimus, abutuntur; & hocvltimojquicæterisformi-
djbilior iudicatur, aliquando viri optimi ad probatio-
nis raeritum titillantur. Quocirca non his affe&ibus
moueri, fed fecunjdumhosafteâusrnoueri, au tv tile iu-
dicamus, aut noxium. Quando enim hi affedfcus mo-
nentanimum, aut yifitatio eft, auttentatiö; quandofc-
cundum hos affedfcus mouetur, plena eft ipfius voluntatis
confenfio. Confenfio autem aut occulta eft, autet-
iam manifefta. Occulta, cum ex confènfu defiderij agita-
tur interim; manifefta, cum iplum defideriqmadadkum
prommpit exterius. Vtrum autem fecundum hos affe-
cfcus moueri debeat amor nofter, vel quantum moueri
debear, inueftigare conabimur,fi tarnen prius de ratione,
quametiamipfius motus caufam diximus, paucapræmi-
ferimus. ' •
C a P. X V I I .
Quomodo adDei, f>roxmufedileftionemratione
motieatur. ,
NAm animum , quem ad Dei pibximiqui dile&io-
nern nullus rnouet affedtiis, plerumque mouet ratio
, tan to v tique facratius:, quanto fecurius ; tan to fçcu-
fiii; Nemo enim carnemfuamodiohabuit, 8c, Non poteft mater
obltuifciinfantufui, vtnon mifereaturfilio vteri fui, &c,Quifuo-
rum maximedomefticorum cur am non hqbet,fidem ntgaw.t&eft
inftdtli deterior. Primus horum etiam vifos landtiffimos
non efhigit, qui eo affedhi, quo nemo carnem fuam odio|
habuit, de fepultura folhciti, narrantur (acramentispo-
fteios obbg lie, ne in alieno , fed in fepulchrispatrum
mortui conderentur.Secundum fapientiflimusSalomon,
cumprofupefftitepueroinam alterum mater oppreflerat,
meretiicesfceminarin eiuspraefentia difeeptarent, credi-
dit explorandum. Denique allatoenfe, cum diuifionem
puenRegiafublimitasiudicaflet,matremaffedl:usprodi-
dir naturalis & ct flitaftedbu, qu*non ceuerait improbita-
ti, & qua:laboiauera^:neveramater proprio pignoreftu-
ftiretm-,laboraieccepitvtalteritraderetur.06jfa(3(ait)r/rf-
tehuicinfantem viuum&non occidatur. Et contra, qutead a-
hena viiv.eraexpcispietatisobduruit,»ec;»)fo;,Hefrii»f/if,jed
diuidatur.
Porrq tertius in pe&orefan&iffimi Iofeph, etfam fra-
triciuali praeponderauit iniuriae, qui cum fratribus fratricides
rius , quanto defæcatius ; tânto autem defæcatius, quanto
rational) a m o r e nihil vtilius poteft effe, vel piirius. Igi-
tur ratio vt ad defiderium conditorisfuianimum exciter
tepelcentem, tribusinnititurargumentisj noftr*videlicet
neceÏÏitati,vel vtilitatî,illiusautem dignitati. Suadet
nimosinclinatunt, Etquodlugubriuscft, multi, quia
prodigi, quia luxuriofi, quia pudicitiae proditores&in-
lecutores, quia turpiffimorum hqminum fautores & le -
dlatores, qniainaniumfpe&aculorumvaniflimi, fedin-
tentiilimi fpedatores, aliquorum fibi illiciunt, &incli-
nantaffedkus.
C a p . X I I I.
Deajfeftu Officials *
POrro Officialera eum dicimus affedum, quimunf-
rum vel obfequiorum gratiaparturitur. Mqyfesfanr
(ftus cum Pharaonis declinaiet infidias, facerdotis Ma-
dian,officio memorabili fibi comparauit affedtum. Cur
ius dum filias virgines apaftorum improbitateconftan-
tiffime, licet alienigena , protexiflet, admiratus adok-
(centis beneuolentiam homo, non folum amicum eum
i fibi, led&gcnerumfieri poftulatfr. Berzellai.quoque
Galaadites Regis-Dahid, quem fugientem a facie Abfo-
ion ofHeiofiffimadeuotione (ufceperat,munefibus tliKil-
ominusgratum excirauitaffedtumjqui viri conftantiffimi
animo tarn perfeueran terinhxfit,v.t inter hxreditaria prae-
cepta, tantai munificenti* recom penlationem, filio Salo-
moni Rex ftatim moriturus indixerit. .
C a p . X I V.
be affeftu naturali.
ESt praeterea affe&us naturalis cuilibet ad carnem fu-
am, matri ad filium, hominiaddomefticum feminis
diipenfatqria feueritate explorationis crimen inu-
reret, cefiTens cos non mediqcriterfacigari, aefera fans
poenitentia de fratris proditione torqueri, cedens affe-
dbui, vt (cripturaait, Auertitfeparumper &fleuit. Hunc affe-
dkum d pijsvifeeribus patriarch* Dauid, neefilij parrici-
dalis abrafit immanitas, a quo cum quterereturad mortem,
mittensquieiusobuiarentinfani*, oblituisiniuria!,
memor natu rae, vt fe feiret patrem, diffimHlans noiTeper-
fecatoiem,Seruate(inqmt)mihipuerum Abfolon. Huncin fe
Saluatoripfe mirabili compaffione transfundens, videos
ciuifatem, quae éi fecundum carnemmetropolisfuit, ex | ratio Deum elfe dihgendum^quia neceflàriüm hoc ho-:
qua illi patres fecundum carnem, naturali pietateçom- I bis,quiacommodùm,quiàdignum. Neceflariam, v tcâ-
motus, cum fuffufione lacrymarum futurumciusdeplq- ; ueamus damnationem;com mod urn, vt acquiràmus glo-'
rauit excidium. CuiUs imitator Pauius, naturali vtrèor rificationem 5 digrium, qüiâipfepriordiligerishos,meri-1
compundtus affediu, optabat aliquando afiatbema effe a
Cbriftojro fra tribusJuts fecundum carnem.
to ipfius dikdbiqnis exigit reebmpenfationem. Defide-
randus eft homini Deus tanquam bonum fuum, fine quo
necefle eft eum lemper mikriim eiie, cum quo non poteft
nifi beati fiim 11s fernper e fleq u i bonorum no ftroru m
nonindigeris, pro.nobis voluit milerefie. !■ Huiclgltur ra-
tioni fimeti^ cqnfenferit, &Vfi ndri cxaffifdtu, ex volunta-
, tetamen in Dei defiderium fpfe excitauerit: proIequitiTr
C a pi - X V.
Deaffeäu carnali dupliciter accipiendo.
r^Arnaiisdeindeaffedhisduplexoccurritorigo. Pie- ftatim ratio tiegotium {lium'/neceifirium prob'aris illius
^ runque enim cuiuslibet non quidem virtusauf v i - . prasceptis adimplendis gnauiter infifteridum , fi adip.ifci
Hebr 11. i j .
' Exod. 1.3.
i.Reg. xi.t.
gj’ij- I
' F
i.ätg. 11.4.
Compendij
cap.zj. I
G
Compendij
cap. Z4. ’
H
voluerit defidcratilm. Sic innatum internis vifeeribus de-
fiderium,ratione compellente, procedit ad aâum.
Quia vero inter eius præcepta id maximum inuenitur,
vt homo proximo fuo confulat ficut fibi, inftat ratio vt ad
beneficium proximo impendendum animus moueatur.
Omnis autem proximus autamicus eft, aut non inimicus,
vel etiam inimicus. Amicus,quia prodeft vel profuitjnon
inimicus,quia non nocet, nec nocuit; inimicus quia obeft
vel obfiiit. Amicus, ex fanguine vel gratia j non inimicus,
ex innocentia ; inimicus exiniuria. Igiturvt amicofe im-
pendathomo,triaquaedamproponitratio; vtnoninimi-
co, duoj vtinimico, vnUm. Amicodebètur beneficium ex
natura,ex officio, ex præcepto. Ex natura,quia homo,vel
etiam donieftiçus eft;ex officio,quia amicus eft; ex præcepto
quia proximus eft. Non inimico vero ex natùra, quia
homo eft,ex præcepto quia proximus efti Inimico tantum
ex præceptoj quia vt inimicus diligatur, præceptum Do-,
mini eft. His igitur rationibus cedens ani mus,fi ad benefi-
I cium impendendum non folum amico,fed etiam inimico
fefe parauerit, etfi non fentiat affedlum, ehâritatis tamen
meritum non amittet.
C A P; X V I I Ï.
Diftinüio.gemini amor is, inter quos animusfluttuat
proficientis.
Compendij " T \ ïflinguendi funt igitur duo amoresifti, vnus ex.af-
«p.44. £ JL - / fe d tu , alter ex ratio
cur alium æqàe exccribribus adornatum moribus, quia
Itamcn aeftimo vitiofimii non ciufdem dulcedinisfuaui-
tatecompledör ? Contigitenimmihialiquando,vtali
1 cuius exterior habitudo, quamditi iti to vel virtus fpera-
batiiri velvitiumignorabitur.plurimum äbianiimiminclinauerit
meum : proditUm autem çiuSvitium i totum il-
ltim afreâum abforbüerit, ac non modicuftt menti hor-
rorem iniecerit. Quid èsgo ? forte virtiis aut vitium,quafi
animæcibusvelytihsvel noxius, æftimanda funt? exte-
rioris vero hominis vel aufteritas vel benignitas , quafi
vafa quaedam Vel rufticana, vel vrbana iudicahda ? Ec v-
tilis quidem cibus in vafis plerumque deformibusfumi-
tur,noxius autem necin preciofisadmictitur.
m g p autem 8c quidem pérfitpe , vt cibus ali-
qtianto vilior, ob vafis decorem iocundius admittatur,
pretiofiffitnus autem , ob vafis horrorem infuàuiusaflu-
matur. Sic nonnunquam euenit, vt homo yitiofus&in
fummo corporis ornaru difpliceat, virtus autem etiam
in quadam exterioris hominis duritia; & aufteritate plù-
rimum placeat. Nihilominus & id contingcre manife-
ftum eft, vt minorem virtürem in homine beneuolo quis,
ac iocundo libentius v idcat, maior autem in homine
duro 8cauftero infuaüius fapiat; Sçderitelegantior, pu-
toq uia& expreflior fimilitudo, fi virtus veritas, falfiras
vitium æftimetur ; nimia autem tnorumfeueritas, quafi
fermo dtuus & rufticus j exterioris autem hominis
gratafuauitas, quafi fèrmo compcus & eloquens. Sieve
ergo in fuauiloquio non eft faîfitas admitreoda, fic
1—7 — ratione. Inter hos duos amores faep<
m duro rufticoque ferinone veritas non afpernanda. Simili
animus proficientis , & ordinatum amoretn habere cu
mode nec in homine exterius ornaco vitium placeat,
pientis, timet &flu£luatjdumputatfe minus amare eum, | tcar,nc
nec in homine quanquam duro & auftero virtus dif-
qui amplius amandus e ft; aut amplius amare eum , q u i 1 pliaeac.
minus amandus eft, Hie eft enim amor ordinatus, vt nec I Deniaue fi dim Imhv'n« 4. i- r ,
dihgat homo quod diligendum non eft , diligat autem i re quorum vnus obtufe, deformirer frigide M ^ c ia ? a^"
quicquid diligendum eft j amplius tamen non diligat ter acute i ornate'1 fuainW ’ 8 d,ei“ tac,aJ.’. al"
quam diligendum eft, nec S que diligat, qn* diffinlli-
Conftitnamus igitur duos hominea adre oculoa no- I É
fttoa,qnotnr ltetGtle„ia,blandns,tranqnillna,fuauia,
& omnium bonotnm antua confort.qi muitana cattetoa ! cxp e& re debpant intimate9 Qnod fi vttrque Xa'aT v i
adfamiliantatem fui, dulciseloquio moribusa, tempera- ' ra *aue matmifira r 1 ® * ? ue ve"
tua,in quibufdamtamen virtucibua minuaperfedtua.Tqr- | bia cum quadam amarituiftne rahfbfiurfiunitu^inlftiiia
ro alter, liceem fummavirtuteperfedior, vultu tamen &fuauisfaluhrir»c Rr/alnkrJcr ur,inittius
triftior, afpeanfeuerinr, & frome aufteriaraotibaaitru- petdpftnr^ t B Ê m B Ê Ê Ê S Ê te
o— ? 1 ..... ....... .. ra “ ® “ “ “ ?» '•juuu puu.nui,uor
fit tamen fuauisconforiio, nec iuarcumftosinuitetbens'
uolentia. Vt igitur ilium diligat,animus quodam fponta-
rieomoueturaffeduj vtiftum,vrgecratio&ordinatare*
gula charitatis. Sentiensitaquehomoanimumfuum,il-
j lum quadam ample&i dulcedine, erga iftum omni ya-
' eaum fuauitate durefeere, anxiatur, dolet, timet regulam
’ excedere charitatis, dum putat fe amare ilium quidem fu-
pra quam oportet, iftum nec quantum oportet.
fuauis confort 1 o ,fuac cundlosinuitet bene- Verum fivteraue vera. fed ilU mi«»;
C a p . X I X .
Quid fit quodhomo beneuolus pcfuauis, quamuis minus perfeäus,
maiore quam auftern & perfeäior, & dulciori diligatur ajfe-
äu, gemina comparationeprobatur, & quomodo v-
triitfifoamor nonfitpericulofusoften-
ditur.
01© nunc primo latebras propriaJ explorare con-
1
. feiend«, vtnonmefallataffea:usffte,fieiuscaufam
&originemcontigericignorare. Cumigiturifte, cui animus
meus dulci quadaminclinatione mouetur, etfi mi^
nus perfedlus, non fit tamen vitiofus* imo multis virtuti-
bus adornatusj cur non ifte affedlus ex virtute credatur
habere principium, aeproinde non timendus fit, fed po-
tius ampledtendus ? Sed fi eius originem vel caufam dixe-
rim efle virtutem, cur non ergaiftura,quem:magis virtuo-
fum agnofeo, faeiliori vel faltem fimili motu dirigitur ?.
Ergonecarnalisiudicanduseft afFedtus ifte, qui quadam
exterioris hominis competcntiageneraiuri Sedfi itaeft,
i— —- » .-wvv, « « u w Ktxuuuias proaeit.
Verum nvterquevera, fed illc minuseloqpcns magnifié-
cenciora acprofdndiora coneraraflcrcredlla quidem qnæ
aiennrurfuauicer, quanquam minora,fiiauinsauribuHl-
labnntur: non modicaautemviopuseft, neiHapotiorij
oblermonumqnibus proferunturineptiam, audir'e âni-
mum tædeat, inteliigere non placpar, credere poftremo
non libcat. Non fecus fiduo homines proponantur, qfio»
rumalterbeneuolus, affabilis, gratusafpeâu, iucundus
aftatn, quadam exterioris hominis fuimitate in cordain.
tuentiumieferefundat; alrerdurus,aufterus,nimiaqua*
damgrauitateintuenribusquafi metum ihcutiatj quani-
diu vrriufque virtus later, vel Vitiumj quis reprehendat, fi
lllumdulciusinterioriertfiisaccipiat, iftum non voluntas
aut ratio,fed affeâus reijcfàt ? Si vero in citeris virtutibus
pares vtrofque cognouerit, vel fi etiam illun^iocundio-
rem,inaliquibusimpcrfe6tioreminuerierit j nonmirum
nec ratione vacuüm, fi cui virtus interior in exterioriob*
lata fuauitate,quafi veritas in pulchro fermone,iocundius
fapiat, veritatem in morum aufteritate nimia, quafi veri*
tatemiri duro rufticoquefèrmphe, cüm quadam mentis
anxieratejvel etiam coaiftione fufeipiat.
Sed ficut eft quædam eloquentia qùæ iuuenilcm de-
cetætatem,quadam autem q u i fènilem,&qaæ in iuuiori
îetate ferlior & viuacitas, infmaturiori leuitas arbirraturj
ita profedto in âdolefcertre fi. fit beneuolentia hilarior,
prqmptior, proniorad obfequiùrri, agiliôradaâiQm, in
fëniore verb honeftâ, grauis, fine omnidiffolutioue, hi-
laris, vacuum leuitatis, plenum maturitatiis, -nècilleléui-
tatis^ neciftedebetarguiaufteritatis. Quomodocunqne