M 2 s
“ L X X .
laudan tes canebant : Gloria in Altifiimis Deo, & in terrapax
hominibtu bona voluntatis. Ifaias vero iterum : Veniet de Sum
liberator y * & reuertetur ab imptetate lacob. Et hoc erit eu a me
teftamentum, cum eorum noxasfuftulero. Hieremias ei fenten-
tiæ : Hic eft Deusnofter,& nonaftimabituraliusaduerfuseutn.
Hicadinuenitomnem viam difciplina. Etquæfequuntur: ad-
i ditîHiclibermandatoriim Dei,&lex qua eftin aternnm.Omnes,
qui tenent eam,peruenient adyiamiqui autem dereliquerunt eaniy
in mortem.
prafepe Domini fu i: ifraelaütem me non cognouit, & populus
meusnonintellexit,: fed brutis beftiis ftupidioresfunt, atque
bardiores, Va genti peccatrici, populo graut iniquitate ,femim
nequamfiliisfreieratis, dign um impietate,& infolentia pro-
brum V ates adhibuit. * Dereliquiftis Dominum .Scilicet Pattem
: & ad iracundiam cottcitaßis fanflum ifraeT.Vnigeni-
|um eius Filium irritaftis ; irritatione vero fignificat in-
contaminati corporis fupplicium.* Quid amplius ad-
datis ? noiihabent, quodin C h r i s t v m grauiusde-
Iud. Quod fiScripta lex, quemadmodumperhiberis, fignent.
bona non eft,quaihobrem dixit Mo fa} Cujlodife leges meas, Omne caput languidumy&omne cormaerens. HocDauid
atque iudicia,quafacienshomOyViuet in ets. I • ' ' olim propheta eft interpretatus in hanc fententiam: Con-
Chrift. Imoverpbonacft&naturaliSj&ScriptaleXjVt uertetur dolor eorum in caput eorum, &in verticem ip forum ini-
praidiximus: fedIuftitixSoleexorto, h*exrin&fecallga- ' quitaseorumdefcendet r^iiafidiceret: quidquidmoliamini,
uerunt.Ob id enim nondixic Mofes:Cuftodite legem vos ( in yeftri capitis perniciem cedet, veftraque iniuftitia in
hanc perennem, led temp orariam fcilicet conferuatote, | veftrum iplorum vcrricem reuoluetur. * Non eft in eis neque
& per earn viuetis. Ceterum temporariam conferuan- j vulnus, neque liuor. Noneftmalagma imponere, neque oleum,ne-
damfiufle, docent quaelequunjfc;: Prophetamfufritaboeis queligaturas. Totum corpus, inquit,plaga eft,acproinde
de mediofratrumfuofumfimilem tui: & pomtm verba m ea in ore incurabile. Quam ob rem 6 propheta ? Quod Filium
eiusyloqueturqueadeosomnia,quapraceperotlli, quiautemver- j meum, quern dfelegi animo meo chari fllmum-,pereme^
ba eius y qua loquetur in nomine meo, audire noluerit, ego vltor
exiflam. Quibus verbisetfi è veftris plcriquelefumfilium
Nàue intelligi credunt, fruftraopinantur. Neque enim
aliam legemfilius Naue edidit. Sed nimirum legisabrq-
garionem,Chtiftiquetondonarionem Mofes edixit,cum
ai t: P rophetamfufritabit Dominus,ficut roe,id eft, aliumlegis-
latorem, Dei & hominum fequeftrum. Ipfitm audits * in
omnibus.
C a p v t L.
* De Euangeltca lege vaticinia.
\ 7 Ideas y quemadmodum Mofes quoque legis abrô-
V gationem detexir? namniabrogandaeratlex, neque
opuserat alius legislator,& dixiffet Mofes:hæc i’mmo-
ta in æternum lexfutura eft : quemadmodpm de Spirita-
b , id eft, Euängelica, *Ieremiasprædixit : Hic liber manda-
tor um Dei, &lex yquaeftinaternum.làcmçp, de eadem: Ec«-
dies veniunt dicit Dominus : & fufiitaboDauidgermen iufium:
& regnabit Rsx * i,uftu^jn æternufn : Malachias : Orietur vo-
bis timentibus nomen meum Sol luflitioe. Iiaias : * Ecee Deus nailer
iudicium retribuet.Et rurfum: Auferet Dominus Deus lachryr
; mam ab omni facie, & opprobrium populi fui auferet devniuerfa
terra.
vlgitur orto Iuftitiæ Sole , non iam porrolegispraec&j
ptisindigemus. Quare & bona eft façra lex , atque proi-
phetæ,&inftarLunæluminisrunt,vtiamdiximUs. Nam
Dei verbum, & Spiritus fan&Lxs perpropHetas loqucba-
tur. Sed his ^ræfidiis homines iuftitiæ viam teperirene-
quiueruqr.- Vtenim ftellæ,atque Luna nec iplendorem
.habent luciferi,aec totano^e lucent,fed nunc apparent,
niinc teguntur.-cetemmfoJe exorto in tenebris manet ne-
mo, nih qui çaligetac çæcutiat, ita & cætus, qjiiChriftf
nomine cenfttur ', diuinam na<3;us lucem, cum Iuftitiæ
Sole aïfidue cbnfiieftit.nec quifquam in DeiignQrationis
tenebris verrauuvqui'fioq voluntarieft abiungat.
C a p v t L I .
Caput primum ifaia eleganter fn ludaos retorque-
tur& explanatur. I
I Am abrogari quoque legem Diuino Numini vifuml-
laias declarat,aicens: Vißo lJaia,filijAmoSy quamvidiifuper
! iudam &lerufalem indiebus Ozia,loathan, Achaz., & Ezechia
j regum luda. Pioriim regum propheta meminit, oftendens
j non ob legalem aliquam noxam,fed Chrifti cædemdiui-
I ni tus pocnamirrogandam : nam ft propter Icelera, impiis
j regnanribus editum vancinium oportebat/Id adeo ve-
J rum eflè ex (equentibus àpparet.
, Auditecoeli, & auribuspercipeterra. Fabricam Deus tefta-
•tus muocat : fi quidem erat ingens i&inaüditufncrimeii
Iudæis obie cfturus:quoniam Dominus locutus eft : Eilios enutri-
ui, & exaltaui : ipfiautemJpreuerunt me : his edidis, & defe- j
j dionem fubiungit : Cognouit bos poffefforemfuum, & afinùs j
runc.Itaqüe yidete &c diuinum fupplicium è veftigio con-
fequens. Terra veftra deferta, ciuitaiesvefirafuc<enfa igni: re-
gionemveftram coram vobis alienideuorant, & defolabitur ficut
in vaftitate hofiili. Et derelinquetur filiaSion vt vmbraculum in
vinea, & ficut tugur ium in cucumerario, & ficut ciuitas qua va-
ftatfir. Etnifi Dominustxercituum reliquijfet nobis fernen, quafi
Sodomafiujfemus,&quafi Gomorrhafimileseffemus. At quam-
uis Deus Ifiaelitisfernen reliquum fecit, tarnen quin ab
Sodomaüs,ac Gomorrhafis damnentur , noneffugient.
Atque öi fententite conlönum êft illud mei Ser uatoris, ad
Bethläidam: Remtßius er it Sodomis, & Gomorrhis quam t'tbi.
Idque verum eflè è vaticinis oraculis fiet manifeftum: ad-:
dit eriim : Auditeyerbum Domini Principes Sodomorum, perci-
pite auribus legem Dei noflnpopulus Gomorrha. Ouo mihi mill-
titudinem victim arum vefirarum dicit Dominus ? Sanguinem
taurorum & hircorum nolo: * neque veniatis vt Apparent is rniht.
V idetis?ludxam omnemSodomas, ac G om orrh<enomi-
nibus infoslicitat. VbieninvSodomteac Gomorrhas Deo
hoftiis aclibaminibus fiebat ? Quit quafiuit hac de manibus*
vefiris ? Quafi dieat: Nemo eft qui facrificium vel ad hanc
abrogationein concitet, vel meinftiget. * Calcare atrium
meum non apponetis: quoniam feelerate id infeenditis. Si offeratis
fimilam,vanumincenfum,abommatio eft mihi.Ec cequilegem
i nupl.èifanxerat Deus, idemnunceius abrogationem prae-
finit.Nam incenfum,quodadiucundum odorem admo-
tiebatur,noh{blumihanisfufficusDeo deputatur, ftdet-
iam rale,a quo abhorréat.Neomeniam, & Sabbathum, &fcr
ftiuitates alias non feram. Quandoquidem in meum pari
natura F ilia l, bacchabimini, earn ob rem horum interi-
tüm denuncro , ea abhinc porronon probaturus. * Ieiu-
nium, & ofinm ,& feriasveftras odit anima mea. Quidita Va-
tes2_qqod V^figenae Dei Filijiiigrefliim inHierofolymam
luper pullo led^ncis execrati oderunt, in quo potius fefto
gaudere d i u initus fiin t edodi, propheta enim inquit. E*-
nlta fatis filta ßion, itibila filia Hierufalem: Ecce Rex tuns venit
tibimanfuetus ,afcendens fuper afinam, & fuper pullumfilium
dfim.
*¥aäiefiismihiinfatietatem. Vtenimfuperfluusincór-
pore v ibus, vpiiatietas cepit, pér vomitumè ftomacho
in térram eiicitur: ita equidemyos, quandoquidem in ia-
cictateln mihi fadi eftis,de meis manibusproiiciemini.
*T$ecjuaqp.am vltr.a dimittampeccatavefira. Cum extenderitis
matius vefirds, auertam oculos meos a vobis : &cummultipli-
cautritis oraixonetn, non exaudiam : manus enim veftra fanguine
pknafunt. Fruftrapofthacieiunia,&Sabbatha,atquePa-
fchaobitis,non folurn propter Vatum ,ied audacimmam j
quoque amantilfiihi,chariflimiqj.Filijnecem.Itaq; lalutis
via fupereft nulla, neque in lege quidquam pra:fidij;ied
fi illiuspliiU fblieitatis haeredes-fien vukis :Lauamini,mun-
di eftote,auferte malum cogttationum vefirarum aboculismeis. j
Neclegislatore^ me, legis tegumento colere in animum i
inducite., Difcite bene facere: qui iam inde a Mole hade- 1
nus benefeciftis nunquam. iudicium. Ne-, vt ingeniis
eftis fanguinariis, quatin prophetas , ea in charifli-
mum animo meo Filiu defignatote , ledlfiaelis, veftri pa-
Epiphan.
I* LX X. ilfu.es, if. '
Dialogus contra ludaos. 6$
rentis, Vérbórum mementote: * Simeon & Leuifratres,con-
fumiHdUeruntiniquitatem: in confilium eorum non veniat anima
mea: & in congregation eorum non contendantvifcera mea: quia
in furore fuo interfecerunt homines( fcilicet prophetas)^ in cu■*
piditate fua fubneruauerunt taurum ( Deum & hominem Ie-
fum.) Idemque conuocatis fuistiliis lacob , ait: Cortgre*
gamini: non quo de feeler ibus vos coatguam, fed yVt an
nunc'iemquaventurafünf vobis ind'tebus nouiftimis. Ac recen-
fitis, quae in Chriftum aufi iunt Iudtci, addit i Lauabit in
yino ftolamfuamy&infanguine vua pallium fuum : id eft, cor«
pus, per necem in patibulo, atque per fanguinem. Igituf
perfediim eft ad extremum Ifeaelis vaticinium.Per quos?
per Pontifices atque Sacerdotés, quorum illi a Simeonia,
hi ab Leuitica triou originem trahebant. Qui demum
& prophetas, hbmines fcilicet,interfecerunt, & Chriftum
velut taurum eneruärunt; id eft, corpus aftumprum
illi quidem morti dimiferunt:^Verum Excicatuseft tanquam
dormiens Dominus , tanquampotens crapulatus dvino; cuius
regnum fecundumlereiniam, nulla memorialabefeda-
bitur.
Iudaei. Qui vero non a iv.Confummabunt iniquitatemfed,
confummauerunU
Chrift. Dixiti vobis , craflein litterisfemperdefixos,
nunquamin rhentem penetrare ? Scilicet cum prophetas,
quae euentura effent, non vt futura, fed velut praefentia
cetnerent,de futuris,perinde acfigererentur,praehuncia-
bant.ïta eriam de luda dixit: * Catulus Leonis luda: exgermi-
nefili mi afeendifti: & non afeendes, fiitura tanquam praefen-
tiaprxuidens.
Sed iucundiffimum Iftaelis vaticinium nefcio quo
modo ad hanc difputationem nos abftraxit: quare I faiam
repetamus. Subuenite opprejfo^qui a difcipulo proditus,nec
fcelus admifit,nec in eius ore inuentus eft dolus. Atqueid
Mofes quoque vós pradocuit, liquidem clamat: Male-
diftusqui acc'ipit munera , vtpercutiatanmamfanguinisinno-
centis. Indicate pupillo, qui in terra patrem non habuit. De-
■ fendite Viduam. Vxorem ereditam Iofephi fponfi. * Et ventte
, difputemus dicit Dominus. Atquiin fëcundoadüenm
Chrifti difputatio non eft. Quid igitur eft, difputemus?
Sua quenque confciencia prodat, & qui pra:clare currit,
antrorfum contendat: quipeccauit, emendatipnem pce-
nitudine oftendat. His enim perfeétis: Sifuerintpeccata veftra
vt coccinum,quafi nixdealbabuntur: &fifuerint rubra qua -
f i vermiculus , velut lana alba erunt. Perinde äc fi diceret:
* Quod fi punicei eftis peccato, minu fque fanguinolénti,
vtnix albefcite:fin oftro fimiles,& fanguine pleni,vella-
nae candörem praeuertite. Idem de nouo feeaere. *Hacdi-
tueri,audite quid idem lfaias feribat :*Va, qui trabut piccata
infuniculo longo, & quafi iugi cofrigid vituU iniqu.itates. Vi
quitrahitis iniquitatem infuniculisvanitatis, & quafi vinculum
plauftripeccatum. Qui dicttis:Eeftinet,i& cito Veniat opus eius, vt
Videamus v&approptet, & Veniat confiliumfanfti ifrael, &fcie-
mus illud. Vi qui diciiis malum bonum, & bonum malum tpo-
nentes tenebris lutem,& lucem tenebras-.ponentes amarum in Juice
s & dutce in amarum. Idem curium : * Captiuus populus
meus faétuseft : * eo quodipfi non Cognouerunt Domi-
num.Non dixit,quod me non agnpuerit : fedquodDowt-
ntim non agnouerit,id eft, Vnigenitum Dei. Ec iterum:
Radix eorum quafi * lanugo erit : & germen eorum quafi puluis
afeendet. * Abiecerunt enim legem Domini exerettuum, & elo-
quium fanttilfrael * blafphemauetunt.
Videris vt partim Patris , partim Filij iram pröpheta
deferibat ? Nam Dominum exercituum Patrem äppellat,
quin caufïàm addit iræ, liquidem traditâmà Mofe legem
exequi noluerunt. Ceterum Dominum Ifiaelicarum
Deum,Filium fignificac di eens: Sed eloquium Domini irrita-
uerunt: do&rinam enim, & facrum Chrifti Euangcliüm
execrati Hint : ldeo iratus eft furor Domini in populumfuuth.
Incenfus Pater eft non honorato Filio fac fineipfe quidem
honoratus : nam qui Filfiim non honorât, eumncc
Patrem honorare eft neçelfe : Etextcndit manum fu am fuper
eum, & pereußtt eum. Idem de Iudæis àfide alienis : Audite
audientesy &noliteintelligent & videtevifionem noliteco-
gtiofcere: * Incrajfatum eft enim cor populi huius : ÖTiuribus fuis,
grauiter audierunt: & oculos comprefferunt, ne forte videant ocu-
lis y & auribus audiant, & corde inteÜigant, & conuertant fey &
fanem eos. Mofes ait ; Populus fiultus & infipiens. Ierèmias :
Populeftulte 9 qui non babes cor : qui habentes oculos, & non vide-
tis:& auresy&nonauditis.Tum addit experlona Dei.Quod
fi me non timebitis ,qui pofui arenam terminutnmari ,pnceptum
fempiternum, quod nonpnteribit-.hæc & hæc patienda vobis
erunt. Et per Ilàiamitidem Deus : Appropinquatpopulus
ifte ore fuo , & labiis fuis glorifient meteor autem eius longe
eft à me. f * Fruftra autem colunt me docentes hominum pra-
cepta atque do ftvinam) & timuerunt me mandat o hominum, &
doârinis. * Propterea ecce adiieiam vt transferam popultm i-
ftum, & transfer am eos : & perdam fapientiam fapientium, &
prudentiam prudentium abfcondam. Quia populus inobediens
eft,filij mendaceSyqui nolunt audire legem Dei:quidicuritProphétie
: nolite annunciare nobis qua reft afunt : fed loquinnni nobis
placentia, videte nobis mores. IilHem per Ofeam mïna-
tur Deus : Expandam ftipereos retemeum:quafivôlucremcceli
de trab am eos,cadameos * corripiam eos in auditu tribut at ionis
eorum. Va eis quoniam rccefferuntd me. * mettculofi funt, quocitDominus.
Seruientibus mihïvocabitur nomennouum,cuibene- i niamimpieegerunt in the : & ego redemi eos: & ipfilocuti funt
diceturfuper ten am: benedicent enim Deurh verum:& qui contra me mendaeïa : & non cUmauerunt ad me cordaeorum.
iurant(Uperîerram,iurabunt Deum verum.-obliuifcentur I Rurlumque perîeremiam : Me dereliquerunt fontem aqua'
enimtribulationisprioris : ( nimirum idoloruni venera-
tionis.) Et quis porro Supremo obganniat ? Degentibus
vero hxceiufdem eft lententia. Aperiteportas,&ingrediatur
gens iufta ycuftodiens veritatem : apprehendens iuftitiam,a-
manspacem,quoniam lperauitin teDomine.
Ceterum odiffe Deum poll Chrifti aduencum, Sabba-
tis äc Iudaicis ritibus addidtos,, ipfe ceftatur per Mala-
chhnv.Noneshmln voluntas invobiSy(BliislCtnel)dicit Dominus
exercituum: & munus non fufeipiam de mam veftra. Abortu
eniin folis vfqite ad occafum, magnum eft nomen meum ingenti-
busy & in omni loco facrificatur, &"offertur nomini meoyoblatio
munda: quia magnum eft nomen meum ingentibus: Viuo ego
dicit Dominus Omnipotens.
C A I X I I .
De gentium conuerfione & Iudaorumperuicacia,
a Vare cum Domino Deo 'Omnipotenriexecrabiles
fine ïudaicæiibatiohes, atque fitcrificia $ apud quas
gentesab ortu folis ad occafum Deus celebratur ,a qui-
bufq; huic nominifuffitus affertur ? nimirû à nobis Ghri-
ftianisjderefi-atftarnsveroj&incircumcifisludæisjvôlen-
tibus etiam poft Chrifti adtientumritus atque Sabbatha
viua, & foderuntfibi elfter nas.Ex. Efàiæ de lege hæç fu nt verba
: In die illo, erit lux Luna, ficut lux Solis, & lux Solis erit * fe-
ptuplum in die, quando fanauerit Dominuscontritionempopuli
fui, & dolorem plaga eius curabit. Eccenomen Domini vemtpoft
tempus:& fpiritus eius ficut aqua in vaüe trahens.
Sane quidem & Içx bona eft ; fed Chrifti difeiplina fine
comparatione melior. Neque vero audientes fepru-
plicem futuram Solis lucem, Chrifti difeiplinamlegi fe-
ptuplo anteftare cum animo putate. Sedprofedto Ilaias,
qui legalis effet,& legem feruare vellet(eft autem apud legales
auguftus feptenarius)ea fèntenria.feptuplicem futuram
Solis lucem, Septenarium cohoneftauit. Cerce poft
Chriftfaduentum minime duraturam legem, ipfe auctor
eftirl hæcdidta : EcCe confundent tir&erubefient omnes, quipu-
gnant aduerfum te : * abibunt cum ignominia : fcilicet. qui
Chrifti Euangelio non adhærenc, fed Mofàicæ legi, quæ
vmbra.quædam veræ gratiæ erat. Neque alienum elfe,
quod dicimus,Ifâiàs,vt ante oftendimus »déclarât.* Quis
eft in vobis, qui timeat Dominum ? exaudiat vocem * puer i eius.
Igitur cum Dei voluntas fît, omnes fai Filij vocem
audire, meriro qui eum non audiunt ,
ac repéllunt, ibunt igno-
minioû.
* .L X X .
lbid.il.
* vulgata
nô habent.
ibid, j * .
* L X X .
*nol|ieiQt I
in ita u e x û t. I
Biblioth. Vet.Patr.Tom. 14. F 5 C apvt
* L X X .
//a som
,* ircttHç.