Tricotai CabaßU
commodafti,no quatenus cum fraudafti,profuifti.Nunc,
no u accufäris a nobis quod das mutuum, nec quod fordern
reperis:fed quodinfuper vfiiramexigfs.Hoc non pro-
fligat paupertatem, fedinducir: nee aliquid tuorum in
päuperem confertifedeius rebus manus tuas impletjac ti-
oiquidem pecuniS exaggerat,illi domum exinanit: Hoc-
cine human icas, & cura pauperum ? Ec quid obftat quin
occidere puteturferaare, & efefraudare fuppeditare,&: fa-'
j -rfie Cruciarc paicere, & plagas incuterefauore profequi?
Sietes omnes petmifeebis. Ridiculum, nugse, nihil fim-
I plex hic & iincerum. Imrao yero li ridiculum, fuftineri
Lpöflet: nunc ploratus &ftridor detium vfurarum fru&üs
[eft, & cum dajmonibus,& damnatoriim infelici turba
j perpeti atrociflima. Ait enim, difeedite a me malediät in i-
I gnematernum,qui paratus efi dubolo, & angel is eins.
Nihil ad me ifta, ait foenerator, qui pauperi argentum,
[ & vidfcum, & veftes commodaui. Acnori dcuproprijs,
I quamdiu inmanibus eft vfura. Lex autem iubetde fuis
. cogamunicare.Si tu verö vfuras omnes in paupereseffun-
. däs, primumnondumtuaprodigiSi Deindecur accipis,
tantaq*, audacia fuf cipienda, vnde tibi nihil prodes, Dei
■ legem viölas?Quod ii minus das,quam accepifti,neq>tua
. das, & adhuc ahenaretinere deprehederistantodere-
i riores, ijs quiingehennam mittantur, quaco tolerabilius
eft ncc bene cuipiam, nec male facere, quam malefacere.
| ‘ Sedlex,inquit,communi bono aduerfätur.Opörtete-
nimin ciuicatibüs credicörescfle. Arqui fublaro reenore.
nüllifint neceflceftqui dent mutuum. Deus quide quod
I Conducerecenfuit, hoc lege pr*fcripfit. T u legem anti-
I quas, & meliorem ferendam putas, quam Deus tulerit,&
cömmuni hominum cölulendum iapientius,profpicien-
dumq, KumaniusrSarAi Athenis prögreflus in medium
Solonis leges abrogadas fuädere inftitueres, moriendum
tibiforet,ahtequam vocem ederes:rtunc Dei legem accu-
fans,&quide iniürix public*,non hanc temeritatem pu-
tasiniuriam ? nonamentiam extremam ? necfulmenme-
tuis ? Qwn immo non erant nobis verba facienda ad tarn
infipientes xqueäc temerarios.Ne canienexi ftimentiir a-
liquid dicere, & quoldam in errorem dedueant,omnium
fieculorum refpublicas bene temperatas conftderemus,
in quibus feen ori exercendo locus nullus fuit.
Primum,Hebraei quoinfeliciores fiierunt, quia legem
feruarunt? n.onne.ieliciftimi? nonne trophsis flbruerunci
nonne höftium regiones occuparüt?Quiporro nuncPa-
lsftinamhabitant barbari , & gens tarn frequens Latino-
rum, tantumlegem non adorantes, nonne bene habent?
Solis nobis nefcio quid intelligentibusfäpiens hoc genus
creditorum, nouam quandam reipub. falurem, iniquita-
tem fcilicet inuenit,& ftudet perfiiaderehominibus,qua2
primo homini primus impoftorperfuafit, mandacisDei
fuam fence tiam an teponere, Scilla negligenda, (bis autem
adhaerendum^ vt omnium oprimis:&vioIare leges, nihjl
eile piaculare, & infuper id audetibus,vale: qnemadmo- •
dum veteratoriEe,«ö»,iDquit,W0ffcJW0ri«»t»i: federitufic-
ut dii. An non tales funr horu voces?Et hasc feötientes non
contremilcunt, nec erubefcqnt; fed in quibus ipli reipub.
detrimentoßfunr,& propter qu? vltimis madandi effent
cruciacibus, horum legem diuinam acculänt. Deus enim
vtrumque prscepit,& credi tores effein vrbibus,& vfuras
abefle ab vrbibus. Hi vero,quianonliceatfcenerari,ideo
nec mutuum dandum putantes, ipfi creditores ex vrbibus
tollunt,& eade re legem reprehendunt.
Quanquam ft mutuum non poterat purum eile ab v-
fura, & n atur a aliter non ftnebat, fed neceflitate euenie-
bat, vtfublatis vfuris.neq; credi toresefle poflent,squum
poflès confugere, vnde oftenderes te non volencem pee-
care,meritó veniam impctrares,&feprehenfionem amo-,
lfteris. N unc voluntatem pr*texcs,&abfqjlucro veile t(
quidem dare mutuumprofitenS, nó autém permitti, rem
ridiculam admodum facis, ficrlmina criminibus tuendo
te defendi, & in quo accufaris, quod animo ftsimprobo
. id nobis prorefpöfione obijci pofte exiftimas. Non eniiu
potes dicere,te non pofte dare mutuüjfèdnonvelle abfq-,
tcenore. Sicporro & aduherum, & homicidam appella-
bimus, quoniam peruerla voluntate talia non.reformi-
dant,& quo minus bonus eflè velit.excufari neino poteft.
AdhitCyfi quidem laudi dandaeflètfceneratïOjin.vitu-
perationcm caderet lexiqu«, quod fancire oportebat, id
reijceret: ac te rem non mala cömpleélentem baud quif-
quam in vitio poneret. Si autem quiddam ab humanitate
alienum atqueimprobumeft, quia turpibus te abducit,
laudem ferat etiam. Cteterum tu inde ad aliud facinus
currens, malumquemalo commutans , fcenerarifcilicet
cum eo qüq^l eft non daremutuüm , i tenietipfo apert«
nequitia: coargne JÊÈNam ft; quod ab iftis fcdleribus de-
pullus es, ad alia S K s , quique te a prioribus cohibuit,
eum vt cauftam pofteriorum accufas, etiam illud concedes
impióbitatis graflatorüm , & effra&ariorum leges
cauftam eflè, quaï duin palam alienis facultatibüs ditari
ndn patiuntur, ad no^i^nam prauitatem eos compel*
lant. Nequeenim latronés fölitudinibus&: montibus fè
credentes, gladjum in viatoresftringerent, fiipfisvrbes
habitantihus, & cupiditati indulgentibus, iudicia & le -
giuniura liceret contemn ere. Conftmili modo parietum
perfofloribus quidnoéle Opus erat, & infania aduerfum
mortuos, ft yiuos per diemobfidete'; &quosliberecftiis
rebus citra metum exuereacfpoliare lex permittérëtVEt
plane, nullum pèrnicioforum ac fceleratorum inu eni as,
qui non lege coaóhis, ab illis maleficijs abftinuerit ,-ad
haec autem fponte, ac volens aggrefliis fit. Quid ergo ? il-
lofne ytinfontesdijmittemus, in leges vero ab illis.riefa-
rie commiftortim culpam conferemüs ? Et illos quidem
p cenarum immunes vagari libere finemus,iudices autem,
& leges, & iuta, quib us nihil eft in hominum vita fal uta-
tius, tanquampiaculaèciüitatibiis ëxpellemuS ? Qupdft
hoe nec mente captus dixerit, nec ipftfmet talia audenti- '
bus,credo, placueritjfèdleges vbiq; gentium hominibus
federateagendicauftanon-ftint, & quipeccant,premia
condigna refèrunt,& conflatam ftbipcenam luunt, eur tu
êiufinodi defènfione innoxium te foreconfidisiquae nul-
liimprobo vnquam profuit ? Nequc igicurad fcenusfa-
eiehdum incumbens fupplicium èffugies: neque'propter
interdiiftum fcenhs credere pecuniam reeufans, & com-
munionem diflipans(quaegenus humanum congregauit,.
& homines ad ciuilem cültum deduxit) atque itareipub.
daitinum iniungens, perlegestuerite poteris: verum v-
triimuis pecVueriSjinhumanitatis conuinceris.Nam qui
pfoximum non amant,facilë & hoe, dcillud audent.
Et quid labis habe t , inquit, ft a paupere nihil ,■ d diuite
autem fcenus exigamiis ? Multum profeéto. Hoe enim
eft contra leges venire,^ pecuniam commodatam cum au-
«ftario recipere.Pauperem vero elideré,fame bremere,ve-
ftibus fpouare,hcrc iam rion fcenus',fèd grauius quoddam
fceluseft: quandoquidem & fuires delinquuntcrudelius,
fiegentem fpoliauerint, 8c multoamplius, fiipficopio-
ft fuerinq & fceleftiores infuper cenfèntur, fi,aquibus be-
neficia.acceperunt, in eos ipfos malefici extiterinr. Ye-
rum enim vero leuiora crimina propter grauiora poïnis 1
non careburit.Cum igitur lex in illa vindicét,ftne dubita-
rioneh^c infeftius o di t,& fèuerius multat.Nam ftin quaeratculpamtribuerelegi,
qinenonexegifletfeeneratoresf'| cunque prauitatc alijstolerabilius, alijs fceleratius pec-
induxiflet autem per cos, quos neceflario non exegiflet. I cantibus,hos tantum deprehenfospuniretlegiflatorj vi-
Qupdft feenerandi neceffitasnulla prorfus eft, nec na- |dereturalijspatrataignofcere.Qupniamautemiudicum
tqraquidquam vetatgratis commodare, & teftantur id ; fententk&hos^illosdamnant.patet.leges/ecundum
omnesmorrales, quituamfententiam defpiciuntjtuau- ! quasadiudicium&pcenasvtriquerapiuntur, contrale-*
temprauitate animiabfque fpe lucri non audes dare mu- uioraitemlatasefle. Porro nec definitum eft commiflum
tunm, quid volunratem tuam crimine ab fol u is, & quo- . grandius, nec datur, quo non detur maius. Quorfum igi-
rum te ipfum debebas, eorum legemTaccufas, publico- . turlex, cum non fit, in quo ponatur ? Nam fure effrador
rumque malorumarceftls,quorum tuipfereuses?Sienim ; vtiq; peioreft. Itaqiie, ft placet, hunc-in crucem agamus,
aliqiudinexpugnabile prohiberet creditorem efle, 8c eo | ilium vt tolerabilius reum abfoluamus. Sic lex femper
;_____________________________________ ___________ ' _________procc-'
Oratio centra toeneratorcs.
A
$ml. il’
B
Untlh.il.
Mttih.rj.
o
D
procedens,fontem non inuenienSicut ergo lex non occi-
des ,non p^uricidam, nec fratricidam, aut quemeunque
certum interfedtorem, fed fimpliciter homicidam perfe-
quitur : itaquoque 8c furem, & adulterum, & maleficum
quemque. Eodem modo illud, non foeneraberisfratrituo,
non eft vfuram diuidentis, & vnam vetantis, alteram fta-
tuentis : fed omnem vftiram exterminantis.
Atqui lex imperatoria ( occurritille ) hac via lucrum
confe&ari permifit, quod nunquam fectllèt, ft in eo pec-
catumineiret.Qupmodo nonftultumeft ftcratiocinari:
Homines iftucpermiferunt: & nö cogitate potius, Deum
hoc. ftigere iulftffè ? & non eflè vitiofum hoc lucri genus
ex lege humanaconijcere, & cum Deus hoc ipfo quod
prohibuit, yitiofiflimum eflè teftetur, nihilo tarnen ma-
gis vitiofum arbitra« ? Quanto melius iudicares , iuxta
Dei iudicium ferens fententiam, quam legibus hominum
aflènticns? Mihi vero ôccomparare quidquam legi
diuinæ extremæ videtur audaciæ, &egeftas rationis: ne-
■ dum laborareapud homines parum pios, v.t eis perfua-
. 4eas,vtri legum potius obtempèrent. Age enim,fi dïfcen-
dum foret, num vfurain peccatis ducenda, vtrum tu ma-
giftrum cligeres ? nonne Deum, fi vel tantillum faperes ?
Iamfi legibus ita pugnantibus alteram fèruando ncceflè
eft alteram floccipendere, vtramviolans, per alteram te
defendes ? èerte non per hum^|jn. Eft enim imbecilla
defenfîo^fî quis dicat,ideo fè diuinam legem contempfif-
fc. Nam inferiores reuèreri, vtfuperioresprodas, quam
veniam merëatur,quando crimén maius eftî Perinde vt fi
quis mandatum regispofthabear, quia miles aliquis, aut
calo fecus mandauit.Parum abeft,quin talis etiam defen-
fionishuius fuæpcenas debeat. Etiure quidem, quianon
èxignorantia, aut obliuione, fèd confulto id fecit. At tu,
fi rede facias,quibus te fupplieijs dignum deputes, quan- j doquidemplus quam Salomon hie, & tutanto interual-
! lo minor es Deo,quan\rex calone nobilior, quantum di-
I ci aut credi nequit. Ac proinde tanto es iniuriofior,quanto
maius inter Deum ac regem diferimen. Cur te non pu-
I det cum fceleftis Pharifæis mandatum Deifoluere pro-
j pter traditionem hominum ? Et tarnen non omnium le-
! gislatorumeftidem hàc in re iudicium: idemque fènfus.
Sunt, qui vfuras introduxerunt : funt qui profligaruntj vt
fi cætera eorum inftituta omittentes iftuc folilm infpicia- I mus,veniam aliunde accipi,aliunde amitti,& non magis
i propter vnoste crimine lolui, quam propter alteros a-
’ ftringiyideamus.
Etiam,inquit.Sed qui permittunt,antiqui funt.Hoc tu
abfiirdiflime ad patrocinium aflumis j quafi minoresfèu
pofteri femper détériorés fint. Deinde quomodo nona-
nimadiiertis, te ipfum quoque itmiorem illis eflè, qui le-
giflatorum alios lèligis, alips répudias ? Confidcra, ama-
b o , quanto antiquiorlegiflatore tuo illelegiflator, qui à
principio yfurasinterdixit. Quin tu etiam tu^ calculo di-
uinæ legi fuffragaris. Quare fi legi addenda eft antiquitas,
& cam ad reuerentiam illius pertinere exiftimandum,
hoc quoque poenam commeruifti, qui qùod antiquiffi-
mum eftjdefpicis.
Præterea qui penitius rem intuebitur, fàtebitureos i-
pfos quivfiiram concedunt, eandem vt longe probrofif-
fimam.condemnare.Multis fane indieijs & clare demon-
ftrant, fè de ilia male fèntire. Primum omnium nonlice-
re ait lex vlli optimatum , iieque facerdotum feenerari.
Quibus autem permittatur,in his licere vilioribus ac ple-
bcis maiorem vfuram, melioribus & honoratioribus mi-
noremaccipere. An illi, obfècro, hanc legem omnino legem
, & feenus bonumaciuftum, an turpe potiuscrede-
bantÿà quo viros bonos excipiunt? Opinor enim leges, &
liquid honeftum ac famftum eft in ciuitate, magis dece-
re optimos ciuium,quam fecem vulgi. Ac de illis quidem
inprimislcgiflatores loquuncur, deinfimis fecundo loco
, quod illi nimirum in legibus fèruandis aliorum duces
eflè debeant, quos ipforum veftigijs conuenit infifte-
re. Hie autem plane fècus euenit, &invfuraimprobifli-
mimortaliumpraecedunti fèquuntur, quibus quiddam
morumiftorumadhseret, & tanto magis, quanto fupre-
mæprauitatifünt viciniores. Idcirco, cumlegiflatoribus
Biblioth. Vet. Parr. Tom. 14.
vifumfit ita ferre, rei peruerfuas inde apparer. Pcflimis
plurimum foenerari, optimisnequaquam aiunr conucni-
re; reliquis, quo fint meliores, eo ï feenore magis tempe-
rare : quo vitiofiores , eo fè in id magis effundere. C^u-
nam vfuras quifpiam ftriâius vetet, & è repub. proferi-
bat, quamiftiulmodi legibus? Fceneratorcs quippe per
homines iraprobos, quibus hanc Jiccntiam impertiunt,
dedecoranc: & hoc illis fupplicium irrogatur apudeos,
-qui patrocinari videntur. Ercnim ignominia quoque criminibus
nonnullis quondam pro pcena infligebàrur, &
ea Graeci multos fceleftiffimosprolequebantur, ambula-
bantque infames, 8c quae vcl in rémpub. vel in priuatum
admififlènt, tali animaduerfione piabant. Nec inepte infames
reddunt, dum quae mclioriDus interdira fiinc, eorum
illis poteftatem largiuntur. Paridem fabulx narrant
pomi adiudicatione dearum pulcherrimam offendiflè:
hi vero lucro impio permittendo, homines inhoneftos
atque improbos declarant. Et vt indumentum vile putri-
dumque diues nullus afpexérit, médi eus contra illud ac-
cipiat,& eo fe contegatific lucrum ex vfurapartum, velut
ècordâce (fàltationisimpudicægenus eft) autèftupro-
rum perpeflione, aut ère aliquaimpura raercedem, boni
malis dimittunt. Qua poena quæ tandem acerbior?fi vere
homo fis, & quæ hominem decent appetis, & non inhu-
manafigura fuemimiraris. Perfpicuum eft igitur vfiiram
née ipfbs qui earn concedunt extra crimen ponere.
Quidergo ita fanciunt? inquir. Improbitatem tuam
terminis circumfcribunt, ne ipfifbrti æquale, autpaulo
minus accipias \ fed difeas, quanquam inuitus, medio enter
eflè nequam : quomodo item perulantibus foeminæ
meritoriç permittuntur,nec vrbibusexturbantur,ad maius
malum cauendum videlicet, ne nuptarum pudicitia
inlxdiofè attentetûr. Quod inde claret. Etenim concelfi
foenoris modum tranfilire vetuerunt, intra modum fè te-
nere minime vetuerunt. E t danifta plus, quam conftitu-
tumeft non accipiet, edamfi fyngrapham exhibeat, &
obæratus id ^ildelpoponderit. Idem hinc manifèftius liquet,
quod minus non eft expreflum, nec vt foenus maximum,
ita etiam minimum eft decretum : fèdintegrum eft
fèmper mutuum dare,quamuis debitor nihil fe vfiiræ nomine
daturum pacifeatur »'neddedit. Quid pacifeatur ï Si
cum filentio mutuarus fuerit, & creditor foenoris no me-
minerit, ac poftea cum force id popofeerit, nugas aget.
Iamne perfpicis legem iftam fupervfuris non eflè vfu-
Aas volentium,fedvfuraseuertentiumî Quodfi id tamli-
bere, apereequenon fàciunt, vt in facrilegijs, aut latroci-
nijs,nihil mirum,cum in mukps prçterea improbos legis-
lairoresnon animaduertantt a quibustamenDeuspcenas
, repofeitacerbiifimas. Tabulis corum leéHs, nemoinui-
dum ad tribunal arceffitum coarguet; &memoresiniu-
riarmn pereos omni carent moleftia. Compluribus item
fceleribus, quorum reis gehenna præmiumeft, legibus
. fiipplicianulla decernuntur. Ideo nimirum,quia cum ge-
mina vita fit hominibus, geminam fimiliter eft iudicium.
Legiflatores futuram vitam nobis non faciunt, nec apud
iudicem ilium nos accuiant:fed vtgubematoribus in mari
curæ funt veiftores, dum durât nauigario, vitra porram
quid ijs conducat,quærere, fùarum partium non cenfent:
nec de domeftids quidquam cum ijs agitur : ita & condi-
tores legum videas vitam hominum quæ hiedegirur modérantes
& cô ftituen tes, quid in futuram illis fiat, & qua
rationepoenisfempicernis elabantur, nihilpenfihabere.
Quamobrem nihil vetat, induiliconfuetuainetantum-
modo bonos,peCcatis obrutos hinc emigrare : & hie dementis,
ac iuftitiæ opinionem ademptos, ibi referri inter
fceleftiffimos,deterioremquecalcuIumfe>rtiri. - '
Quæcumitahabeant, & aliud fint præfentes poenæ,
aliud quod nos manet iudidum, noli præfentibus futura
metirimec fpera te Deo vfiiram beneuolo,cuius leges de-
f pi cere es aufiis, etiamfi iudices tuië naturæ confortes non
male de te exiftiment ; illud inter multa cogitans, legifla-
torem neminem fordcs 8c auaritiam, & aduerfus egentes
inhumani tarem in quoquam horum reo perfecutum, &
qui quemquam horum apudillosaccufet,deterioreloco
ipfb accufàto futuram, 8c caufla cafuram j Deo autem de
M z ' hisipfis