ipfo cmanet.Fons enim fandi fpiritus & films ab Ecclcfiae
Magiftris afïèritur. Et habet quiderri fubftantiæ cauflàm
ex primiriuolumine ; èffulgçt vero pèr ÿnigenitum, qùo-_
niam per ipfum eft, atque per filiurp quod dicitur, & ipie
filius ad pàtrêmreducuntur. ^ '
Et di£tus eftquidem, à pâtre procedere ; procedit vero
per filium. panique ex pâtre quoéWicirar, iuxta Patrüm
lentenriam, etiam pjér filium fequitur. aliter quippe pro-
cedensnon effet. Itaque conrtedunt magispatri filium
feçundum procefïum, feu proceflionem fandi fpiritus,
quamdiuidunthuiufmodiconiurîdiônes. , ■ •
Ëorumautera, qui differentiamefièntiæ patrisaefilij
pergunt adftruere, diuifim ac differénteriftareddere efti
quippe,ita diuidentes,efïènti«e quoqué differentia necefi
fario fequetun Nempe enim & TfieologùsGregqriusin
fuis de diuinitate fèrmonibus, in oratiopispârtè, pattern,
&,filiinfi fpirjturn fandum inuoçans, atque fubinfexens,
ahum quidem bette complacere, aliùm vero cooperart,alitim
autem tnfpirare : non fane per huiufmodiconiurtdiones,
fiue beneplacitum, fiueïnfpirationem, fine eboperatio-
fbnisdiui|it’: neque enim nem perfonis dinifit’:ffiinngguullaa hhoorruumm ffïinngguulliiss
perfonarum magis proprieaccommodantur,qiiamreli-
quis:vcrum,omnia eonueniunt fingulis: imo,& totaTri-
nitas, vt vnus Deusinfpirat, & fibibene complacet in gb*
nis,& qbqdcunque inchoantibus adiutrix eft. Atque vbi-
que penitus quaeque perfonis aflignantur vt propria, fine
vlla variqtate conuenierit :v b i non opponiturrelationis
obiedio, quemadmodum prbeeflio fpiritus, filij adpa-
^tem rel^tioni nihil obftat, vt in fequentibus lucidius
tfipnftrabitur.
Quod fi procedere ipfam didionem, quae Gvxctpxm-
*fueoSti{ dicitur, infilio inquirjint:primum quidem pluri-
bus fuprarationibus oftenfuin eft, quod alia quoque verba
hocipfum nihilominusfignificant. Deinde, quia & a
Sandtis quoquepofitaeft Huiufmodididio.Sed 8cipfum,
quod per filium procedere dicitur, a Patribi^conimen-
dare fufficit, quod etiam procedit ex filio. Quanqua qui-.
b1 us n. . .o. .nC f uCXf2f iciat_»_qu_oJd exfilio fpiritus efleAfannr dV üi i sc ^diirciirtnuvr??
ccuumm SSaannddii hhoocc pplîuurriinmiiiss iinn llooccîiss ddiixxèèrriinntt,, ccuumm ddee ppeerrffoo--
nalibus fijbftâtiis différèrent: verbumq; ej/è,fubftanriuum
cum fit, màgis etiam cuiufpiam ex aliquo fubftantiam ex-
primere poûit,iuxtafcilicetproprij proceflus terminum.
Prætereà confiât exfiiperiôribus ,quod dicimus in filio
manerèfpiritum,quod quidamhisobiiciunt; quiet-
iam ex filio proferunt,nihil ee$ iuuat.Qui enim & ex filio
fpiritum dicunt:&in filio longe prius confitenturmamqi
& fandi,& infilio dicutjôc per iplum,& ex ipfo ejfiejLddunr.
Nequë hoc folum ,fed& in pâtre, & in filio fpiritum fan-
dum manere. Sicut autem in pâtre manens, etiam ex ipfo
eftjfic,& in filio manens,etiam ex ipfo eft. Noti enim ptorint;
qua fide illörum dida fûfcipi conueniat, infi- j
nuandum.
Sarida igitur, atque vpiuerfalis quinta fynqdus in gç^J
ftis fuisita ferme ad verbiwi aip : Sequimur ïn omnibus fan- |
élos Patres 9 aç DotionsfanwtDçi Ecclefia, Atbanafiunty Hilariutn
y Bafilium, GregoriutyTheologum, Gregorium îJyjfenum,
Ambrofium,Àugufiinum, TheophiiuntyCyfiÜHmyloannem Gon-
ftantinopohtamm, Leonetn, Broclunty&onitiïa^ quaab eis de fide
reftd}&ad condemnationem hareticortim cottfçriptafiintfufclpv-
mus. Itqo, & in fynodico* qflöd dicitur, àpathemate, plediintur,
quiprædidospodoresnonïufcipiünt, neque
omnia, quieab eis fetipta funt, confitenturi Proecipue ve-
ro Auguftinum fandx vniuerfalès fÿnodi,vr inearum ge-
ftis confiât, tertiafcilicet , fexta , & fèptima (Adlione) e-
mitlentillimum Ecclefiac magiftrum, ac fàndum prædi-
carunt.
S ed& deprænominato fàndo Anaftafiq Antiocheno
patriarçhàV fexta fÿnodusficait: Sufcïpimus fanâuni Ana-1
fiafium recta fide refpondentempro tomo fanftiyac venerabilu Vd~
p<Éfeo«^Acri#tfus: Santtum nominatQrienstoiushuncfanftit
memoria Anaflafium, qui fuit Antiochia Arcftieptfcopits y & qui
eum nonfufcipityDeusanathemati^et.
Sandus igitur Hilarius, anriquus Pater, atque veriera-
bilis, & dicendi^vi, 8ç^Philofophiæ ftudii?, &Theoiogise
fubllmitate,& vitae munditiisÿ& miraculorûm oftenfione
maxime clarus j ita , vt beatus Àugüftinùs de illo dicat: j
Mirum fane,fi quis Hilarium legens non admïtgtur cum hit,qui irt
NicM emienertint. Provnigeniti gloria contra Ariumpugnansy
aitinfècundo deTrinitate libro, quemcoptraArium, SC1
Sabelliümconfcripfit: CredimusjanâamTrinitatemyboc eB,
patrem,&filiumy &Jpintumfanäumi vnumDeum omnipotentem
y vniusejfenm, vniusfubfiantUy vniuspotentkty creatorem o-
milium creaturarüyex quo omnia,per quern omnia,in quo omnia,
Ÿatrem non ab alto: filium,ex pâtre genitum\Deum verum de Deo
vero, lumen verum, ex lumine vero: non tarnen duo lumit[a, fed v-
num lumen : Jpiritum fanâumàpatrgy&filio aquaüter procédés
tem,confubfiantialem,&coaternumpatri,& filio,pater in fe ipfo
plenus Deus: filius plenus Belts expatregenitus: Jpiritusfanétus pie-
nus expatre,&fihoprocedens.l$on tarnen tres Beos dicimusyfed v-
num Beum. Idem in comfiientariis in Apoftolum,de pâtre |
ac filio difïerens ait : tâih'tl infariftofpiritu duplex inteüigr,
quia,pater,&filiusilliejfeprabuerint. Vndeambovnumprinci-
pium fanctusfpiritus dicuntur.
Sandus item Hieronymus quodam in lôco opufculo-
rum fuorum ait: Spiritus fanftus à pâtre, acfilioprocèdent,per
omnia patri & filio coaqualisi& coaternus eB:
Sàndus quoqtfe Ambrofius MediolanenfisEpifcopus
inlibrofüodeTnnitateait: Nonquafiexlocomittiturfpiti-
tus, neque quafi de loco procedit afilio procèdent. Idem in fôcun-
do de fàndo fpiritu libro ait : Quod ex aliquo eB, aut ex effen-'
fedo quifpiam blafphemareaudebit, ita in filio manere * tia, autexpot^fiate iÜiuseB. De effentia qnidem, veluticumfilius
fpiritum j ficutin quolibet Sandorum, in quibus requie-
feit quidem,& m anet,fed per gratiam,non per namram.
Praetereayero, quodprocedit, ineo, ex quo procedit,
prius fubfiiterit necefle eft. Neque enim ex illo aliter pro-
cederet. In diuinis autem perfonis, fimul & in ipfo,& per
ipfum, & ex ipfo eft »propter xternitatem ‘,16c quodillic
tcmporinullus locus fit. Sicutergo filius in patre exifiehs
exipfo eftj&fpiritus fàndus ^miUterjpari prqfedo ratio-
rniee,,S&cd deem maannuficone fandi fpiritus in filio dice^ndum.
Eteftquidemid verum, quod ait D.Dionyfius, quod
diuinae fubftantiae in iniiicem circumeunt, fed non idcir-
co confufio eft; nequehinCimmobilisordo peruertitur;
neque neceffefilium in fpiritu cum dicimus, etiam exfpiri'iu effe
confiteri, vt Nyflenus Gregorius ait : Sed, eBqurdemfilius in
patre ,-ficutpulchritude im4ginisinprimitiuaforma i#propria i-
magine.Idem vero & in filio,& fpiritu dicendiim. \
Quo niam igitur ab Orientalis Ecclefias m a!giftris , ex
filio efle, ac procedere fpiritum fandumtraditum con?
ftitit, licet plurima omiflafint, qua; afferri poterant ad
hoc ipfum afleuerandum,: nunc iam & ab Occidentalis
Ecclelix Dodoribus, vt idem adftruere nitamur, admo-
nemur; vthis? quicontradicete hituntur, nulla iam ex-
cufatioreliquafit. Acprimoquiddm, quantamiliisvrii-
tierfalesfynodireuerentiam, audoritatemque praeftiteexpatre,
velfp&itusfanBus ex patre, &filio. Expotefiate autem
ficutiexBeo omnia.
Sandus Auguftinus autem in IV. de Trinitate ait .* Nee
poffumus dicere,qffodfpiritus à filio non procédât.Neque enimfru-
fir a idem fpiritus,&patris,&filqfpiritusdicitur. Necvideo,qüid
aliudfignificartvolueritycum fufflansinfaciemdifcipulorum,ait-,
Accipite fpiritum fanftum. Neque enim flatus illé corporeuscum
fenfu corporaliter tangendiprocedensexcorpore, fubfiantia fpiritus
fanBi fuit ; fed demonfiratio , per coHgruamfignipcationem,
non tantum a patre,fed & à filio procederefpiritumfanBum. Quis
enim demerttifiimus dixerit, fltumfuiffefpiritumfanBum, quern
fuffians dedit, & ahum, qqempoBafcenfionem fuam mifit ? Vnus
enim fpiritus eBfpiritus Dei,fpiritus patris, & filij ,fpiriiusfan-
flus,qui operatur omnia in omnibus. .
Idem in XV . de Trinitate;Ef tamen nonfiujira in bac Tri-
nit ate non dicitur verbum Dei,nififilius-, nec donum Dei,nififpiri~
tUsfanBus-,nec de quogenitùtp eB verbum,& de quoproceditprin-
cipaliterfpiritus, nifi Deuspater, ldeo autem addidiprincipaliter-,
quia&defilio fpiritusfitnBusprocéder ereperitur. Sed hoc quoque
illipater dedit non iam exifiertti, & nondum habenti , fed, quid-
•quid vnigenito verbo dedit,gignendo dedit. Sic ergo,eUmgenuit,vt
etiam de illo donu commune procéder et,& fpiritus S.effet ambo^u.
Idem in V. de'Trinitate ; quemadmodum filiO fubftantiam
praflat fine initio tèmporis,fine mutabilitatenaturaex patre nati-
A
lunn.iS-
Ifiit It.
B
».Thtjf.i.
ha», to.
MtîëP- Or 19.
uitas ita & IbirituifanBo effepraftatfinepmcipio temporis ,fme | mus eum fit, quos verbum vit* éPntinere;& humaiip ge-
mutabilitatenatura,ipfaexvtroquepröccfiio. 5 rieriexpofitorcs elobuiorumfuórümpraefTevoluit, per
Idem fuperIoannem -, Corporalis illa infufflatio, nonfpiri- quos mortalium mifertus errores j ad agnirionemiuier-
tus fanBi fubftantia fuit yfed demonftratio per Congfuamfignifi- | rantia corda conuerteret; vel déveritatèdifréhrireabin^
cati■o n.e..n..ia ;t niaomn tïafinütnuhmro dcpeadterree, fIebdir eittuiamm Ia fuiliicoe pmro.caeudte rfeidfpeiir idtuumce s^ecclefiaï de ere t is póft BBi Apoft.affatiSm,
I XXV.;
qulsinm iudtmnsfit, vtdicat, aliumtffeJfirimm
fmcliim.qutm itifuffm diiit: almm,quempoJiqaam ajfumptm
Idem adPerram quendam, pöftulantem redbc fidetf
confcribi rcglilam, 40. illàmcapitùUsdiftinxit; quotum
fingula, dogma continent falubre, atq; ad fidemneceua-
rium. Ait igitur in 8 .-capitul o : Virmifiimetene, &mUatenfts
dubites, ipfumfpiritumfanBum,quipatris, ac filij vnus fpiritus
efiyà patre, & filio procedere, Ait enim filius. Cumvenent parade?
uicem,aut fidei duees,eçclefiæ decretis póft BBi Apöfl.affumi
pcrmififïèt jquigubernatprum ^.ac magiflroriim vicepræcipitatores,
&euer(bres Ëcclëfiaflici gregis futiiri
efleht. Neque tanta Concilia errarë peimifiuèt ; qua:, fic'
deillrs viris ftatüerilnt, vtiübèrent omnés, qui à Çhriftp
Chriftiani dicerentur, èos réuërëri irt omnibus, nihilquë
illorum didis contrdirei Neque paftoreseosefiè, ne ad
prærupta, Sc praâcipitia, grègémubi crëditumpertrahè-
rent.Sed nec Sandi iam eflènt, nosque cæci cæcos fèque-
remut, ignorantiæ tertebriscæcati, heeveritatem agriotusÆriiùs
veritatis, qui d patre procedit: quo in locofuum effe do-* \ feentes. .Verum, hoeprofedoeft, oblique in Deum erro-
cuit Ibiritum ftnftum. Ipftqmppiiflvmt«. Etexfilupmritn , ns culpamintorqucoeiidque, cumSaluatornoftervfque
Ibiritum fanäum, & prophetic» nobis, & Apoßölica ioCtratt \ adconfummationemfeculmobißiimietoreprpmilent,
cómmmiut. lfùàmim à flut iîcit : termiet terram virgu mit j pro quibus rediméndis.oinnisilUaiua fuit ; omnupp im-
(ut, &jpirituUbiorum fuorum interficitt impium.goquo & A.; pleuitfactaruenta.
'p'ofiohûaif, quem Domin tu leftu imérficietjpiritu orisfui.-Qtgm
& ipfevnigenitus filius Dei, oris fui fpiritum ejfefignanter ofien-
dens,poft refurreBionem fifamdifcipuiisfuis inftifflansdixit-, Acci-,
pitefpiritum fanBum, & loannes in Apocalypfi-, Ex ore ipfius Do*
mini lefugladium bis acutumprocedere dixtt. Ipfe ergo fpiritus
oris eins, ipfe&gladiusex oie ëiusprocedensi
Idemin lib.de fidé catholica: Prafia,inqiiit,mthi,mhaC
via, qttam,teduce,ambulo,fapientiam -, & infpiramihi, & doce
mepergratiamtuam, quomodo ihte inculpabiliter oporteat credere,
vt te Deum,vnum,aternum fentiam, & incomprehenfibiliter
trinum inferfinis eredam ,patrem ingenitum,filium ex patrey*
nigenitum ,procedentem ex vtrisque, & invtrisquepermanentem
Jpiritum fanBum. '
Idem in eodêm lib. lianefidemper te, & ex te, & m te confiteor,
0 beat a, &benediBa, &glorioft Trinitas ,0 ver a , & fum-
ma,& at erna vnitas,pater, & filius,&fpiritus S.Beus,&Dominus
paracletus, chantas, gratia, vnio, ver a lux, verum lumen ex
vero lumine,ver a iUumitiatio,viuens vita, vita exviuente,viuen-
tium viuificatio, fions, fluuiiu ,riuus, vnus ex nuüo, vnus ab vno,
vnus ex ambobus-Ab vno,omnia,per vnum in vno. Ex nullo,pater-,
ex alter0,patre fctlicetfilius -, ex ambobus, fpiritus fanBus, hoc eB,
expatre,&filiô.Verusgenitor,veritas,genitus,amborum cantos,
fpiritus fanBus.Vnitas vna,aqua maiefias,&qualisgloria,vna,ea-
dmqueeffentia. ^ •
S. quoque Leo Papa, fub quo Chalcedonenfë Concilium
conflatumeft; cuius defidelkeras, redæ fideicolu-
mnam vniuerfà fÿnodüs appellat, in canonicis fàndioni-
bus contra eos, qui pecuniîe gratia, manus imponerent,
ait Gratis,quagratis non datur,&accipitm*,gratta non eft. Atfi-
moniacinongratis accipiunt-,non ergo gratiam,qua inEcclefiafti-
cis ordinibus maxime operatur,acçipiunt.Si autem,non accipiunt,
non habent, neque gratis, neque cum pecunia darealicuipoffunt,
Quid igitur dantlfpiritum mendacij fcilicet.Quptjfodoïtd oftende-
mus. Si enim fpiritus veritatis, veritate ipfa teftante,ex qua procedit
gratis datur,procul dtfbio fpiritus mendacij effe deprehenditur,
qui non gratis datur.
Sandus item Gregorius Romanus Pontifex,in homil.
fûperilludloan. cap?Cum fero effet dieillovna Sabbatorum,
ait: SicUt mißt mepater,&egomitto vos: hoc eB, ea char\tate vos.
diligo, cum interfcandalaperfecutorurn mitto, eWvquæ fupra
notauimus. Idem cum exponeret illud Cancici Canticq-
rum fcilicet: Odor vnguentorüm tuorum,fuper omitia aromata,
ait: Vnguentum Dominifpiritus fitnBus erat, de quopropheta ad
eum dixit : Vn.xit te Deus , Deus tuus oleo exultattonisprapartici-
pibus tuis. Hocoleo, quando incarnatus eB, vnBus eB: Non enim
primum homo faBus eB, poftea fpiritum fanBum accepit: fed,
quando de fpiritu fanBo incarnatus :eB,fimul & incarnatus, &■
I vnBus eB. Odor ergo vnguentorum eius ftagrantia S. fpiritus eB,
qui, 0 “ ab ipfo procedit ,& inipfopermanet. Idem in z. mora-
liuni : Spiritus S. nunquam deferuit humaniiatem Chrifti, cuius
exDeitateptocedit.
Ifta quidemàlatinis Dodoribus fumpta, pauca de innuinmerabilibuS'pofiiimusiperquçQrçci^
valdeconfèntiunt;
Dei fbilicet fpiritu ëô?, tewæ licet, ac maris interc^-
pedine difparatps’coniungente, in, vna catholica: fidei,
pietatisque concordia.Neque enim profedo,benigniiliT
' Bibliotb. Vet. Patr. Tom. 14.
Geterum, fi qui B. Auguftinum fententiam illamde
S.fpirim,non quafi dogniaimmobile ptotuli He arbitran-
tur; neque ita ilium feuiifle, ÔC alijs perfttadere voluifle;
quoniam aliquo in loco feriptorum fuorum dixerit, Jolis
Canonicis feripturis, diuinis fcilicet etoquijs , leBores incun-
Banter,acfine vlla hafitatione credere,atquéaffentiri debere: feri-
ptis vero fuis,non tantum honoris impertdere :fed,fi quidem canonicisferipturis
concordant, fufcipere.fe vero fi vfquam d veritate
aberraffet ; correBionem, atque emendationem non folum non réméré,
verum, &libenter ampleBt. Qui ergo taliaproferunt^
etiam Apoftoliim Paulum Apoftölico choro detrude-
re cogentur; neque ilium veritarispraîdicarionçm feiftè
fatebuntur. ^
B. item Dionyfiiim veritate excidifle>ex verbis illius
occafionemnadi, didurifunt. lile enim ait : quoniam non
fum dignus vocari Apoftolus -, &nondumarbitror me comprehen-
diffe.lllc vero in fine libri de diuinis nominibus,veniampetit,
fi quid itoinino, vel in parte, kveritateaberrautt. finâutem,
quæàfummis viris, per modeftiam, & humilitatemdi-
dafiinc, non oporcec contra iUos, qiiafiabillisteftimq-
nium fumere ; Prorfus Ôçea, quæà B. Auguftino mode-
fliflîme funt dida; contra ilium pro ferre in teftimoniüm,
imo contra veritatem, fàs non eft. Alias enim fandorum
maximas virtutes euertemus, catholicosqüè Dodqres
arbiçrabimur circa fidem naufragafïè, alijsq; paraflèriau-
fragium ; eosdemque, Sc fandos fimul, &nocctifes àp-
pellabimus; & magiftris quidem honorem habebimus;
qui vero illis obaudiunt,~ha:reticos exiftimabimus. Sed,
ifta plane inepta func, 6c abfurdiffima. Nam, quod B.
Auguflinusjn fuis de S. fpiritu fentenrijs , ne veftigium
■ quidem ambiguitatis oftenderit, ex didis fiiiiS confiât.
Non,enim poffumus, inquit; dicere; quod fpiritus S.a filiation
procedat. Et qui aliter fentiunt, ebs demenriflimps appel-
lat: atque banc fidem ad Deum ait, aperte confiteri, inqua, &
à filio procedere fpiritum S.continetur, & ab ipfis faludtoris verbis
F
&XVÈ
idoftendi ajfeuerat-, additque, ipfampropheticani, attjue A-
poftplicam doürinam, ex filio procéder e fpiritum fanButn i com-
mehdare. . . , - s ' Ö
Hæç autem profedo ambigeiltis noil fünf i St Pétrüm
firmüfime teuere, ac nullo modo dubitare de ptoceflu
fandi fpiritus ex filio admonet. Âtqüë iû fine X L . cap'itu-
lorum, quæad eum feripfit, quafi concliidèns zii-,fingula,
qua illicdiBa ejfent, tantum roboris ad fidem habere,vtqui vel v-
nuni ex illis abolere nitefetur, quafimanifefte impius i cotnmunis-
quepeftisexecrandus, atque fugtendus effet-, & neque in menfa tllij
neque in alio quolibei communicandum-,nequefalutandum,neque
fub teBum Vocandum ait.
Confiât igitur, quia, quæde fide creçüderat, ea & feti-
bebat, eisquê omnes crederë, & obtempérare ,Sc mone-
bat,& orabat, vc,quæ éftent maxime falubria & vërâ. De-
fipuiflct enimprofèdo AuguflinUs; fi, prb inCertis rebus,
tantam vlctohemexpetiffèr* 1
Quid aütémdiduri funt de Dodoribus rëliqüis? ne-
què^nim omnes ambigups dicent. Qüidàm vèro, & i l ium
, & cum illo aliosplurimos Dodorum étraflê de S.
fpiritu,nihil mirümefte a(Teucraût:IIomwesquipfiefitiJ[e;&
B b erraret
S.Aûg. iii
Epi ft. 19.. .
Hoc diâü
Hxietici
pexperim
bent cont.
Pattum au-
ftofiiacein.
H z r e t ic c - ,
r u m h u iu s
tem p o ris •
a d u ç rfu s