n â
Comptndij
cap. 16.
C a p v t V I I .
Quidfit Amor, quid Charitas ; quid Cupi-
: piditas?
LOcus 8c tempos exigit, vt quod ruperius diftulimus,
qacmadmodum vidclicpt ipfafit Charitas exhiben-
da, paulo latius exequatur. Quod vcmanifeftmshat,
quidnam fitcharitasenuclcatiusvideooftendendum. Et
manifeftum eft quidem quod charitas amor f i t , quan-
quam non minus manifeftum, quod,non omnis amor
charitas fit. Quocircafubtiliori indagine opus eft, vt pri-
mo quid fit Amorpateatintuenti, quatenus genere agni-
tp , ipecies non latcat inquirentem. Dupliciter igitur a-
morem dici, animaducrfa loquendi confuetudo demon-
ftrat. Dicitur enim am,or animx rationalis visqurfdam,
fiue natura, qua ei naturaliter ineft ipfaamandialiquid,
non amandive facukas. Dicitur &amoripfius animx rationalisquidamadusvimillam
cxercens,cum ca vtitur
vet in his qua; oportet, vel in his qux non ©porter, cjui
quidem adus cum additamento amor appellari folet,
verbi gratia, amor fapjetyix, amor pecunix: quem vtique
amorem vel bonum neceffe eft effe> vel malum.
Nam vis ilia animx;, fine natura qua hie amor fiuebo-
nus,fiue njalus exercetur, bonum quiddam anupxeft, 8c
in bono & in m alo, nunquam poteft effe non bonum.
Pertinet quippe ad ipfius naturam fubftantix, qux abi-
pfo fummo bono eftquifecitfingula quidem bona, v-
niuerfa autem bona valde. Sed hon*» liberomunerapis
arbitrio,. ficut exterisnaturxfuxbonis, fic& hocautbene
vtitur adiutuspfrgta^iam,, aut male relidusperiuftir
tiam. Quia igitur,vt quidatnait, bonos aut malos mores,
nonfiiciuntnifibppiautmalianipres, prxmiffiboni
bonus vfus bonum fiomfi»etn fe c it, quia bonum amo-
rcmfacit,abufus autfcm quia malum amorem fecit, vtique
malum hpminem fade. Quid ergo dubitamus charita-
temdicere ipfius amoris redumvfum,abufum autem cu-
piditatemJ
C a p. V I I I. |
Quomodo in eUttionefin motu, infruttu, amorurtftus vfus
(onfietfiueperuerfus.
I Am nuhe inter eius'vfumre&um fine peruerfum , ali-.
quantofubtihus difeernamus. Conftatautem, vt mihi
videtur, vfus eius in tribus, in eledione, inmotu,infrUr
Om. Eftautemelcdio.cx rationc, motus in defiderib
& a& u , frudus in fine.. Rationalis quippe creatura ficut
beatitudinis capax cpndita eft, ita ipfius beatitudinis
auida Temper eft, fed ad beatitudinemmequaquam ipfa
fibi fufficiens eft. Propria autem infelicitate, quod ad
bcatitatem fibi nonfufficiat, confequenter edoda, vt cut
pita beatitudine potiatur, re aliqua fibi yideteffefruen-
dum, qu$c ipfa non fit. Proinde vnufquifque vel pro
modo fuxfidei&intelledus, vel pro err oris fallacia, vel
pro experientia lenfus, primo fibi beatitudinem in rei cu-
iuslibet, vel certe return quarumlibet frudu conftituit.
Deinde auicquidiilud eft, cuius fe frudu bean poffe con-
fingir , unp omni ambigiiitate fibi eligit ad fruendum,
Quam vtique eledionem amot fe c it , nam ea vi fua fiue
natura, quam luperiusamorem diximus, anima rationalis
id facit. diabet nempe amor Temper comitem ra-
tionem, non qua Temper rationabiliteramet, Ted qua ea,
qux eligit, ab his quxreprobat, viuacicircumfpcdione
diTcernat. Denique rationis eft inter creatorem &crea-
turam, inter temppralia&xterna, inter amara & dalcia,
inter afpera &C deledabilia diTcernere ; amoris autem,
quod voluerit ad fruendum eligere. Porro & ipfa c-
ledio amot dicitur, & eft quidem adusanimx; Tedcum
amor ipfe quo eligit Temper bonus f i t , hxc tamen ele-
d io , qux 8c amor nihiiominus appellatur, necefle eft
ivc bona vel mala f i t , ac per hoc bonus velmalus amor
fit. Nam fi experientia cuiuslibet deledationis illeda,
vel certe quolibet errore dcccpta mens, eaquibus minime
fruendum eft, eligat ad fruendum, profedo infclici-
tèr amat. Etui autem dicimus, cum dele dationeaegad-
diovti.
Ip Tam fane eledionem ftatim Tequitur, vel etiàm co-
mitatur ipfius amoris motus occultus, excitans quodam-
modo ,&C mouensanimuminillius rei defiderium, quam
elige ndam putauit j 8c hie fimiliter motus animi adus eft,
8c ex amore eft, & amor dicitur * & fi fit ad id quod debet,
8c ficut debet , amor bonus eft-, fi vero ad id qupdnon
debet, vel aliter quam debet, malusamorçft. Atfieam
rem, quem ad fruendum elegent, eledam defideraue-
rit, adieus opportunis pro votoadeptusfuerit, in illius
mox vfu cum gaudio ac deled^tione quieTcit: quem v-
fum, vt vno verbo appelletur, frudum vocamus. In his
igitur tribuscharitas, uue cupiditas coaftare videtur, in a-
nimiTciliceteledione, inmotu, infruduj fed eledioa-
moris fiue boa i, fiue malieftinchoatio, motus amoris i-
pfius curfiis i frudus ipfius amoris eft finis. Si itaque
mens ad fiuendum eligat quod oportet, fiadidfiemo-
ueatur vt debet, vel eo rruatur vt decet ; & tarn falubris e-
ledio , 8c tarn vtilis frudus non immerito charitatis cen-
leri vocabulo iudicatur-, Tcd in hac eledionecharitasin-
choatur,motu extenditur, in frudu vero perficitur. At fi
animus eligatijpfipientçr, moueatur indecenter, turpiter
abutatur,his quafi gradibus cupiditatem confiimmari, facile
aduerti poteft. Hi funrduo fontes, bonorum fcilicer
& malorum origines, quoniam quidem radix omnium
roalorum eft cupiditas, 8cradixomniumbonorumcharitas.
C a p. I X.
Quid nos oporteat Ad fruendum eligere.
QVoniam ergo inter bonum malumque amorem di-
ftinximus, fupereft nunc yt quid ad fruendum eligere
debeat animus, quemadmodumadid, quod elege-
r it, moueri oporteat, ficut ipfe ,jn cuius manu Turnus &
nps &fermoncs noftri, inTpirare voluerit, oftendamus.
Sic quidem 8c quid diligendum, 8c quemadmodum dili-
gendum fit ,agnoTcemus. Hoc fane dicendum, quianon
omnequodin vTum noftrum eligimus, diligerc dicendi
Turnus, fed Tolum id , quod ad fruendum eligimus. Ea
quippe mens, qux ftefquilinio carnis immer Ta, ad nihil
fubtue,quod craffitudincm fenfus excedat, nititur aTpira-
re, vel fallaces diuitias, vel futiles honores, aut corpqreas
voluptates mu n di ve fauores, ve 1 hor urn ali quid, velfimul
omnia, quafi deftinatum inrentionis fibi eligit finem j in
talium perfunófione , felicitatem falfa opinione depin-
gens. Ad horum tarnen fruâum,non eodem om nes calle
nituntur. Alius enim negotiari,alius militare,quamlibet
artem alius eligit exerce re , alius ad deftinatum finetpra-
pinis ac latrocini js tendit.
Exhisomnibus, id Tolum amare quis dicendus eft, ad
qtiod fruendum tota eius feftinat intentio ; cx teris autem
quafi quibufdam adminiculis vti, quofaciliusad defide-
ratx rei perfumftionem valeat peruenire. Sed pcrucrla
mens, quamdiu quidem non potitur optatis, in e or um
fruâu felicitatis fibi pin git imaginem ; at voti compos ef-
feefta, cum Tc fplitaindigentia lenTcrit laborare , vel certe
abhisquibusabufaeft, quodam quafi faftidiorefilire» in
aiterius cuiuslibet rei fuccenditur appetitum, non quidem
Tatianda, Ted eadem i ter um vanitatisineptia turpiter
deludenda. Hie eft circuitus impiorum, de quorum mi-
(craindigentia, in prima huius operis parte Tatis Tuperque zib.i. c.u.
difputatumeft. .. •>
I Porto cui m ensianior, oculuspurior, vita eft defxca-
tior,altiori Tenfix reminueftigans, cum manifeftumfitqe-
minem fibi ad beatitudinem pofleTufficcrc -, videt profe-
<fto id, quod fit inferior abic.âiorque natura,dei jcece pof-
fèhominetnfui amore, non extollere altiusj miferijlque
magis inuoluere,quam verx felicitatis eonferre lolatium.
Hinc TcmetipTum ractiri aggredjiens, ac Tuxpriuilcgium
xftimare naturx; cernit proreófo quam digne, quam magnifiée
, quam denique iufte homini lcx diuina prxci-
____________ . __________ ___ ____________ _ piat,
'MatA.+ ,lo- .
Comptndij
tap. id.
B
'& Ï 9'
Comptndij
cap.i-j.
Speculum Charitatis Libeï ///.
piat, DomitmnDeunttüumadordbis,&illifoliferutes. Quöd
nullo modo dixiffet, fi effet quxlibetnatura fublimior,
cüi humanà natura fingulare illud deberet obfifquium,
v e l à qua beatitudinis poffer prxmium expedare. Ipfei-
gitur nobis prx'omnibus eligëndus e ft; vt eo fruamiir,
q u o d eft amoris inchóatio; ipfe prx omnibus defideran-
dus , quod eft ipfius amoris quafi curfiis quidam atque
promotio, in cuius adeptióne, quia perfeóti boni perfeófa
eric dileëlio, perfeóla erit 8c beatitudo. Merito igirur pri-
mum mandatum 8c maximum,dcDei dileótione lexdiui-
na contradidit,Di/i^«(inquiens) Domimt m Deutn tuum.
Verum quia hoc beatifico bono,cum ad epti fuerimus,
quifque pro Tua capacitate fruëtur, capaciores autem e-
runt omnes fi mul quam fingulus quifque, erit fine dubio
ipfabeatitildo cumulatior , f i hoc, quod quislibet minus
capax habere non potent in feipfo, habere ihcipiäcvelin
altéro. At altcrius bonum Tuum non erit, nifihocipfum
bonum in alteco dilexerit; quod Xque impoffibile erit;
nifi alterum ipfe dilexerit. Congruentiflimeèrgofecun-
dum prxceptum diuina Tanxit authoritas, Diltges proxt-
mum tuutn. Sed quoniamfammum bonum noftrum De.
G à ï v t X I .
Quid fit ajfeftus, & quotfint âffettus declaratory &quod
Jpiritalis affectus dupliciter accipiatuir ’
oflenditur.
" P St igitur affedïusfpontanèaquædam, acdulcis ipfius
l- 'an im i adaliquem inclinatio. Affeäusautem fpiritus
eft ,aut rationälis, aut irrätiönalis, aut officialis, aut natii-
ralis, vei certe carnalis. Spiritalisaffedfcus dupliciter po-
teft intélligi. Nam fpiritali quidem affeäu animus exen
tatur, cum occjilta & qüafiimprouifa Spiritusfenäivifi-
tatione, in diuinx diletftionisdulcedinem, velftaternx
charitatis fuauitatem mens compunóta rcfoluitiir. Cuius
vifitationis mödum & caufas, qiiàm lucide à nobis
fieri potüic, fiiperiiis memini demohftrahs Huic affe-
iftuiille conträrius, qui exdiabolümmiffiotiegeneratur;
quo illóS ad turpia qüxque conftat illeótos, de quibus
Propheta,Spiritus (inquit)forniedtionisdecepite<n. Geminö
enim tfirmento Sanóiörum pudicitiam immundiffimus
userit, & in feipfo, & in nobis, &inaltero; ipfeextoto hoftis infequitur, nunc carnemintolerabiliflammaTuc-
prxeipitur diligendus. Diligesk^neDominumDeumtuum cendens,nuncmehtcmpernitioTx dulcedinisaffe<ftudif-
tx toto cordetoo, &ex tot a anima tua, &exomnivirtutetud. foluens; Ni fallor Amnon filius Dauid, ex immiffone
Quia veto taiuundem gaudij nobis conferet proximi | eallitfiflimi hoftis, noXix fuauitatisreToliitusaffedu, in
bonum,quantum proprium, merito dicitur, Diligesproxi- ; ilhcitos proprix fororis exarfit amplexus, ac tanti patris
ZomptnA.
ap.it.
Lib.z. ca. 8.
F
Ofet 4. M
mum tuum,tanquam teipfum. Patetigiturduo nobis eligen-
davthisfruamur, DcusTcilicet& proximus, quanqUam
diffimiliter; nam Deus, vc eo ftuamurinfeipfb, & propter
Teipfum; proximus, vt ipTo.fruamurinDeo, im o&
Deo fruamur in illo. Nam licet verbum hoc firui diftri-
diusfoleataccipi, vt videlicet nulla re alia, fedfoloDeo
fruendum efle dicatur, ad hominem ramen loquens Pau-
lusi Itajr4ter(inqait)ego tefruar in Domino. Cum igitur hxc
duo 8C ratio, vt diximuseligendapetfpexerit, Sc ceteris
omnibus horum contemplatione contemptis, mentis
cönfenTus elegerit; inchoata eft profeifto Dei proximi-
que diledlio, quia ad id quod debet, fit ipfius amoris con-
uerfio.
Quod ad aftum &defiderium amor nofier moueatur,& quod
aliquando affectu, aliquando rationeafi hac duo
moueatur.
HÆc de eledione dixiflèlufficiat, vt deinceps de i-
pfius amoris motu,qux dice n da fiint,prdfdquamur.
Fit autem motus eius ad duo, vel interius ad defiderium,
vel exterius ad a&um. Ad defiderium, cum ad id quo
fruendum iudicauerit, animus fe motu quodam incerno,
& appe tit u ex tendit. AdadUm,cum mentem adaliquid
etiam exterius agendum, amoris ipfius vis quxdam occulta
compellit. Proindeinucftigandumarbitror, qux-
nam fint ilia, quibus quafi incentiuis, amor ipfe ad hxc
duoexciteturacmoueatur, quxque ci curium Tuum or-
dinent quodammodo atque prxfcribant. Deinde quid
eorumfequidebeat, vel quantum fequi debeat; quidve
refpuere, quidadmittere; quidminuere, quidaugereo-
porteat, vt ipfe motus competens fit, Tub tilius inquirendum.
Sunc autem duo, vt mihi videtur,quibus animus ad
duo ilia qux prxmifimus, mouetur quodammodo ac ex-
citatur, id eft affe&us &ratio. Aliquando enim affe«ftu
tantum , aliquando tantum, ration? amor nofter vel ad
publicum aâum,velin ocçultum fuccenditur appetitum:
quocircadefingulis his, quantum necefle videbitur, dii-
putare conabimur. Hoc fanedicendum; Cumiuperius
duo quxdam ad fruendurn, Deus fcilicer & proximus,
ratio docuerit eligenda* cxrerisomiflis, quemadmodum
ad hxc duo amor nofter moueri oporteat, deinceps efle
traâandum. Igitur de omnibus motibus, quibus amor
nofter multipliciter variât ur,. quis maxime fèquendus'fit
videam us. Sed primo de bifarïà ipfius motus origine
, qux coepimus exequa-
mur.
z.R«g.ij.iô!
Comptndij
domuminceftûcofnmacülani, fratris in fegladiumpró;
uocauit: ac futuri parricidij, quo proprium patreminfe-
lix Abfolon regni cUpidusinfeftauit,occafionesqua(Ham
prxfeminauic & caufas. Nemo fane exhorreat quod hunc
affeftumdicimus fpiritalem, pro eo quod à Tpiri tali bus
nequitijsgeneratur,neccaufetur de nomine,cumresipfa
manifeftafit.
C a p . X I I .
beaffeftuRationdli&irrationali.
RAtionalis affetftus eft, qui ex confiderationealienx
rvirtutis oboritur, videlicet cum Oculis noftris cuiuslibet
virtus vel Tanâitas explorata, vel fama diuulgan-
te, vel certe leâione comperta, mentem noftram qua-
dam dulcedinis fiiauitate perfiindit. Hie eft affedus
qui nos, audita triumphali Martyrumpaffione, Tuauii-
fima deuotione eompungit, ac memorabilesprxceden-
turn ad us, quafi Tub oculis deledabill meditatione de-
pingit. Hinc vox ilia qua admirabilis athleta Icfu,
Paulum dico ^ fortia Tua gefta commendat , conceptx
gratulationis indices , ab oculis audientium , plcrunique
lacrymas elicit animumque ad eius iam iamquege-
ftiçntem ampl.exus , infufa fubito pietate perftringit.
Quis enim audiens pericula illafluminum, pericula la- ,z. cor. n.
tronum, pericula ex genere, pericula exgentibus, illam l6-_
infuper vocem virtutis ; Vbique & in omnibus inftitu^ Fhtl‘ 4‘IL;
tus fum, & Tatiari, & efurire, & abundare,& penuriampa- ^
ti; Omniapojfumineo,quimeconfortati<\ms(inquam)hxcau- (fit-
diens vel legens,Jin talem virum non mirabili moueatur H
afFedu?
Hieaffedusinter Dauid & lonathan facratiffimi amo-
ris primitias confecrauit, acfocialis vinculumgratiæ, ne
paterna quoqueaudoritate foluendum, foederegratiflï-
mx charitatis innexuit. Vifa namqueimmutabilipedo- 1. Reg. vj.
risilliusconftantia.qualoricatumgygantempuerineimis 5°*
proftrauerat; quod alteri foret inuidix Teminarium, opti-
mo adolefcenti virtutis extitit incrementum : dumvircu-
tis amicus, in virtuofiiuuenis excitatur affedum, dicen-
téScriptura. Anima Ionathacolligata eft anima Dauid, &di- Qfc.is.i.
lexit eum lonathas quafi animam fuatn. Hune ipfe Iefus mi- 1
re mifeficors mifericorditerin Te transformans affedum,
intuitus adolefcentem , qui ei fiias virtutes prodiderat,
yt ait Euangelifta, Dilexit eum. Huic affedui contrarius
eftirrationalis, quo quilibeterga aliquem , comperto e-
iusvitio,quadam mentisinclinatione mouetur. Multi e-
nim vel ob vaniflimam philofophiam , vel'ob ftultifli-
màm in negotio militari audaciam , quorundam fibi