Cum enim exifiimarent Latinos duo principia fia ,
tuere, dr ideo abets diffintirent, vbi rem aliter habere
intellexermt,facile acquieuere. Similiter hic nofier Ca-
bafila videtur exiftimaffe Latinos credere f i perfilam
verborum Chrifti narrationem Chrifii corpus & fan-
guinem conficete, cum tarnen nemo Latinorum dubitet
non fitfficereform am cofecrationis, nifi adfit confierantis
facerdotisinftitutumac propofitum. £>up accèdente,
forma verborum tnperfina chrifii prolata, dicitur ejfi
efficax, dr habere conuertendtpoteflatem, virtuteipfius
Chrifii fùmmi facerdotis. Item etiam falfo arbitratur
Latinos contemnere orat tones, quafiunt à Saccrdotefù-
per dona, poft verba Chrifii récitât a, & ex ritu confe-
crandipronunciata. Idenim falfùm effe liquet ex canone
Ecclefia Latina, in quopomntur tres ad minus oratio-
nespoft confierationemfuper diuinamunera : Prima eft;
Super quapropitio,drc. Secunda: Vnde dr memores. T'er-
tia:Hacomniafimper bona créas ,fan£lificasydrbenedicts.
Jfiuanquam fecundam quoefo orationem aliter inter
prêtantur, quam Latini intelligantyVtflatim dieetur.
! Jjhtod autem videtur effe in hac opinione,vt exifiimet
poft ver ba confierationis adhuc remanere panic & vini
fubfiantiam, nec nifipoft/acerdotis oraiiones dr benedi
clioncsfieri eonuerfionem,id effefalfitm vel ex tpfine Ba
filtj dr Chryfifiomtfacrtficandi ritufacilepoteftperfpici.
Nam poft verba confier ationis fuperpane dr vinum
prolatafacerdos dr Diaconus ea v tique oftendunt v t adorent
ur. J^uinimo ipfi etiamad menfam ter adorant:
! quod non fieret> nifi re ip fa fa d a effet conuerfio. Deindeft
per benedióiiones dr orationes, qua confiquuntur dr dt-
cuntur a ficerdotefieret conuerfio, non fier et conuerfio
\ partisante eonuerfionem vini. Nampoft vttiufque bene-
j did tone m dr orationem,tandem dicit facer do s, Mut ans
fpiritutuo fàndo, dr tarnenf i ver a funt qua dieu : per o
rationem facer dotisfierimut at io tam panis quam vini
infùoordine. Eiusitaefcexpofitio necfecumfatis confia-
retytteque Chriftiritutdr ordiniconfieratio Gracorum.y
f i ea effet eiufinodi, refponderet, qui pristsfitum corpus
vere confiât ,deindefangtiinemynon.vtraquefimul. Di-.
| cendum eft ergo Latinorum drGracorumefJèmentemy
v t codent veritatem confier ationis référant y alioqui/er-
mo Chrifii non effet opifix, vtaitchryfiftomusy quem
quidemadducitCabafila tanquamfua opwionicontra-
rium, necâus tamen audorilati indiluendo fans facit.
Namquodattinet advim verborum, Crefiite dr mul-
tiplicaminiy quibusvt alia addantur,requiritur, nempe
matrimonium, aliment um, dr cater a : id in eau fa eft,
quod ea ad futurum refer ant ur, dr qua requirebantur
include? ent.Hic autem, Chriftus veram dr re ip fafubfi-
fientemfui corporis prafntiam fignificauit, dr it* v t
ipfi fecit fieri suffit, vtfirmo eius effet effteax dr operans
eo ipfi momento quo dicitur, non quando iam tranfiit,
v t videtur fintire Cabafila. Nec obftat quod in miffii
ChryfbfiomidrBafilijypoftprolationem verboru Chrtfti,
dicitficerdos : F tat corpus,Fiatfanguis drc. Non eft enim
intelligendum tuncprimumfieri comerfipnem,qua iam
paulo antefacia eft' fid vtoftendatur quod Ucetfirmo
Chrifii in voce tranfieritytamen remanet effect us potential
eius fub fimbolis fiu fpeciebuspanis dr vini. Similis
modus loquendi inueniturMarei quinto,de multerepro ■
fluuiofànguimslaboranteyquapoftèaquam à Chriftofa-
nataeftfideydr âusfimbria veftimenticontadu,a Chri-
[ fto nihilo minus audijty Efio fana àplaga tua, qua tarnen
I iamfànatafuerat.Sed hoc dicere voluit ChriftüSyVt licet
I tact usfimbria tranfiiffity effe Hus tarnen inde conficutus
oerfiueraret. Cum itaque Cabafila interpretatur locum
illumCanonis EcclefiaLatina,ita vtfuofenfut congrimt,
iddiffidet abintelUgentia Latinorum qui idaliteracci-
piunt. Naperfirri ffiuefurfumferri, interpretatur mu
tart. Latini autem intelligunt offirripermanus fandi
Angela, chrifii fitlicet, qui eft magni confilij AngeluSyVel
etiam Angelipeu Angelo rum, qui orationesdr vota no
fir a Deo offerunt,vt legit ur in libra Thobia, dr Adu. x.
Poftremofquod dicit poftfermonem Chrifii,donaaltarts,
panem dr vinum adhuc vocariyid quidem verum eft,de
vino autem nonttidem inuenio, calix enim vocaturin
miffa Chryfdftomi, dr Bafilij.Jffuamuis autem id verum
effit, nihil tamen obfiaret, cum res iriquds alia conuer-
tuntur foleantretinere nomina earn qua conuerfafunt-.
v t patetinvirga Mojis: dr <tqua in vinum conuetfa.
loan. 2. 1mm o vero etiam Latini interdum vocant v inum
fanguinem Chrifii. Ait enimfandus Cyprianus.
Lib.II. Ephef.IIl. £>uomodo autem creaturadecreatu-
ra, vitis nouum vinum cum chrifto in regnopatris bibe
mus yfiinfacrificio Dei patris vinum nonofferimus. Et
Hteron. q. II. ad Htdibuwn: Panis qui de coelo defeendit,
corpus eft Domini, dr vinum quod difeipulis dedit, fanguis
illius eft nouiteftamenti. Hac autem qua a nobis di-
£ta funt, confirm at confilium Florentinum,quod Arme-
niis deditformam dr ritum confecrandtEcdefia Latina,
quem quidem receperunt> ipfis Gracis nequaquam re darn
antibus. Hac, vifitm eftadmtmere,nequis exifiimaret
Gracorum fenfum, quod ad corporis dr fanguinis Domi-
mconfettionem attinet, a Latinorumfintentia, hoc eft
ab Ecclefia veritate, dijfidere. uodpoffitfortaffi quif
\ ptam ex his duobus capitibus-tolltgere. Cater a autem qua
funt in hoc libellofunt eiufmodt,vt nihilmagispium nec
magis Chrifiianum did autfingipojfit. Eattay, find ofe
lefitorfac legasydr *qui bom confulasydrfi quidfptritalis
commodi exeispercipias, Deo omnts bom auttori dr da-
tori age gratias. Valedrfruere.
NICOLAI CABASILjfi
comp endios a in-
T E R P R E T A T IO IN D IV IN V M
' S A C R IF IC iVM ,
Gentianmqutdem in fua qua hieprafigitur admonifme excu-
fans Cabaftlam, dealbat Aetbtopem: conjlatmanifejiipme ilium
fuijfefchifmaticum, & odio in Romanam Ecclefiam mcenfum, li-
brum hareticorumdeprocefitoneSpiritusfanfti contra S.Thom am
Aquinatem compofuit, & mult a fur orisfui vbique indiciaprodit.
Vixijfefertur ad annum falutis i$oo.Aliadeipfo mapparatuPof-
feuimmJpice.Opus iftud ifiquibufdam cautifime legendum, in his
prafertim qua cap.ic/ .& 30. aduerfus Ronian.Ecclefia doctnnam
nefariedijputat.
Quid fib i vult infumma vniuerfum facrificium.
A N c T a facrorum myfteriorum celebrationis
opus & effédus .quidem eft, dono-
rüm indiuinü corpus & fanguinem mu-
tatio. Finis autem, vt fidelés per ipfa fan-
&ificentur,peccatorum remiftione, & re-
gni coelorum hereditäre fïrriul accepta. Preparatio autem
& quae ad opus,& hunc finem conferunt preces Plal-
modiae & facrarum literarum le&iones, & vt femel di-
cam,omnia qua; ante donorum ianiftifrcationem, & poft
fän<3ificationemfäero{än£fce dicuntur,6c fiuntJEtfienim
gratis dat nobis Deus fan61a omnia, & ad iplum nihil af-
rerimus, fed funt reuera gratie, vt tamen ad ea recipienda
&conferuandaaptifimus,à nobisneceflario poftulat,nec
fanftificationem impertierit* nifi iis qui ita efffe6fci& dif-
pofiti fuerint. Itabaptizat,ita viigit, ita conuiuio excipit,
& facra menlâ impertit. Hoè àdtem fignificauit in parabola
feminis.
Exiit enim, inquit, qui leminat, non vt terram aret,
fed vt feminet, nempe quod oratid & omnis preparatio
à riobisafferri debet. Quoniam ergo ad aflequenda far
cramentaitaeratnecefïàrium, vtquire6te haberent, &
paratieflent, accederent: oportebarhoc ineffein fan6ti
fàcrificij confiitutionë, & ineft. Hancenim in nobis ha-
bent poteftatem preces , Pfalmi, & fiquid facrofari£te in
ea fit & dicitur; Nos enim fandtificant& difponunt, partial
quidem vtre&e fufeipiamus, partim, autem vtfandti-
ficationem conferuemus8c retinere pergamus. Duplici-
ter autem fàn&ificant. Vno quidem modo, quo ab ipfis
precibus iuuamur,& Pfàlmis,& leétionibus.Preees enim
ad Deum conuertunt, & peccatorum remiffionem conciliant,
& pfalmodiefimiliter eum nobis efficiuhtpropi-
tium,& quodillinc depen^et momentum atrrahunt.Sa-
crifica enim, iriquit, Deo facrificium laudis, & liberabo
te, &glorificabisme. Sacrarum autem feripturarum le-
6tiones, Dei benignitatem y & humanitatem annuncian-
tes, & rurfus iuftitiam, & iudicium, & eius metum in animas
noftras immittunt, & diHQionem in èum accen-
dunt, & ita ad eius fèruanda mandata multam prompti-
tudinem,& animi alacritatemAfferunt.
Hec autem omnia, &Sacerdoti&populo pulchrio-
rem & diuiniorem animatiiefficientia, vtrofque adfufee-
ptionem & conferuationem aptosreddunt, qui eft finis
facrificij: priuatim autem ac feorfum Sacerdotem,yt non
indigne ad facrificium peragendum accedat, præparant,
quod quidem eft myfterij celebrandi opus, vt di6tum eft.
Hoc ipfum autem etiam in multis ^ecum locis litum eft,
& prëcatur Sacerdosne videaturindignus propofito, fed
puris manibus, & anima, & lingua, & myfterio fèrüiat, &
uc ab ipfa verborum, quæ dicuntur,& canuntur, potefta-
te, ad Sacrum celebrandum adiuuamur. Alio autèm modo
ab his, & præterea,omnibus quæ in facrificio peragun-
tur,fàndificamur, quatènus in eis videmus Çhriftumfi-
guratum,& ea quæ pro nobis fecit & paflus èft, Etenim in
Pfalmis & leiftionibus, & omnibus qùæàSacerdote per
totam fieri celebrationem fiunt Seruatoris noftrihuma-
næ natüræ fufeeptionis oeconomia fignificatur, quæ eius
quidem prima funt, iis quæ in facrificio funt prima,figni-
ficantibus : quæ vero fecundo loco, fècunda : quæ autem
P.oftremo loco, ea quæ confèquuritur, & licet iis qui hæc
vident, omnia habere ante oculos. Donorum enim fin-
(ftificatio, ipfum ficrificium, eius mortem annunciat » &
refurre6tionem,&aftumptionem,quoniam preciofi hæc
donain ipfum corpus do minicum mutantur ,tquod hæc
omnia fufeepit, quod cmcifixum eft, &refîrrexit & in
ccelosafcendit.
Quæ autem ante facrificium dicuntur & fiunt, ea
quæ ante mortem fuerunt, aduentum, oftenfionem, &
perfe6tam manifeftationem. Quæ autem poft ficrificium,
patrispromiflionem, vtipfe dicit, fiodtiSpiricus
ad Apoftolos defeenfum, gentium ad Deum per illos
eonuerfionem & communionem, &eftvniuerfa myfterij
celebratio, velutivna quædam imago vnius corporis
reipublicæ Seruatoris, omnes eius partes ab initio ad finem,
per ordinem , & inter fe conuenientiam fub afpe-
dtumdediicens. VndePfalrpi quidem, vtqui canuntur
iftptpcemiis, & adhuc ante eosquæin donorum propo-
fitione & fiunt & dicuntur,primum tempus Chrifti ceco-
no mix fignificant.
tales funt nonnunquam & artifidum, &vitam&digni- !
tatemeorum qui induti funt fignificant, ita etiam fe ha- }
bet in his. Quia enim diuinæ feripturæ, & verba diuinitus I
infpirata, &hymnos Dei comprehendunt, & ad virtu- I
tern adhortantur , eos qui legunt & cânuntfariétificant. \
Quia autem taiixeleda fimt,& ita funt ordinata,& aliam
habentpoteftateni'5, & fufliciunt ad.fignificandam Chri-
ftiperegrinationem, &eiusmftitutiofiem. Nequeenim
eafolumquæcoluntur&leguntur, fed eaetiam, quæ in
celebrafidoperaguntur, eodem modo fe habent: Fit e-
nim vnumquodque, præfentis yfus gratia : fignificat autem
Quæ autem poft Pfilmos, ficrarum literarum ledfcio-»..
nes, & alia, id quod fequitur. Nam & fi dicatur aliusefle
vfus le6tionum& Pfalmodiarum, ea enim adfumpta eft
fe, vt fcilicet ad virtutem nos vngant, & vt Deum propi-
tium reddant, nihil tarhën prohiber quo minus & hoc &
illud poffint, & eadem,, & fideles ad virtutem inducant,
& Chrifti oeconomiar^& difpenfitionem in came figni-
ficent. Queniadmodum enim veftes,indumenti quidem
vfum implent, & corpus tegunt : co autem quod tales vçl
etiam aliquid ex operibus vel a6lionibus, vel paffio-
nibus Chrifti.
Quem^dmodum oblatioEuangelij ad altare, oblatio
precioforum donorum.Fit enim y trurrique vtvfuspoftu-
ia t, ilia quidem, vt legatur Euangelium, hæc vero, vt facrificium
peragatur : fignificant autem vtraque, Seruato-
ris oftenfionem & manifeftationem, ilia quidem, inci-
pientes manifèftari, obfeuram & adhuc imperfe6l:am:
hæc vero, perfeâiffi mam & vltimam. Sunt autem etiam
eorum quæ fiunt, nonnullaquæ nullum vfum iinplent,
fed alicuius tantum rei gratia fîgnificandæ fiunt, ficutpa- ;
j nis pundio , & quæ in ipfo fit craeis inferiptio, &quod !
ferriculum,quod ipfum pungit, eft ad formam lan ceæ fa- i
dum, & poftremum, aquæin fan6taimmiffio. Porro autem
in aliis etiam faefametis multataliainueneris,quem--
admoduminbaptifmo, eos qui funt baptizandi, & cal-
ceos & veftes oportet exuere,& ad occidentem refpicien-
tes, manus exteridere, & infufflare. Sed hæc quidem illic
docent , quantum maligni odium in nobis efle oportet,
& quomodo necefSje eft eum fegerere, qui eft verus Ghri-
ftianus futurns, & fi quid aliud huiufmodi infacramen-
tis: aliam habeat fignificationem. Quæ autem fiunt in
myfterij donorum celebratione, ad Seruatorisfufceptæ
carnis cèconomiam omnia referuntur, vr eius conteni-
platio noftris oculis fubie6ba, animas fàn6lificet, & fie a-
pti efficiamu A d facrorum donorum fufceptionem.Sicu t
enim tunc Cum fuit , orbem terræerexit,ita fèmper confi-
derafa,pulchrioremil's qui ipfam contemplantur,&diuiniorem
animam efficit, imo quod magis eft, ne tunc quidem
quicquam iuuiflet,nifi confideràta & crédita fuilfet, ;
& ea de cauflà fuit prædicata,ôe vt créderetur,Deus innu- ;
merabilia qiachinatus eft, nempe quod non pofjfet quod i
fuum eft facere, & homines fèruare, fi eos qui ab ipfa fêr-
uandi funt,earn fuiftè lateret. Sed hunc quidem prædica-
ta, reuerentiarainChriftum, fidemquediledionemin-
gratianimi hominibus,cü antea noneflènt,fabricabatur.
Nunc autem ab iis qui iam crediderunt diligenter confï- 1
derata, beatas has efte6tiones eis quidem non infèrît, fed '
infitas conféruat, & renouât, & auget, & in fide quidem
firmiores, iri pietate autem & charitate ipfos feruentiores
efficit, quæ enim cum non eflent, vt nerent effecit, ea
muitofaciliusfcruare, &euftodire, &renouarepoterie.
Hæc autem funt, cum quibus ad fàcra accedere necefle
eft, & fine quibiis vel eo afpiçere eft omnino nefarium,
religio, fides, diledlio in Deum valde vehemens. Pro-
pterea oportébat çpntemplationem, quæ in nobis hæc
poflet infèrere , in fàcrificij conftitutione fignificari, vt
non mente fblum, fèd etiam quodammodo bcùlis vide-
remus multam diüitis paupertatem , eius peregrinatio-
nemqui omnem locum ob tinèt,probra eius qui eft bene*
diélus, pafliones eius qui eft impadbilis, quantum odio.
habitus, quantum dilexit, qiian tus cum efïèt, qüantum
fèipfum humiliauit,& quidpafIiiS,&quanâln rfcàfè fe6la,
hanc coram nobis menfàm parauit; & ita fàlutisnouita-
tem admirantes, & pïôpter rtiiiêricôrdiatum multitudi-*
nem ftupore perculu, reuereamur èum qui fie niifèrtus eft
eum, qui fie feruauit, eiquéeredamusanimas, & vitam
commendemus, & corda aecendamus igné fiiæ dile6tio-
nis : & quum taiesfiierimus, poterimus, & fècüre 8t(z-
miliari ter in myfteriorüm ignç verfàri. Non enim fufficic
adhoevt turic taies fimus, ea quæ Chrifti fünt aliquan-
do didiciflè : &e afcire , fèd necefle eft etiam tune mentis
oculum illic figere, &e a a6tu contemplari , om ni alia
eieâa cogitations, fi quidem ad fànélificationemillam,