A
ifa&cErem.
cuius exftät
opufcul'a A-
fcctitt.
Porro ft fan&um Ifàac proférât dicentem: llleftater tuus
eft, & ex natura tua eft : at id quidem dici fas eft, in quibus
nullusordo confpicitur, diuifisquidérn fecundum ma-
?eriam:vnitis autem folummodo termino naturæ morta-
lis, per qüam inuicem confubftantiales fecundum con-
uemoften&difttticem dicuntur, &fecimdümquam, V»
nufquifquéêxprôximiftatura, veluti, exquodam fubie*
d o , in propria fubftantia, ac veluti exrikopajsabufiue
dieeretur. Cæteruminfap&aTrinitàté, cumynafit, ac
fimpHciffimaeiTentia, differentiaque, folo perfonarum
ad inuicem otdirte infpiciatur, fe cUndum feilicet ftbftah?
nàleS illàrunt proceflus.Quemadmoduni impoftibile eft»
pake rtf ex filio, & ex filij eSentia dici : & certe cum vna fit
l'Çàdëmqüe effentià patris, acfilij : itapolTibilenon'eftft-
' lium ex fpiritu, ftite de fpiritus fubftantia vnquam dici
propter çrdinis terminum, fecundum quemex patrè per
iiliumprocedit. ' , ’ .
‘ Quemadmodum eadem ratipne filium ex patre per
fpiritunigigni, afleUerarenôn j?oflumûs. Qùpcircarite
didfijneft : FiUusfen&ifpiritus neque eft,neque dicitur,
neque c^niieratuf habitus ifta co'rifequentia.
~ Conftat aùtem ex his, quae di&a funt; Sc quod magnus
■ Athanafiüs; îdçifçoait : expatreprocedereduitur,quoniam*
verbo emicat, & mittitur y& datun Itaque nifi per verbum,
Ü iudi'-p à^ 'èn ft i^ 5> n eq i»q u ^ effet expatrc proce-
àènsv Propriété eniin fpiritus,vt diximus,eft,gx pake p e r
filium prôcedere, fiue ex primo per medium eife,perque
huiufmodiproceffumprocedenseft. Filiusenimeffet, fi
f x patre ftrtemedio pr ocederet. Nâm , ex patre effe fine
medio , propuetas filij eftVftcut étiam fiipradocuimus.
Qupthodo ergo non elfe a filio dicitur, qui idcircadicitur
ex patre prôcedere, quia & à filio, & per filium eft ? Et
illud itidem conftat,quia ;prp^dere,8cemicareidemefte ar-
bitratur Athanafius.Idcirco emift ait: Prôcedere à patre digr
t nr, quoniam dverboemicat, quafidiceret. IdcoprocedÆs
eft,quia ex patre per filium procedit* nifiénin^per filium.;
nunquam dieeretur,expatrepro cedere/ed nafei.
Siénim, vt quidam volunt, èmicare quod ait, de teinporali,
quern illi.introducunt, prppeflu intelligi vpiiiit:
qüam ratiohçm habuiffet,fin\ulifta corme&ere ? V t enim,
hüncetiâmefle concedamus, temporalisillaprocelfio,,
qiiidâd earn con’fert,qùæ fine tempore eft? quanam ve-;
ro radone ponerethanc fempiternæ iljius proceffionis
effe cauffam ? Ofiuies quippe nouimus: quoniam cauffe-
'lëmcbniun£boriemprpcau.ftà ^ 9 n enim, quojniam
a filiotémpbralitèfemicat,^ideo apatre fine tempo-
■ re prpcëdit. Ideo tamen. eo verbo-vfus eft, vt emiçare,
jpro ep, quod eft 9proceiere, dicere^: quoniam ft)irirum il-,
mminantem, vit^m appellauit, alternatim feilicet con-
juerfionedidionis ytens; quanquam&magiftrorumplur
|rimi«»ar/*riquod dicitur in fubftantiali perfonarum pro-,
jeeftu propriæ fubftantiæ prætulerunt: ficut eftillud,quod'
icanitur : Vnigenitus film , qui ex pâtre fine tempore effulfit:
fed etiam procedentem ex patre ipimvmyitam elfe vi-
uentis verbi dixiç. Si a.utem vita ex ymente, nunquam
cert;eerit fine fpiritufiliqs. Sicut enim jytter habet vttam in
fethetipfoyfic dédit & filio v'ltambabere in femetipfi. Vita autem
foiritusfanftuseft, quemvna cum patriseffeiitia ex
paiié nàfeens trahit. Neque enim eft fine vita, qui n a-,
fus eft. Id quippepræter iftpietatem etiam ftolidiffîmüm
eft ,.vt ait Chryioftomus, cum illud exponetet : Dedit
vttatn. . , "
: ;Enimuero,qUoniamopera(tiofdij{pirimsfen(ftus.efi
fe di(ftuse fti, fubfiftens , & fubftantialiter infita : coriftat,
quiaper fpiritum operatur. blocautem & ^ommurfisEc-
icfeftæ ppinio eft, maxime çura etiamDomintw? dixçrit:
'pi autem ego in digitàDeiyeûctod&monia: ergoperuenit invps
regmmT^eu .QiipdaliusEuangeliftaexppnens.ait: Sm «--
tern in fpirituDei eiicto damoriu. Rluisitaqueperlpiritum,
jpei, qui etiam fuUs eft fpiritus, operatur. Illud, autem,;
per quodaliquidquifquam operator, fiue xjuafimouens
Spit, v t R e x , per quem ciuitatisdifpenfàtor.adminift;ràr,
m
'Non ergo virtus operands caufïà eft, fic^d & , mens per
verbum operansquafi per vim fiiam naturalem,‘ &.cffi-
cientiam : caufïà eft verbi, fed non è çontra: quippe o-
mnis vis, & a&io naturali ter per aliquem prodiens, etiam
exillo eft. A t , operatur quidem peryerbum, quafi per
fuam naturalem vim. Operatur autem filius per fpiritum,
qu^fi oer naturalem, atque infitam fubftantialiter virtu-
tern fuam. Idèo, & magnus Bafilius in IV. quæftionum
ait: Nequefinefiliofacitqutppiampater, nequefineJpiritufilius.
lilii autem verbum, jpiritus : Portante inquit 3 omnia verbo vir-
tutitfua.
Ex quibus profe&o omnibus 8c ordo ad inuicem diui-
narum perfonarum, & y t fe inuicem teneant, vrtaque co-
gitentur, &intelligantur conftitit. Qupniam igicur fpiritus
fanctus donum filij>8C operatio ipfius eftj operacio ve-
ro àb opérante, donumque à mittentêeffulget, &.mitti-
tur, & datur: liquet, quia ex filio eft fpiritus fandtus. V t e-
nim filius per quemjpater operatur, ex patre eft} ita&de
fanbto fpirftu dicenaum, per quem operatur filius. Ne*
qUeenimficutid, quodmouef, autficutartificialis,at-
queexemplariscaüfla, qiiodperquem dicitur, hicloctfm
nafiet. Donum autem dixit} v cl, quia alternatim ,& h o c
in loco Conuerfione dibtionis vfus eft. Donum enim ad
dari, a c mini, quod dicitur, proprium eft. Vel, quia dari,
ac mitti in diuinis p e r fo n is fu p ra declaratum eft, ab a-
lioeffefignificat.Per qüem nihilominus cauflàm,&quod
excauflà eft , intelligi voluit. .Nempe enim ab eo nunquam
daretur nifi étiam ab eo effet: aliter enim miniftri
fungereturyfee, A quo autem ilium dari oportebat, vti-
pfe ait Athanafius, nifi ab e o , cuiuseft ? Hoc autem non
ita effet , i^ & a d illum referretur. Rclatio autem caul-
fam,& cSPale commendat. Filius ergo cauftàfànâifpi*
ritus eft. Spiritusenim fànétus per filium non operatur}
cauflaque ilia eft, quia filius ex patreper fpiritum non gr-
gnitpr. Spiritus aiitem ex patre per nlium procedit. Secundum
quam fane rationem, nec filius operatio & virtus
ïpm|.mfen«^di(3:uséft:. .
; Porro, fi quis eiufdem beatiflimi viri dictum in fideii-* .
pfius con feffione præexpofitum,quo ait: (ptritusfanftus, ex (
patfi\&filio nonfaftus, nec creatus, nec genitus, fed procédons
ambiguumputat,&quafi adultéra tum calumniaturj pri-
mum quidem id verum effe, inde manifeftum eft : qttia &
Theqlogus Gregorius in Athànafij laudibus ipfius me-
minit dicens .foins ille> velcum paucisadmodum, aiifus eft veri-
totem in firiptisconfiterii 8c quæillicaddit : quam tunc tem-
poris confcriptarn ad Iulium Romanum Pphtificem mi-
fet, cuminfimula|etur non reâæeffe fidei. Deinde, &e x
eo confiai} ipfius yeram effe} quod per omhes Occident
s Eçclefias Dominicis femper diebus pfàllitur , atque
adep Celebris eft autftpr, vt ne à pueris quidem ignoretur}
exillisquidcmtemporibusvbiquediftufa, atque contra
Arianorum h^refin, contraque omnes rebtæ fidei aduer-
fàrioSjin cunétis Ecclefiis publice canipræcepta.
Autigitur aliam aliquam confeffionem tanti viri pro*
; ferant, cuius .^Theplogus meminit, 8c cüi traditio Ec-
clefîæatteftaturVautfihocnon pofliint, iftam cumfupra
expo fi to difeofufeipiant.Teftantiir autem hancipfam fidei
confeffionem fanéfci viri effe, atque id diélum ita fe
habere, quiconcra Latinos multo anteferipferunf: quam
fibi vt aduerfàm, fr u ft ta labefadtare nituntur. Atque, vt
intelligi dafür, tune quidem adhuc feruabatur; poftmo-
dumveropertinacioresad^contradicendumfadi, omni-
no illamäuferrevoluerunK Etfi modo nihildminus cuir
io fe inquirentibqsraro licet ifiyetuftiffimis co dici bus i*
ta habere inuenitur. Si quis tarnen diligentiüs infpiciat,
nihil hicnouumdixifle fandtum virum comperiet. Plu-
rimis enim in locisperfilium ilium effe ait} & à filio acci-
pere, 8c ab ipfo fciUcet accipere, quodaccipit. Id autem
eft,eius efferquodquepauloante dicebat ,a filio effulge-
re : quo circa quam à patre procedentem virtutem dixit,
fpiritum fandtum a patres procedentem intelligi volui:
_____ _ . . . . . _ hocautemexpatreperfiliu.meffe,àcprôcedere. Porroihcgeatpmnia:
fiue,quafifpeciale,&abarteyeniens;vt | fta.his-, qux in fidei expofitioné pomit, valde cönfona
artifex per artempperatur} fiue per cauflam naturalis vir-pfiint. 1 . ‘
tùtisfuæ. ' ' ' ; Apparetfimulexfuperioribus, qmz8cprodirey8cpro~
^ , fundi,
XX.
lundi, ècpfofluere,8cinundarel&c-manare, 8cçffulgin,8c quæ-
(B&p fimilia, éandem Oiritus fandli fubftaùtiam fîgnar^,
qtiam ipfâm ciiàmprocèdere figninçat} non foluni, quia,yt
didtum eft, duo pro ce (lus fàndftfpiritus non finit, vt qui*
dam vdluilt : Et idcifeo îfta o,mnia,ad fübftantialein pro-
ce fïum efüs reducènda fimt •, cuineos, qui géminés iftos
ptoCeffiis ponùnt, multa necefïàrio abfiirdiffima fequan-
tur : veriim quia 8c Theolbgi ex patrè prôcedere, & profundi,
&profluere, & emittifpiritumîàndtümconcordi-
tër afferunt ,;vbi dicere volünt, ipfunrex patreprocedere.
Magnus quippè ‘Bailli usait : quia non prodit in tempore, quod
proditexDeo, etiàmfiin tempore fiat eius a ftio, & ateme habet 0-
mnia, vt Deifpi/itus, atque ex ipfo manans. Et illud : Nique e-
nim minus aliquid examus habituri ad cognofcendum fpiritum,
exDeo effe fpiritum oris eiils ilium audienteslfedldonetim &iftiid
nomen erdt ipfius ex Deo infinuare fubftantiam : vetbdeffe, pto
eo,quod é&iptocedere vfus eft.
SandtUs qubque Maximus : E mittit, iAquit i paterfpiri-
tum, hoceftyemifit : Etipfède proceflii eius cÿflçrens, vifu-
periuScohftitic , ciim fandtoi'upi patrum audloritate o-
ftendtfremus ; emitti, ac mitti, âpud eos, proëo, quodëft,
nafei,& prôcedere folere acCipi.
Sandtus item Cyrillusait : proait autem ex patre s & filio-,
& confiât , quia diuina eft efféntia in ipfa-, atque ex ipfaprodiens:
àcprofunditür âfiliô, ficut etidm ex Deo & paire. Seddcinfer-
rri one fu o ad monachos,atqüe inexp 0 fitiorie di ui nifem-
bolij fie ait: Jpiritwprofunditur, videlicet pr'ocedit, veluti ex fonte,
exDeo & patre. Et f ur fiim ad Hermiam: Iïtfi»,inquit,<ï«t-
maduertifii, quoniamjpiritüm quidem ventatis nominauit pa-
racletüm dominus ? äit'denique} quoniam procedit ex patrè :fua
omnia proprie oftendêns , quapatrif funt^ Ac rurfusin eodemf
Intelligifnc, quomodo, vt proprium (<f nobis miffurùm pollicetur
fpiritum, qui procedit ex patre ? Et fpiritum quidem vêtitat is vocal}
profundi tarnen ex ip fiparre,definiuit.
- Sed'& magnus Athanafius, in éa quaih fcripfit difpu-
tatione Orthodoxi &' Macedoniani, ait : Jpiritus natura
fanftus,natura imorruptibilis, vt fpiritusDeti&ex tpfdfpanans,
fiueprocedens. N (
Quinetiàm in filijex patre fubftantia infinuanda,præ-
didfcis yerbis vfîfunt. M agnus enim Bafilius in 11 . quæ-
ftion. ait; Patris quidem optimt-, opiimufque filius,ex lumine autem
ingtnito lumen effidfitfempiternum, atque ex ver a vitaviuï-
ficansprocefiitfons, atque exripfavirtuteDeivirtuseffulfit'. Sed
8c verbd effulfit ia qùadam myftica fàcrificij ofâtione iri
fpiricufàndfcq; vfus eft, de filio diééns : A quofpiritusßnäus
effulfit. Ae rurfüsïdetn m eifdém ait : Communisprafumptio
omnibus fimülChriftianisineft, quodiumengehitum filius fit ex
ingenïto lumine effulgens.
STandliis àntém Cyrillus in vno capitiiloram fuorum
de æt er ni tâte filijficait: Erat igiturgignentt patri coaternusfilms,
veluti â fonte quodam paternafubfiaptia ww»#fcr!Etinalio:
qui enim d pdterna prôcefiït t ferma » patrem pfbtïnus oftehdit
eum, qui fegenuerat. Et iri àlio : quod ex patris effentiaproeeßit
verbum. Atqué in aliôï pater proâuxit exfeipfofiliuminfepara-
bihter,-atque incunftantef. Et i n alio: Totum effefilij expatris ef-
fentiaprocedït. In alio quoque : qua nam enim pafiio fieri in '
folecernitur, qudndûgignitlucem ? qua nam côntingit ignis fepâ-
ràtio, quomôdo emittit ex fe ipfo fulgorem ? quodfigwiunt ifia
infepatabiliter, emiituntque impdfiibiliter, qua ex its funt\nonne
longe dignius, drexcellentius horum condïtor naturafuafplendo-
rem ««irfifl-'Pfàllimtisirem canycis fpiritusconfeffor, &con-
formisexpdtrefimüUffulftt. Et'icem : TuDei mater tncunâan-
terfa fta efetus, qui ex immortdlî effulfitpatre.
Siigitùreos,quibinôs ßhdli fpiritusproceffiisponunti
abfurda pluriiha feqiiuntur: verbis ailterti, quibus filij ex
patre fubftantiam, açriïffiis fubftantialem fpiritüSex pa-
tre proceflum fàmfti fignificare volentes, éifdem vfi'fifnt
hifilio,arqueinfpiritii indiferere^b: abfqüe vlla detérmi-
natio'netquomodo nofi'& hièpend,quod dicitur,/»rs/««-:
di,8c4nundare,S£profluere,per filium,atquedfilio dicifpiri-
tum fànélum ,rieceffe fifintélligeré eius, ex filio fübftan*
tiam ,fècùndurh quarnexpatre per filium procedit: maxime
cüm bcatüs Cyrillus,profundi, prb eb, quod eft,procéder*,
averti ifime tradiderit.
Quiärenim duasex Deo perfonas prôcedere,fecundum
I ^ . . * h '
fcifif et geminum prpceffiimfides tradidit:aliam quidem,
fecundumnàtiuifatemj aliam. verojfecuncium proeeffio*-
nçm: atque alius quidçpi filio, aliusverofpirituïçonue-
nit; conftat, quandoquidem filius ex patre prôcedere, & .
profundi,& inundate,& fluère à Theologis afferitur:ifta,
Pl‘° co> quod eft, naf^velgigm inrelligenda : Cum vero
'^>itüs:fenâ«sfiueàpâtfei fiiie a filip prôfundi,&prodi-
re,&profluere dicitur : hcecypro e o , quod eft prôcedere^
^aepipienda; yerbis iftisbinnibusproceffiim cuiuflibetcx
-aliqiio infiniiantibus, & vbiqué quidem aptari peculia-
riusvàientibus ; atque in hoc loco propriam vtrique per*
fenae fubftantiam affati m reddere ; alteri quidem nafeen-
■ fiiXaltcri véro, procedendi ratione ; cum alia quidemfit
çontinenter ex prima; alia, jper eamfquæ efteontinen-
tér exprima :quippe ifti ambobus funtfubftantiarum termini.'
.. .
Verum, quoniam ab omnibus Do&oribiis fpiritus fan-
âu s ex filio prôcedere afferitur, liquetpfofeéto, quia fe-
cunduipnaturam eft, velfecundum accidens : Id quippé
crepurarum eft àDeo npn naturaliter prôcedere : fiim-
tur, feçundum naturam ex filio procedit fpiritus; hoc au*
temduobus modis fit;.vel fecundum natiuitatèm,vèl,Æ-
cundum pfocéffîpném: prêter ifta enim nullus alius in
diiiinis perfbnis fecundum naturam prpcefïus eft : fecun*
dumnatiuitatem vero, procefïus in fpiritu effe non po-
téfh ica enim eftet fpiritus filius filij : manifêftum efbfârl-
tus ex filio proceffum, vtprocedentiséfle : fimulque confiât
ex his, èffulgere, & profundi, & profiu&e, quod dicitur #
filio fpiritum: ipium ex patre procedentém, vni6um fpiritum
fanbfcum,non donum aliquod fine.fubftântia fignificare,^
t quidam volunc .• ficut-enim fiue filius^ fiue fpïritus
effulgere, & profluerc ex patrè dicitur; ipfæperfonæ diui-
næ fignantur procederites : ita.& fpiritus à filio profundi,
& effulgere cum dicitur , & maxime cum fie coniunde
procedens ex patre per filium profundi , àc prôcedere di-
catur', ipf^iiuinaperfona fpiritusinfïnuatur. Proceden-
teni enin^ ex patre fpiritum, nemo fine fubftantia dicere
præfumit,nifi quisblafphemare velit. .
Illud autem, quod quidàm aiunt, fànéfcqs dicere, fpiritum
fanbtum prôcedere quidem ex patre, à filio autem
prôfundi î.Et rurfum ; prôcedere quidem ex patte, ab eo
autem effulgere : v e l, proprium ipfius effe, vel, non alie*
num, & quæ talia : Per hat coniundioneS connèxiuas,
fubftantialem fpiritus proceffum filio tôllentes, patrique
folummôdo huncattribuentes, omninp fthbeciUumeft.
Huiufmodi quippe illorum mes eft qnoniam'dicitur q üi-
dem fpirittis ex patre prôcedere, ynde feçundum efîcn-
tiamilîi peculfariseft : non tamen eft aliènus à filio, fpiri*
tus enim filij dicitur, iuktâ quod fibi eriam pecjuliaris eft.
Ideo, & ab eo profunditur, quemadmodum çx Deo, &
pake » hæresenim parernorum bonorum eft, &proprius
ipfius éft, vtpoteper ipfiim naturaliter prodiens , & exi-
, pfoexiftenS. Igitur, etfi proeëdir ex pâtre,at nequeàfil io
.alienumoportetæftimarefecundumëumjquempfçdijci-
mus modum. Procedit quippe perfiÜum.; Prôcedere au*
tem quod dkitiit, étiam per filium confequitur. Aliter e-
nim non diceretüréxpatre procèdére.
Atteftatur & his magnus.Bafilius, cüm dicit : Illius quidem
ad patrernproprïetatem intëlligoX quoniam pr.ocèdit expatre;
ad filium vero,quoniam audwffi quis fpiritum Chrifiinoh babei,
non eft eius. Et illùd ? Neque enim minus aliquid eramus habiiuri
ad cognofcendum, fpiritumex Deo effe: fpiritum or is emaudien-
tes ejim-, féâ fufficiebat &boc nomen ad infinuandum, ipfius ex
Deoefferfubfiantiam.
Porro patrisiDS filius eft; Vt Patres yofûrit.Proffüs véro,
quodîànéto fpiritui ad patrem e ft,expatre prôcedere,p^tviC-
qiie fpiritum dici i hoc; & ad filium, .ab ipfo aecipere, &
àadire,& Cætëiraiquæfilij fpiritum éffe çÔmendaht. Nam
& à patre prôcedere quod diçitur, àpàkeaccipere fignifi-
cat.îtaque didus eft quidem fpiritus patris, fed & fpiritus
veritatiseft. .
Ec mittitur quidem àpatre ,-inittirur aütem 8cafilio:
quippe ÆquâliteriâC fine vlladiffeltnria'Cohifri.unia patri» |
8c filip func,quæ fingiilis a Theologjaailîgn a rltur. Atque'
profluit quidem à p ake, proprlupi auteni filij eft, vt & âb
• lpf9
F
G
X X I IL
H
Rem.i.