Ibidem.
Ixxx.
Notâdüm veto,8c^ubd pa: medium d id i illius,quod
omnia fcilicetper §&um fine fa d a ,filiurrïaudorem>&
caufâin bonorum, quæper fpiritum nobis geruntur, o-
ften ch r;fi mulètia m,qiue a nee prædiximus de perionarum
ordi ne ,ex præfènti quo cv ue dîttoïob or ancu r. Pro cede ns
qùippe; ait; quod per filium quidern omnia, cum non cf-
fenc.ad eflè produdfa fine. Non enim neque ex, hac virtu-
te fine principio; fed quædam virrus eft,fïne natiuitate,fi-
neprincipib fiibfiftensj'qua: cauiarefieomm, quæ fimtb-
mnnun caufæ, 8c quæ per fpiritum nobis gerançufTBe
Hocenira illifermo in fti tutus erat. S ed& volifnratem a-
lio quo que in loco fpiritum fandum' Augufttnus appel-
lauit. AcverO charitas, & ambr, 8cvoluniamnturidem
valent. Quod enim quis amat,hoc 8cdiligrt,8c vuk.
Concordant huic & veteres illi apud tiosEcclefiæma-
giftri. Hi enim 8c magri. inprimis Athanafius in bis, quæ
contra Arium fbripfit, eos, qqfeiicefertt pbfteriores patrfe
filium , 8c fpiritum feridum ratiocinando in illam abfcr-
di tatem induxeruntiveluti fi dicereric,fine ratione,8c vo-
luntatèDeumeflè.Ecmeriro.quiaenirn Deus intelligibil
i t é volens eft,fecuridura communes de hoc intelligent
• tfes,fcripturæq; fenfentias, rationabilium vero perfedio,
ratiônem, atq; volu n tatem habere eft, omnis au tern per-
fedio, principalius, acq; perfedius in Deo fitâ eft: quem-
admodum Deusipfe fe ipfu*niritelligeris, ipfè fibiipfi itr-
telligibileeft:hocenimeft,&mouereipfum fpeeulationc
fui : le ipfiim vero iritelligens, & alia irrtelligit, vt ait Dio-
nyfius eximius : arque hinc verbi,8c filij perlbna cooritur.
Quod enim definibileeft ,addefinitionem relatraedicir-
tur: arque iple eft patris definitioj& verbunl,& ficuc defi-
nitio àd detinitum; fic,habet filiusadpatrem, fecundum
Theolôgum Gregorium. Sed Scconfttbftantialis ei eft.
Nullum enim accidehjs in Deor fic 8c iple feipfumeft dili-
gens,8c volens,8c amahs:Ipfe quippe hbieftdefiderabile,,
8c fum mum, & bonum ,ex fè ipfo mam produdt voluriqi-
tem,fiue charitateifc, fiue am orem: quæ fpirituifando re-
laciueülfignantEcclefiæmagiftri. Neque enim alias his,N
quinegarét filium & fpiritum landum, obijceterit, quod,
fine ratione, 8c voluntate Deumfateri cogèreritur; nifi
patrem quidern, mentem; filium, verbum ; Ipiritum vero
fendum, voluniatem, relatiue voluiflèhVdicere.
Et quoniam quantum eft, quod diligitur, tanta 8c di-
ledio,fiue voluntas eft; parilisdc ip fir Deo eft, &exa?-
quans, Eft&confubftantialis ; quoniam inDeonullum
accidens. Sic igitur & Deus pro confeflp habetur ipiritus
l'an dus confubftantialis patri &C filio,8ç coæterhus.Nun-
quam enim fuit fine verb@> &fine Voluntate Deus, Ex
quo,& quæ prædf'da func^vhàapparenc,quodfilius feili-1
cet fit ex pâtre fine mediopeluti ex mente verbum. Spiri-
tus autem fàndus ex pâtre per filium, {mûri voluntas, &
charitas,8camor, ex mente per verbum, 8cex velbopro-
dit. Impoflutyle namquéeft, velle, veldiligere/nifiper
verbum,& præcedente verbo.Quocirca etiam merico ex
verboprocederedicitur. •
Quia igitur fecundum proceftiim voluntatis,fiue cha-
ritatis,; ex pâtre perVerbum procedere fpiritum Augufti-'
nus intelligit ; idcirco cum dixiflè t , ipfum, di dan te fçri-
ptura,charitatem patris ac filij,etiarrl ex pâtre,& filio procedere
cohcludit.Qua concïufione Grçcis qiioq; Dodo-
ribus, vrfiipra docuimus,maxime conlo nus eft. Hienim
ex pâtre per filium procedere'; & ex pâtre, & filio eflè aflè-
runr: quod,qui negat,altefhm ex duobus,vel patrem fine
verbo, & volunrate, vel duos filios in l^nda Trinicater
côfitebitur,&ambos fine vllq medio ex pâtre elle ponet.
Quod fi quis Auguftinumpercontetur, vnde caulàm
fiimpleric, vt Ipiritum S.dônum, &diledionem patris^c
filij diceret : fcriptafua teftiriionijs diuiriarum literarum
poteftatfesque euafiflènt.Sed &poft Penteco1
ften, narrantibus PetEo , & ioanne reliquis Apoftolis,
quanta à Iitdæis paffi elfent, êo quod fiducialiter ih Chri-
fti nomine egiflèntrmofw, inquit, fafto replett [tint omnes fpi~
ritufanâo, vt loqïteretitwr verbum Detctnn fiducui. Nempee-
nim,fi totûm in Pentecofte habuerant,quonam tune fpi-
ritu impleti luntîConftat vefo,quia habçbant ilium qui-
dem; fed, quia perfède non habebant, ipfo rurfus impleti
fimt. Semper enim ae iügiter fpirirus datur,& per fingu-
ia ipfius mu nera^plê vna ingredirur,
Erin adibus Apoftolorum feriptumeft; Imponebanf A~
poftoli ut anus fuper turn, qui baptizaturipopulum.) & defeendebat
fpinttis fanâtts fuper eos. Datur enim in adoptione baptiza-
tis , & principatum fpiritalèm in populi regimine fufei-
pientibus, atq; in hac differenter, lècundum fcilicec mu-
neraadEccIelîæperfedfoneniconfèrencia. *
Eaergöïnftifflatiö indicium eft,veræ S.foirituscfFufio-
r^s; atqueeo magis,quo&gratia,in quadatuseft,folius
Dei eft. Deus autem eft Ipiritus fandus, lêd & döcumen-
tum eft eâ infufflatiô,per exprefïam.fignificationèm,ex filio
procedere Ipiritum làn dum,atque ex eo elle.
Ex quibus etiam id confiât; quod,qui nihil mirum éflè
dicunt, fi daturà filio Ipiritus; quandoquidem & â quo-
cunque homine, modo làcerdos fit, datur: & ficut ab ho-
minibus eu m datur, nonenam ab eis procédit: ira, neque
à D ei filio pro cedit, quarrîuis ab ipfo deciir , irrationabili-
ter,ac dementiffimeblafphemantîPrimumquidem,quoniam
eandem proportionem Ipiritum làndum ad filium
Rubere-, quambabet ad homines, putant. Deinde, qUQ-
niâm â quibuflibet hominibus dari non pöteft, qui ab A-
poftolis datus non eft. împonebant enim manus, Ht-, fuper ba-
ptizatum populum, & defeendebat fpiritus S. fuper eos.
Inhisautem,quça magiftrisEcclefiç didafuhtdiorum
etiam concordia notandaeft. Sic^tenim magnusAthanafius
in Bpift.ad Serâpionem,lpiritum S.dixit donum fi-*'
lijrita & Auguftin.in lib.de Trinitate,ipfum dixit filij donum.
T um, quiâ à pâtre, S&filio datur s turn quiaex pâtre
per filium procédit, amborumqüe donum eflè, addidit.
Ac ficut illc fpiritum ûndum, vnam vitâ vnius viuiverbi
dixit; ita & Auguftin.in lib. de fide viuam vitam,& vitam
exviuente dixit.Etquemadmodum Cyril.ad Palladium,
eflèntialiter ilium ex vtroque,ideft,ex pâtre per filium di-
^fcit; ita&ifteex vtrisq; procedere, & lh vtrifqiïe perdura-
re; atq; ex ambôbus, id eft,ex pâtre,& filio eflè: Et vt charitatem
fpiritum fanôtum A uguftinusappellaiiitrtta 8c Â-
thanafius ad Serapionem fcribens, 2\vrDeniqueCortnthiis>
crans in Trïnïtate or abat dicens\ Gratia Domini nofiri left Chu- ]
Ißk & dileäio De^&patriSy & communicatio fpiritusfanäi cum
omnibus vobis. Spiritus enimparticipes /habemusverbigratiam,
atqueinipfopatrecharitatem. Conftatigitur, quiafpiqmm
fan dum charitatem in hoc loco appellaüit : ita eniin T ri-
nitas infimiabitur, in qua Apoftolum ad Cörintliios o-
rafleait. Gerte 8t beatus Theodorus Studices de fpiritii
fan d o canit ;T« vita, amor,lumen. Charitas autem,& amor
idemvalet. .
Sed enim Aüguftinus quidem rurfus gratiam vocauit
fpiritum fandum. Concordafaucem & huic S.Bafiliusin
myfticis fendi facrifidj precibtis, ad patrem illiç de filip
loquens : qui efiimagotua bonipatis,figiUumformaparile, infe
ipfote patrem oßendens, fermo vtuus, Deusverus, aquo fpiritus
fanäus effulfir,adoptionis donum,arrha futur a hareditatk.làem
rurfus in Epift.ad Gregoriqm frfttremde dfifèrentiaeffèn-
tiæ, at que fûbftântiæ, ait : Omne quod in nos ex dtuïnavirtute
per tingit bonum ; omniain omnibus operantis grat'uoperationem
dicimm,ficut ait ApofiolusxHac autem omnia operattir vnus,atque
idem fpiritus diutdensfmgulitprout vult. |
Porro, fi quærerepergimus, an ex fplofàndp fpiritu
. robôrata, nam, fine his , nihillocutuseft, in libris de Trirurfus
bonorum làrgirio initium fumens, ita dignis adüeniat:
à feripturaadmonemur, vt credamus, largitionis i nitate pro fe relp,ddcbunt.fimulq; pro magno Athanafio,
bonorum omniunr, quæin nobis per Ipiritum nûnt au- qui eademlocutus eft» Non igitur expedit, dumconclu-
dorem,& caulàm,eftevnigenitü Iêfiim.Oniniaenim perfr" honesirrationabiliternegarcvolunt,eciam,quæaS'.S.Pa-
ipfiimfadaeftèj&ittïplb confîftcre,à fandis literis didi- tribus didafunt, charitatem,fèu voluntatcm,feu aliquid
cimus.In*hisafitem,quamomniain Omnibus operarigra- huiufmodi Ipiritum S. cômuniter,ac figillatim confitcn-
tiam dixit, IpiritumS.eflffvUlt. Om&aenim operatorvnus, tibus vnanegare,aducrfusfandosimpudenterlèefFeren-
atfcidefpiritus.Et addit,Onwia nobis per ipfum Ipiriugeri. I d o , eosque (ibi inuieem obijciendo. Qua prpfedo convirtutes,
XXXI.
cumêliav nihil vel ipfis, vel Deo indignius, vel grauius ir- |
rpc*ari potëft. quódq; maitis eft, contra illos mentiendo, J
fe ipfös iftià veriçate illorum faciuntextorres: ac deinde
putant debitum fe illis honorem redderen Neq> fane eon-
iienir,ne etiam à filio eflè fpiritum S. nèceflario cófitean-
cUr,iuxta patrum veracifïïmamTheologiara : dum nega-
re voluntjèum à filio dari, atque mira, fpiritum fandum
gratiara, fine fubftaritia dicere præfumere. ficut enim df-
duiri eft ;-Sic Deus dilexit mundum, vt filium fuum vnigenituni
daretpro eo : ita & fpiritum fandum, fcriptura cum Dod o-
ribiis clamante dari,ac mitti fatendum eft: quoniam dile-
xit nos : Illud præterea mente repetendo y quod quotidie
oräntes dicimus: Veniparatlete benigne, & habita in nóbis. Et
quia Domine fimäum jpiritum tuum hora tertia tuis Apoftolis
mififtiyhünc anobis element,neauferas.Prorfus vero nunquanf
,ab ipfo datus fuiflèt, nifi & ab ipfo eflèt;. Àliter quippe mirf
riifter effet filius. Ideo &didumeft. A quo autemdari o-
p^nébat, nifi ab eo, cuius eft ? Et illud item cpnjftat; quia
neque verbum daretur,nifî præcedente charitate, fècun-
cfiina quârri dilexit pos. Et quia fpiritus fändus charitas
dicitur ; principaliter ipfum dedit nóbis cüm diléxiflèt
nös ; ma^imë qhia 8c voluntàs, qüa fë ipfiiin & diligit, SC
vult fpiritus fandus appellatiiSefb Qui enini arhiciis ali-
cui efficitiit; bónahi prius Voitintatem fuarti Ipfi largitur:
Scire tarnen conuëhit,4i»conimunitêr atq; indifcre-
fpiritui redditur; quamuis non video; ctir magis ex eo;
quodfpiritus,yel charitas;vel Voluntas,vel aliquid huiufmodi
te fæpé in Deo dicuritür ; relatiiié ac próprie in eö, dici. Et
' dicitür itaq; châritas Dèus,ficut &tnens,& verbum com-
muniter & âbfolute; fèdhocirilöeo relatiue fpiritiiired-
ditiir. N ath & fàpientià dicif ur qiiidém eprimniter Deus;
fecunduïn qüerri réfpedum tune nomen hoe patri ; & fi- ;
iib,& fpiritui fandó; tanquam vni rei ihdifcrececommu-
ne eflè & intélïigi nece ffe eft. Vna enim eft triumeflèntia;
ficut 8c vnâ fàpiétia; 8c vnà.bônitàs; & ;fi quid aliud conïmuniterôc
abfolutei&eft,&iritelligitur.Sëdtameri proprie
filio fàpienria redditur, qüàmuis vnæex numéro exi-^
ftenstrium; eadeniquèficfapiéhtia & quægënitàëft; 8c
^üæ^géhuic; âliô tarnen reipedu èadeni lion efi y fèçun-
diiiii fçiiidet dppÖfitiöriehi ^ignendi; âc nafçehdi. quiâ
neque pâtër filiiis eft, heq;‘filiiiSpâtër; Itàqüë dicitür quidem
8c fpiritus fapiëritiâ; & mens, veriihi, rëlâtiiiè ; aefé-
cundüm propriàmprdeeflus definitionetri hoc nuquarri
penitiis dicetur.fimiliter & voluntas cömmdnitër dicitür
Deüs. quia & voféris ëft ipfuni præceptünij ac potëftaü
Dei.Etipféquöque Dei filius v6lüritas{lai:ris,côhfiliiim-
qüe aus dicitur,fëcundümrefpèdüm diffèreritèm,fî6üti
8c fapieritia;fapieritia ne inüif us pater,pater eflè vidëâtür;
quod quidam fidelibüsjàcpijs obiècerünt. Venim; fpiri=
tus S.fècündüm aliumiiiodumvolünÄs relatiuë didüs
eft, iuxtafçilicët definitionemac proprietâtemfüBftaii-
tialis proeëflus fiii.
: Gçterum,fi quis velit iuxtâ prædidam rat j|>nem Sèpà^
frëm charitatem dicere, 8c filium fimiliter ; £c hinc abfur-
dè peribnarumintroducit multitudinem,eafdemq; allé-'
'retmultipliciterprpcëderë. ............. ' v.
' Sed Âuguftinüs quidèm, qui de hoc fubtiliflîmë diflè-
rit 8c mâxime irilibrisdéTrihicate, vthis, qui volurit légère,
perfpicüüni ëft: vnâm,eândemquë charitatem dicit
fpiritüm fandüm,pâtris 8c filij *qüa Deus fè ipfurti diligitj
& fè ihiuicem pâtër,^ filius diligurit: qüàm etiâni coniië-
xiohèm noriiinat patris 8c filij ; ,8c vnionëni, 8c quæ illic
ait : ficut 8c vrium verb'üm èft, fècundüm quodlJeus fe i-
pfiim intelligit Nôsàùtem ciÄn S.S.PatribuSjpro hisre-*
fpondênres didmusfandæTrinifatis ordinèm immobilem
mâtiëre oporterë.fedtindüfn quem,hec nominâ,quæ
àprocëffibus fubftantialihüsqüë modisäppareht,- cbm-
mutantuc: nequeperfbhævelpræpbnürifur ; vel pôftpô-r
nuntur,vel omnitio commiitantur. ficutènini vnuspa-
ter;atqüe vniis filius,8c,nequë filius parer,neque pater filius:
ira ScVria voluntas, fèu cliàritas fpfritus fail dus con-',
gruere relatiue fcilicet dicetur. Àtqugidem, neque pater,
neque filius,neque mens,neque verbüni,fècunduiti pèr-
fonalem ordinem erit alîqüando.Etfi vna éflèritia,8c ynâ
! charitas,8C vmts Deüs,c\uii pâtre 8é filip,fècundùih (cïli-
cet communia ,;8cabfolütariômlna; quemädmodum 8c
paradetusdidus eft quidem, & filiuS , fed próprie fandp
dicitur. Taliaabfurda fequi nohriulK arbitrantur.
Ex co aucem,,qubd fpiritus idem dicatur,noti itidem.
Eadeni quippe ratione dicere quifpiam pol!et;8c fpiricum
fpirare ahum fpiricum, illumque rurfus alium, atque
hoc in irifinitumtendi.fimilicer; 8c filium quidem gigne-
re,8c quiex ipfb nafeeretur aliam itidem perfonam gigne-
re, 8c'hocitem in infinitum tendi : Verum enim ordinem
feruare opus eft;nequeipfius rerminos transgredi, fed in-
traTrinitatemftare ,iuxta tradicamnobisfideiregulam,
ne deorum intioducamus plebem. league (alia prariiime-
re illorumeft, quiperfonarhm ordinem,&qu*deS.Tri-
nirate traduntur, 8c confefla cenencur, tollunc, confun-
duntque,ac permifeent omnia.fed fecundi huius volumi-
his tandem finis fiti k .
F IN I S L I B R l i f .
MAN V E L I S CAI
È C Æ j L I B E R T E R T iV S D E
p r o G e s Si ö H e S A N C f î
S ip i ^ i t v si
T hæc quidem itâ lèhabent.Vc autem quæ
fuperioribus librisfuntdid a , repetente?^
quafiin vnumconfpedum demus omnia:
dbcuimusprimo,rërtium à pâtre eflè fpiri-
cijm S .iuxta perfonalem ordinem.Deinde,
propter fübftantiales diuinarum fiibftàhriarum procef-
lüs,nafcendi fcilicet,acprocedendi;filium quidem ex paire
eflè fine vllo medio ; fpiricum fàndum vero ex pâtre
per filium prbcedere; Dein,iuxta prædidum ôrdirieni, filij
inediatronem plürimis iniocis à fendis EcclefiæDo-
doribus prb confefîb tradi: Dëinceps omnia exempla,
quibus in fenda Trihitate S.S.Patresvfi flint, traditùm in
diuinis pérfonis ordinem, fècundüm fubftantiales earum
proceflus cum cpnfiibftahcialitâtë infiniiare, fecündum
vtehriurilintèntiônèm; fpiritum deinde S. cum ex pâtre
per filium proegdat,per ipfum fiibftântiam habere; Ver,8c
«À:,iri diuinis âpüd feridos, idemfigriificare. Tuinfiliüm
ad fpiritüm; fpiritüriique itidem âdfilium; fè'curidum ha-
bituin, 8c relationem habere ad alterutrum, à fandis tradi;
Dëiridè ; qüérhàdmbdura pater caufæratiöne ante fi-
liiiinintélliginir; itâ& filium eadem caufæ râtiônë ante
, ^jiritum iritelligii Maioreni fpiritü filium ; fècundüm fei-
licët përforialembrdinemàTheologis tradi; Deinde à filio
eflè Habèrë fpiritum fendum, vtpôreab ipfoaudien-
tëm,& accipientéin; Vpdecimó deinde loco fufficerè, ad
indiëâiidüm, ex filio eflè fpiritürii fenctum;quiafit,& di-
cànir filij fpiritus. Spiritumfehdüm déiride, Clirifti fpiri-
tüiri dici, ëàdêm ratione, qua 8c filij fpirims eflè aflèuera-
tiir: fpiritürn fehdtùm ; Jpiritum or» filij àTheolpgis tradi;
8é vträqüerilluiii èx pâtre,8c filio éflè,hgriarë,id eft,ex pâtre'
pei qliürri procedere; Filium quidem vérbüiii patris
did; ibiricüm veirö fetidum filij itidefri Vërbüm,caüfië ra-
tipne trädi : Ipiritiirii feridüm priëtérëâ èriâiii ex fiiid eflè;
a fiimifiis Theôiogis infiriüâri: filiüiri;èô qüdd fit incorri-
mutabilis imago patrisomriiâ.que patris bona èflentiali-
tèr Kabëât, èadem râfiorie ; vt vèrùrii partis filium, fpiri-
turri fendum habetê,qùiiUiitn Ifehëtpàtëriaiirèrqüippë
illud iricömriiütabilé colli. Kliixerèf 8c mira ; caufam, 8c
CaüfeleindiiAiis përforiis fignificare; Fontein eflè fendi
fpiritus fllium : fpiritiim S.imaginein eflè filij, 8c virtüteni
èiüs naturalem-,âc Viüentem,8ë éflèririalèm Opèrâtionem :
; qùemadmodüm8c filius hæcomnia patris eft. Acfeciem
quidem patris eflè filium caufæ ratione ; primitiuam ifërâ
forniam fpiritus filiurn; ac proprium quidem paras eflè
filium ; quôd exillo fit î proprium vérô filij l fpiritum;
qüafi per ipfum naturalitër, eflèrifialiterquë prodèun-
! tem , 8c ex ipfo ejfe, accipientem , arque ex eoexifteritena.
1 Latinos, (jîræcosqüe Dôdores communicer, 8c apertiflî-
B ïblioth. Vet. Patf.Tom. 14; Bb