Vfut«io-
lutn itnpii-
nicas.
B
D .$ertrandt, Car dtnalis Tpifi. Eduenßs *
pcjlatiooe volagia: &nituntur Officiales de talibusap-
pellationibus cognofcere in præiudicium iurifdidionis
.temporalis domini Regis. - ' ' , ^ .
Item, fi quis in briga, vbi fànguinis effufio fada fuerit
capiàtur per aliquam iuftitiam fecularèm puniendus fit
lai cùs,reftituendus iudicip eccîefïaftico fi clericiis exiftat.
Si tails captas appellat ad curiam Officialis y vtiliïnt didi
Officiales de hod cognitioncm habere, etiam delâicafic-
utde clerico, 8C cum hoc nituntiirexigeré émendamà curia
fêculàn quæ pfædidam fecit càpüonêm : 8c fi hæc per*
mirtçrehtur, nunqùam malefadores punirentur, quia in
çôntineüti appelèrent, 8C poftappellationcmftatim fu*
gerent.
Itciü fi faciant citariplures ex officio, ipfi non admit-
tuntur per procuratorem. Et fi ad diem fibi affignatani
acçe&unc, impônitur eis, quod vfuràrij : £ç nifirefpon-
deantad voluntatem Proraotorum, detruduptnr in car-
ceteru liCet fine piiri iâici: nequeliberantur, dqnec finan-
tiam feqerintpto voluntate Officialium, licet npn fine v-
fiirarij: & fi qui font vfuràrij j Officiales recjpium ab eis e-
meridas:& poftea, ficut prius, permittunturexercere vfo-
ras:vt in eis (o litas emendas exerceant.
Item capi faciunt per fuos fermentes, clçricosinquo-
cumquë Trefundo, ablque hoc qùod iuftitiam loci faciant
appellari: & fiper aliquos in hocimpediantur, ipfi
compellunteosper ienteritiam excommunicationis, ab
impedimento defiftere.
' Item quotiens iudices temporales capiunt aliquem,qui
poftea requiritur, & redditur tanquam clericusiudièi ec-
clefiaftico fine difficultate quacumqùe, nihilominus did
i Officiales faciunt ipfos iudices excommunicatisàca-
nonenunciari.
Itemfi iiialiqùd coemiterio fiat effufio fànguiriis violenta
propter quam ponatur interdidfcum, ipfiPrælàti fa*
ciunt impofitionem fieri decém librarumfupëromnibus
parochianis, pro falàrio fuo recoriciliàtionis ccCmiterij
memorati, licet aliqui parochiariorum a fua iùrifclisftione
finf exempti i etiam iiCétillitantum habeantvel plus de
bonis illius qui talerri violentiam Cpmmifitf
Item aliqui Capellini dicunt fè habefe priuilcglà Apo*
ftolica : quorum virtute fibicoriftitiiuntiudiCeS qUos volant,
Iterrtfàciunt Prælati tonfiiras hominibus 30. anno-
rum, & vitra, & etiam coniugatis aliquibus, quando ve-
niuntadeos metuintrufionisin carcerem, &punitionis j
alicuiuscriminalis delicti quodantea perpetrauit &: hoc
pluries fuit fedum.
Item fi cohtingaC qüod ali quis homo Regis vel al te*
rius cuiufcumque excornmunicatusexiftat , & velit fatis-
facere,& facêre fe abfolui:Gentes Prælatorüm exigent ab
eo emendam ad ipfôrutii arbitrium , vnde pluies remanent
in excommunicatione. •
Item, poftquam dèbaram duarum perfbnarum ad iri-
uicemcontendentiumfuperpoflèffionemalicuiusreiim-
rhobilis, res contentioià poiitain manu Regis, per ali-
quemferuientem regis: monent ipfum, ne perturbent alteram
partiumin poffeffione, quod fifecerit fexcommu-
nicanteum.
- -Items didi Prælati, Decani,& Càpellani, & aliægentes
ecclefiafticæ, toti &tantoslabores dant Officiants regis
rations iurifdidionis regiæ, ficutprædicitur, vforpatæ:
quad plures Officiai: i j regij expender unt de foo pro iuri-
bus Regis obferuandis, & per vexationes & laborcs, faciunt
eis expendere quid quid habenr.
Item fi aliqufs Iuftitiari us laicus ; pro certa & iufta cau-
fa, ad requéftant partis apponat manum foam in rebùs
hæreditariis clericorum, iudices ecclefiæ, & eorum mi*
niftri faciunt monitiones in feriptis contra didutn iufti-
tiarium fub pcena excommunicationis, 8c fub poena pe-
cuniaria, vt manum fuam leuét, &amoueat : &iniun-
git eidem, vt alteram partem de prædidifrrebusC g^ude-
re permittat, alias ipfnm denunciantexcommunicatum,
àquafententiaabfolui non poteft,nifi redimatfê adOfe
ficialis arbitrium in præiudicium refbrti domini Regis^
Item Iudices Ëcclefiafti ci, quant citius audiunt quod
& ali quotiens de fuoproprio collegio j & ficut iu--
dices infuis .caufis exiftunt •, quodde iure non pofïùnti
y,nde contingit, quod poftmaghosproceftusj & expenfàéfasinaliqua
magna inquefta læpius fuper realitate
qu^m alias,ad eorum notitiam per confiliarios vel procu-
ratores fuos p/eruenit quod ipudebentincaufafuccum-
bere,in continenti reuocant lnosiudices memoratos: ôç
fie fimt fubditi regis, damnificati : nec poftunt ms habere
abipfis.
Item fi laicus vocat clericum in caufà hæreditaria co-
ramiudice fèculari j ipfi iudices ecclefiafticifaciunt cefla-
reprocefïùs, fibi cognitionemattribuentes , & cum hoc
pro impetrationè talium adiornatorum trahunt laicos ad
emendam.
Item cognitionem clericorum comugatorum merca-
torum,qui fünt manu operarij quorum cognitio pertinet
adiüdices fèculafesfpecialiter fuper faéto mercaturarum
fuarum, attribuere fibi nituntur ecclefiaftici iudices-
Item pliiriës pofueruntinterdisftum in pluribus yillis,
& caftrisRegis,& diuinum officium ceflàre fecerunt contra
pnuilegia quæ habuit dominus nofter rexàpluribuss
fiunniis Pontificibus.
Item pro enftodia temporalitatis füæ faciunt clericos
fuos, Balliuos & feruientes fuos : & fie quando délinquant,
noripoflunt puniri ficut decet,propter quodiufti*
cia non feruatur.
Item Iudices ecclefiaftici habent procuratores , qui fi
teneant aliquem excommunicatum, fiue iufta fit fenten-
tia, fiue non, ipfi fàciunt monltiofies fieri quod nullus o-
péretur vel faciat negotium qüalecumqne ei* qui in tali
ftatpcortfîftitrpr ôptér quàd ferras <kvineæ fiépé remanent
incultæ, iri prsdùdicium co'm munirais| populi, & regis.
Item Promôtores prædiéU faciunt fieri citationes-per
quascitarifadunc,20.30.40. perlonas, velàmplius,in
citationeimponenrcs cis quodparticipauerunt cum tali-
bus interdiétis: & deyno capiunt dècem, de altero vigin-
ti folidos, fecundum quod poflùnt : vnde communis po-
pul us eft multum opprefliis, & grauatus. ;
Itemljudices ecclefiafticifaciunt iurMeomnesaduoca-
tos curiar u m fuarum, quod nullus licigabic fine eorum li-
centia contra eos : propter quod ius pauperum multp-
tiens perfti&caufie regisretardantur.-quia proprij penfio-
narijRegisnonfiintadmiffi. ad ipforum concilium acce-
deremifi de ipfbrnm iudicum licentia fpeciali.
Item volunt inuentariafâcere dé bonis illorum qui ab
inteftato decedunt, voluntque bonorum tam mobilium
quamimmobilium poflèffionem haberc ; & ipfàper ma-
nus eorumdiftribui hæredibus, vel illis quibus volunt
conferre.
Item teftamenta quoq? voluntper manus fiias execu-
tioni tradere : inuentariafacere bonorum, defunélomm,
ëademq; feruare &hæredibus diftribuere, & habçnt Officiales
qui fuperhis cxequendis,dütaxat deputati exiftunt.
• Itém ali quando teftamencis, coram tabellionibus, fà*
j dis rîolunt adhibere fidem, nifi prius per ipfôs Officiales
fuerint approbata. His auditif dixerunt Pralati, quod fuper hit
E
Interdira.
aliquis diuesdeceffit, vel cogitant quam cito débet de- votebartt dehberarei&fuitafignata dies Veneris fequens : qua die
cedere , ipfimittunt literas claufas Gapellanofuo, quod
nullatenusaudeatinhumareipfiim.licetfeceritteftamert-
tumj &ecclefiafticafaaamentareceperiti& poftmodum
cum amici defundiadeos accedunt feituri propter qu«
faciunt hoc, didfci Officiates after unt quod aiduS fuit V-
fiirarius, vel mandara Eccfefix non feruaui t:& tamdiu faciunt
corpus fuper terrain ceneri, quod oportet amicoS
redimete de magna quantitate pecunis, 8c per calem mo-
dummagnaSpecuniashabuerunt. ,
refponditpro Pralatu diftus dominas cleclus Senonenf. &propo*
fuit infra fcnptaapiid Vicenasrexternit dfäam diem, dicemfici
Quia dominus Petfus de Cugneriis pridïe ppoponens
contra Eccteiiam Gallicanam, coepic thema fuum quod
feribitur. Matth. 21. Reddite quafunt Cxfaris Cafariy&qua
fünt Dei Deo. In quibus verbis dicebat notariduo. Primo
Prælatorüm adRegesobedtenriam,reuerentiam, & fub-
) ie dtionem. Secundo iurifHidionis temporalis,& fpiri tua-
lis diuifi onem. Et primum pro bauer i t per ill u d quo d fcri-
JA*»- ‘ 7-
B
froteftatio
Epifcopi
; coram rege
[idiäaride
EcdefialU-
I cilibcrta- i
Ute. i. Tttr.i.
c
>A9. pH
i.bUth.-j,
D
‘ "kf.vk. I
Cont.Petr de Cugneriis,pro Eccl.liber. Aói.I,
biturï. Petrii. Subïettieftoteomniirmturapropteréeum.fsUt
Régi quafipracdlentiyfiueducibustdnqtiitm abeomtfisin vindi-
ftam malor uni J.audem vero 6(Wor//j«.Secùndurn vero proba-
bat itatquia Chriftùs,cum dice re n t Apofto li; Eecegladii duo
hic: dixit De\is:fufficit:pcvduos gladios intelligens duas iu-
rifdîéfiones.îtem prôeo q>Çhriftus profe,& Petro vôluit
folueretributuin addadumexemplum quomodoecclé-
fiafticæ perfonæ tériébantuf foluere, 8c reddere poteftati
temporali temporalia. Et hoc confirmabàtper hoc qtlod
fcribifurn.^. fi ca. fi tributum, & ca, magnum.
Item quia hoc cauetur lege humana, cum dicinir : ma<-
gna duo donacoll.ua funt : facerdotium & imperium:Szctrdo-
fiurn, vt diiiinis, imperium, vt humànispræeffet, incorporé
Autentkoruni : quahdo oportet ipfum, 8£ clericos ad oi>
dines perduci y in principio collationis primæy ex quibus
concliidebat, quod eum iftæ Iurifdi6tioneS fint diftin-
étæàDeo; &vnafit redditafiué crédita Ecclefiæ, &alià
dominis tèmporalibûs,quc)d nullo modoEcclefia debeat
intromittere fe de Iurifdi^i one temporali, cum feriptum
fit, ne tranfgrediaris terminas anùquos quospofusmnt Patres tui.
Etbenefîgnanrerdicit, quia confuetudines, fi
qüæ'eflèntadoppofitamincrodit(ftæ,rtonvalerenf,quin-
imoeflêntpotius corruptela : Nec præfcriptiq potefthabere
locum, cum ius fifei fit impræfcriptibile : nec Rex i-
pfe poftecàfetale ius abdicare, ficut probabat per niul-
tacapita quæ 10. di. Quare cum rex in fuaeofonatione
iurauétiurarégninonalicnare, &alienataadfe reuocare,
fi per Ecçléfiam , aut per qüemcumque alium erant vfur-
para, tenebatur Rex per iuramentum, ad fe ilia reuocare.
In.fpeciali tradidit multos articulos : in quibus ( vt
dicebat j vfurpauerat Ecclefia iurifdidHonem tempora-
lem. Vt ergd refpondeam præmiffis fecundum conëor-
dantiam vocalem & realem, acçipio quod feriptum eft
1. Petr. z. proueftatione præmiflà, quod quid quid diâiù-
rusfum, volo dicere non ad finemfubeundiquodcum-
qUe iudicium,fedfolûmaddominiRegis&eiaffiftennü
Confcientiaminformandam. Accipio ergo thema l le.
Deum timete ‘.Regem honorificate.
In quibus verbis, beatus Petrus duo nobis o (tendit,
primojquomodo ? Deo débetur timor filiaiis & obedieU-
tia,propter celfitudinem& imperium fuæ maièftaris ji-
bi, Deum timete. Secundo, quomodo debetur Régi honor
fpecialis & rèuerentia propter magnicudinem & fafti-
gium fuæ dignitatis, ibiyRegemhonortficate. In gallico : Pre-
mierement>qüe nous deuons à Dieu redoutante, trènieur, & amour
pour m grande puijfance, & haultemaiefle, ibi, Deum timete.
Secondement ,que nousdeuons au Roy, reuerence & honneur pour
fagrandéexcellence é'haultedignité: ibi,Regem honorificate
Etfignantef pnemittit Apoftolus, qubaprimo,Deo débet
urtim or: fecundo, Regihonor. Deoenimprincipa-
liter dëbetür timor: quia fi y co n traria Deo, i u b eft t Rex vel
alius i contempto Rege obediendum èft Deo, in Aétis:
Obediendum eft magis Deo, quant hominibus: 8c z. Machab.
non obedio prxcépto Régis. Et rationem huius reddit beams
A u g u ft in .& in g lo .a d R am .& p ô n im i^ quirefiflit
potejtati, vel voluntati & or dm at ion i Dii refiflit. Sed quid f i
iubeatilludquod non potes vçl debés facere ? hoc fane :
contêmne minbretri poteftàteiii j timendo maiorem. I-
pfos humanarum rerum gradus adiiee : fi aliquid iuffit
procurator, nunquam faciendum eft fi contra procon-
fùlemiubeat: fi autem aliquid ipfe ProcôhfiiHubeat, a-
liudlmperator, &aliud Deus: contemptoiliofobtem-
perandum eft Deo, maior eriim potefta$ Deus eft. Ille
enirti carcerem : ifte gehennam minatur. Ille corpus oc-
ciderp pbtefl : ifte corpus & animam mittere iri gehennam i-
gnis. Merito igitur præmirtitur: Deum timete. Propter hoc,
dicitËècléfiâftes, Deum time & mandata eiusobferua, hoc eft
omnis bomo.Et videtur mihi,quod quis perpenditur Deum
timere : ex tribus rfcilicet ex grata munerum& donoram
laTgitioné, ex prouidenrià feruitorum fuorum -honora-
tiohë, & ex intégra rerum & bonorum reddïiiorie. In
gallico. Quand il fert denotement, & luy donne largement:
quand il honorefagement. endettement, quand il lufrehdlefitn
entièrement : quia è contra : quïnèle veut feruir, ou ne le daigne
obéir,ou veut le Jîtm retenir ; lignum eft quod non timet. Et
U
propter hoc dico primo , Vt Impërator îuftirtiâhüs dieitj
qüod,licet perte nihil immenfum fit,bonum tameii Prin*
cipumimmenfàdare Ecclefiæ, bonumeft: tenetur enim
Impérator, cui plûra dédit Detls : 8c multum &dàcile daté:
& maxime lànftiffimis ECclefiis y in quibus optima
menfura eft, Dominiéarùm rerum imménutâSi
Et Gregorius Alberto Patricio Gâllorum : Extra , de
dotto .c.iidicittHâncfibiquodammodo, nobilitas legem
irrtpottit, cui debere fequod fpontetribult, æftimet} Ôc
nili fiiis beneficiis Creuérit, nihil fç præftitiflèputet, vnde
Abel qiü de melioribus offerebat Domino, benedi-
éfcus eft à Deo ficutpatet in Gcrtefi. V nde & RegeS,quantum
plurimurn ofrerebant Deo, tantum fuerunt ab eoj
&fpiricualiter& temporalitet benedidi t ficut patet tlb
Iomé , Daitid, Sàlomone, &aliis per totuin librum Rc-
gum. Etideo in Numéris, feribitur ? in donar 'ta Dei fepara-
bitis optima : Et in primo Paralipom. dicebat Dauid: Utus
vbtulivniuerfa bac. populumtuumvtdicumingentigaudioofferte
t ibi donar'ta. NeC minim ; quia fiéutipfe dicit ibidem:
tuafunt, Deus, omnia, qua demunu tuaaccepmus, dedimusttbi.
Erideb videcur mihi quod intêr cæterosreges, Franciæ
regés plura dederunt Deo& ecdefiæ, & etiam Bârones
reg'rii ideirco fuerunt fiiper omnes, foêlioes : 8c qualité
plura dederunt.'tanto plura dédit eis Deus, ficût patuit d«
ClodouerOjCarolo, fando Lodouico, 8c aliis. Qüantô
eriim aliquis plura dat Deo:tanto plura illi Deus dat,cum
* ipfemetpromiferit: date, &dabiturvobis. Vnde, donum
quodPrincepsfacit Ecclefiæ, eft donum quod redditur
cum maximo incremento, & tempore belli & tempore)
pacis. Tempore Ipelli, quia vidoria belli non aliunde
quam âDeo illi pfæftatur. Vnde 1. Machab. N on in mul-
titudine exercitus vidoria belli, fed de coelofbràtüdo
eft: &inExododicitur, quia cum Moyfes eleuàtet manum
adpopulum,vincebat Iffael,fed fi remitrebat ,fupe-
rabatur. Etinz. Mach; Iudas habiturus magnam vido-
riamdeaduerfàriis, viditOniam & lercmiam fàcerdotes
orantes pro populo & vniuerià ciuitate ; &c. Tempore
etiam pàcis, quia vita Regis & filiorum , acprofperitas,
& obedientia, per orationes Ecclefiæ, conferuatur in re*-,
gno. Vnde Salomon, quamdiu fuit intentusoperi dormis
Dei,tamdiu pacem habuit. Vnde in Prou.Complacue-
rtmt Deo via hominis, tnimicos quoque eius conuerttt ad pacem : 8c
i.Efdræ dicitur de facerdotibus; Offerant oblationes Deo toeii,
& orent pro vita Regis, & filiorum eius. Bene ergo dicitur eflè
hbc donum fauorabile ôCirreuocâbile ; propter quod vidoria
tribuitur ,vita conceditur,& pax &fecuritas confer-
üantur. Séruire ergo Deo & dare libeiâliterjeft primum
fignum diuini timoris 8c amoris Ecclef. z. qui rimetis
Deum, crédité illi, & non euacuabitur merces vcftra. Dico
fecundo, 8cc. Seitis quod inter præcepta Domini primum
præceptum fecundæ tabulæ èft, honorare patrem:
! ê
I Decct Priii-
I cipcm im-
, menfa Ec-
tltüsc daté.
quodprçceptum(ficurpulchre dicitApoftolusadHebr.)
eftnbn folum de pâtre carnali, imo potius de pâtre fpiri*-
tuali : quia ficut fpiritualia funt poriora quibufeumque
carnalibus feu temporalibus : ira tenetur tantum vel plus,
filiùs fpiritualis adhonorandum patrem fpiritualem, fic-
ùt patrem caf nalem.Patres autem fpirituales ,prç lari funtj
vnde 4. Reg. Rex Iffael,Elifæum vocabat patrem dicerisj
hunquidturnpercutiameos, patermiî Etpfopterhoc, dice-
batSaluator Apoftohs quorum fucceflbres font Epifeopij
quivosauditymc&audit.&quivosfpemitjnefpernit. Eu. ad
Theflàl.quivosfpetnitynonhominesfperuit.fidDeum. Etideo 1
ille Iuftinianus Impérator alibi dicit : ficut nos habemus
magnamfolicitudinemcircaDei verba, dogmata,defa-
cerdotum honeftatem; qüam illis obtinentibus, credcre-
mus quia per eos maxima dona nobis dabunturà Deo,
&eaquç funt firma habebimus,& ea quç nondum hade-
nus aduenerant acquitemus. Et beams Greg, ih Regiftro,
feribens cuidam Imperatori dixic fie, &habètur.
Sacerdbtibus non indignerur Impérator fuper excellenti
confideratione, propter eum cuiüs fûntferui ï ineisdo-
minetnr, fie vt debitam reuerentiam pendat, quia illi ali-
quando indiuinis eloqniis, Dij, aliquando Angeli nomi*
nantur: in Exodo,D:is non detrahetis. Et Malachiast
: | labia facerdotis cnftodiunt feientiam, Angélus enim Dô-
G«.4.
«(■ ».il.
I. tarai.i/{t.
f
Franciç Rages,
foc lice* j
fuerunt iu-
pra alios. &
CUC.
L»c.U.
l.Ma.h.f,
è. Mat h.y lé.
G
Orationum
Ecclefia.
l.Efir.f.
euttf.a.
Heir, lu
H
4 V.rS.f.
i.Tk'jr.4. .
MmUtb. S.