Reges Frä-
ciæ femper
fuerunt
Chriftianif.
ZX Bertrandi, Cardinalis Epifi. Educnßst
rationis excufationc, qux bene lune ordinata refeindere
cxemplo docerc exteros, fuaquandoque pofle conftitu-
ta difloluere.Notahic de caftro dato fan&o Rcmigio pro
Ecclefia Laudunen ft per Clodoueum regem, quod poft-
ca Pcpinus rex voluit detrahere faéfca retfompcnfiitione
Eccleftx : eui dormienti apparuit beatus Remigius > 8c
eumfuper hoegrauiter increpauic dicens: Melior te mihi
dedit, & tu vis auferre? Et ideo perçu ilit eum; quiin
craftinuminuentusefttotus denigratus. Et ex tune reges
Francix non fuenjntaufi in illo caftro iaccre. Non hono-
rificat ergo Regem , fa&o; qui confulit fibi quod trans-
gcedtatur terminos antiquos quös pofuerunt patres fui,
imorex deberet eis dicere illud loan. 8. Ego honor ifico pattern
meum ; feruando feilicet Eccleftx libertäres, ficucipfi
fcccrunt &concefferunt: Vos autem inhonorafiis'me, con-
trarium confit lendo,quia feribitur. Gloria hominis ex honore
patriefui, «£* dedecusfilii, paterfine honore : Ec qui fuadet fi-
bi il 1 ud,per quod fua poteftas &c cxcellen tia non diminué-
tur eum honorat;multum enim deeet honorem fuum au-
gere pötentia, 8c multumindecet eum diminuerer vn-
aelmperatQres confueuerunt fevocare auguftos, quafi
rempub. augentes. Dicere autem quod vos aut prxdecef-
fores veftri non poeuiftis hxc concedere Ecclelix, vide-
turefle val de in diminutidnem veftrx potentiæ & excellent
rix. Vos nim, prxclarilïimedomine, quittapingue
ius habetis in regno Francix quod non folum eleäione,
led iure hxreditario poilidetis, & advpofteritatem rrans-
tnitritis,quod non pollitts iftud concedere, vide tur quam
plurimum véftrç potentiç derogare,imoin tantum quod
ließet verum, quod abfit, fequereturprxdeceflbrcsve-
fttos in peccato continue fuillè. Imo quod impium eil
diceçe> Seatum Ludouicum, per quem rota Francia illu-
ftrarur, noniuftccanonilatum. S ienimficutproponens
dicebat, iurauit qon alienare , alienata reuocare , &
iftud elle infeparabile à Corona, fequituf quod deieraf-
fct: & per confequens, mortaliter peccallèt, & ita cano4-
nifari nonpotuiffet, quodeftnefariumdiesre. Etfidica-
tur quodpotuirpeenitere, cito poteft refponderi, quod
peccatum legirur,fedpoenitentianon inuenitur, ficutdb
Salomone, quinimo (teilet verum quod dicit, fequere-
tur quod nihil pofferis dare, neque comiratum, ncque
caftrum, neque villam, & tarnen pauci lunt qui nonii-
benterreciperent,nonobftanteiuramento fidelitatis, in
quo vobis tenentur. Conferuet ergo & confirme^ nobis
veftra magnificentia regalis, quod per tarn inclitös pro- j
genitores veftros conceflum eft: alioquin honor veftræ
cxcellentiæ minor feruaretur, vt dicatis illud Rom. *.Mi-
niflerium meumhonorificabo. Dicotertio,quodillehono-
rifiçat regem fâéto, qui eiluadet illud per quodfitafama
cuftoditurnecpcrditur. Inter extera enim de quibus débet
qüiltbetcürare,eft fama poftco nlcientiam, quia, Melius
eft nomen quam diuitia mult a; fuper argentum enim & au -
rum,gratia bona. Et B. Auguft.dicit : duo lunt tibi necçlïà-
ria; con feien tia & fama: confeientia propter Deum, &
fama prpp ter proximum. Et ideo. Guram habe debono nomine
, hoc enim magispermanent tibi quam mille thefauri magni
&preciofi. Iftud autem nomen; Dominus qui vos vnxit o-
leo Ixtitix prx cunftis Principib us veftri®, vobis dedit in
tarn modico tempore, quod qüaûmiraculolum videtur.
Et ideö lummopere habetis curare quod iftud permarint
Chriftianiliimj, Deo &Ecclelix dcuoti; &lcmpe^
dedennt exemplum alijs Principibus, dotandi & augen-
di Ecclefias & libertates earummtunc(quodablit)quan-
do Ecclefia eft in magna perlecutionein aliquibus locis;
vos daretis exemplum reuocandi dona fadta per Prxde-
ceflores eorum, Ecclelix. Eadem enim ratione pollet ali!
quis Imperator, reuocare omnia qux data fiicrunt Ee-
delixperConftantinumlmperatorcm: &Tetiam alij Reges,
data Ecclelix per cos in regnis litis. Ablit autem quod
vos detis tale exemplum; quoniam pro certo plus veilem
mortuus eile quam vobis conliiluillem quod fuper re
tarn perniciola prxbuilletis exemplum: Ipecialiter cum
prxdecellbres veftri Reges Francix; contra volentes tollere
libertates , le pro Ecc^elia oppofuerint defenlores.
Hoc enim eft regain officium, vt dicit liiperHieremiam,
& fiabetur i$.q.y.(. Regum. Cognolcant principes lxculi*
le Deo reddituros rationem propter Eccleliam Chrifti
quam tuendamlulcipiunt. Etnota hie aliqua exempla,
quomodo hocleruauerunt Reges Francix. Exempla ergo
eorum., leruetis &vos, & augeatis. Tunc autem de
vobisdici poterit illudEcclefiaft. 37. lapiens in populo
hxreditabit honorem j & Ecclef. 3. Sicut qui thelaurilat,
itaqui honorificat matrem. Dico quarto quod illeho-
norificat Regem fa£to, qui ej fuadet illud propter quod
confcicntia fua non lxditur. Super omnia enim Chriftia-
nus quilibet debet aduertere, he faciat illud per quod
conlcientia fua lxdatur, quoniam animaplus eft quain
efca,Matth.<j.Et certe credo firniiter quod pro toto mun-
db noletis aliquid facere feien ter, de quo conlcien tia ve-
ftra eilet Ixla: & merito, quanto enim Deus vos -magis
quafi niiraculole ad Regem vocauit, & vobis pluries gra-
tias fecit: tanto plus debetis & habetis cauere ne eum of-
fendatis, quia dubitandum eilet quin contra vosacrius
indignaretur,ficutfecit contra Saul.
Modo prxcläriflime attendatis, li vos in coronatione
vcftraiuraftis ifta, &non plura: feilicet quod Epifcopis,
& Ecclelix , & eis commilfis Canonicum pnuilegium,
& debitam legem, &iuftitiam leruäretis & defenßonem,
quantum pofletis, exhiberetis. Item quod veftro arbitrio
omnis pop ulus Chriftianus veram pacem Dei, & Eccle-
lixfuxomni tempore leruaret. Item quod omnes rapa-
citates, &omnes iniquitates omnibusgentibus interdi-
cetis. Itemqüodinomnibusiudicijs, xquitatem, & mi-
lencordiam prxeipietis. Item quod de to'ta terra & iu-
rildidkione veftra hxreticos ab Ecclelijs denotatos, prb
viribus bona fide exterminari ftudebitis. Ifta iuraftis &
non plura, laluareuerentiadomini Petti qui vosadhuc
vnum aliud iurare dicebat. Cum ergo lit priuilegium
Ecclelix canonicum; in corde canonisincorporatum
5.q.i.C.qtticumque. &litcriamde conluetudineintrodu-
6lum (qux conliietudo eft canonica) quod Ecclelia pof
lit cognofcere interlaicos, in multis calibus contra quos
luntL articuli politi: li iftud non lertiaretur Ecclelix , lie
pollet in aliquo confeientia veftra lxdi. Item li debetis
pro pollc facere quod omnis populus Chriftianus veram
pacem Ecclelix Dei, Omni tempore lernet: multofortius
habetis hoc prbeurare de-Baronibus qui lemper
fuerunt vnum & idem omhiEcclefia. Semper enim vbi
fuit Ecclelia in honore , ibi viguit Baronum & militum
F
S i !
E'cUf.i.
fua coio-
natione.
iftreriuitasr; quorum officium eft Ecclefiam defënlàre,
neat, quia non minor eft virtusquam quarere, parta tueri, vt ' licut Eccleftx eft pro eis ora:re, & inde facrificium pro
non folum in vitam led etiam poll mortem iftud nomen ! eis Deoofferrc. Etadhocmultumconatuseft.B.Ludo-
permaneatgloriofum,ne aliquid fiat pervos,per quod in j uicus liio tempore : quia cum maiores Barones totius
tanto nomine macula inueniatur, led de vobis dicâtur il- j regni fe confederaflcnt ad tbllendam iftam Ecclelix li-
lud,Prouerbijs;tnemonaiuftiamlaudibtis. Attendatergp bertatem, &ordinalfent adhuedarecentelimambono-
regiacellitudo, litemporibusveftus IibertasEccleliafti- rum luorum : ipfe nunquam eis adhxfit, fed potiuseos
catollatur(quodabfit) vel in aliquo diminueretur, liin ahiftis compefcuit v &finaliterhanc libertatem Eccleftx
veftro gloriolo nomine aliqua macula feingereret;quam ' confirmauit. Nota hie quomodo InnocentiusPapatiinc
multi ellènt qui hoc in Chronica redigcrentlVndCjChri- j contra illos Barones procelfit, &c. Ecbeneaudeodice- 1 Nobitium
ftianillîme Domine; fi, qui non fperabant aliam vitam, ! re, quodftinterPrxlatos& Barones elfetdilTentio, du- . ß“fticfsCdi*
tarnen propter faniàm qux remanebat âpud homines, 1 bitarem quin cito populus vellet dominium vfurpare, fenfionm
adeo virtuofe viuebant: quid nos Çhriftiani qui Ipera- [ licut patuit de fa6to in multis locis, & de- fatfto quilibet po^ubTc-
mus vitam xternàm , ad memoriam perpetnam facere noftrum potuit videre : quia cum aliqui incitalfentpo- ditto,
debemusî Aduertâtetiamdominatioveftra,ftpolfeteft - pulumcontracuriamEcclefiafticaminaliquaparteCam- \
fedignioris nominis, £um Reges Francix femper fite- panix, -Sc Burgundix; in tantum quodinimicuspopulus, ! N, ttt
_______ •• _________- quaftifi '
Çtnl.0.
Cont. Petr, de Cugnertjs, pro. Eccl. liberrASi. I. 87
quali in qualibet villa fecerat Regem, qui portantes ci- tra de iud. & c. defacerdotibus 10. q.i. Cum ibi notatis. ad ill ud
tationes verberari faciebat; & Papam qui abfoluebat: quod dtcitur de diuifione,probaturquod temporalia de-
C.UF4 - _
Arnculorü
contra ec-
clefiafiicos';
propofito ■*
rum à Petro
' de Cugne-
G s
['ius M ge-
Aftio a pro
Ecclefufti-
a liber- > .
ftatimidem populus Contra dominos temporales infur-
rexit, & idem in eos faciebat, quoufque per poceftatem
Regis multi fuerunt fulpenft : 8c fcandalum illud fuit
fedatum hoc tempore Ludouici Regis vltimi. Et vere
nobilesnon deberent conqueridchis qux habetEccle-
fta, quoniam pauci lunt qui non habeanc fratres aut pro-
pinquosqui viuuttt de bonis Eccleftx: qui ft diuiderent
cum cis hxreditatem , paulatim redigerent ad nihilum.
Aduertanr etiam Barones, quod pauci lunt qui non fint
fideles Ecclelix, Ecclefia autem vna eft. Cant. 6 . ynaco-
lumbamea. Sicnecabfque periculo transgrelftonis poffen
tlaudari cum rales Ecclelixlibercaces collerencur, vt
ergo veftra confeientia immaculata remaneat, placeat
veftrx celfitudini, priuilegium iftud iuftum & cattoni-
cumconfirmare, &attentatafi qux fine, per proclama-
tiones, vel alias reuocare, & matrem veftram Eccleliam
Gallicanam in litis francllifijs, libertatibus, & confuetu-
dinibus cönferuare, vt pervos in omnibus honorifice-
tur Detis, cui eft honor & gloria in fxcula feculorum,
Amen. -Etipfe vos honqrifiçet, qui dicit i.Reg.i. Qui-
cumquc honorificabicme ,glorificabo eum ingloria, in
quaeftverus honor, qui nulli eoncedicqrindigno, imo
ad quemnullus admittecur nifi dignus, ficut dicit B. Au-
guftinus quem honorem nobis 8c vobis concédât, qui
eft benedidtus in fxcula feculorum, Amen. Ecquiamul-
! ti articuli proponebantur, quorum aliqui totam iurifdi-
j dtionem Ecclefiafticam enefuarunt.Idcirco eos volumus
! defendere 8c tueri cum feriptum fit : vlque ad mortem
1 certa pro iuftitia , & Deus expugnabit pro te inimicos
tuos. Aliqui alij funt,qui continent Iblumabulum,quem
non credimus per genres noftras fieri: &fifierenr, nol-
lemus aliqualiter tolerate eoldem, 8c ideo propter honorera.
Dei principaliter, & propterexonerationem con-
Icicntiarum noftrarum, & propter Regis reuerentiam,
8c populi profe&um & pacem , omnes hie fimul con-
gregaci difpofuimus rale remediumappo'nere, quod abu-
lus prxdifti fine, ceflabunc ad pacem populi, ft qui 8c
j lauaemDci: cui eft honor 8c gloria in ftecula Ixculorum,
Amen.
Altera autem die veneris immediate lubfequente, videlicet
die 3 o. Decembris in palatio regali Parifius, con-
j ucnerunt Prxlati, & Rege tbidem more folitafedente,
' affiftentibus ftbi confiliarijs fuis &Baronibus, reueren-
dus, pater dominus Petrus Bertrandi, diuinaprouidentia
Eduenfts Epifcopus, locutus eft in publico coram Rege,
facto pro tncmate fito.
Nr indignerû Domine fi loquar. Genef.i 8.
Quod thema applicuit ad hoc,quod propter regis ma-
gnifieëntiam, cónlflij fuiprudentiam, & loq%enris inftif-
ficienriam ( cum magnum negotium effet ) loquiformi-
dabat: Sed de regia benignicate conftftis audaciam aflu-
mebat, 8c quia raerat ftbi à dominis Prxlatis iniunëtum.
Deinde fecit thema ftuum tale.
Domine refugiumfactus es nobis.
Etperfecutus eft thema , Regis magnificentiamcom-
mendando: deinde vocationem fuamad regnitm Francix,
quafi mirabilem declarando : tertio, quomodo debet
elfe pugilEcdefix,oftendendo. Etiftaprobauitfetis
breuiter per authoritates 8c rationes multas. Poftmo-
dum refpondit adeaqux propoftta fuerunt per di&um
dominum Perrum de Cugnerijs in modû infea fcriptum,1
ad informandum confcicntiam domini Regis, & ad prx-
ftandum confilium fuper prxdiëtis duntaxat, & non ad
finem ordinandi iudici], feurefponfionis faciendx, per
quamfentenna, ordinatio, vel ftaturumautquiuis alius
proceffusfequl pofïcnc, vellus aliud perfpnx cuiufeun-
queacqutri. Primo, ad illud quod propofitum eft. Red-
dite qux fiintCxferis,Cxferi:&qux funt Dei,Deo, Mate.
zx. pér qux verba proponebatur ad Règem obedientia
& fùbieélio : 8c fpiritualium ac temporalium diuifto: &
primum membrum proponebatur per illud quod dici—
tur: Subieétieftote omn i creaturx. Rurfits pér verba qux
funt in c.folita, extra de ma. Et obe. & per capitulum. Rouit, ex-
Bibliotb. Vet. Patr.T0m.14-
bebant pettinere ad temporales & fpirituales : tum quia
Deus inftituit duos gladios, vnde dicit : Ecce duo gladij.
Item Chriftus cenfumfbluit vt denotaretquod tempo-
ralibus reddenda funt temporalia 11. q.11. c.Ji trïbutum &
magnum. Prxterea l. imperatoris cauetur ifta diuifto cum
dicirur: magna enim àDeo collatafunc dona, facerdo-
tium, 8c imperium. Sacerdorium, vt diuinis: imperium,
vthumanisprxeffec. in corpore Autent. quomodo oportet Epi-
fcopum.col.i. 8c dicebaturquod iftierant termini, qui non
debebanc aliqualiter immurari 8cff. decimo mo. leg. î.&vlt.
Dicebätur eriam quod talia iura regia rex non pocerat
i fe abdicare, cum elfent iuris lift regalis : & iurallèt in cô-
ronationefua, iuraregni non alienàre. 8c alienatareuo-
care:& quod talia erant inprxferip tibi lia. 11. diflin. c. quafi.
8c alijs pluribus. l.eiufdem. Ad prædiéta relpondetur fie:
quod iurifdiâio caulârum ciuilium, de quibus agitur,
pertinetadEcclefiamdeiure diuino, &humano. Et de
iurcdiuinoprobaturà tempore Adxvfque ad Chriftum,
perea quxnotantqrperlnnoc. c.ltcet,extra.de fo.compe. A
tempore Chrifti fuit comftiiffe Petro,dc fiiccellbribus n .
d.c.omnes Et qualiter Ecclefia in terris catholicorum prin-
cipum iftud ius obrinuerit, & obtinet. probatur i.q. 5. Si
quis presbyter, n.q.i. relatum. 25. dift. ecce, & iftud ius confir-
mauerunt Imperatofes in corpore Aut.vtff.}.paragrfieau-
fa m col. 9.23. q.vit. c. bis : & à quibus dicit etiam canon : 8C
quod beatus Petrus prxcipiebac omnes principes terrx,
& cxceros homines Epifeopis obediré in c. omnes, extra de
ma. & obe. 16. di. duo funt. quaré concluditur quod non eft
facienda diuifto , vthxcEcclefijs auferantur: & fîin T y -
rannorum regum terris ftatus ifte Eccleftx fuerit lxfttsrvel
eriam violants, in regno tarnen Francix behedi£to,vfque
ad hxc cempora, extitit obferuatus. Extra de iudic. c. Rouit.
Prætërealeges Theodofij lmperatoris,& CaroliMagni,
hanc iurifciiétionem confirmaru nt, Extr. de iudiciis c. nonne
all.n.q.i. qui cum que, & ca.fe. iurifdiâio. c. exp telle cauetur.
quod idem Carolus Rex Francix, & Imperator in Francia,
Ipecialiter hoc ius confticuit.
Item de conluetudine à canto tempore obferuata.
quod in contrarium memoria hominum non exiftit : ho-
rumiurifdiétio pertinetad E cclef Gallic.inam tempore
omniumregum Chriftianorum; 8c lanétorum. Quisergo
videbit hanc confuetudinem violari, 8c non dicetfa-
crilegiumeft? n.^.i.c.i.c^2.
Item non miretur rcgalis dignitas, ft in regno Francix
nobiliori mundi, hxc prxrogatiua Ecclefijs debeatur :
inhocenim luapotentia & nobiliras decoratur, in corpore
Auc. viiudi.finequocumque fuffra.fi. inprin. col 2. Prx-
térea dominus R e x in coronatione fua iurauit ad fen&a
Dei Euangelia , priuilegium canonicum feruare Eccle-
fix: omnes eriam Barone.s, vel quaft lunt fideles Eccleftx:
&iurauemntfidelicatem: lub quafidelitate renentur per
iuramentum iuraiftaferuare Eccleftx. Cumigituromne
iuramentum quod non tendit ad interitum falutis xter-
n x , fit.feruandum : iftud quod eft in fauorem Eccleftx
prxftitutum multo fonius eft feruandum, extra de iureiu-
rando. cap.fivero 22. q. 4. vit. Item beatus Ludouicus, Carolus
Magnus, & Philippus primlegia, & confiiecudines,
& libertates Eccleftx confirmauerunt, 8c dominus Philippus
pulcherferuauit: quare, & c. Et omnes ifti in litis
coronationibusiurauerunt, vt lupra. Quis ergo poreric
ifti domino R e g i, ablque damnarione propria contrarium
fiiadere, maxime iniftis concefus & declaratis, 8c
confirmatis Eccleftx, cuidonareimmenfitaseftmenlura
in Autent. de non alte, aepermu. re. ca.fi nimis col. 2. nec obftat
quod dicitur, quod duo finit gladij, &c. Et quod diftin-
âum fit lacerdotium ab Imperio : quia verum eft quod
ftxnt duo gladij. Sed iftud diétum eft Eccleftx: & verum
eft quod ius, 8cpoteftas iftorum duorum gladiorum eft
penes eccleliam: licet executio gladij materialisfitpenes
temporalesjvelfccularesj&hoceftquod dicit Dominus,
conuerte gladium tuum in locum luum. Et quod dicitur,
diftin&um eft facerdotium & imperium : verum eft ex
parte finis,& quantum adcxecutionem languinis,& non
H 2 ex par-'
ƒ