quomodo indicantes ( folentenim,inquit,qui vehcmen-
rius quempiam diligtrftt, libenter etiam eius nomen vfuj;-
pare ) & eos illuftrium illorum nominibus honorantes,
demonftrantelque,non procul illos ab vmbris & fimula-
cris folium illorum abelfe. Nam 8c hoc ipfis magnum
quiddam eft.
Qu®itemfapiens quidampauloantènoftram mcmo-
riam tecum admirans,& ptaeftantiam cuiufque generis fe-
pienti*, & orationis fontem, lublimitatemq; &litu-
dinem d od rin® magnorum iftorum mirificé obftupef-
cens, ac velut imaginem quandam eorum excellenti* ef-
fingere volens, fie, qui tunc aderant familiares eft allocu-
tus:Si quis huicgrandi &excelf? column*,in cuius fopre-
mo Imperatorisftatua eft collocata (illam videlicet cb-
lumnam dicebat, quæ ante portas maximi rempli D ei fe-
pienti* vifitur ) ft quis igitur huic altera talem imponeret
(licet enim fingere)& foper ea infuper tertiamlocaret,
cralfitudine altitudineque fimilem,in vertice huius terri?
column* ego très illos totius orbis magiftros conftitueré,
& quidquid fob foie gentium eft, indè fimul eos do cere,
humi autem, ad bafin prim* column* omnes fimul (api-
entes âc magiftros in orbem circumfufos,foas ip forum ai-
fciplinastradereoportereaffirmarem. Tanta eft, inquit,
horum Patrum dignitas, & audoritas. Ec h * c quidem il-
le.Egovero etiam huicfermoni pridem foffragor,optime-
que,&v tparfoit, didum fentio, idemq; aftirmaturum
quemlibetauturoo,qui illos noiierit.
Ac Baiilius fene, & GregoriusMagni,fadis, dodrina,
diuinarumq; foripturarum explicationibus, diip u tationi-
bus Theologicis, & morum pr*ceptis Chrifti Ecclefiam
cohoneftarunt : nee (axis queo dicere, in quo à rtie dido-
rum id cumulatius prxftiterint: propterea quod in omnibus
fomrne claruerint: nec pofuncüla à quoquam vllo
modo interfe comparari. Quanquam quod cum niaiori-
bus noftris, turn co*uis etiam hominibus vifomeft, ad
Theolpgi*montem,& Verbummagis accelferunt,diui-
nafq; voces illas,& fingularem, perfetftiflinSinq; deTri-
hitateTheologiam àDeo V erbo,quod fuit in principio a-
pud Deum,fecretiflime fofoeptum,omnes docueruntriic-
iit & nos iam vtcunqjex admirandis,&Theologicis ipfo-
rum verbis demonftrauimus : liquidé & adhæcgenerofos
illos tempus, Ecclefiarumq; Conditio & necefficas magis
vocabat: quas rtecmodica tempeftas, & bellum graue tûc
.opprimebat,cumprodolor,fecerdôtes,&paftoresinDeü
impie agerent,& vehementer inlànirent, vtS. Hieremias
air, Imperatoribuspatrocinantibus, ScùS-éiav acerbe vl-
cifeentibus, aulicilq; nihilominus cumeunuchis, & gyn*
ceo,contubemali,inquam,reu domeftica ifta focierate
improbiratis audorivna militante, atque opem ferente.
Atq; huiulmodi gubematorib us ducibuiq;Chrifti Ecclefia
indigebat. Idcirco&hucdefoper vocati, vtiamdijfi-
mus, Deiq; panoplia, & munimentis cindi, &gladtofpir't-
t us. quod el1 verbum Dei,in manus accepto,errorum arces vi-
rilitereuercerunt , fortem in nequitia virtute foiritus alli-
garur,& vafeeius diripuerunt:ficutiri Euangeuo Chriftus
ait , nunc quidem cum ^ræfedis&lmperatôribus, nunc
cum Eccleiiarum præfulibus, &lupis potius, & cfudeli-
bus gregum dilaniatoribus, non paftoribus, nunc cum
Iudaifmum& Gentilifmum fedanribus decertantes, &
vlque ad exilia, mortem, lapidationes, impietatem in Ecclelk
concionibuspe'rfequentes;&fipericula,&mortes,
&calamicares illas omnes diuino adiuci auxilio, propter
nos videlicet&làlùtem noftram tolerarunt. '
atque ledifiimorutn fenfoum infinitam abyflum, & hu-
mano captu foperiorem abundantiam, altitudinem pari-
ter,&perlpicuitatem,iucunditatem,& dulccdinem illam
inexplicabilem,rhetoricamqj perfoadendi efficaciam, 8c
cum veritate orationis neruos & impetus,quibus Gr*cos
alioquieloquentia célébrés præfepuerosmilfc oftendit,
quibulque totam veterem,& nouam feripturam explanà-
uit, profundaq; illius, & comprehenfo difficilia in lucem
apertumqj protulit, venerabilium myfteriorum cxremo-
nias celebrauit,& lanétos Patres ac Martyres collaudauir,
& orationes de moribus, Sc foaforias, tanquam fontes
quofdam perennes, 8c fluentafluminum femper manan-
tium ex corde gratia pleno emilit: quorum nuncmultitu-
dinem fopraelegantiam,nunc elegantiam fopra multitu-
dinem,immo enimvero vtrumq; temper admirere ; vt etiam
fabulofos ille Sirenum cantus n u g * , & ludus cum i-
ftis collatus videatur : h *c, inquam, & iftiufmo di non fo-
lum némg pro dignitate laudare.-lcd necparticulatim lair
tern enarrare, & deforibere vtcunque poterit, nili cyatho
Atlanticum mare,& cotylavaftum Nilummetiri,aucEu-
phraten exhaurire vclit.llla autem mundum, vt dicebam,
complexa non per Gr*cos & Romanos duntaxat, led e t - ,
iam per Syros, Æ gyptios, Mauros, Hilpanos, Gorhos,
Triballos, Scythas, omniumque barbarorum voces &
linguasadmirabiliter, & fhm gloria & ftuporemaximo
lelediftuderunt.
Cæterum hçc trium communia fontmon modo,quod
his &talibus eorum vnufquifque plenus eft:fed quod nec
proprium quippiam fine paribus fibi honore poffidere
cupiuhtjverum quod habent, commune façiunt, &cum
amicishonorifquelbriis communicant, & viciflim fapi-
entes ifti foa impartiunt, & inuicem ex æquo mutuantur,
propter honoris æqualitatem, conlpirationetn atqjcon-
lenfom,& amorem mutuum videlicet.
Bailli j fiquidemMagni hoc peculiare aiuntelïê.motio-
nes animi ex Theologi* rationibus fubrililfime,& erudi-
vtiilirae perfpicere & examinare, diuini opificij prouideii-
tiæqj modosexpendere, mores & habilitates animarum
ingeniolè obferuare,atqjita de his fingulis dilïèrere,vt for-
moni inanimo inlpiraftè animam, & eius verba viuere vi-
deantur, ficut iplè de quodam rhetore non Chriftiàno te-
ftatur.
Gregorij quodammodo peculiarem aiunt elle Theo-
logiam, &genus orationisrecondituminrebusTheoio-
gicisjfoblimes intelligentias, verba, compofitionem & e-
locutionem foblimia:quocirca communeTheologorum
nomen quodammodo foum vnius effecit, quando ipfom
folum, ÔCpeculiariterTheologum, poll:filium tonitriii,
primumq^Theologum &Euangeliftam fideliumEcclefia
nominat. Eius etiam eft breuitas, & acrimonia, &paucis
verbisaclÿMabismagnailla& eximia valde conipîehen-
dere: vt argu Aentorum pr*ftanti*,& admirabilitati aftri-
étior diékio non modo nihil officiât; led a im fingulari
quadamfoblimitateperlpicuitas quoque, &nouus quidam
omatus, fentenriarumq; perpetuitas & perfe&ic ad-
fit, &pr*clarus virinfoperlcCundrimomniaRhetoric*
cauflarum genera commédationem mereatur:& liue foa-
deatjfiue laudet.fiue iudicialem controuerfiam difoeptet,
vbiq-, fibi fimilis.ac fummus fit,& nihil interim à grauitate
& foblimirate foa vel tantillum difeedat.
E tquoniamomatus, &grauitatis, fcugranditatis,&
quafi roboris cuiufdam eius in dicendomentionemha-
buimus, hoc quoq-, necellarioadiungendum wu.tiiua,nut quuq,uctcudnodoiuiigenaum dauuccoo,, OGrree--
loan nes autem,lingua aureus,etfi alio orationis genere gorium folum ex Græcis omnibus, in Græca, At'ticaq; la-
nullo excelleret, & fola profefto Theologia, quam exi- ! pientia & lingua,fi quilquam alius,exercitatum fuiflemec
miam & admirabilem conlêcutus el^, & ex dimicationib. j neceftè habuifiè, illorum item legibus, & moribus forui-
contra Gr*cos ac Iud*os,eorumque &fimilium peruerlà tutem lèruire.-lèdAtticç quidem didionis fucum &curio-
opmantium, Arianorumputa,SabeIlianorum,Macedo- I fitatem,vtinane acfuperuacaneü quiddam aliis reliquille:
nianorum,Manich*orum,ac Valentinianorum,Marcio- degrçca autemlâpienria quodpuru.honeftumacfimplex
niftarum,iatumq; contra voluntatis libertärem impie in- eft alfomenterh,antea non vifam orationis ideam,fèu for-
ducentium fubuerfionegloriófiim fibi nomen comparaf- mam,compofitioncmq; &phrafin, véluti legislatorem i-
let.Nunc ex ore illius aurco,& lingua Theologica,flumi- ! pfom,& dicendimagiftrum infignem inuenillc.Ex quo in
i “ ^ J j f ° : ° S / Cp emmPent*a » quantum terrarumfalutaris I admiratione, &nimium quantum clarus,fu it, apudeos
j Chrifti duciplma complexa eft, irrigarufit. Scrmonum [ pr*fertim vniuerfos,quifopra cçteroseloquéntiam cole-
I Porr° Clus Potabile,foauiflimumq,>pelagus,& foblimium j rent& amarent, &aahibere in foribe'ndo artificium foirent,
vt animis&auribus a fobtilitate,feftiuitate,& nobi
litate,incredibiliq; &diuinaiucunditate,&melle oratio
num illius folpenfi penderent: torperent autem omnes
fimul ad hanc minime communem, & inimitabilem idea
enm ftupore mirantes,qu?nam,& vnde extitiflet,natura-
lemq-, ornatum ilium,& addeforibendum difficilem,am-
brofiamquandam&nedar,leu(vtexdiuinafcripturapo-
tius dicam) orationes eius panem angelorum, 8c. lacrum
manna exiftimarent, quibus fitpiéntillïma, & humana fo-
perior mens atque lingua tarri lacrolanda ilia de Theologia
& diuinitate tarn mirifice edidilïèt.
Illapr*terea de rerum fobricatione procurationcq-,, 8t
magnum illud magn* circa nos aeconomi* C hrifti facra-
mentum quam fande,& diuine tradauerit, quis dicendo
conlequatur? Et veteri feripturx nouam conciliauit, &
quemadmodum figurx &: vmbrxlegis ad Euangelicam
perfedionem.veritatemqj trafierint, comp le t*qj foerint,
omnibuspatefecitjtam ingeniolè ac dextre,fapientcrque,
tanta pcrniafionis vi,adeo perlpicue, & quantum dici no
poteft, dulciter, & modo tarn mirifico, vt&h in c potius
Ecclefia Chrifti veneranda myfterianonfolumfoblimi-
tervidereacintueri, led multo etiam foblimiuspati, ac
fcntire,& percipere,& ad illam ceconomiam lalutemq; e-
uehi, pulcherrimaque, St altiflima mutatione immutari
queat.Quare iildem poene laqfUbus.quibusPatres dodil-
umi,& martyres, condecoratus eft: qui Icihcet propter e-
ximia librorum monumcta,qu*rehquerunt,non minus,
quam propter lacras adiones,& Apoftolica vit® ratio né,
ccrtaminaque ab Ecclefia decantati& honorati font.
In poefiautem,& verfibus, variom metrorum genere,
quijde compluribus argumentis,& pleraque ad communem
Chriftianorum inftitutionem diuerfe compofuit, in
poetic® demü orationis, & difoiplin® exercitationé, quis
Grxcorumpoetarum ei le oppofoerit, nec illi in his arris
■ perfedionem,facultatemq-, conceflerit? De quibus etiam
nonnemo noftrorumlapientum in eius laudarione non
citra ftufiorem dixit,tantum iniftis & facultate,& do&ri-
na, & artificio valuilïè, vt etiamfi aliaram literarum rudis
•fuilïèt, nec ad tantum in illos faftigium pr*ftantiamque
perueniflèt, ex carminibus iftis, 8c poëtica fola prxdicari
vbique, Sc apud omnes eruditos pro magno &fingulan
viro haberi potuilïè. Atque h *c hadenus.
Quoniam igitur hi tres magni font fimul,magni quoq;
feorfum confiderati , adeoq; priuata foa inter le libenter
communia fecerunt, vicilfimq;communicarunt, ficut a
me paulo fopra commemoratum eft, tamq; ingens eft, 8c
admiranda eorum gloria, 8c magnificentia, 8c xque in
dodrina, 8c adionibi\s > & per omnia plena coniundio,
conlenfos atque conlpiratio: vt quodin prouerbio eft,ex
vnguibus leonem cognofoas,etiam ilia didis conuenien-
tcradjiciam. ^
Cum aduerfos lud®os 8c Gentes ipforu*i inuediuas,
& confutatorias orationes lego, 8c eorum quipoftipfos,
eodemq; f^culo eum ipfis vixcrunt,Chriftianos le fingen-
tium, & interim impietaris inartitateni finiiliter tuenrium,
Noeticam eluuionem ,.fceleratorumq;extremamperni-
ciem videre videor,cuius impetu propughatorum impietaris
ac tyrannorum muri fcelefti,ac monimenta deiiciun-
tur.quij nonaquouis,quanquamvolente,deiici ac diftur-
bari poflunt, proptereorum habitum, inquam, &verfu-
riam.Quando de Filio,& Spiritu,vnaq; in T rinitate diuinitate
, 8c quomodo cómprehendi non polfit, foripta leg
o , Deum quern habeodilucidius magilq;intelligo ,ve-
ramq; monarchiam fimul,&Trinitatis myfterium ex ipfis
pefdifoo: &eminentias, 8c fommiffiones, &:coniundio *
hem,diuifionemq; perfonarum fimul & natur*,tempori
item obnoxiasgenerationes 8C procel!iones,corppralem
dilfolutionem, & fluxum, fecundumnaturam minus &
maius: & Deum comprehenfom,& deorum multitudinc,
in*qualitatemq; Iud*orum,& Gentilium rclpuo,Theo-
logi*q;,& Ipeculationis cert^ rationes edoceor,quatenus
edoceri me fas eft: 8c Deum vnum legitime ac pure in Trinitate
adoro,qui nec empit,inquit, nec aliquado definet,
ceu pelagus ellenti? infinitum 8c immenfum>omnem coumbratum,&
hoc ipfom perquam exiliter ac mediocriter:
non exiis qu? eius natura continentur,& lècundum ipfü,
0 d q u ® circa ipsü fontrneefoper his deitate effula,ne deorum
cateruam inducamus: nec his deitaté circumforipta,
ne paupertatis diuinitate condemnemus,aut propter monarchiam
cu Iud$is,aut propter multitudinem cü gentili-
bus fentiétes.Quando qu? de diuina fabricatione ac pro-
uidentia fcriplerunt euoluens difeutio, natur* & diuin®
potcri® rationes animaduerto,produdarumq; rerum co-
gnitione adipifcor,& video id quod proprie eft,extra omnia,&
foper omnia elle:& quoj>ado, q u ® ncutiqua lunt,
condat,& vt lint efficiat,naturdfq; & focultates procreet,
&efficientias,&proprietates,& communitates,& diferi-
mina,& vniones,& habitus, &priuationes, &moriones,
& mutationesj&alterationes vnicuiqjcogruenter det, ficut
ipfe dare nouit, & rationes proprias impertit fingulis,
qui du s res noftras miro modo,& fopra quam dici,aut co-
gitari queat,moderatur:qu?q;apparent in quibufdam in-
?qualitates,& imparitates,plulquam ?qualia,&nimis ad
amulfim diredaperfpiciö.Quando de foblimi lacerdotio
exquifite ab eis conlcripta audio,Dei voces de ccelo dela-
pfas audire me arbitror, & ä terra terremfq; recedo, ange-
lorumq; linguis, turn primu diuina myfteria difco,quales
ipforum font,humi ambulantibus, materiaq; conftantib.
line corpore propemodu loquete$,c?leftiumq; myfteriorum
reuelationéj&bonum ordine hominibus pr?fcriptu
acpatefaélü cerno:&Prophetas,Euangeliftas,& Apofto-
los,& prifcam,ac nouam feripturam vniuerlam fimul docente,
quo pa<9:o,& quando ad inaccelfom accedere,qua-
do fe fobducere, quando ad accerlèntéadire oportéat: il
lud, inquit, propter infirmitatem propriam: hoc propter
vocantispotetiam.Et quomodo IpeeiofiimEcclefi^Cnri-
fti corpus v£ttie regendum, 8c traftandum fit,fpeóforis té-
poribus,rerum,voluntatumperfonarumqvdifcriminibuS;
moribus&fenteriis,educatione,exercitatione,inftitutio-
necommuniter& figillatim, commune omnium caput
Cbjriftum iiyuendojindeq; operumnoftrorum calculum
exlpe&ando.Et quemadmodum cum Deo explorandi ac
probandi fint,qui ab eo ad h?c vocantur.nec tempori,nec
potend®,nec amicitia:gratificando:ne non benenegliga-
tur,qui propter iam didä digni font:contra,male deligan
tur,qui propter ignauiamindigni funt: vtitavtrinq; abeo
quod:bonum &perfo6lum eft,turpilfime defledamusmi-
mirum bonumipliimafpernantes, & malum afcifcentes:
8c incorrupto iudici pcenas hinc & inde debentes,
Iam quod ad virginitatem celfiffimam,®ulas ac de-
Icriprionem monaftic® angelic*que & fecum habitantis
v it® attinet,quid ego dicam?quando non folum in his di-
ligenriffime feexercueruntcum Antonio, Ammone,Paulo
huius famiii® primanis fopra omnes ahos: fed etiam le-
gislatores,& duces,& magiftri horum appellätur: vepro-
pemodum eorundemduntaxat fit & egregia facere,& dicere,&
fcribere,& aliis talia pr*dpere.Nam quis affedio
nes anim® 8c carnis accuratius examinauit, marifq; in fee-
minam appetitum naturalem, & cumea conuenientiam
confenfomque vt ita dicam , 8c quinam natur® morus
fint,qui arbitratus,qui confuetudinis,quipefiimi,peruer-
fiffimique habitus, & a quibus propter vehemenriam®-
gre liberari polfis:&vnde his principia & caufl?,vnde in-
crementa 8c alimenta: rurfum, qu® fauore & auxilio Dei
h*c deftruant, aboleant, veramque virginitaris incorru-
ptionemefficiant: qu* fcilicet eft anim® vera virginitas
& puritas,omnem,& pradicam ,& contemplatiuam vir-
tutemincludens,& ftudiofum ad Euangelicam perfedio-
nemdeducens, angelicum, inquam, & monafticum vi-
uendiinftituram, 8c virginitas & ordo diuiniafondioni-
busoccupatus.
PorroniPatres pr*teriamenumerata,legitimas quoq;
nuptias,viduitatemq; celebrarunt,& cum illis coniunxe-
runt,quidq; in vtroq; vtile,quid noxium elfet, difficulta-
temq; & focilitatem ex fandis S cripturis,& ipfe rerum ex-
perientia omnibus diferte oftenderunt:vt in omnibusper-
fedits fit Dei homo,8c in nullo plane deficiat.
ceupelagusellentietnnnitumöcimmeniiim>umiicjucu- . Quis non cum de rp cenitentia,&i_ -ci-o mp-unn. dioner,-& pr?-
gitàtionemtemporisac^iatin^exfaperan5.mente'fblaad- I clan'fltmahumanitate.ageret^nobilmnx iftorutn fenpro-
'Rtlilinth.'Vet. Piit. Toni.x