C
Dx
VI.
Hitrem.iJ'
rum mitto\qua me charitate pater diligit,quem venire ad toleran- i
das pafiiones fecit. quamuismittimam, iuxta dminitatü nattt-
ram aliter pofiiiintelligi. to enim ipfo à patre filius mitti dicitur,
quo à pâtregenerattir. N am , fan ft urn quoqueJpiritum, qui, cum
fitcoatjualispatri, & fil io, non tameh incarnat us ell, idem fefi- J
lius mittereperhibet dicens: Cum venerit paracletus, quern ego \
mittam vobiskpatre. Sienim mitti, tdntummodo incarnaride- i
beret inïelligt. Sanftusproculdubio.jpiritus müo modo diceretur
mitti, qui nequafitam mçarndtuseftjfed eius mifto ,'ipfaprocêf- I
fio éft, qua de pdtreprocedit, & filio.%cutjgitur(piritus mitti ai- j
citur, quia procedit : it a& filius non incongrue mitti dicitur, qui
geneïàtitr.
' "Qüpdigituréx D.Patris Çhlyfëftbmi didis eolligitur,
hocetiamSândorürri bærerorüm fèticentijs dolligi dafur.
Mitti quippëhocih patrie | ac filio fîgmfîcat, quo'd ^n a -
(ci,& ex pâtrëeffe haberé: etfi iiixtânlij humanitatem ifta
ex aqua,quam ego dab o ficut die it fcripturafiumipa He vent re ei >
fluent aquaviua.Ethoc infoeomagnus A thaliafius; Fotitem,
patremdixitiipiritum^aqUam.-; m
Vbi Verq enumdrat fcriptura: teftimoriia naturalis
corntnunionis , ex eo, quod ftmiliter fitpater, & films, &
(piritusfondus.-ibi Chriftumfontem fpiiiciis dicit,aquatu
vero fondum (piritum nominat:Aitdenique: Dicit Salita-
toritertim-, quicreditin me ficut dicitfcripiuray jluwina dt vcmrc
eius fluent aqda viua. Expo new ait tern Euangelijia. quid-fit aqua.
| viua; hoc autem, inquit., dicebat dejpiritu, quern accepturi erant
i credentes in cum. Dicit enim Prop bet a: me dereltqmran ( foment.
J aqua vitUy&fodemntfibilacus contritos,qui nonpoterunt aqtiam
i continere. ,
Idem turfùs in libro dë dilpenforiofté incarnationis
Dpmini, cuius initium éft\quï maligne diuin as literas volant
inrcHtgi^offinr. Pori'b èü^Kôçinfpiritu ïàiîdoiwnha- i
b e it, ideoquodcotdùsÎ?iqi1 aflrfmplentvrfilius Iieftar, Sed&Chryfoftômusinfénuo-. . ï ‘ > -i . Si i. MWM 'y . .■ >• ! nprlI'Mrnmpnrnh'llM-llmoril'. «nnnî. C. intelligèndurh’ de naturali protëmi S. (piritus ex filio ,
quod' mitti, & exitè, ßcprbdire dicitur.
nede Sacramento baptifmatîs: P roptereà»inquit, öfiinditfe
ipfum faluatorfontcmaquavitta, &aquam vit!amJpiriiumfah■
Exquibusetiam ©anidemamfcftumeft, vf dixiriüiS, J
ilonduosefIcfaridifpm'disproGeflus,quptldquibufdiini | itmfam.
afliuùiriir jhocénim pluribùs arguitur : etfi propter illius
temporalem manifèftatibhém, noftrumq; profedum, æ-
terfiutn q» eft, temporale videatur,yt fupefiüs diâum eft.
Quodfî D. Chryfôftomusalioin lôco dixit5 Cum vero
mitti audieris-jnolï dediuinttatediêtumaccipere: Deus non tnttti-
tur: dicendurfi, quod, quiapluriimhærèricorum', exco
tquoddiciturmitti,gradusdiuinitatumintroducentes,v-
namque, & vnitiffimameflentiarp &dëitatemdiuiden-
tés5 aliam quidem mittcrè, mitti aliam doçebant : >idéo,
preceptor piétarisdlludfluidem dénegàt,ne deitatùmin-
tiod^catur multi tiïdq, deommqueconfequentium par-
tim !uperiomm,partim infenorum^uxtalcilicec fublVan-
tiarumdifrerèhtias:&ait;quîadeitasnbnipittitur,neque
Deus, quando (ècundùm Deitatis nômèri abfolute dici- ;
tür, & line relatione. Perid Vero, quod mitrcre, & mitti -
dicitur, peifonarum fubftantiam, canfainqué & caulàle
confi tétur.Dicitqu:e idarCo di'ci, qüia nTittîtur,vt caulam
fciamits, & in Sâbellij morbumnonincidamùs, mitti fie ■)
accipieris, lècundum qubdberlqn'a^ ex perioha lubftan-
tiam habet, ex ea prodien:;,cumvna illis fît eflèntia. ,.jn
/ 'Itaque lecühdiim qüo d diuiria pèâqna'eft] mitti ponî-
tùnquia & mitti in diüïms,vt di&um èfi,ab àlio eflè lîgni-1
ficat. Alias quippfe, & fibi ipfi,& Saluatoris lèntentijs ad-
j ueriàreturapertiffirhè delédicentisj miffurumXeparacle-
• turhlpiritum yèritàtisrle lpfum veritatem dicëiis,ilium fci-
licét (piritum, quem m'ittit pàter, & quiàpatre procedit.
Ex quibiis id edàmapparet, quod qui per dbnum fine;
fubftantià, non perforiatnfecundum qupdperlbna eft,
mittiàfilio (piritum làn&um dicuht,nonxebte opinan-
tùr.Qui ënim ex>patreprQcedit,paracletits eft (piritus vëT
ritatis, quem mittet,^\iidèm? inquir, Pater innommemeo,
h >C eft,per me.Miflurum vero (e,ip(è quoque poflicetur,
quidilcipulosdoceret/eifquefiiggereret omnia. Hune
ergo (piritum quis audeat fine (ubftantia dicere, nifi bla-
(pnèmarëvelitî
I . Magnus qüoque Bafilius in libro de (anlfto (piritu:5/>i-
ritus, inquity'Jariâusnibïlfibi'àcquifitum habeas efi, fedaterne
habet omnia, vtDeiJpiritus, & ex eo inanans, caufamque ipfum
Habens,v t ƒ?/?. Vbi notandûmjquia Deum eau là m efi
(è fandi qjiritus exëo, quodfions eins fit, monet. Aitè-
nim : Caufam ipfum habet, vtfoment/«. Liquet autem, quia
fontis riomen^caufam fighificare vulc.
Magrtusïtëm Athanafîiîs in èa, quam ficripfit di(putà-
tione orthodoxi, & An.omæi, ëxperlbnafarthodpxiait;
Spiritupi autem ingenitum dtcb : non enim fikbeiggurStionls aun
âorenffedfintemfüificut enimfontextrinficus non gignit,quant
Ifltnditaqtiam.fedexfeïpfomundàns habet: ita &peusforisfbiri
tus eft,vt dictum èfijaïgitof eins : von ilium extrittfecus fumer,s fed
exfe ipfo profundem ,firiptumquippeefl tPt'.o enim mala fecit po-
pulrn meus-, me dtreliqueruntfntem aqii£vnu,&foderunffibi Vacon
ftae igitur,quo d didumeft,me deréliquërunt fontem
i aquæviuç,alicüandpper(bnaîpatris connënire;aliqdan-
do.vëroetiam filij. Viua aiuem aqua (piritus (ànftüs vo-,
caturrFôns itaq^lpiritus fiandli pater^&fiilius eft. Itàquip^
pe ,r&dfim<ftis Patribusexponitur.Etquoniam fonsqui-
dem (piritus pater eft,vr caufa ipfiuS,eftautem filius (andi
(piritus fions; eolligitur; quia vnà eaufii,ynusq; fbns'fîm&i
(piritus éft pater, &filiùs. Omnia enim, quæpatërhàbet,
'filij fitnt;& quæ filij (tint àd patrem referuntur.'Et illtidfi- '
mul confiât, quia, ficut pernaturam vna eft aqua, & quæ
• in fionteeft, & quaé manat ex fonte: ita vnuni për naturam
fiunt, pater, & filius, & (piritus (andus. Sin vero aqüa ex
fonte tnan^r, profunditur, fcatet;t‘nanifeftum eft,quia & '
(piritüsex filio manatdcatet,atqueprofiinditur.Hæçau^
tem ipfiim ex illo eflè figuificànt. quippe, filium eXpâtre-
manare,fluere, atqvprofiindi, fiandi patrèsdicentes,fub-'
ftaptiam eiusëx pâtre fignifieare volunt. \
Ait quippeS. Cyrilîus in quodam capitule, de «terni-
tàte filij, cuius initium eft; FunsfapïentiaDeüsvocatur^esl:
j Eratergo patricoatemusfilius ex pattrnafubftaniia velutiejc quondam
fonte featurtens. Aiunt nihilominiis,& ipfipatres (pi-
ritum fandiumex filio quoque^profluere, profundi, ma-
! nare,atqùe procëdere. Nam in geftis primæin Nicæa fyn-
bdi,in his qùæ diXeruntlàndi patres ad philrifiopEum per
Epilcopum Leontium, quorum verborum initium eft : Et
illud autem intelligcndum, ôatnice, iamveritatùpbikfophéc fic
-'fiabétiir ; Inueiuttir{piritus ex pâtre quidem procédons, proprïus
autemfilii, & èx ipfo profittens. Srquis autem ex Kis filium
(piritus fontëm iuxtaeum,quià quibufidam iritroducitur,,
(ecundum ^oceftum eiüsinteliigi tantum'vûlt:'àteoda-.
tb j quæ præcüdra finit, inëpta erùnr, & abfiirdiomnia. |
Prætereà, &‘fî dederimus, geminum procefliim eftè, v-
trümque nécefféeft filio con\munem eflè çum patré, ne
varietas eflèntlfefiljj adpatrçm'ièquatur. Quorum enim
eft virtus differens,eflèn£ia quoq; diffierens eft;ficuti qtio^
rum æqua virtus eft , Jæqualis & eflentif eft; Quod fi vrius
proceftùs eft, multo magis.qüod quærebatur: in manibus
eft.Hocautem veriflimum eft,maxime oftenfo;hinc qui-
deifi, eos, qui duoSproceffiis ponuntàbfimda plurima (e-
qui nece(ïàrior: hinc vero quoniam mitti& pjoçedere, &
profluere diuinamm perfonamm f commendac.
Prætereà filins imago patris dicitur,îpiritus'autem filij. i
Dixitenim Apoftolus; Qju>spràfcmt,&fradfiinaititcohfir'
wesfien mugi msfila fm.C yrillus quoque,fùperilludEuan--'
gelicum; Siens ut me m fi fit m mundtim, zitiquia èmmvnigeni-
tifùbftantiamago integer rimajpiritus e'tus efiauxtaiHfquod Pau-
lusfcripfit. .Quosprafcmit, &pndeftïnauit conformes fieri im'agi-
nisfilii eius: omnesÿtn quibufcUnquefutrit,conformes efficit imagi- *
ni, hoc eft,filio.
Idem fiiper illud : pIonj>ro hisrogo tantum, ait : Imago fyncrnciniritos,
q9imnpdtertmtóqHqm'cènfimre.& Apofiélufduity cera putris films, uaturalis verofimûiuidofdiiftintimïusAàcm
j qnilargitur nobis(piritum, & operator in nobis vvrtutes. Quod | rurfusio thchmisiguemadmodurn tgttur\ quoniam imaoopa-
i zqu* vivait ÏChriftusdbeuitdicéns: quibibcrit \<frisdiligeritifiimaeftfilipi: quieumfüfcipit; & patrem habet ■ ita
fdiftinâionein.
VIL
ad parilemfiguram analogia récurrente: quifiliïtmagtnemyhoc ■ fccuhdum hoc filius, ex pâtre fiplenderen Itanccincom-
fâMntum fifeepent, per ipfum omnino habetfiltumpatremque, ! mutabilis imago eflêt. Atimmiitabilis eft, perfionalica-
quiinïpfoeü. I mcndifcretionefieruata.Diduseftautemextotagloriail-
Magnus autem Bafilius ih ï.contra Eunomiumtlw^,
mqmt, genita, & dicitur film, & ett fapientia, & virtus,& iu-
ftitia Dei ,nonquafi habitus, nequequafiaptitudo,fedviuensfub-
fiantia, & efficax, &jpiendor gloria Dei.ddeo &tototnfe ipfo 0-
fiendit patrem,èx tota eiusgloriarejplendens.
Idem in fcrmohe contraSabellium, & Anomaeum; I/-
lic autem cum audisimaginem,Jplendoremgloria inteUige.
Ioannes quoque Damalcenus in Canorie in magnum
Bafiliumaic: Imago patr isfilm, ac filii fpiritus. Adhaclan-
dus quidem Cyrillus in VLad Hermiam ait; Denifa&fan-
üus Dauid viuentem, & fubftantialiter iiifitam efficientiam to
yirtutempatrisfilium nofcens or afat dicens i Manda Deus virtu-*
titua-, confirma hoe Deus, quod operattts es i» nobis. Paulus item
VIÏL
T/4fo.4»
lius illuftratus. Si ex tota, rotusneceflèeft torius imago
fit,ac (ècundum hoc minime variabilis.Ec quoniam filius
totum in (è ipfo often dit patrem; hocautem eft,quoniam
tôtusex toto eft. Aitauté ipfie Bafilius ad Amphilochium
foribens: quia,(piritus (andus oftendit in (è ipfo fifium,&
maieftatem eius, vnde prodijt ; confiât, quia, & (piritus
fandus to tus, ex toto nlib eft. E t quoniam vnum totum
eft pater, & filius ; neque aliud eft totum, pater ; aliud to*
tum, filius : patec, quiaex vnb toto patre, & filio (piritus
fiahdus eft,fieruata(cilicet dificretione patris,& filij.
Quoniam vero etiam viua virtus, & naturalis, atque
eflcntialis eflficacia paras, eft filius, atque hoc omnino,
quoniam ex patre éft : Virtus quippe in potente, atque
fapientif.ChriftumDèivittutem,&Deifapknttamaperteprad't- j poténteëft, efficientiaqueex efficiente prodit: conftat,
wwir.Idemin quodam capitule ii.Thelàurommait:^/»«'- quiaetiam (piritus filijnaturalis, atque eflèntialis effica-
tißimeofienditur, non alienum ejfedfilio fpiritum S.fed in tpfo,& cia, 8c viua virtus cum dicatut, fiecundum eundem moex
ipfo ejfe,ac veluti effieqeia quadam naturalis omnia implere vaiens,
quacunque'voluerit.KmCnmqnemzlio capitulo i.Thefourorum:
Film,inquit,viua, & ejfentiqlis eflicacta eft, & yir-
m ,& fapientiapatris.Sed & mag. Athanaf.in epift. ad Sera-
pionem : operatibnemfilij (piritum nominy, plurimisq;
in locis D o d . Candi,naturaftm,.& eflèntialem filij virtu-
tem,& operationeai (piritum S.aflèuerârit.
Ad hæc fàciem quidem patris filium ; filij: veto facie m
Spiritum fondum aflerunt. Ait enim D. Cyrillus in V. ad
Hermiam : Quod enim, inquit, quafifacies Dei, &patris filius
fit, Pfalmifta nos facile docere potent^ altquando quidem dicèns:
quoibo afpiritutuo ,& quo àfacietuafugiam i aliquando rurfus
velutt experfona eorum, quicredtderant in iUum : Stgnatumeft
fuper nos lumen vuUus tut Domine.Stgnatienimfumusfanfto fii-
rttuadfimilitudinem faciei patris,hoc ell filii, Idem (uper illud:
Operamini non cibum, qui périt : quoniam, inquit, »0» dubium
eft, quin facies Dei, & patr is filius fit. Efiipfepemtus & charaller,
in qurfgnat Deus.Idem fuper illud: Sinauiepropter opera ipfd
credit^ enim, inquit, intpleuit quidem cèèlôsfilius, & terravlti-
ma, hdtejLinfernum: quomodo nonftolidifiimum omnino eft, &
prater ommrnrationem; ambitusilli applicare nomenïHe illud
quidem venit in mentem quoàfifacieseius, hoc efyJpiritus yf actes
enim filij vocaturfpiritus ; implet omnia, nullarationeipfumam-
bituincludipojfe.
■ Ad hæc magnus Bafilius in IV.contrà Eunomium: ge^
nitorem, &primam formam filij patrem appellauit. Magnus
vero ille Gregorius fnirabilium patratot Neocælà-
reæ Épificopus in libro, cuius initium eft ; iHimicifiimi,alie-
nique Apoftolica confifiionis ; Pater, inquit, Dominiprincipiunt,
aterne iüumgenuitj & prima formafiirituï Dowîiwt«.P,ræterea,
fiernfo quidem patris filius.,, verbum autem filij (piritUs in
facta fcriptura dicitur.Ita& magnus Bafiliu*expofoit.Ac
propriusquidem patri^filius, filij autem ptoprius,(piritus
fondus à TheologiS aflèritur. S.denique Cyrillus in
libro ad Monachos, cuiuS initiùm eft : Aduenerunt quidem,
iuxta quod confuetum eü,in Alexandria:ficutinim, inquit,
priumeflhominis, imo & cuiufque caterorum an 'tmalium : quod
exeo fecundum naturamgeneratur, ita proprium Deieffe,quod èx
illitts ejfehtia eft, inteHigi,&dici debet*
Mag. item A thanafi in 1. contra Ariarios lib. quia enim,
inquit, Verbum naturaliter proprium eft fubjlantiaDei, ex ipfo
quoque, érin ipfo eft. .%'
,'Rurfum Cyril, beatift; illud Euangelicum exponens:
De meoaccipiet,dt de S.(piricu: Procèdent quippepereum natu-
taliter,vt proprius ipfiusjcum omnibus,qua babetjperfèfte açcipere
dicitur, qua eius funt.
SiigituromnesfermeSS. Patres s Apoftolicum illud:
COnformesimaginkfilij eius,, ita exppfiie^unt, Vt, conformés
fpiritià dicerént, qui eft'imago filij-Dei : imago vero ex
quo eftifignificat: non eninafilius imago patris diceretiir,
nifi ex illo eflet: Cum enimaudimus imagmem fplendotem, y t
ait îhag. Bafilius, pportet intelligere. Splendor veto manife-
ftiflïme pcoceflum (ubftantiæ defignat ; conftat; quia&
(piritus, Cum imago filij dicatur, idpircb dicitur imago
eius : quiaex illo (pleridb^slhft^ emanac‘-.Vnaquéillu^
Appâtée, quod nifi etiam d'Filio (piritus eflet, nequaquam
IX.
dum dicitur: feruato tamen procefl u différend filij,& (piritus
; quod hic foilicet immediate, & con tinen ter ex pri-
tno; illé, per eum, qui continenter ex primo prodean Secundum
eandehi autem rationem, & facies filij diçitur
(piritus,& prima forma (piritus dominuS,ficut & patér filij
caufæra tione didus eft. Viua enim viuentis imago, &
figura (ubftantiæ eius eft.
Et certe,fi fine medio eiïèt (piritus ex patre,id eft,ex fo-
lo; nunquam didus eflèt filius quidem imago pàtris; Filij
autem imago piritus. Et filius quidem operatio, & virti'Â
patris: Filij autem operatio & virtus,(piritus. Atque filius
quidem facies patris;Filij vero fades,Ipiritus. Et Ûlud vna
ex his apparet,(piritum patris filium neç eflè,necdici; ne-
que imaginem eius, & quæ alia fihj eflè dicuntur.Proccf-
fus quippe différé ns, ëmanationisque differentia, Hune,
filium; ilium (piritum vocari fecit.Si quis tamen,quæ (unt
huiufmoc^, confubftantialicatem (ignare aflèrat, audiat;
corifubftatiaha quidem conuerti ; Fuiusautem'(àndi(pi-
ri tus nèque eft, neque didtur, neque conuertitur habitus
ifta confëquëntia. Sed ne illud quidem vfouàm ledum
eft, quod filius, virtus, & naturalis, eflèntialisque operatio,
& imago fit; neque verbum eius, & quæ alia filij (piritus
fandus eflè dicitur. Ex quo fane liquet, propter diui-
narum perfonarum ad (è inuicem ordinera, (ècundum
quem, proceflüs ,•& (ècundum quem (piritus S. procedit
ex patre per filium,ifta non poflè conuerti:quia,nequeex
patre fiiius,per (piritum gignitur.Sicpt enim pater filij virtus
noii dicitur, neque operatio, nec (plendor, 8c fi quid
eft huiufinodûhac enim eflèt fubftantiæordinem tollere:
eadem ratione, neque filius ifta eflè S .(piritus dicitur.
Porto, fi quis imaginem hominum ad Dëum, iuxta
proporrionis rationem in imagine patris, hoc eft, filio, &
imaginé filij, videlicet(piritu, velit accipere, non magis,
quod volet, often det, quam filium à patris eflèntia alie-
nabit, foiricumque à filio alienum neque fii>i naturaliter
iiifitum blalphemabit. Fateri enim cogetur, filium ad pattern
eandem habere rationem, quàm habent finguli hominum
ad Deum. #
Verumexprædido (ècundum proceflüs perfonarum
ordine, ratio etiam confubftantialitat js apparet. bonftat
etenim, quia quod ex aliquo, velperaliquem,(ècuttdum
æquiuocum p toeêflùm prodit, eandem inde naturam fu-
mit. Atqui proprium patris filium eflè,vt qui ex (ubftantia
illius lie , (àndi patres aflèueràrit. Magnus enim Athana-
fius ait : Quoniam verbum per naturampropriumeft efientta Dei,
ex ipfo, atque ipfo eft. Quæ autem de hoc dicuntur, plurima
cun^fint propter multitudinem, omittimus, per quæ
ex ipfo eflè, vt propriu^fît eflèntiæ illius, adftruitur à fondis
Patribus. Atque hinc dignofei poteft.* (piritum ideo
filij proprium dici, quiaex eflèntiaipfiuS.mrlumquéeum
ideo ex eflèntia filij eflè aflèuerari : quia, illius (ubftantiæ
propriutn efle bonum eft : Procedere enim per filium naturaliter
(pirifum, vtiplïusproprium, beams Cyrillus dixit
: ideoque ab eo accipere dicimr, quod per huiufmodi
procefliim eflè (piritus fondus acceperit.
Magnus item Àthanaflus, de eodem in primo contra
A a z Aria