calumniarisprxdeceiiöres tuos caldem balilicas, non lerui- tionis,quod eft,deftruere, pofuifti infinitum paffiux,quod
tute diuina, fed anathematibus repleuiflè, 8c non folum il-
los, verumetiam plebem illiusParochix in eiufdem bafilicç
anathematibus, non cultibus diuinis eatenus deteruifle.
Q u od fi verum eft, vt omnis clericalis ordo Parochiæ tua*
reli&o cultu diuino,pro D eo for des anathematum colat &
adoret: largiffimis fidelium laehrymis lugendum 8c plo-
randum eft, Deiqueimmenfà mif&icordia fuppliciter eXo-
randa; vt huiufmodi à fàlute propria aberrantes, citèrefipi-
fcant,&ad viam veritatisredeant,eumque,quiiurecolen-
dus&adoranduseft, colant & adorent.Sed'credibile eft,
quod licet & in cultu & adoratione imaginum ignorantia
fallentealiquidtemporisinfumpterint.nullo tàmen p a âo
abvnitatefidei catholics dcfêcifle,&ad idola conuerfï ef-
te credendi funt. Vnde confiât, quod huiufmodi etrorem,
non tam gcanditer 8c indifcrete fordibus anathematum
comparare, ted magis temperato vfus termone, ignorantix
debueris deputare. Porro fi quippiam prxdccellores tuifal-
ua fide Chrifti fimpliciter tenuerint, nequaquam decuerat
eos, iam in cüeleftis Patrisfamilias domo quicfcentes, à fuc-
ceflore fuo tamarroganter 1 onge lateque 'diffama» '8c elo-
gioanathcmatis dénota»: prxtertim cum nil obeflèt fanx
do&rinxprxfentium.fimplidtasmcautaprifcorum.Quan-
ti autem fit delidli, quantxve arrogantiæ, qui, vt fua lauda-
biliter ftatuat,aliorum errata indifcrete, & irrationabiliter
reprehendit: non eft meum dicere. Sanélorum inde Pa-
trum documenta affatim praemanibus habentur ,legantur,
difcutiantur,eorumquedi(5lis ,n e in talibus delinquatur,
fàlubriter obediatur. Reor itaque, fi coram affores'Claudi,
té forte refporifurum: idcirco imagines anathemata appel-
laflc, eo quod feea adoratione adorantes, quæfoli Deo de-
'becuFpànathêma ëfficiunt.Bene quidem refpondares, quia
"hobilcum^imocüm omni CatholicaËcclgfia in hae fenten-
tia fobriè concordares.Omnis quippe res diuinitus prohi-
bita ,‘ etfi non natura fui, eadem tdmcn prohibitione, qua
prohibita e ft,fetecontrafasappètentem, colentem,ado-
rantem,inexitiumanathematisdemergat neceflè eft. Vn-
[de eft illud in libro Iofue: Anathema in medio tui Ifrael.Ob
ciinis reàtum Achàn Dominici pfxcêpti tranlgréflor ,’gran-
dihéîàpidum ôccubuit. Dequaremultaaliain diuinis e-
loquijsèxempla repenti jftflïunt. Verum quanquam hæc
ici te habeant.in vituperationem tamen ac reprehenfi onem
prxdeceflorum tuorum : & ip'ëo qucftl éundem errorem
difcrete, rationabiliter ac patienter corrigere detreélafti,
quam procaciter ac culpabiliter egeris, nemo nifi qui fà-
num non jfâpxt ignorât. Subnedtis poft hæc in protecutione
Dcftrui
pro deftru
e pofuic.
rEtquiaquid homines colebdnt,ego dejlrui folus ccepi.
Veritus es forfan,neafinos putareris dicere, ideo volui-
fti,homines nefcio quid colentes, ex fuperfluo ponere: &
quanquam coniicidatur,fubaudiri voluifti *aut imagines,
•aut cruces,autTeli^uiasfan6lorum martyrum.aut certepre-
tiofa corpora eorum.'Sed quid horumfubaudirivolueris i-
gnorantes. Hoc nobifcurn te fcire’fcimus, quod cultus ad-
uerfarum rerum fit, propdequerationalium creaturarum.
Bruta vero & irrationaJia animalia,rton colunt, tedcolun-
tur:idcirco quam fuperflue homines pofueris, ipfeyideto..
Si igitur d cultu fuperftitiofarum rerum, homines rationabi-
liter ( vt decuerat) auerriflcs, laudbbiliter vtiqueegifles, &
iprehcnfione indifcretxa&ionis caruifles. Sed quia hoc
facere renuifti,reprehenfione dignus exiftis.Quod vero ais:
Ego defttui folus dcepi, cum di&iondm tuam forfitan fche-
mate quod vocatur x<sUfo> 'ornare voluifti,"in Vitium
folcecifmi incidifti.Iam itaque quemliterx tux fenfilm con-
tineant, difcutiamus. In eoquod ais:Ego deftruifolus cce-
pi, videamUs an forte Spiritu Ptophetix afflatus, ad ruinam
tux tam incompOfitx diftinflronis'hoc texuetis :fed in eo
quod te folum dpftruere dixifti , proculdubio veritati eon-
traifti, Quoniam non tu folus, fed alij quilibet in fuis fri-
uolis & ineptisdi&ionibusdeftrucndifunr, & non folum
in huiufmodi didlionibus, verurrfefiam.inhis qux male &
peruerfe fentiunt. DifcutiamUs etiam fecundum modum,
quern te dicere voluifle arbitramur,quoniam aliopropofi-
tum tuum atqj materia tendir, alio didjatio decUkrit. V re -
nim artis^ramfnatics nefcius,pro infinito a<ff iux fignificaeft
deftrui.Strucre quippe verbum, habet contrarium, de-
ftruere : quapropter quoniam ftruifturam cultus quern te
deftruxiffe gloriaris non permififti,idcirco valdc imperitè,
atqueinconuenienter, deftruere verbum, pofuifti. Nam &
in eo quod te folum deftruâorem dixifti, v trum ne bonarû
ancertèfîniftrarumteprædices rerum euerfbrem,âncipiti
nùtare quifque poterat fententia,nifi fortè in co eam abfbl-
uerenitaris,qu®verbis$.Eliæ Prophets videris abuti,ita
di cent is: t)omine alt aria tuadefiruxerunt, Prophet as tuos occide-
runty& remanfi ego folus,&quarunt animant meam.Stà quid E-
lias à D omino audierit, optim è nobifcurn n o ft i. Quan tam
verôjdum tibifolitantaattribuis,exinaiis doôtoribus fàn-
6lx Dei Ëcclefiæ ininriâ ingéras,tibi confulendo neçeflè eft
perpendas, û tu fb jus, o Claudi, de (IruiSlor es peruerforum
dogmatum,retumque fuperftitiofârum,ergoexcipiuntur
omnes do dores, qui pro fola catholica Ecclefia for,titer a-
gônizauerunt, & agonis fui brauium iam féliciter adipi-
fcuntur. EtficxteroseXcepiftijB. Auguftinum,quem confiât
inter omnes Latinos doélores difèrtiffimum extitifle
docftorem, fàndlxque Dei Ëcclefiæ fortifiîmum defenfo-
rcm,&:propugnatorem,excipere nulla tenus debueras ; Is
enim,etunon foluS,diuina tame fibi fuffragante gratia, aliis
'fàcundius copibfiufque,diuerfàfum hærefum 8c fchifmati-
corumperuerfaftatura, fortiter rationabiliterque euertit,
deftruxitarque fubflrauit. Quem,quiaeius fâiutiferis do-
«ftrinis iugi me di ta tionc affuef adus, inter cxteros, magna-
rum laudum p rxconijs merit o effêrre foiitus eras, nullo pa-
â o excipere debueras. Verum fi eius documentis contenais
effè voluiflès, nunquam té folum male ftru<5larum rerû,
deftru&oremgloriatusfuifles: & fiillüm fàïtem tïbifocium
adcifceredignatuseffès,deftru<ftiotUaquia illius doâ rina
dùce rationabilis fotet, tanta vtique haberi potuiffèt.Igitur
quia non folum B» Àugüftino fed etiam aliis eximijs doôlo-
!ribus te fuperciliofe prætulifti, merito folitaria deftruôtiû-
nistuægloriatio, in immenfum fèfè ex tendens, inirritum
deducitur.Vxnamqueeidemgloriationi tu s ( iuxta illud
Ecclefiaftis)i m mi ne t, quia non habens fotum ex confbrtio
aliorum,frigore ïolitario torpet, 8c cum ceciderit, non ha-
bebit fubleuantem. Q ijod vero fubnèblis:
idcirco aperuerunt omnes or afua ad blajphemandum me, & nifi
‘adiuuiffet me Dominus,forfitan vtuum deglutifient me. ;
Idnulli, nifi tibi imputandum eft. Debueras fi quidem
cauere ne fèâatoresChrifti,tam infauftè reprehenderes.eif
que fàcrilegi] n o tam imireres,traditionefque quas fibi à SS.
Patribus traditaSÿS. fimpliciter tenet Ecclefia, etfi non vo- Traditie
to tuo , fàltem filentro, gtauitate magiftra comprobare^O- ncs PatI
portetnamque,vtvnufquifq*,fidelisiniuriam fibi illatam,
æquanimiter ob Dei amorem ferat. Ecclefiafticæ vero au-
ôloritatis vituperationem acreprehenfionem,fàndorumq;
Dei côntemptum patienter quis ferre poteft? Reftat igîtur
teauâorem effèhuiusdileâi, qui in fugillationem audio-
ritatis Ecclefiafticæ, eiufquedeuotorum famulorum tam
blafphema verba euomuifti, non eos, quos propter hæc ad
tefv t aftruis) blafphemandum, ruifq; nxnijs rationabiliter
refiftendum fua ora aperire compulifti.Sequitur paulo poft
in eifdemfcriptistuis'
Cumenim difiinlte dicatur: non faciendumfimilitudinem omni- 'exoJ.
urn qua in coelo funt, aut qua in terra, non de folis fimilttudinibus a-
lienorum deorum intelligitur dittum,fed&decoelefiibus creatu-
H x c itaque & noftra fen tentia eft. Verum eft ( inquam)
fanxquefidei congruentiffimuA nullam prorfus fimilitudinem
omniu qu x in ca;lo,vcl qux in terra, vel qux fubter
terra funt,faciendam, cui cultus aut adoratio qux foli D so
debetur,quodammodo exhibeatur. Q uia igiturDeus vbi-
que eft omniaqvcontinet; & nufquam con tinetur, eftq; it>-
uifibili$(tefte Apoftolo) omni creaturx eius,idcirco ne cor-
poreuscredatur,&horum qu x d id a funt fimilitudine nobis
facere inhibetur. Sedcumhuiufcefententixmanifeftus
fit fcnfus,qui vtiq; a SS.Patribus nobis copiofiffime conftat
expofitus, 8c non fatis adremdequaagiturpertineat,in-
tuendum eft, ne forte fimilitudinis nomine, imagines fan-
dlorum 8c hiftorias rerum geftarum in Ecclefijs ob pulchri-
tudinem 8c recordationem depidtas, volueris comprehendere.
■ Mdoratio
■ multiplex
G
' & cultus.
Cap. I.
quid flt.‘
yirgil.
dere. Q u od fi ita eft, quxro abs te, cur prxeipiente Domi-
no,Moles,duos Chetubim aureos,& extera qux in Exodo
legun tur,in tabcrnaculoD omini fecerit,&Salomon in domo
Domini fimilitudipes bourn 8c leonum expreflerit?
Q u o d cum refponderis(ficuti terefponfiirumcredimus)
h^cin myfteriorum figura prxeeftifle: nüllatenus tame ne-
gare poteris quin fimilitudines cceleftiü terreftriumq; creaturarum
extiterint. Et fi ilia non aD co ad adorationem,fed
vt typpsfuturorum prx ten derent, in tabernaculo in domo
Dofnini funt fadla, unantur a te imagines fandlorum 8c hi-
ftorix quxque fandlorum ,non vt adorentur, fedpotius vt
quandam^ulchritudinem reddant,& quarundam prxtcri-
tarum return memoriam fenfibus imperitorum ingerant,in
Ecclefiis depingi. Creaturam vero adorari,eique aliquid di-
uinx feruitutisimpendi,nefas ducimus, huiufque fceleris
patratprem deteftandum 8c anathematizandum,libera v o ce
procla mamusjif que quantx fit punitionis, Dominus ter-
ribili ter i n tonat dice ns: Sacrtficans, tiifi Domino foli,eradteabi-
tur.Q u o d vero ftibiungis, ita inquiens:
Aut quain honors Creatoris humanusfenfusponit excogitare.
Q u o fenfii accipi quear, non fatis elucet.Nihil autem de
Deo fibi corporeum,vt videris voluifle intelligi i humanus
fcnfuscogitandopermittiturimaginari.lllud quoque fatis
mirarinon poffum/cum de omni fimilitudine non facienda,
fecundum Decalogi prxeeptum affumpferis quandam
lafciuam,agilitate prxeipitatus conclufionem ciufdem prq-
cepti, quam prketermififti, exponere ten taueris, qux huiufmodi
eft: Non adorabis ea, neque coles, ego film Dominus Dem
turn, fortis,zelotes ,8c extera qux fequuntur. Liquet igitur
(vt pace tua dixerim) in codem fatSto te minils perite egifle,
quod enim ado ratio ne m & cul turn multiplicibus& incon-
gruentibus verbis exponere Voluifti, 8c regulam rc6tx locu-
tionisoffendifti,& ad fenfiim quern expleri voluifti, non
plene peruenifti. Debueras liquidem fandlorum Patrum in
eiufHem verbisexplanandis expofitioncm, non tuam pro-
priam fequi, quod quia facere renuifti, vt diftum e ft, vim
.proprietatemqueeorumdemverborumnon fatis expreffe
declarafti. Alia quippe eft adoratio qu x non nifi foli Deo
debetur: A liaqu xa mortalibus humilitatis Scfubiedlionis
gratia, xque mortalibus exhibetur. Rurfiis alius eft cultus?
quo non nifi diuinxpotentixfamulandum eft, 8c alius eft
qui non folum tationabilibus, verumetiam irrationabilib.
creaturis iuxta modum proprium impenditur. D e diuerfi-
tate itaque cultus, habes vna nobifcurn beatum Augufti-
num inlifcpo de ciuitate Dei decimo pleniflime docentem:
Hie eft enim, inquit>Diuinitati, vel fi expfeffius dicendum,
DeitaCi debitus cultus,propter quern vno vetbo fignifican-
dum,quoniam mihi fatis idoneum non occurrit Latinum,
Grxco (vb i necefleeft) in finuo quid velim dicere.
quippe noftri,vbicumque fandlarum feripturarum pofitum
eft,interpretati funtferuitutem, fed ca feruitus qu x debetur
hominibus,fecundum qua m prxeepit Apoftolus feruos
Dominis fuis fubditos efle debere,alio nomineGrxc^ nun-
cuparifblet.z<c-7?fl«6ver6 fecundum confuetudinemqualo-
cudfunt qui nobis diuina eloquia condiderunt,autfem-
per,auttam frequenter vt pene femper, ea dicitur leruitus,
qu x pertjnet ad eolendum Deum. Proinde fi tantummo-
do cultus ipfe dicetur, non foli Deo deberi videtur. Dici-
mus enim colere etiam homines, quos honorifica velte-
cordatione vel prxfentia frequentam us. N e c folum ea qui-
bus nos religiofahumanitatefiibifcimusjfed qu^dam etiam
qu x fubiedla funt,nobis prohibentur coli.Nam ex hoc ver-
b o ,& agricolx,& coloni,&incolxdicuntur:&ipfbs Deos,
n o n ob aliud appellatcxlicolas, niff quod cesium colant,
non vtique venerando, fed inhabitando tanquam cceli
quofdam colonos: Non ficut appellantur coloni, qui cön-
ditionem debent genitalifblo, propter agriculturam fub
Domino poffeflore,fed ficut aitquidam Latini eloquij ma-
gnus Aiuftor: Vrbsantiquafuit,Tyrijtennerecoloni. Ab incole
ndo enim,colonos vocauit, non ab agticultura. Hinc 8c
ciuitates a maioribus ciuitatibus velut populorum exami-
nibusconditx,.colonixnuncopantur :& p e r h o c , cultum
quidem non deberi nifi Deo,propriaquadam ratione ver-
bi huius om nino veri flimum eft.Scd quia & aliarum rerum
dicitur cultus,ideo Latinc yno verbo fignificati cultus De o
debitus non poteft. Njim 8c ipfa religio quamuis diftinóli-
usVion qüemlibet, fed Dei cul turn fignjficare videatur, vnde
ifto nomine interpretati funt noftri eam qux Grxcè
dicitur: tamen quia Latinèloquendi confuetudine,
non imperitorum, verumetiam do&iflimorum, 8c cogni-
tio^ibus humanis atque affinitatibus,'& quibuslibet necef-
fitudinibusdiciturexhibgndareligio.-iioneo vocabulo vi-
taturambiguum, cum de cultu diuinitatis yertitür quxftio
vt fidenter dicere valeamus religionem no efle nifi cultum
Dehquoniam videtur hoc verbum à fignificada obferuan-
tiapropinquitatishumanxinfolenterauferri. Pietas quoque
propriè Dei cultusintelligifolet., quern G rx ci9j>«<w«V ;
vocant.^ H x c tamen & erga parentes officiofe haberi dicitur.
More autem.vulgi hoc nomen etiam in operibus mife-
ricordixfrequentatur , quod ideo arbitror eueniflè, quia
hx c fieri prxcipuè mandat Deus,eaq;fibi,vel pro facrificiis,
vel prxfacrificiis placere teftatur. Ex qua loquendi confuc-
tudinefa&umeft,vt & Deus ipfe dicatur pius: quern fane
Grxci nullo fuo fermonis vfu ;vocant, quauis-\vnfsAw»
pro mifèricordia, illorum etiam vulgus vfurpet. Vnde in
quibufdamferipturarum locis; vt diftindlio certior appare-
at, non btrr/SfiW, quod ex bono caltu , fed fan/ieicai quod ex
Dei cultu compofitumrefonat, dicere maluerunt, vtrum-
uis autem horum nos yno verbo enunciare non poflumus.
Q u x itaque Græcè nuncupatur,& Latine interpre-
tatur feruitus. Sed ea qua colimusoDeum : vel qux
Græcè, Latine autem religio dicitur, fed ea qux nobis eft
erga Deum vel quam illi nos vero non vno verbo
exprimere, ted Dei cultum poflîimfisappellare: Hanc
ei Deo tantum deberidicimus, qui verus eft Deus, fàcitque
fuo cultores Deos. Quicumque igitur funt in cceleftibus
habitatiohibus immortales & bead, fi nos non amant, nec
beatos efle nos vedunt : colendi vtique non funt. Si autem
amant & beatos volunt, profedto inde volunt, vnde
& ipfi fïxnt. Satis igitur abundeque fufficiurit Ledtoris pru-
dentix, dediuerfitate cultus, hxc qux à B. Auguftino didla
protulimus. Porro de adoratione qux mor talib us humilitatis
8c fiibiedlionisgratia, xquè mortalibus exhibetur,
multa in diuinis eloquiis exempla reperiun tur, è quibus illud
eft in lib. Genefèos : Surrexiffinquit) Abraham & ado-
rauitpopulum terra,filiosvidelicetHeib. Et alibi in eodem libro
: Cumqueadoraffent lofeph,fratresfui, & cognouiffet eos, qua-
fi adalienosdurius loqtfebatur. Et paulo poft: igitur ingrejfus efi
lofeph in domum fuam, attuleruntque eimunera, tenentes inma-
nibus, & adorauerunt proniinterram. Etin libro Melachim:
Inclinauit ( inquit) fe Bethfabee, &. adorauit Begem. Et paulo
poft: Nunciaueruntqlte Régi, dicentes P Adeft Nathan Prepheta:
Cumque intraffetante conjpectum Regis, & adoraffet eum pronus in
ten am, dixit Nathan Regi ea qua ibi fequuntur. H x c paucis
didla fint. Cxterum cui cordi fuerit diuinarum feripturarum
paginas diligenter legere , huiufmodi adorationis v-
beriorapoteft perfacile teftimonia réperire. De adoratione
vero quæfoli Deo debetur, muka&innumerainvtro-
que teflamento extant falutifera documenta. Q u x cum
plurirrla, & innumerafintadeo vt nonfacilè etiam ab ipfis
peritiflimis, & eloquentiffimis vins explicari queant: reftat
, v t expofitiones eorum qux à fandtis Patribus fandlo
Spiritu afflatis digeftx Cant 8c ad noftram notitiam perlatx,
paucas de multrs, breuit^i ftuclentes,huic6peri fubnedla-
muskScribit Ytique Origenesin expofitione Epift. ad Rom.
C umpoflènt(inquit) homines Deum agnqteere, ab eius
cultu déclinantes, ad imagines hominum adorandas 8c a-
nimaliùm te diuerçerunt. V t breuiter, & omnia in vnum
colledka definitione, dieamus: Adorare alitim prxter
Patrem&Filium&Spiritum fandlum-, impietatis eft crimen.
Idem item in eodem opere:Ego fic arbitror accipien-
dum,quod verbi caufa, fi quis in quolibet métallo , aurei,
vel argentei,vel ligni, vel lapidis fàcit fpeciem quadrupedis
^ilicuius vel terpends vel auis:& flatuam illam,non idolum,
fed fimilitudinem fecit,veLetiam fi pidluras ad hoc ipfum
ftatuat, nihilo minus fimilitudinem feciflè dicendus eft.
Sermo Deivniuerfa copledieris,fimulabiurat 8c abijeit, &
non folfi idolum fieri vetat,ted & fimilitudine omniu qux:
in terrafunt, 8c in aquis, & in coelo, additautem & dicit :'
Non adorabis ea, neque coles. Aliad eft colere,aliud adorare.
, Poteft
ill
G [ 3 i |
Gen. z j .
Æ 1' f f l |
1Gen.24. E r a
I I 111 ' ¥ « $ '■
| i i f
I i l l if f I