8 6 6
iuftusctat, & nullam malam fufpitionfem in ea habçbat,
quare fan<ftam& iufta vellet dimictere?Sed fciebat couerfa-
tioné eius fore famStam, & appropinquare fe indignum re-
putabat: (icut B.Petrus faciebat cum vifo miraculo pifeium
die i t.£.v/ a me Domine, quia homopeccatorfum. Vel ficutten-
turio mittens mi(Tos adDomimim dicens.No»fum digntu vt
intresfub tcilummeum: nec me ipfum dignum exiftimaui ad
tevenire.Ita&ifte diccbat. Longe fqciam earn à me&acogna
Exfoßtto ChrißUni Grammat,
batdeS. Maria, videlicet quod de Spiritu fàndlo fît, qüod
ineavidebat. [Pariet autem filium,] quamuis de Spir.'S. fir
quod in ea natum eft,tarnen pariet filium, quod nunquam
audifti vt fæmïna pepenflk filium de Spir.S. [Etfoedisne-
men eius Iefitm.] Egodico tibi nomen eius,quod ante fbcu-
la.Non tu pones ei nomen ex libitu tuo, vel mater fetus,fed
voca eum nomine quod habuitante (ecula. Saluatqrcm
eum eflè teftare: quia ip f/o»omftt„.Q u.i aperl-p .i ci. o :i n ea quoddam magnificumw facra- ; cmuumn dcuume t. eiItea>reH:eqbuira« tupmlfee lnfaaollumuuuemmn efffeetcc ii&tt aa Abb niinngiiertiiloou so nm«h e«m mmeennx tuumm\.B [fafc auatuetmemeo eoc ocoggitiatannttee..']\ HHoocc eefftt iinnddiigennuumm ffee iiun-- nrf>flirFfimninn.',m ____akaf . ^ ?:ex'
dicante ei appropinquare. Si enim aliud inique cogitaifot,
Angelus ei non apparuiflèt. A foperbis enim potius réfugie
quam appropinquat, &idcirco apparet no fuifle defjäe -
Ddfocmuminfiuapppearbruiçi.tfinefdo Hminiims eiil idtiace,tniss.elongatidnem.[ff« Angelus Vifionum quibus Deus
ovomluniitp:foetpentesm lo gceuntuesr aeffitm ant.t e iPnlceanrunmati goenneums, p qeuri abuurse slo cqour-i
poris, vt ficut vidit Moyfes rubum ardere & audiuit vo-
cem Dei per aures corporis & omnis turba exfercitus Ifrae-
lis audiuit Dominum dicentem decern verba legis. Secundum,
genus extafis, ficut Petro quando mifitad eum Cornelius.
Et ceciditfupereum mntisextejfus, & vidit vas lint eum
fubmittidecab. Tertiumficut Nabuchodonofor: quando
Scftatuamde metallis. Vel arborera abfcifàm radicitus,
# ihil intéllèxit. Quartum per nubem ficut acTlob,poft
‘plagam locutus eft. Quintum in corde fiçiit multis fàn&is:
vel etiath Balaam quando mifit verbum in ore eius , &af-
film pta parabola locutus eft. Sextum repletio Spir.S.ficut
repleuitfeptuagintafenes in Heremo. Septimumin fomnis
viderunt:meute intelJexerunt. AJij [quod versus ell]ttiz
genera c(Te dixerunt: ynum percorporeosoculos ficut A-
braham ScLot Angelos viderunt, & Iocutifimtî cum eis.
Aliud in corde ficut Danieli locutus eft in corde, quæBal-
thafiroculis corporalib.viderat&non intellexerat. Ter-
tium in (omnis & in corde,ficut adEfaiam &ad omnesPro-
phetas & ad iftum Iofephqu* vifio excellentior eft aliis.
Nihil eniraprodeft oculis videre corporafibus (icut vidit
Balthafàr.nifi quis Sc mente videât : ficut vidit Daniel ean -
dem vifionem.Siipililitër nihil prodeft viderein fomnis,vt
viditPharao, &Nahuchodonofor, nifî à (fit qui fie videat,
ficut viderunt Daniel & Iofepfi. Eo ergo modo quo perfe-
âis ab initio locutus eft Deus eo etiam ifti lofeph, quia qu ç
vidit in fomnis in tell exit & credidit, quia ficut Deus omnipotens
intet esteras Archangelos Gabrielem quiforti-
fudo Dei dicitur ordinauit ad adnuntiandum myfterium
faluatoris noftri quern etiam & huiclofephlocutum elfo
crèdimus, fie ordinauit perfedtosviros ad tradtandum incarnation
em Domini noftri,&non curauit per diuiteshoc
agere qui (oient elle pleni viciis : fed per pauperesplenos
virtntibus à perfeâione. V nde ifte vnus fuit,qui digftus ha-
birüs eft nutritiurfieri Dei,& cüftos matris eius,&dignum
nocerat, vt qui tbtös homines in poteftatehabebat , fan-
«ftiores &perfe(ftiôtes fibiappropinquare faccrct. [lofeph
fiïïDauid. J N on folum filius quia de eius profapia,fed ecu
timere accipere Mariam,contugem Noli trepidare: noli te indignum iudicare illi, vel ma-
tri eius feruite, quia ilia digna & ordinata inuenta fuçrat ad
generandum eum:& tu ad nutriendiunçle<ftus es. Fuit au
preftit Etimologiam & interpretationem quando dixit.
Ipfeenim (âluum facie t popukim fiiumà peccatiseomm.
.Sciibitur autem Ielus iota : Sc ita: Sc figma: & apice defiiper
apudnos.Nam in Græcorum libris folummodo perwf*:&
figma: & âpice defiiper inueniturferiptum, & ficut alia no-
minaDeicomprehénfiuè debentferibi, quia nomen Dei
non poteft littcris explicari: quando pur um hominem fi-
gnihcat per omnes litteras feribitur Debemus autem feire,
vbi primitus iftud nomen ftierit inuentum, hoc eft à Moy-
feprimum impofitum filio Nun, quandoreuerlusvi&or
de p ugna A malech,ad quam miferat eum Moyfes cum ali-
qua pane populi. Tunc ierunt ei obuiam reliquus populus
cumiacerdotibus , & impofiiere ei hoc nomen, vt vocare-
turlofiiÇjhoc eftSaluaror.quiafaluauitpopulum deAma-
lech.Et nomine & in fa<5to ille Iofiiæ figUram geifit Domini,
quia Amalech qui interpretatur populus lambens, Dia-
polumfignificat: de cuius lambitione, id eft (edu&ione,
femper libérât populum fuum. Hoceftquifuieirefeftinat
ore & opere a nomine eius Chriftiani vocantur. Non
enim abfolutedixit populum, fed(uum addidit, id eft qui
fidem & (pem foam ni eum pofoerunt. [Hocautem totum
fatlum ell, vtadimplereturquoddiHum *#,] hoc eft, ideo pri-
dia:a finit, quiaficeratfuturum& ideofa&umèft,vtaéla
concordarent di<ftis.,vt eflet verus Dominus in Propheris,
^ P ^ ib p s operibus fois. Hoc totum fiâum eft,id eft
quia minus eft Migelus qüia concepitMaria,quia peperiti
omnia ifta prçdi<5ta font àProphetis.Iflum vero perElaiam
bdnebftiur,m q,u ifae dïa imbi parcæcitperiietta, nqauriraa ibllaet d. ef[iEittu voroca, bifutneth naobmeetn, heiau-s
£»w»4K«t/.JEmmanuel quid fit.Euangelifta aperuit dicens:
nob ileum Deus.Emmanu,»e^«i«, el, mu» de decern no-
mimbus quo Deus vocaturapudHebræos.FuitDeus cuir
Patriarehis & patribus, fed aliter fuitcum his , de quibus
Propheta hoc dixit : quia verfatus ell cum eis in carne & ahdie-
runt eum viuavoce loquentem, & viderunt miracula facientem:
quod multi Prophetæ & reges vdluerunt videre &audire,
hoc fuit tunc cum illis. [Exfurgens lofeph à fornno fecit fiait
praceperat etAngélus Domini.] Et iftofa&o apparet quia &
lofeph perfe&e eruditus eft ab Angelo de ifio fadto, &
quia vir (àpiens fuerit, qui nonquæfiuit confilium poftea
de hacre,nec interpretem, fed ftatimfecitficutpræcepit ei
Angelus. [Accepit vxorem adcuftodtendum] , quia coniunx a
comungendo dicitur. [Etnoncognouit earn doneepeperitfiliumfuum
primogeni:um. Ex his locis hæredci extiterunt,- qui
dixerunt quia ideqdicit donee peperit, quoniam poftea
cognoiuteam. Sed tamen non habet tafemfenfum inferimptpor.
a dSeiudienàad,efixctruüt mine hisu, mdoanneeap Iooncaumt iinoinmei.cDosifccaitbeenüitmtmi pnePduûml-
tem tuusæquiuocus, caftusinuentus & bonusVfednônTu I addexteram ÏÏÎlf:re c Ie b J.tamP,msDominus Chnftus
eo inferior, cuicrédita eft virginitas matris, & baiulatio dibuseius> Erinaul/ qU^ V^ Ue 10^ 1,.CIPonanrurfobpe-
nafeentis, dicaturinterim coniilfextua, vt libérés earn de ton n m ° oc^ cr,Ptura^lc,t donee confenefcatis,
perfecudonibus ludæorum, icd.melior dbierict^uanffi
habnifles tantas vxores,quantas habuit Salomon. Ipfequi
, najf eetur e.x ei. d. icefur. ad tempos filius »tu*»u»s»y, fietdu etfut &a ccrree aattoorr tuus, quimelior enttibiquamfi habuifles qua%gintafilios.
vt Abdonhabuit.Proprereafcrui vtDomino domino- rum,& tegi regum. Coniugem tuamdieito, vt Diabplus Sc
Iudsinckiantdevitginenatum quinalcitutus eft. Sinon
eft coniunx tnamorealioram Rominum: erit coniunx tua
vtre'eipiarmercedem» cumillareceperitprogcneratione:
turedpiCsproedueatione in vita sterna. Cpniugesdicun-
tur propter ingum quod imponimr matrimoniocOninn-
gendis, flue defponlationis d prima Sde, qua quis adhuci-
gnorat coniugaies concubmrs. quod mini in la natum cft,dc
Spiritu S.eH, j inftruimrloleph melius, quod ante fentieqc’u
Jo:, virq ue ilh (en..e.s.. .fi^e.r.ie.nutu cpuumu ^qluaiobmusu nhaiirjei ulo,:quums efti
Sliegda tduorn :e fei dine iàc dreixpttruier am diuiuniknaauprrnou*mc.e &rn opponoanmir murin,vi itciensr teuol-t
Jcabellum pedum tuorum : fimiliter in alio loco. Sgofium Do mi-
nut in aternum, &aim vrunii c- cum finefcitit etiam & cum
mottemimSxocns^in aternum. Ex aiio hæretiti fuerunr ver-
bo qui dixerunt , qnodnon dicercrur primogenitus, nifi
quemalij rratfesièquüntur,iêdnon eft ira. Lege verus Te-
flamentum & inuenits qnia'omnes quiprius vuluamapert&
unvtm(lrgceentnino&nl iparbimeaongrefnraittir evso;cparni[touor.g enQituiidaimcupiiltiuurs: dipefi
Uusrpqu,i ritc,oiengtarac lEibluruidmfuSm.Hdieehrdancy rer.niquemfccir
In
bant. De hac arte fuerunt ill*gentes dodtic, vnde ifti ve-
netunt. Fuerunt autem dégénéré Balaam ifti tres reges.
Dé tribus regnis fuerunt de terra Euilat: vbieffoditurau-
rum optimum ficut dixit Moyfes: &: vicini Perfis : vnde.
dicitluuencus. IuuatPerßspertenderegreJfum. InProphe-
tia autem Balaam cognouerunt: quod is qui natus erat, &
rex & homo erat, in hoc quoid dixit: orieturfieüa, cognouerunt
eum Dominum: pro cuius ortumirabilior&maiotftel-
ia oriebatur, inhöcquoddicit, conjurget vir gade Ifrael, in-
tellexerunt quia homo eflet futurus, quiadeHierulalcm
nafeeretur, in hoc vero: confringetducesMoab: regem didi-
cerunt fore j Sc y(quë ad aliud tempus perrpiflUm eftille
polfe diuinate ill ftellis / vt potuiflent ibi Chriftum Cogno-
(cere,poft verö nullus ibi potuit veritatem inuenire, Di-
cebant Mathematici idem:: quia & ortqs hominqm , Sc
morés, öc qtialitates, Sc obitus: poteränr feire in ftellis.
ChriftusquideminludiEahatuseft, fed illiin Orientepo-
fitijftellam viderunt,& cjüem indicaretagnoueruur. Dü-
xicaucemeös ftelia aliquibus diëbus, fed cum apptopin-
quauérunt adTudseam, tunedimifir eos ftella Dei nutu,
vtilli deferci k ftella ad regiam duitatem venirent, 8c lo-
querentur cum cbmparifooHetode* [Quia vrium regetn
CaJarem,babebant.] Vt interrogaret Her odes Iudreos, Sc
fierent inexcufabiTés, qiiiähoc a gentibus audjflent, Sc
magis certibres audientesitafuifle Prophetatuni.''}]^»^
runtHierofolymam.] Haec ciuitas .primitus fuitéedrficataa
Sem, filio Noè, quiavocatus éft Melchifedech, idéft»m?
iufius, & ipfa eius ciuitas Sajem, id eftpax,vocata eft. Sub
Abraham folyma dida eft. Homerus poftea Hierofoly-
main dixie: quia Ieron Hebraice munitio dicitur: quam
pofteä Iebttfei tëhuenint, Sc Hiebus vocauerunc, inde ex
his duobus hohiinibus Hierofolyma dióta eft, inde k Sa-
lomone difta eft Hierofolyma, id eft Hiebus Salomoftis,
id eftpacifica. T11 èa Syoiyéurris, qure yertttur in (peculum.
f Vidimus enimfiellam eius in Oriente* &venimus adorareeumf
Stellam eius dicunt, quia ctedebant vnumquemque ho-
mihem hafef fiib ilellarum fato & vnumquemque foam
fiellam haberd. Sed tarnen ifta ftella non fuit ante nec
p'pft, ftd ad hot fuit tunc creata, y t gentes per earn dote-
réhtbt&ducetéhtürad,phnftura. Et multadipuntäliqui
de ftellafoac, qui qfiia hon habent fontem yeritatis, ptz-
termin^emalui. [Vemmus, ] & deprsfentipófeftacdpi:
qüafimödövehimus adhucin itinetefomus: produ-
•^tapenultima^llaba,1 & dte prtetprjtq correpta, nihiloipi*
1111s ipfa penultimV^quafidic^h^ euip vidimus ,t.^enimqs
huc^vf<ßie.[Adordreeiitn.j Npn^yt de(erto,imperatpre no-
In Epiphania Domini.
C A P V T II. •
C Vm natus effet lefusin Bethleem Iuda in diebus Her o dis régis.]
Quia Euangeliftæ ordinanre regenteque Spititu
fentfto diuifis inter fe geftis Domini narrat, debet leétor ad
memoriam reducece, quæ alius de ipfe dicac Euangelifta.
Lucasenim narrat, quomodo Angelus Gabrielad Mariam
venerit, & beata Maria audiendo &credendo conceperit.
Matthæus quomodo Iófeph defponfeta fuerit. ' Iccrum
Lucasquomodo de Gahlæa propter profeffionem cenfus
afcehderint. Demio MatfhæUs quomodo natus à magis
adoratusfit.Aiteriim. [ Cum natus effet lefts'.; Vfiisfuichi-
ftoriographorum, yr quando hiftoriam fin herent tempus
adnotarent,ficut etiam mine fit,non folum in geft's.fed etiam
in chartis. Hacetiam de eau fa Matthæus tempus He-
fodis ponit,qui in Iudxa regnabàt. Lucas vero longius SC
excdfiiis reperens & nomen imperarori^ & nomina con-
fiiluni,& tempus profeflipiii $ echfusadnofauit dices. Exiit
edicluma Cajare Augüflo, videlicet Oclauiano, quiaquadra-
gefiniofecuiTdo annoimperij Offtauiani Chriilus natus
eft,<Sc cenfus exatftus. Etlïciit Abraliam qui'in figiira Db-
minipfæceffit, quadragefimofecundoàilno. Nini qui primus
rex in mundofiiit , natus eft :ficChriftus quadragefi-
mo fecundo anno Oófcauiani, qui primus Imperator àp-
pellatus fiiit,natiis eft:&:îp(à die multa prodigia exiicenjii
quæeum.creatbrem orbisoftenderurir. Ipfo drede raV -
ha meritoria per totum diem fons olei largifllmus fluxit,
vt bftenderet quia nafoëbatürisqui Ghriftus^dicerei ur, id
fell viiclus oleo (pirituali arque ab eius Ecdefia Chriftiani
feflenl dicendi Eodehi Üie Ah^ëlî càntàüerun t: Gloria met-
celfisDeo;, & in terrapaxhominibus bona voluntatis. Et vt ifta
Voxicomplererur, tanta pax inotbe te^arum fa£ta eft per
duodecim annosiquanjtam nullus rex potuit facere inivna'
proûincia : ira, vtficmProphëtadixit, confiaientgladiosi
lLib'sih.VÔmerei,&laiîceàsfoaS-in£alces, & Plàlmiftadixe-'
tat\onetur in diebus emabtmdàntiapacisi Epdém rempöre hief
Oélaüianus, ad quem bthnium rerum fumma concefïèrat.s
Dominum fe homirtilm appellarinonpafliiseft, imonon,
auiis.qup vécus Dominas totius generis hiimarii inter homines
natus eft. Nam vnadië cum eo fpeiftanteludi agefe-i
tur, Scquidam-mimus prohuntiaflet : b Dominum aquum &\
borium : vniuerfiqlie exultantesapprobaflènt : ftatim manu;
vultuqueadulationescomprefïït, &cumgraüiflimoedi-
«ftofe pbft hæcnec à iiberis appellari autâ nepotibus vela !
feruis.nec vocati Dominum paflus eft. [tn Bethleem Iuda.'] !
Bethleem domus pants dicitur ïarite vocata£ÿr4f4,ideftfni
gif-e ra. .„ S. ed poft, quam Tacpb ibi pauit pe, cvcJo/ rafiia.appella-,; fhtorq cucHeleicftdfeMriit aif^t^h ó^freeemremiisu^s,d & y .vt eneiätemtuqrr iD;eenuom Dcprmeai-- '
uit earn Bcthleem. Siqüide fecuhda jitteraapud Hebroos,; ^öfémtnundi , &vt(oftu. [Audiensautem Herodes rex turbof
Beethdicimz, &ipfadbmus interpretatur> Sc vtraquenp-1 & omnK^ofqljmacumiüö^ }Üetodeüdtomib^
minaEcclefiaecóueniunt.Etdignum fuitiVt döftnts in qua tus eft, quiaipfefeiebat, quodiion eilet de regali proge-
Chriftusnafeebatur, hishqminibusante vo'caïëtUr, quia j fiïép'auid,&quiafrauderlgnum"qu^(^ etim>|&ipfe
inEcclefiaipfius verus panis, & fetietas fftetnareperinit j kliqüandöJamicriptwas ädurefe ipififlet, ne quapofte-
ab omnibus in veritatequ*rentibus.Non amédefcethab^- j äslüTs vél dep&fënptp veten, qq^ftio mouetéöir^.afti-
tiinlibroIudxae'fedludajquianoinueniturexrtdlüd^os mans, quodfiindicia jjublieafuftuhfl^t,nullis aliistefti-
aliagenshabuiflèciüitatemeodemnott%evocatam. At- 1 móniis claferepotuiflet, qnT dePatfiyrhariim yel pjcpfo-
tamenduaifuntciuitatesin Iudara: quaïethleem vocanl! Mtót'um veterum geilere dimgn.aret.; Hierofo.lyrpa, cüm
tunvnain Galilara in (brtè-tribns Zabulon. Altera autem ftlö'tftrbataelÉ: Videlicet peB^netdqqfte^i, per continen-
Bethleem, ciuitas Dauid in forte tribus ludie, ittftxto ab j tem, idquoacbh'tihéturaiftendëns, id,.eft pet jciuitatem
Hietuladem mihätio''contra'mferidiariäm plffgärrl, iuxta habifafttesin ciuitaté. Iqcirco tarnen &ipfivtiirbatifiin,t,
viam quæducit Hebron, vbt St fepulchruiiyDàtiid &pa-
tris eius éft, St fepulchrum Archelai régis öchixta iplam
turris A4thertb fell gregis • vb^Angelus Domini locutus
eft paftoribus. In hac ciuitate Dominas 'hàttis1 feftfhöfter^
[In diebusMerodis régis."] Ifte eft Herodes A nripatti fill us, qui
cum à lacronibus ftiîflècprædatus, tantæpaübértadserat,
vt eundem Antipatrem nequiuerit rcdirncrfe'fhuius filuls
fiiit ifte Herodes. Quiqiie cum Hiréano regi Tudæorum
Simonis Machabæi nepocifuiflètàdiuntluë ; ditexic idem
Hircanus eundem HeroderhJin legatioriem ad Pompe-
ium. Etqüiàlegationis friiélü pbtitus,‘per earngratiafn
parte regni affeéfcus eft, & i^hatufconfiiltu fob Antonio
Iudæis r.egnare præceptum eft; 'JjEcce magi àh mente vêtit*
runt.] Magi font qui vulgo' rftalefici vocautttr: propter1
quod malefaciu n t, elementa cbnciitiuntffleutés tut-;
quiafolentimmutationercgis alij cadere,
ficut Daniel dicit de l^aBuchodonp . Quosvolebac exaltai
at, & quis volebathumihabat. | Et.ctfjuqcatis omnesftmeir,
pesfacerdoMn&fcribMpppulitfi^
nafeeretur.J QujaHerpdesIadfefofnon erat.necferipturas
cfedebat, vel vfitäBvät ,i ptopterea Iudæos foterrog^b^t,,
Scifcitari enim intetfp^afe ^ 1: Ënimuerp. ‘Sc I)euf legerq,
(acerdotes interrogareiaffit,.& vbicunque populpSjp^-,
ret, ad facetdotes referendum cenfuerat.Scnbæà fpuptu-
rä quam vfitabantyÖcabantur* leetn lüiL.] Appafet,.qùi3 in vlu fcriptuias habebant.quia,
tam cito refpondere potuerunt, & ex corde protuleomt
teftimonium: inqpploco duxdebuilfetnafei. Similiter
jpfæcipit Pètrus Apoftolus nobis aliens,,paratiad ratmein
reddendämomnipofcmivösdeeaßequainvobuelli Sic enim