turq; vnum 8c apex defùper, cxinde intelligcbatur gemi-
nàndam eflè litteram. Luxa : quoque fimilitèr fuperi vt
oftendéret geminandam efleillud, i.Oftendit ergo Do-
minus taies diffè^entias non prætereundas in fcriptura
diuina: quia fi jiegligcrentur, fènfiis quoque vna internet.
Alio intellééjju, i, Ion* id eft x apudGræcos decem fignifi.
cat fine apice : cum.apice decem milia. Exindé conijcere
poflumus, quqd decem verbalegis nifi à nobis (piritaliter
cuftodiantur, decem millia talenta à nobis exigenda : fe-
cundum illam.paràbolamDomini de fèruo,qui oblatus eft
regidecem.miîium talentorû. Secundum Latinos i vnum
fignificat: apex1 defùper mille demonftrat. Ex quo credere
quentur. Sic euim periëcuti funt Prophetasqui fheruntan-
tcVos. Samuel de principaal eiccerunt: Efaiam fècuérünt:
pleiiara de terra eiecerunt: Hieremiam lapidaüerunt : &
non fuit bonus à fecu! o, qui petfecutionem nöri fhftinuit
in (ecifio. Ideogaudete in pérfècutianibus,fi vultiseflè
focij in beatitudinibus. | Voseftisfal terré.'] Saldiétü,eft,eo
quödigneexiliat. Suntäutem mul ta genera falis. Eft ta-
- men nâturalis, necélïaria ad omnem eicam. Pulmentis n.
, ■ iaporem dat ; excitât auiditatem & appetitum iri omnib.
cibisr Exeoquippcomnis viétus, deleélâtio, & fuma hi-
îaritas. Omnes péeudes fi femél guftauerint. deleélantur
eó.<Córpora aftringic&ficcat; defunéfca etiâàputrefcéndi
'labevindicat,vtdurent. Omnisiftanatura fpiritaliterco-
Uenit Dodtoribus, fitelünt enim Doétbribus auiditatem
ipMcaliscibi: ftriptüi«,<|Ua: ante viles nobis étant: eorü
telèratione dele&àbües nobis fiunt : appetitürab qmni-
t bits arairriahbus: quia & doébrina Apoftolorum fiifcipitur
ab omnibus génribus : Reftringic corpora ficut fit per do-
-ébimanï:velïüxiofiôfi cafti fiunt :fngat mufcas, id eft dià-
bölös. Et idéo iuredixit illis Dominus, vos efiisfal terré,ià
dfthabitantibus inférra. Quodfifaieuanuerit : in quo falieturi
j-Sldïwftôrèrraueritràqûo d oétoreemendabitur? Ad rii-
I -httvltfcivàlec: niiHt mittàturfotas; & conculcetur ab bp-
^inibusiSi^ütfehliéimnibus^risnoduumeft.quiafteri-
! dis éffièi* ur óm ri is-térrâ ab eo.Vnde&iii fiiBuerfis ciüi tâti- j om habeantur, maxime qui laborant in verbo.
pofiumus, mille quadrantium & vnius nos debitores
' fore non exituros, donee ilium vnü rëddamusi Qui
ergo folüérit vriiï de mandatis iftis minimis & docueric lie
homines, nimim9 vocahitürjn regno coelorû. Ac fi patenter
dicat. Omnis Do<5torqui folneritid eft diflbluerit 8C
Ipreuerit vnum de mandatis iftis minimis, fiue non fece-
rit: minimus vocabitur in regno coëlorum,id eft, in præ-
fèntiEcclefia. Quia cuius Vita defpicitur, reftat, vt eius
prædicatiocoudemnatur. Qui autem fecerit 6c docueric
magnus v peabitur iri regno c oelorum. Quia dignum eft,
vt qu i verbo & exerhplo ædificant Ècclefiam, in honore
habeantur .-ficut & Paulus dicit :Presbyteridupltci honore dibits
hoclegimus afpecfum:ne quisibipoftea vellet rrfane-
re. q> Abimelech fei.i'flèlegitnus:Ælio Adriano de Hierü-
/akntt Hac fimilitiîdine, (i Dobtorad hærefim cbnuerfiis
•ftî'êiit eijcitur de*Ecc1éfia, & habetur cötemptui ab omni-
-‘b'ftS.kaVr riec aue ei dicatur : fèd ab omnibus execretur :
•fi'cUtPauIüs dicit : hareticumhominempofl primam & feciin-
dörrt(irrréptiotièdètitta\ [Voseflis lux mundi.] Eftis luX parti-
^pa^ftdo lücém'ïlfetri dequalcriptumeft. Er at lux ver a qua
iütimiriiit omnem bominem .Si cur enirri per lucem ompiario-
xâa filrigaïntur : fiirès videlicet, & nociuîe beftiæ ,ac fàntâ-
firiatä dæmohum : fimilitèr per prsdicatiorierii Apöfto-
lorrith omnia nociua animarum deteâa fiint, & reiebta:
AHUüminatacordäcredentium. [Nonpotesl ciuitasabfion-
&,-fkpramontèmp’Jfita.]' Ciuitatem, Ecclefiam dicitacdifi-
Cfitàtn fqpèr bbiriirihm r quam debént Apoftoli inriocé-
fijerp curibttsgehtibtist'vt congregenrurad eam : fi non
côt^ofe,corde öes elebti eius, vt dicatur Catholicaftà. eft
Vhiuerfdlü. [ßeqßccendiint lucema &ponunteafub modio: fid
ßffertfahdelabnm,] rd eftdobtrinam Euângelicam* exçel-
fetü iri prædieatorïbus : vrinnotelèatorrinibus perfedæ :
qfti in Ecdefiafiirit.1 Nec debenteam potîere fiib rri'odîo,^
id^ft-tirrioréaliquo vel metu alicuius ableondere ; led vt
wdêârit o per avé'ftra bonaadædificatioriem & profëctünf
îôtiny? fitm fifanifri. Eeglorificent patrem veftrum qui in
ft : hori voÿqiiærentes lauftari : fed Deum cuiüs do-,
rfrtm'efti'fi quid f r i yobis boni eftii- [ No/ife putare, qtmiodo
WnifolU&e legertrdüf Prophet as.] Putaifé1 dicit æfthnare fol-
derè'diftbiuerefiüeàdnihilare. Non Veni fbluere fèd aâ-
irirplere, id eft, vbi bene non iwelligebàtur verii ex-
jfoiriére : fiait e ft de dimittendâ%uiier'ë. Vbi per-
feâio -deerat , volo âdderé :,fîcut eft de homicidio :
qttia itàm volo^primitus refècare. Nani ficût bea-
tûs Atiguftirius dicit: Omnia quaeunqueinveritatepmcèpta
finit anttquis, dbf^ figuralibuspraceptis : & ea qua legislator fe-
j cmdmndienciam cordis coru eis cofaßit: Alia tenenda funt: &
! exhbclôcohocafiîrmat.[if»je»^cbvoi»,j ideftvérüdico
j vobisj [Donee trdnjéat ccelum & terra, iota vnum aut vnus apex
nôhprateribtt klegedonee omnia fiant. Jacfidicat. Vfquèquo
ccehî & terra tranfèat'etia ea quæ per iota & apteem figriifî-
cariturin lege non pïæteribumyfèd perncientinà meis'é-
j le élis. Iota àutem &Hcbræum eft & Græcum : Hebraicè
diciriir lof, Græcum Iofi*;Lâtine,id éft, Apéx auterii titula
dicitur, quæ in aliquibus lirefïs apud apciqlios fuperqui-
bufilamliteris poriebafur, fiue caitfadifferenti^,fiue vt 0-
fteiiderèmrgëmiharidam eflelftténihiVj Verbi gratia, po-
pulus qüandogéritern fignificat nonpanebatur i qilärido
v'erbâtboré fignificabâc, tu ne ponebatur apex defiiper: vt '
adtHbri&fet lebtorem âb vfîfato iri telle bth recédendum, &
longa m efle fyllabam.,Gemiùariônis quoqüe câufii pane-
batùrvt'in Alléluiar, quia duo / ibiefle debent; feribeba-
Deadimpletione legis.
CA P. X L
D icodùteir vobis] Modo incipit legem adimplere. [Ni/?
abundau^nt iuftitia vejlraplufquam ftribarum, &Pbari-
Jàorum, no intrabitisin regnum c oelorum. ] Iuftitia pharifæo-
rlifn éft non ôcçidere, non adulterate,nonfàçere fui tum,
décimas 8c primirias dare ex omnibus quæ pofiident. Iuftitia
Chrifti 8c omnium Çlyiftiariorum eft,non odire, no
concupifçeié,proximüpropterDeum àmare,perfèquen-
tesexanimodiligere. îenfiis igiturtalis eft. Pharifæiho-
micidia, furta,pro crimine hab en t: difeipuli mei etiam co-
gitation es, & verba iriiqua deuitenfoi [Quiautem occident,
reus erit /«Æcwjlfiibauditur mortis. [Audiftisquiadiftum eft
antiquis,nonoccmes.] Ecce iuftitiaPoariiæorum. [Egoautan
duo vobis. Ego nonus homo, noua pracepta vobispono. Quia
omnis qui irafetturfiatri fuo, réunit iudicio.] Ecce iuftitia
Chriftianorum. Eapoena reushabetur inËuangeho qui
fratrem fùütri odit qua in veteriihabetur qui occidebat al i-
[ quem. Et feiendum vbicuoque in hoc libro pofitum eft
. antiquis, fub,.uditur patribus : tllud approbat Deus : vult
vt îlrad euftodiatur ; donee trànfèat coelum & terra. Illud
j verb vbirion éft addicum antiquis : non præcepit Deus:
fedMoyfesconcefiît populoadhuc rudi&Cainali ; qui-
bus fi illud præcepilïet : inteliexic non efiè fàbturos, ficut
dicit Dns de muliere dimi ttenda. [Moyfes enint ad duriciam
cordis vejtrifcripfit vobis : ab iuitio autem nonfuit fie : qui autern
dixeriifiatrifiue radia: reus erit confilio] Totum eft iftud iuftitia
Chriftianorum: modo tulit iramabfconfam de cordé
: modo aiifert fub maiori poena iram cum voce. Pacha
ihtefieblîo eftapud Hebræos :8c tantümodoirarum ami-
cum denionftfac : & poteft dici inanis fèuabfque cerebro:
quam iniuriam in vulgaca locutione in vfu habemus : quia
qui cerebrum non habet & non eft fànæ mentis : quafidi-
cat, quemcunqueitacommoueric ira, vt in voce earn o-*
ftèndat proximo luo plus eft pleâendus, quam ille quiin
corde iratusoonprotulitift voce. Ëc ideo iam confilû de
illo eft habendum qua pceha pleélendus [fit. Si eut creuit
ira ficcrefçit; & poena. In primo ira abfconlà, & mors cum
gladio cito finienda. In fècundo, ira cum voce : iam exco-
gitatio generis eft rormenti, quomodo moriatur ille. In
tertio ira cum improperio, 8c difHnitio quot poenis infer-
nalibustradendusfit. Radius quoq; Græcc pannofits dicitur:
fed fiiperior intelleél9 melior. [Qui autem dixenrfatue.]
Subauditurficutin fuperioribus,fratrifiuo. Nullus n. alius
nobis frater eft : nifi qui eundem patrem nobifeu in coelis
fe confitetur habere, hoceftomnis Chriftianus. [Reus erit
gehennaignis.]hxti de ipfo qui cum irain vicium fratris pro-
upit pon tenetur confiliurii : fèd aperta fèntctia vltricibus
flammis
nonniittitineffedum:téptatuspet fuggeftioneméft,fèd
non per c'ÏFeétûm. ' Siqiiis cogitât & délibérât vt faciat fi
pbttiénr, locus illi dé eft : fèd in c'ônlpeélu reus teriétuir,
8t He tali'dicitur, iâm âdultefàfus eft éâm in côrde fiib vel
hiratus. [ Quoi fi oculus tuns dexterficandalïfat te, erüe tum &
proijee abs te. ] Pef oculitm&mart'um & pedehi » fpiri-
talescoricupifcchtiasintelligefedebemus: vt qüàh'dovi-
det oculus &.concüpifcît : ilium oculum àbïciridamus,
ideftconcupifceiiriam : fimilitèr de pede &mànu. Aliô
etiam fèrifu per oculum manum & pedem pareHtes &a-
riiiebs Intélligamus.’vt fi aliqui fine qufih via Dci contrarij
fi rrt nobis &nô poffimuseos conuertere melius fit illis ca-
rere&illorum amicitiaquam ofFenfamDei iricurrere.V ride
8c dé fiimmo Sacerdoce præcipitur : vt nequé pro pâtre
riequèprofilijs pollriatur : nifi ilium immaculate eufto-
diar, cuius cultrii dedicatuseft. [ bïftum eft autem',quicun*
que dimîfirit vxoremfiuàm, defiïli hbellum repudij.] Ecce niinC
non habeiurantiqüis fubiundum.-iddrco mànifeftum eft
(■ ficut iri pofieriori parte dicet) quod Moyfes ëx fuo hoc
dixit ; non tatrien Déus mandarit. Cdgriôuit eriim legislator
quia fi viuerent, antequam velint teriefeillâs quod bc-
cidereht eas,&iudicauit melius foré fèparâtioherii, ïjuâtft
homicidium. Libellum aut caftâlri dicit repbdi j ideft fe-
pârationis: quia répudie, retfcio dïcitut : 8c fejpüdiutn éft, ^
teftfinonio tëftium datur,aut iriittitur. Ego autem dico vobût
quod omnis qui dimiferit vxorem fiuam, excepta caufa fornicàtid-
nii,facit eam mechari:&qui dimijfam duxerit, adulteram.Sim-
plexDominipræceptumeft: quod fi dc ptoptet fornicâ-
tionem dimiferit,nec ille iiebet aliàm habere, quôadufque
illàviuit, nec ilia aliutn. Siabtérii legaliter bccideritéatû
in iudicio,tunc poteftalteralri hâbërè. Simileiriaütem legem
habet vircum vxore, ficut triulief euhi virb .* vt lî vit
mülierem adùlrerauer ic non poïïei cam bccidi riifî_ & ipfè
moriatur: quia fimilitèr reüs eft de âdiiltério.Si verb m mo-
riafterium abiré vblucrint, neutètalium poleft dimitteire;
nifi ambq voluetinti 8c nëuter habëbit fbciurn : quaindiu
âmfcro viuunt Iteruindiélu eft antiquis, [rionperiurabis,red-
des autem Domino iuràm enta tüa. 1 Ne Iüdæiper îdblor uno-
riiinaiurarent.pérniifiteis Domirius iurarepetribtnëtt fùu
'nec hôbis etiam inhiBuir, fed pérfeiftioriem nos dbcuit,ç
ëa fides fit haberida in 'Chriftiarios, Vt non fit heceflè te-
ftem notriiriiDothiHÎ-intefportefe, periuriiirti hobis&jUU
iis prohibitum éft; Débemus h.di'cerenori pëiefàbis fine
t qiiia in verbo ndii habeiair,r-î fed peïero 8c aeierù dici-
miis. Peierare mâle Iiirare : deiefate , vatdé iùfairé. Iti-
fare eft nariiq;', quàfi itire orafe: i^ubd demcp dicit, f eddeS
Domi no iriràmenta tua,hoc eft ad illuhn référés vt pëf rio-
bënèius iures, & noü per horiiuiadéortim éxternbr’uni,
quidam inrarit iri ârtei& putant noh eflè pënünum: fed ta
fie Deris accipit illud ficui: is cuiiufatur,ètiariifi nullæ reli-
^riiæ ÈÛorfi ibi Habeantur, quiariiâiüs eftriomën Domini.
q corpora fanélorrim. Etehiin Deüs non feputàiiicSer
deëliiæ alirid qnNabuchodbnofôr iüÜuinriifi quiaribihé
Domini deipexit,qn illud peierauit: dicens .lutamentum çp
jpreuii. ponafiiper caput ew, & tradaïn eum in nlànu Nabucho- dôrtofor, &tameh rioktredebac iht5euhi,isCui iufàtufrië-
fe»t. Sed qàille home Dni fpre u état, ht prb nihilo duxerat
prbpterea tràditus éft in manu eius cui fîdem proiniferac.
Lslolitè iutare. neqiieper coelum: qüià throtius Det eft. Thronus,
feræcum eft & Latine fi$es dicitur, habuérunt Iudæi cbn*
fiieiudiiiem iurandi J>er creaturas, Deüs hoc hbbis Jjirohi*
bèt.* quia per que hotno iurat.huhccblit Scvènératrir,ficut
Parilus dicit: homines n.per tnàiorem fui iurant. Ccblutn fèdes
bei dicitlir: eo q> fplédor diuinitâriS eiüs ibiatnplius àfàa
élis con^iüpletur,vd quia fànéli ih quibus habitat habea-
tur. N^q; pér terram.quia fcabcllum pedum eius vocatur:
èoq> fànéli eiüs qui membraipfius funr, adhuc ambulent
iri terra. Neque per Hietojbljhia, quia ciuitas eft magni regis.
Hierüfàlt tri ciuitas regis rnagrii dicitur,videlicet Dniîquia
de ea diélurti eft: fundattientaeius in monttb.fandis. Et licet
i ftà terreria non abieéta; tn eft alia Hierufàlem: quia ibi eft
veta paXk& fècuritasæterna. De qua Pfàldicit: Hierujàlem
qua édifie at ur vt ciuitas. Neque per. caput tuum iuraueris. Per
tfta quatuor prohibetur nobis, vt decæteriseleménrisfèu
membris,nd eflè iurandudoceatur. [Sit autem fermovefier.
flarrimis depüratur.Ec qua ratiohe fâtui riomeri impbriitrir 1
ljawi.quia nmiliter credit iri Dèumi fieü’t & bos & Spilpcft
lanétumvfe hâberc confidit? qui ri. non hbnbrificat fra- !
trem fnum iniuriam facit Spiritui fàriéfco qui in illo habitat
ficut Petrus ad Ananiam loquitur : non es mehtitus liominib.
fed Deo. [ó'i ergo offers muniis tiiu ad altarey&ibi recordatus fue-
ris:quidfrateriuushabetaliquidaduè/fitm te. ] Munus hocip
loco nop foliim de fàcrificio, fèd & de otrini bràtîoneâcei-
pitur. Quia 8c iii ipla oratione dicimus :dimitte nobis ficut ér
nos dimttmiu. Quod vero ait : quia frater tuus habet aliquid
aduerfium re, hoc eft fi habet aliquid iufte quefelç aduerfrim
te: q» til ljefèris cmrima\icpióï[RelinqueibimUnus tuum ante
altare: & vadeprius reconciliarifratri ttfrjj.fi prope fuerit pé-
pibuscorporiseundumeft, fiautem longe fiieiit,ariiinb
cunduip & DominopromittendunuqriiavtciriuS potue-
ris,& corpore eundum fit & emendandum quodcunqjei
malum intuletas. Et tn multi verbo veniam petunt : 8c malum
quod ei intulerunt non emendant : non eft taliS venia
Dcó accepta, quia ficut beams Hieronymus dicit de Iudà.
Quia f i opus non defiruit homo vel non emendat fiufira pofiulat
poenitentiam,peccdtum ipfiuscrefcitquot idiedicet ipfefit m or turn
:&illevult habereveniain>Ve rbi gratiaquidam acquifiuit hominem
iniuftevei tulit allodium aliciijps &venitadcon-
FeiËonem, & dicit mea culpa, peccaui ih tali fàélo,da mihi
poenitentiam: & dicit illf : Abftine tanto tempore à
virib 8c catne. O quam aperta feduélio: nepotes îîliïïs fèr-
uiunt omni die 8c m fine<mundi : aut Centum aut dncenri
érunt (èiui de illovno : Etifte lèduélordicit illi, fàluus
eris Allodium 8c aurum, quod tulit ipfè habet: & abftinct
à fuo vino : vride accipiet eras fólidos pluies qriam fi bi-
fcrilf-t. Ö diabole confeflor, fi nefeis ilium fàluare,yt
quôdfci$iteipfîirii perderc '? Debueras dicere .* defirue o-
pus,&àcctpe tune poenitentiam : quarc plus atriafti aurum 1
quam Dominum, qui cibi ilia 'prohibuit? nonne diabo- :
lus qumdoariima eius egreditur à corpore in malberar,
8c àdhric malum crefcic ? nonne dicit Iohannes, peccatum
vfqueàdmortem: riori dico vt iroget quis pfoéo? Stulte li- ■
gnumin quam partçm ceciderit, ibi tnànebit. V tru mqrie autem I
pofliimus dicere : & reconciarë fratrem tüuth. Hoc éft ad
téillurii reduceré inpace:&: reconciliari fratri tub,hoc eft
te illi reconciliari:. [fßo confentiens adderfario' f/rô.] Aliqui
ëiporiuht hoc Verbum fit pet Üiabolum : vt fitnüs benigrii
cum iild ne faciamus raala j quia tune ille ârriplius crucià-
bitur pro màlisquæ nobis fuggePut : quam deihimicisrio"-
ftiis. vnde fripelïüs præcepit, vt fecbnciliaremùs nos cutri
illis: & infra ptæcep turns el\,diligite inimicos vefiros : nain
vt in Græcoeunribn sv'mvo* Habet, id eft beniùolum : & ità
poteftreéleaccipi, ytcum omnibus homihibusquantum
ex nobis eftpacem habeamus. Sed & de verbo Euangelij
non inconuenientcrpoteft accipi, qui quafi aduerfarius
nofter eft: quia ea præcipitquæ contraria funt vohiptati-
bus noftris: Vérumtamen melius eft Vt coricordémui
cum eodiim fumus in córpote^ & in via iftius fèculi: rie
forte conterrinétrios ipfiim verbu m:crii non obèdiuimUs,
8c iüdexangélus tradat nos miniftro diabolo qui nos niit-
tat incarcereiri pænarum æternaruni. Amen dico tibi,non
exiti inde, donee reddas nouißmum quadraqfem. bonce hic etiam
pro æteriio ponihir * quia qiu iri infeftium incroie-
tit vlterius non exiblt. Qriàfidicat inæternuth non exies
inde : & ibi pcrfblues tötmen ta pró miqimis etiam pecca-
tis:quæper quadrantem iritc-ftiguntür j quadrans ehirii
genus nummi eft, qui habét dtio minuta, id eu quinq; de-
natios, 8c fimilitèr Hebraicè Vocàtur. Vndeih.vnoEüanw
geliomillierqiladrantetri,in alid duo rninurà, inififlè iri
corbonan feribitur,: [ Audiftü quid diftùm eft antiquis, non
Mechaberis. Ego autem dico vobis : quod ottinis qui iiderii mutiere
ni ad toncupifccndam eam! iam meihatus éft earH in côrde fiiô. 1 Ego qui legem dedi pér Moyfèh, qüôd deeràt ad-
irtlpled qüi vident ad hôc,vt delibetetfeita vélle facere»
ia.m tenetur reus in confjreéfcü Ddmini. Diéit bearus
Hieronymus quod aliud eft paflio, aliud propaffio, aliud
quod temptatur ex diabolo vel ex cârnè : & ,tarnen non
délibérât vt ica faciat : non tenetur reus fri corifpeélu
Dei. Exemplüm pollîimuscflperede latrociriio.- Si quis
taélus fuerirquod velit equum alrerius. fitrari : 8c tarnen