Angelernt Stromata.
opusvtique Dei operantur.QuonianvilHslöquendo foris
viamveritatisaperiunc,quos incus illuftrando ipfe ad vitam
prsordinauit xternam. Ego (inquitJ plantam Apollo ri~
gumt. Deus autem increment u<iedit.[fecit hoc opus ex rfrc.^quia
illïs cprnnjirtere verbum qusrft dódtorftenuus.qui hoc
pie fiilcipere, ac perfeuerantcr cuftbdire defiderafit.quiq;
<jnim àlijs prédicandb îàtius diffamare, quzq; ipXî didice-
h'ntfèaà. âitagiihc. Â& is pamq;meiallmnvalcléèfle durable
conftat,atq; ômnimôdo lônorum. (“Ef finxit duos
solumnas areas, deeem & oho cubitoruni altitüdink columnam
vtfamqf] H^fimt coltininxde quibus Pauius aitjlacobus
& Cephas*& IoHanneS(qui videbahtur columns èfie) i
dextras dçderunt mihi&cBarnabæ iocietaiis : vt nos in
genres, ii^auternin cifcuncifionem. Quibus verdis quafi
exponerè videtur ipy^ecium cqlunmacum. materiaUufh, j
M qqid videlicet figuràuçrunt, & qüarç mi* fint fadls, À-
poftolos hamque, 8cdo,£ltorës cundtos fpiritüaies fignifi^
ç^t^TQrte^nihiirü fideatq; Opéré, Si contemplation^ ad
fiipénïa eredlos.Du* fiiht autein; v c & gen tes, Ôc circunci-
fioiiem piædkandô ip È.cçlefiam introdÛGaht. Stabantin
pprtiçaance forësçempli,À: ingreflum illiuS (ùo décoré ac
pùlc^nt^âihèaé^ Yçraq; parte mirabilitér brhabant. Oftiü
auçem (empjijÔominps çli, qüja fleilio venir ad pâtre nifi
péri pjû m .Et fi.eut alibi diçi tur : Ego fitm ofi'tum per me fi quis
ipft/yàitjAwWHr&iï Videlicet oftio côlümnæab vtroq;
làççreçorarn pofitæ çircunftant,cüm miniftri lèrmonis,
pppjilp introituin regni coele fti?. oftenduht, vt fiuè à
ipeé le i ent is légales qujsq;, fiuè ex rigote gentilitatis adfi-'
demE’uangelijvenefUjHabécparatos eosqui ilbi iter fitlu-
tis ôc yérbo dcmbnftréht Ôc cxejnplo: veleer te quia de ei£
dejn gplumnis in.libro Pâralippmènpli ica feriptû eft : Ipfas
quoq;columnpoftiit thvefiibulo tempihvnamfi dextris,&at-
ierqifififiwfiris., jdeo func dus fadlæ cohiînnæ, atq; ita dif-
hQjîtæ,vt hobîs 8f in, prôfperià,.&:.iii aduerfis, ingrelliuri
p^criæ cqéle(lis antç $çUlo$ tnenris habetidura elle doceât.
Nptandpm làné in bac féntemia Paraîipomçnon quam
pôlubflppd ea portions tempi!, etiam veftibulum templi
ypçabatur, ôç quod ih Propneus legimus, qüia inter ve-
ftibarbm,&,altare prabiahtSaçerdbte^: inter porticum &
alcare deberçinteljigi Bene au tem vtraqj columfia odtodeelïe
prædixtfrat Ôc Prophet*. [Ef quafi in modum refis, & ca-
tenarumfibiintàcem miro opéré context drum. Virümque capi-
tellum columnarwn fufile erat.] Qudd iti libro ParSlipbme-
non ita lcriptum eft: [Necnon & quafi cdtenulas in ordeulo, &
Juperpofuit cas capitibus columnarumfSpecies namq; catena-
rum & fimiiiiudo retiS in capitellis »varieras eft yiKùtiim
fpiritualium in fanélis.*de qua Domino caiitatur in Piàl-
mis : Ajlitit regina à dextris tuiSyin vefiiiu cffUuaato circumami-
ttavdrietate : hoc eft in veftitu fuigidæ dilCTRbnis.ciicum-
aihiûa varietate diuerforum chanimaturtitV elcerre multiplex
context! o ca ten arum, & retis expan fi o, multi^rias
elëÛorum perfonasinfinuat: quæ cum verbis làndotum
pr*dicatorumlîdelitèraùlcultâdoatq;obedi«ndo adhæ-
feht,quaficolumnarumcapitibus fiiperpbfîtæ retis & ea-
tenulæ, miraculuni fuæconnexionis cun6Hs alpedantib.
piæbent. Septena verfuüm retiaculd in capitello vnoi & feptena
retiaculaincapitelloalterof SépteHarib rtainqînuméroSpi-^
ritiis iatibH foleKgratia defignari, Iohàhneatteftantë ifi
Apocalypfi, qtii cum vidifle le diceret âgnùm habetitem
cornua iëptem &, ociilos lèjstèni i mbx exponendo liib-
iunxir,qm fundèptem ipiiitus Dei mifli in vniucdàm ter-
ram.QuodPropnètalfaiasapertiùs explicat, cum de na-
feituro in carne Dominoloquens. Etreqùiefcet (inqint)yîti
per cum Jpiritus Domini, Jpiritus Jdpientia & inteüeftus ,fi>iritu$
confiltj & fortitudiüis, Jpiritusfiientia &pietatis,&replebtteu
Jpititus timoris Domini. Septena ergo vérftium retiacùla e-
rahtin capitello vtroque, quia patres vtriufqùeteitamenti
cognitionem per gratiam vnius eiufdemq; fpiritus iëpti-
formis vtiqj ele<fti,acceperunti[Ef perfecit columnar, & duos
or dines per circuitum retiacutorumfingulorum, vt tegerent capi-
re/k.] Duoqùidemordineserantretiaculorfi in gyro ca-
pitelli.fcdvterq; or do lèptempliii verfuum numéro cur-
rêbat,donee circuma<fto capitello,rürfiun in; feipfum quafi
cirdilo faéto rediret. Nec figura Sacramcuti in abfcôditb
eft.quarediioordinesfiintretiaculprumiCum cotiftetge-
minæ diferetionis elle vircutem dile6tionis:quod videlicet
d ornini ex toto corde»tota'anima,tota v irtu te, 8c proximü
tanquamnofinetfpfosamarepræcipimur. Sed vterq; ordo
ille iëptem habétverfuum retiacùla, quia necDeus ablq;
gratia Spititu s iàn&i p ôt amari nec proximus. Fa 61a funt
Afoul, d
aut retiacùla hæc vt tegerent çàpitella, hoc eft, vndique i:
çina çubitps.^tbudiois haberernemqratm.Teretenimlei,
decem Ôc o«ftdiàciunt. ’ Jiia vçrb, àdfidem pertinent f gyrocireumdarét: qùiaomnisicriptur*lislcri
iàn61* pagina,cd
re6te intelligitur, gratiâ p omnia chatitatis louâtacpacis.
CapiteUaetemm volumina diuinoru eloquiotû, retiacùla
finit vincula mu tu* diledtionis : E t re tiaculis tegu n tu t caproprêr
lahifta^T^nitatem. Sex adppèrationem, q> in eb
dierurrtnumero rqundus ficlactusjluce clatius eft.. Et tria
perftx müitiplica^tiir, cütn iuftus ex fideyiuit, cognitio-
neqj pi* Credulïtatis exectltionfr b.oii*a«ionis aecuniu-
wt. Cqlumnaqjante foresteftipli deeé & o6lo cubitis alta
eft: cum priêdicator quisq; egregius,pal5 cun6tis infinua t,
non ni(i perfidétn <fe,qpera iuftiti*,.no.s adlupema gaüdia
vit;*poUè peruenire*. [Et Unea,cübitorum duodecim arnbiebai
cö&^ww^yrwJWA.^Eineaduode'cirn cubftorum norma eft
Apoi):olic*m^tutip,nïs: qu*jiimirumlinea ambit colu-
mnamvtfamq;, cum quisq; doctor, fiue Iud*is' leu genti-
libus pr^dicaté milïus, ea tantu facere curat ac docere,c]u^
; per A poftolos accepit,ac did icit Écqléfia. Nam fi quis ali -
ter viuëfe,fiue pisdicacevoluentj&jvel^poftolica decre-*
,ta ipernere.yelprofuplibitu noua^^libet ftatuerema-
lueriqdbnefttaliscolumna tempiP'Dei^apta: quia dum
Apoftólicaiktutaleqpicontemiiit^ vel eXilitate ^
eiti*fii*,velelatidhtóyjtip,d^róifitudine<luodócimcu-
bitorum line* nonjConuenit. [Duo qupquecapitelUfeett,qua
poner enturfuper capita columnarumftfilia are, quinque cubito-
\rum altitudinis capitellim vnum, & quinque eubitorum altttu-
dinis capitcllim altcru.] Capita ecenini cqlummirü, hoe eft,
-fuperna pars eomm? prScqrdia luqt fi delium doctorum,
'quorum DcodëubtiscogitaHonb.jigficutcapitemembra,
ï^ipiprumbmqia& opera diriguntut8c verba. Duo-au-
tem capitella qu^ his capitibus erautluperpofita,duofiint
^eftanienta,quatuld!'uiéditationi ^tq;obferuadti* do6to-
reS fandtï totoSc anirtio fiibduntur &i ccrpore. Vndebenc
vtrunq; capitellum quinquecubitos habebat altitudinis,
Icüptpr^ Mólai c* legis cpm-
pèhenla pft^ 5c qüinq;.pda{èculi|etates,toca veteris inftru-
menti^iaes coniplexaeft. Nouuco.v,ero,t?ftam^ntiimnp.
alia.nöbisprsdicat', quaqu* bloyies .praedicanda per hoe
pitella,cum iàcra ëloquia (vt itâ dixerimj dono chatitatis
vndiq; probantdr elle veftira: nam Ôcineis qin içriptuns
non intclligimus charitas latets&irieis q intelligimus chantas
late patet. Bene aut de eilHèm irëtiaculis fiue capitcllis
adiu ngitur ïfqua er amfuperJummitatemalo granatoru.'] Ma-
ïogranara nam cj;, quor û natura eft,vno foris cortice, mul-
tainteriusgranacircondere,apte in figura fan6tæ ponun-
t ur Ecdefiæ: q Catholico vnius fidei muni mine innümera
eledtorüagmina lolet includere. Pot afit Ôcvniuicuiusq;
iufti vitam gioresq; defignare, q velue plurimavno cortice
circumple6tens,multa cogitationum virtutuq; i]iiritualiu
infignia (ne forte cieftuant) firma fidei ôc humilitatis curât
vallareçuftodia.ôC apto prorfiis minifterio.Capita colum-
nanlm malogranatis crantin gyrocircüdara, quiado6to-
res landlos nccefte eft,priorum vitam fidelium ad memoria
rcuocare, eorumq; lëmper exemplis, àdtus fiiOs ac 1er-
mon es omiii ex parte comuniri, ne u aliter forte q il lot um
habet régula vixerint aut docuerint,errent. Gum vero di-
dtumfitderetiaculisvttcgerent capitella, qnæerat fuper
fum mitatem m alograna tor uni, vide tur iux ta ordin 5 ope-
ris ipfius, quia mslogranata fiieri n t fadta in circüitu capitel
lorum à patteinferiori,atq; ex eifdemmalogranatis oriré-
turretiaçqj^,.quibus capitella ex parte aliqua tegèrentur.
Patetq; figura miftôrij.qua retiacùla fuper fummitatéfuc-
rint malogranatorum annexa, quæ ad vnam pene fignifi-
cationc,fiue perlonarum lèuvirtutum pertinent fpiritua-
lium.Scimus n.virtutes de vii tutibus nafci, ôc fandtos ara-
bularc de virtute in virtutem, donec videatur Deus deorü
inSibn.- quàyimitenullapoteft maior dici, vude ôc Apo- ftolus: Scient es, inquit, quiatribulatiopatientiam opérât ur,pa-
{■ §§ ... I _ ^ ... ....... 1 fig 11 7 6y
tientiaautem^probauonem,'probatio vero Jpem. \ Capitellaau~ j vit* nobis munditie qu*rit in hoc leculo,& vit* nobis astern
quaeratfupercapitacolumnarum,qmfioperelilq fabrtcata | tern*gloriapjomitiitinfuturo:q>vtruq;inmarihoc?tieo
erantyinporticuquatuorcubitomm^.Q^idnfetlilia, nifi fu- vua fententia defignatur, cuefle dece cubitoru alabio vfq;
pern*claritatispatri*,atq;immortalitaliris,florib..’i:edo- j adlabiu pethibetur. Decernhamq;pr*cepris inlegedns
lens^paradifi.defignatur ammnitas ? Quid,per quatuor, i.pmniaq^aceredqbieam’exprellit.Denarioautmercedem
nifi Euangelicus^ermo,qgiintroitu^.nobis «tern*illius ffienefalloru^fignauit.cu huncin vinea Iaboradtib.dandum
beatitudinis promittit, & iterquq ad haneperuematur o- [ elTepr*dixit,, Erat ergo mare decerncubitoru dlabio vfa.adla-
ftendit?. Cuui ergo-fandtidodtores promilla nobislimina. [ biunrl] quiaaprimo baptizatoin regni cceleftis,in quatuor Euangelij libris oftéhdunt,quafi nomine Iefu Chriffcvfqj
capitacolumnarumd'pusinlç lilij quatuor cqbiçorû e^hi-
bent., Vbi notandmu iuxta literam, quia cum opus lftij in
cap itellisq uatuor cubitprum elle memoracur, neq;addi -
turlatitudinjs aut jfiitUfiin^leÀotis|vûqf^icid, vtrum
in alitutitudine an in latitudine intelligi.,debeat, relidtum
eft, Conftatautem aWq; vlla prorlus dubie.tate,qo ia ëolu-
mna q duodecim cubitorum reftis ambiebac,quatiioÉ eq-
bitos habebat grolEcudinis. Qmnis citculusquantun\ha-
bet Ipacijin diametro, t^int%habet terin gyro. D.eniq^na.-
re*ueum,quia di^metrumhabebat decem^cubitôrum,vç.
in fequentib..legitut,confequenter habebattriginta cubi-
tos ingyrp/Veru quia dicitur opus lilij quatuor fuilfe cu-
mbiicno uçs r^astfioiu hegiuartæitpuedç^lp^ic,l uêa» e4ll^. gQ^u^itai ntùo4ni n'Qifeip%ern xi'.huialioi- '
gclium exoptatiilimaillamundo vox infomut, Pmiunpta
agite,appropinquabitenimregnücoelorum.Quod verolecjiiitur
[& rnrfumalia capitella in fumniitate.columnar it defuper iuxta
men fur a columna. ] i d e ft, can tæ fuerunt aniplitiulinis,quan-
tæeratôc col umna,cuius rn altitudo quanta fqerit minime
narratur. Hæc autem capiteUa.qualiacunq; ôcquâtacunq;
fueçintfnpn n, menfura eammapertelcriptura defignat)
in Öre liliorû yidentur elle a,ppo:fita. De quorum fa«ftura,-fi •
quid myftipuni inquirere deledtat, ilia regni perennis fub-i
limitatem pot non incongrue defignare,q ueç oculus vidit,
ueqauris au-diuit, neç in cor^hpminis afepndit, qpraÊpara-‘
uitDeU'. diligentibus leQ u* ni uiirumxquia^eadem fuper-’
noiâ'^ciei^,cii^u^triu|iq;pQp^fi4elib.. tribuitur,redté;
fiibinngit;ur. [_Malo granatorutn aut cm ducenti ondines er ant,
iflfkcHÜu-c^t^eBficuntb^mmüé n.raalogranata,vel toti9
lan<ft*Ecclefi,*,velfingulord quorum q; ndeliumtypum
tenere. Gentenarius yero numerus, qui ad dexyeram ma-
num priniusperUenit,nonnunquâ in stern* beatitudinis
ad vltimurn,qui in fine leculi creditur9 ôc baptizandus eft,
omnisfideliûchomSjVna.eandemq; viam veritatis ingre-
dijôc^cómunem debet à dno corona fperare iuftiti*. [Eo-
tunduerat incircuitfifyt. orbisvniuerfiisin^ro,lauacro vi-
tæ à fordçpecçaiorû defignaretur elïè mundadus.De quo
bëne fiibdîtur,[^ai«^ cubitorüaltitudo eius, J quianimirum
quicquid yilu^quiçquidauditu,quicqflid olfadtu, quicqd
fgullu,quicqwidr^dtu, delinquimus.-^otu hoc nobis gratia
Dei paplutipne viuifici fonds, relaxai Sed nó fufficit pte^
ritoru rend Ûio peccatom.fi non qdisq; deinceps bonis ftu<
duerit infiftere operibus: Alioquin diabolus qui exierat de
hphiipe,ûhuneà bonis viderit yacare, m ultiplicius redit:
facitq; nouifiimahowinis iüiuspeiora priorib.Vndc apte /ubdi-
tur. [£r refiiiulatriginta cubitoru cingebat illud per circuitum.]
Per refticula namq; dilciplinâpræceprotum coeleftiu, qua
ànoftris vpluptadb. relegamur, pot apte fignari : lcriptura
diccute, quiz funiculus triplex difficile rumpitur: quianimirii
o.bfçruatio mandator ü Dei, qu* in cordib.eledtorum fide
& Ipe & diledtione, fupërnæretriburionis firma eft, nullo
temporalium rerumpoteft obftaculo diflolui. [Ef fculptu-
rafubter labium circuibat illud,deeem cubitisambiens mare. Duo
ordinesfculpturarumhijbiatarumerant fufiles.] Cum prsdi-
dlum ^It liiprà, qudd refticula triginra cubitorum marc
çircuierir, & nunç additur, quod Iculpturahoc lubter la-
b umpofita,deçem cubitis ambierit, patet ex vtraque relatione:
quia vas erat in modum phials, repandum ac dif-
fufiim, q u o triginta cubids circuitus, quos habebat in la-
bio, vlque ad deeem cubitos coartatus fit. Sculpturaau-
tefn hiftriata eft, qu* hiftorias rerum aliquas imitatur.
Vndcredteper lèulpturas hiftriatas, quibus marc circum-
dabàtttr, exempla lùntpriojrum temporum defignata,qu*
necelîë eftnoslblertérintueri : vt videamus quibus ope-
ribuslàndtiDéo placuetunt ab initio : qua obftinationé
figura popi confiieuit. Quplicamraütlùcnumqrusmalo-i[ in feeleribus perdurarunt, quanta infeücitate ob leelera gorraannaartôocrûu iinn rciirrrcnuifintu/ 'caampVic^ellliii fecundi, iv,r t ,irnii(ï,n nnuaeMtuirr .mn.y>fat<i- !i nsriarnn, r r. .t /•......I. .• I .
ce, q? vtdusq; teftamenti-pçpulus adunandus inGhrifto,.
atq;ad ætern* y itæ fit introducendus coronam. [Etfiatuit
duascolumnasdn porticu templi. Cum f fiat uiffet columnadextc-
ram,vocaùitearn nomineidchim,] q interpçetatur firmitas. Similiter
erexitcolumnam ficundam & vocauitnomen eiusBoo
lioçeftiu robote. D,extracolumna( vtlupradiximus^illo-
rfiexprimit ^n râ dodtomm, qui primitiuä in letolôlyma
inftituçtunt Eçclefiâ.Secunda eorum q adprædieandum
gendb.deftinâti lîint. Velcerte dextracolumna eos fîgnifi-
car,qventurum in carne dnm ptoph,etandapr*dixerant.
Secunda illosq hunçiam,veniflë, Ôcmundü fuo lànguine
re demi ftë teftan tur. Et apte fimilivoCabulo anbçcenlëba-
tur column*, eum vna,firmitas_: altera i nrobore,didta eft:
vtvnafidei ôc operisfortitudocundtis irielïè dodtoribus
môftratetur,noftriq; temporis inertia notaretuKvbifé no-
nullidodtoreSiSaceidores, ôc columnas d oraus Dei vide-
ri,afq; appellari volunt: eu nihil iufpprorlus firm* fidei ôc
ad-ïoncemnendâs leculi, popas, ac de/ideranda bona inui-
fibilia^nihil habeant roboris,ad corrigendôis,nil induftriç,
làltéad intelligeiidos, eorum quibus prælati funt.errores.
[tiecit quo^marefufile deeem cubitoru, d labio vfyad labiu rotunda
in circuitu.] Marehociufîle in figura lauaeri làlutaris
quo in remifiionem peccatorum cmundaniur fadtum eft.
Sacerdotès in,ea lauaban tur, vt verba dierü aperte i
teftançur. Sacqrd o tes aüt confiât oës eledlos typicein Içti- j
pturis vocari,eo q» fint membra fiimi (àcerdotis’dni noftri ;
Ielu Chrifti.Ecreâe fiuie v^fi feriptara mare nomen ifidl- j
dit,in mçmoria viclelicet maris rubri ,jn cjuO: prius per 'ex*-
tiodlioné Ægyptioru, ôepopuli Dei liberationé, bap.tifini
form.a pcellît. Exponente Apoft.ac dicente \ quonia patres
nojlrioesfisbnubefaerunt,&oës mare tranfierunt,& oesin Mofi :
bapti%atifunt in nube & in mari. Sacramentü aüt baptifini ôc
perierunt reprobi. [ Et fiabant/uper duodecim boues, E qui-
bus tres rejpiciebant'adaquilonem, & tres ad occidentem, & très
admeridiem,# tnj'ad orientem. ] Duodecim ergo boues *
duodecim funt Apoftoli, & omnes qui vice eorum regen-
damin Chrifto lufeeperunt Eccleiiam làndlam. Qui ni*
mirum boues mare fibi lu per impofiru m portant,cum A-
poftoli Apoftolorumq; mccelïores iniumftum fibiEuan-
gclizandi offîciûyprôpraimplere deuotione làtagunt. [TrM
adaquilone,&tres ad occidénte, & tres admeridiem,&tres ad
orientem rçjpiciunt’] cum yniucrfis quadratiorbispartibus
fidem prsdicant landl* Trinicatis: [quorumpofierioravni*
uer/k intrinfecus latitabat.] Qtiia qua mercedelândliprædi-
catores in perpetuum donentur, in interni arbitri Jexami-
ne dilpofitum eft, (èdnobis qui adhuc foris lum us manet
omnimodo occultum: quibus tn hoc eflè occultum nulla-
tenuspoteft, q> omnisqui lauacrum bapdlmi adlàlutem
af cipit, & veram fidem, q»em,& charitateni debethabere<
nec line his tribus vittutibfs quilque aliquid iam operari,
ncq; intrare advitam valet: vndè tedle fubiungituri'LGro/1
fitudoautem luteris trium vnciarumerat.*} Groflitudo enim
luteris,ideft maris, firmitas eft virtutis in baptifino. Et
trium vncigjum eft h*cgroiûStudo,dum robore fidei, Ipei,
& diledtionis, perceptio bapafin i communiait. Neque
^aliter proficuum elle accipientibus oftenditur , nifi ha*
rum firma certiiudovirtutüm, men tem accipientiumfi-
mul ôc opera confirmet : £ Labtumqut eius quafi labium ca*
lick, & folium repandi lilij. ] Per labium quippe calicis »
guftum dominie* paflioni s : per folium repandi lilij, pa-
tefaâa claritas relurrediioms ipfius , expnmitur. f Duo
milita batos capiebat. ] Millenarius natnque numerus,
pro fignificarione perfedlionis lolet poni in fcriptu-
ris. Quia nimirum denarius numerus in quadratum
dudtus lölidum facit. Deeem quippe decies dudla,
F Matth.li
Seele. 4i
J