*
Freculphi Epijcopt
93$
cumconcrahunc j deimeriore quoqueHifpaniaauxiliaac-
cerferuntrduces bello maxime ëosprælîciuiic, qu i cfiSerg
i o nulicauerant. H i omnes du obfîdioné Graiîo parant:
inçaftris fois Craflo obruence deleci Hint. Nam ex Aqui-
tanis & Can cabris,quorum L.milia tune inauxiliumvene-
ran t:X X.& V III. milia cælâ referuntur.Ciefàr Germanos,
qui Rhenum cum immenfis copiis tjranfrnifèrant, fimul &
j totas Galbas iubiieere fibi parabant, bello adortus, yfque
ad internecionem cæcidit. Quorum fuifle numerum ad
G C C G. X L .M . femnt.T une Cæfàr in Germaniam fà<ft o
ponte tranfgreditur, Sicambros & Vcubios obfidioneli-
berat, Sueuos maximam & fcrociflïmam gentem,quorum
eiîè C.pagos &populos,multi prodidere,tótamqi Germaniam
aduentu foo terrer. Mox in Galliam refcifloponto
concedit,adMorinos indevenit : vnde in Britanniam pro-
Xi mus & breuiflîmus tranfitus eft. l'Jauibus onerariis atq;
aétuariis circitcr LXXX.praéparatis,in Britanniam tranfoe-
hitur: vbi acerba primum pugna fatigatus : deinde aduerfà
ïëpeftate correptus,piurimam partem elaffis,& nonparuu
n umetü mi lit um equitatum vero peneomné .difperdidit
RegrelTiis in Galliä legiones in hyberna dimifit,ac;DG,na*
ues vtriufq; cômodifiëri imperauic.Quifejfeiterü inBritan-
niâ primo verë tranfoeôtus,du ipfè in boftem cum exercitu
pergitj’naues in ancoris ftantes, tempèftate eorreptæ, vel
col hfæ inter fè, vel ar en i s illific, d ilïoluræ finie i ex qiùb.X L.
perierunticæteræeu magnadifficultate repàratæ funt.Cæ-
feriseqmtâras pfimoeôngreiTuè Brirannisviâuseftribiq;
Labienus tribun us occifos eft,Secundo pradio cum magno
&bram diicriijune yiftos Britannqs infü^ävertit.Indiead
flumen Tämenfira profeétus èArqiiem vntf tanmmloco
vadis tranftn eabilem /erupt. In hums vlreriore ripa cum
Cafloblaüno duçe.immcÊhoftiura muftitiido côièderat,
ripamqj fluminis ac pene co tuna fob aqua ypjdum acutiffi-
mis-fodib.perftruxerat. Q uod vbi Romanis deprehenfom
ac yicacum eft,Barbari Iegiojium impetus non ferentes fyl-
üisfefe abdidere. Vnde crebris eriiptionibus Romanos
grauiteradæpé lacerabant.Interea Trinouancu firmiflîma
ciuicas cum Adrogorio duce,datisX L, obfidib. Cæfàri fefè
dédit./ Q u od exemplùmfecutæ vrbes aliæcomplures>in
fesdus Romanorum veneruht, üfiiemque demonftrantib.
Câefàr oppidum Caffqbëlauno inter duas paludes fitum,,
obtentu infuper fyluarum munitum, omnibuique rebus
confertiilimum,tandem graui pugna <fepit. ExhincCæfàr
à Britannis reuerfos in Galliam, pbftquam legiones in hy-
ber na mifi t, repentinis bcllorum tumnltibus vndique çir-
cumueams ,. &confli&atuseft. Namque Ambiorixcum
Eburd^pbus & Atrùaticis eonfpirans, àniraatus Treui-
rorum  f i l i o Cottam, & SabinumlegatesapudEbuxo-
nas cum cota fundkus legione infidiis circumuentos,inter-
fecit. Ambiorix hac vi&oriaclatus , Actuatos & Neruios,
plurimofipe aliosraprimin arma contrahit, arque ad C iceronem
legatum, qiû fimiliter tune legioni in hybernis
præerat, contendit. Mulritudo hoftium éx hoc eölligi po-_
tuit:quia eum in obfidiohe caftrotum vallum circumdandu
ë ilet captiuis Romanis docerentur & inftrumenta ruralia
nonhaberent i gladiis concidendo tertam & Êrculisex-
porcando,vix crib, horis vallutn pedum X. &foflam pedü:
^ ßC V .pët M pafluum X V,in circuitupérfecerunt. Præterea
G. X X . turres miræ altitudinis.extruxerunt. Etcumiam
VII.dies,no6telque iuccidui hc^Hum cunèipugnarent, ac
ventûs fubito plurimus exorras eflè 1 1 teftas fëruentesïn-
torfère fundis, flammataque tela focis:ac mox concepto
igné nitüantiaintracaftraiecerunt.Quo faólo,per culmina
rapti ventusirdîftens, (parfumanimauitincendiü. Sed nec
ficquidem Romani cum vndique obruerentur vulrterib.
kbôimu's*vigiliis,ieiuniis>incendiifvecefïemnt. Tandem
Gæfari nuntiatum eft, vnara delctam eflè legionem , alteram
iam pene confe&am.Aduemante cum duabdegionib.
Gackre,déférant holies obfidionem,atq;in eum cùnôli ra-
p tis copiis ruunt. Cæfàr fèparuiffimis caftris confultocôn-
didic.equitibufq; piræmiflis, vt ftigam firtgerenc,imperauit:
uerfî funt Cæfàr totis repente portis paratu effudieexerci
tum,verfofq; in fugâ Gallos, vaftiflîmacædeconrecit.Nam
LX.M.tunc fuifle referuntur.c quib.pauci per paludes inui-
as euafèrûnt. Ind uciomarus Treuitotum prinoeps, magnas
armatorum «opias habens, poftqua de côfènfu totius Gal-
liæ certior redditus e ft, Labicni caftra, legionem que cui fs
præerat,q> facile fàbtu arbitrabatur,delete ftatuit/ac deinde
, Eburonib. Neruifq; coniunâ:us,ad opprimendû Gælàrem
pergere.Labienus,quib.poteratartib. timoré fimulat, atq-,
italnducîomarum negligentioré cum infultantibus copiis
pro vallo oberrantem, repentina eruptione proftrauit.Hac
viâoria Labieni reliqui Gallorum conatus repreffl fùnt,&
Cæfàr paulo qui etior reliqua parte h y émis fuit, Sed intelli
gens flbi maiora belli fltpëreflenégocia.- maxim e,quia pluri-
raapàrte exercitus amiflà, aliifq; grauiter fàuciis,ne ad fh-
ftinendü quidé fîbi idoneus, non dicâ ad comprimèndum
Gallorumimpetü videretürà Gn,Pôpeio proconfifle con-
fcribilegiones, fibiqvmittiinauxiliufn petit. Iraq} ante ex-
adlamhyeméjtres adeü Jegiones in càftravenerunt. Igitur
Cæfàr priufquâin vnu h oftium copiæcoirent,ineunte ver-
no aggrediïrepidos, & opprimere fparfosinfuis finib. para
t. Primü itaqi Neruorum fines diripit : prædâvero,q co-
piofiflimaerat,exercituipermifit. Deinde Menapios, qui
fibi propter immenlas paludes atq; impeditifTimasfyluas
munirifumi videbâtur.tribragminib.inuaditmimiaq; cædc
vulgo agicata,refiduos fùpplices in dedi tioné recepitXabi-
enus fèquenri præho omnes copias Trëuirorü interfeeir.
attèinbellü prouocar^s priufqua Germanis aduentantib.
iungerentur^& continuoipfàm ciuitaté cepit Cariât ylgifci
, mortem Sabini&Cottæ legatorum volens, Ambiorigem
& Éburones delecæ legionis author es,poftquâ inArduen-
nâfyluam refiigiflè comperit,q fylu^totius Galliæ maxima
ett,atq;àripis Rhenifinibufq; Treuirorum ad NerUios vl-
quepettingit.ôçin longitudine plujÇjuam L . M> paffiiupa-
tet,permetiens rem, fuis maxinii periculi fore,fi perpbftru-
âasfoatioÉLfq; fyluas ignori diuiderentur, hoftemq;,lpcis
notiuimum quærerentjomné Galliam per nuntiosinuitat,
vtquifq; fècundü placitumJùum, reconditas in Ardueniâ
fyluaprædasquærant,diripiantq;.Qqofa&o,Gallisvtrinqi
morientib.maximasRomanorum iniurias finecuiufquam
Rorna ni diferimine vindicauit. Itahoc tutiîlimo vinçen di
genere fècurus in I taliam rediit.
% *
ReuerfoCafare in Italian iterum Gaüi inarnm conïurant.Ad qua
(itoG. Çafar reuertitur,quos dtuerfispraliiscontriuity &
atemaferuttuti tradidit.
C A £ . V I . | § | S | p
T GiturCæfarein Italiam reuerfb,Gallia rurfus inarmaeô-
-“■ iumt, multiq; fimul popiili coeunt. Duxhis Nergingi-
torix fuir. Cuips confilio ftatimomnes Galli ciuitates
yltio meenderunt, primaâiuis inçenk Byturico : ihdead
Cæfàrem, qui magnis itinerib.per Narbpnenfèmprouin-
ciam clâpKltxercitu recurrerat,impetü fîftiunc. Cæfàr tune
oppidum npnjineCænapum obfidione côclufèrat. Quod
diu oppugnatû tandé poft multasRomanprum clades,plu-
uia die cura hofbliü machinarum augméta,neruiq; clâgue-
rcnc, applicitis turn b.raptum atq; deletü e ft.XL.M horai-
num ibi fuifle referuntur,ex quib. vixLXXX.per fugâ lapfî,
ad proximaGalloru caftra vénérunt.Præterea Arueni, cæ-
confines, fplicir^Qs etiâad fè Ediis multi s aduerfum
Cæiarépræliis bellauerunt.Qui cum & pugnâdo fatigatiin
quoddâ caftellum recepiflènt, milites prædæ inhiances,ad
expugnatipneoppidiaiiimfiintendunt : fruftraCæfârede
loçi iniquirafecaufànte. Iraq; ibi Cæfàr erunpctib. defuper
hoftib.prelÎHS, multa exercitu^ foi parte perdita, viiftus au-
fügit. Dum hæc ad Haleftâ gerühtur, Vcrgingitorix, quem
oës cpfenfopari regé poptaueraf foadet, v t ex tota Gallia omnes,
qui arma ferrepoflîntjhuic bellopræftofint. Hocetiâ
eflè vnû beïlü,quo aut perpétua libertas, aut æterna fervt
ad traiifitumvallis,quæin media erat,libiquepericulofâM uitus,autmorsomniuraçonlèquatur. Itaqueabfqeonu-
videbatur,hoflos côntemptufoiinuitaret. Quibusaduen- j mero,qüem infinitum ante contraxerat, equitum circitcr
tantibus inldP5r obftrui portas præCepit. Q u 0 vifi) Galli, tj V III. M.peditum,C C L . M.contraâafunt.Dehinc duos i
quaiiiam vicillentad obducghdum extnnfecusyallum co- j colles fibiinuicem obuetfos , Romani, Gallique ceperunr, \
. " — -— —— *— -______ ________ : / • ; • - ■ - 1 ■" 7 ' Vnde
Chronics Tom. I. Lib. V 483
l^ c lm d t i s f o p e eruptionibüs 8c yarns prouetitibus præ-
A j liantes, tandemRomani, præcipue Gcrmanorumequitü,
I QUOsVibi iamdudum amieps,noneetiamin auxilium aCci-
uerant virtutevicerunc.Vergingitonx, alia die congregatis
amnibus, qui11(a& * ÿ ; defendendæ libeitatis.atque îrrtunpendi foedenst aille: oc
nuncfiue Romanis féfead morte ornhes offerant,fiuefolu
pro omnib.dedant,paratumanimo fore. Iraq; GalliVolun-
tatéquam pudore aliqUandiiuexerant,quafi ex confilioxe-
eisaflumerent.ilico fibi vcniâprecantes, eufolüvelutauthor
é magnifcéleris dederunc. Bellouagi omnib. Galloru
gentibipforum opihione fortioreS habebantur. H i Ghorico
ducebéllum inftaurant, fibiq; in hancfofcepti belli fo-
ciesarem Ambianos, Aluercos, Sâletos. Beliocaflès, Atrer
batefq;coniùngunr,&locum quendam cimftum atq;impe*
ditum i vndiq; paludib .capiuntvcpinniiflbq; prælio,magna
Remorum manum, quæ auxilio Romanis erat, trueidant.-
Deinde cum opportunum ipfi locum infidiis prouifom
1 occupauiflent,atque hoc comperto Romani ad infidiarum
B locum ipftruûi , ordinatique veniflènt, commiflo præUo,
ire velociter per ocçulturaimpèrar.atq; vndiqirfiibdiro valium
Romani Gallos fugientes iifdem locorum mttmtionibus,
quibus claufi foerant, incluferunt, cuivftofque ad interne-
donemcæciderunt. Ibi Chorreus vel fogam veldeditioné
detredans, Romanos vt viuus caperetur, inftantes, oCci-
dchdo vt occideretur cbegit. Igitur cum pacatam eflè vni-
uerfâm Galliâ Cæfat /neq; auforam fore ad aliquos afpirare
motus arbitraretur,lçgiones in hyberna dimifit. Ipfè tamen
Ambiorigis fines,qui tôt belkexcitauerat,horrendahomi-
numftragevaftauit. Atvero G.Caniniuslégat? bellüapud
-Pùftonàs inuenit: vbi magna hoftium mùltitudo impeditâ
•itinerciegionem circundedit>arq;âd extremumdifcrimen
adduxit.Porco aucem FabiusacceptisCamnii lëgati literis,
in Piâonas proficifcitur, ibiq; à captiuis de opportunitate
locorum certior fa6tus,inopinantes hoftes opprimit, riia-
gnifqi ftragibus faélis , plurimas 'præda's agit. Deinde cum
: Caninio fignuttl aduentus foidedilfetjCanini9 totis câftiis
fobitoexihüitîfèièqueiniecithoftibus.ItaqueFabio exraüa
patte & Caninio exaltera!infiftentc, maximo &diuturno
C bello innumeræ Gallorum copiæ trucidacæfont. Inde Fabius
in Carnutes profcûuS^æft. SciebatetiamDomnacum
; ducem antiquiffimum rebellionis rotiùs incentorem ab,
j hoc bello elapfom fi Atemoricis gehtib. adiundus cfle t,
: maximositerumin Galliatumultuseflè motumm.Sed cas
adhiiciplà nouitate trépidantes, mira virtute & celeritate
perdomüit. IntereaDraptes vnaque Luclerius cum «defle
! Caninium &legionesinfinib.fois vfoerêt.vndiq; c o l l e t s
j copiis, oppidumtvel ad vnumoccupant. Hoc oppidum in
! editiflrma montisarcc pendebac .duab.partib.pêrabrùptà
| latera non patuo flumihe cingebatur: medio deinde de-
] fcéfu largiflimofonté fecurum pluriinaque introrfom co-
; pia ftumentjtutum,irrités procul difeurios hoftium defpi-
.ciebat.Càninius, quodfblum Romani prouifionepotuit,
ambosducescumpartecopiarumplürima incampoeuo-
catos maxipio prælio foperauit. Nam vno c ducibusinter-
fedo.-alter cum paucifTimis fugit, nùllüs in op^idïm rëdit,
fedadid oppugnandum Cæfàre opUsfuiÈ.- ïtàqire cectiot
pernuntios fiidùsfuit. Cæfàraccuirit, circumfpedifque,
r\ omnibus,videt fiexpugnare vimoliatur, ludo & Ipe^aci^
lo hoftium delendum eflè eXcrcitum fotim , Vnum folam
eflè præfidium, fi quo quoniodô hoftes aqua atceahtuc,
fèd&hocquoquenifi Cæfir nonpotuillèt, Siquidé,fons,
quo ad poram vtebantur, medibdeuexi montis laterè fim-
debatur.Gçfàrad proximum fontis àdmqùerivineas,turifi-;
demq; extrui iubet.Fit magnusyndiq; concurfos ex oppido:
quibsfinepericulo præliâimbus. Romani qüaiïmisperti-
naciterobfifterent, crebriufque fuccedcrent, compliires
tamen tracidabàntur. Igittlr extruitur agger, & türris pedü
LX.cuiusvertexaèquatiadfontislocuinpbffit, vtexæquo
. tela côniici queànt, vel præcipitata defopër faxorum volu-
mina nôncimëri.Oppidani auté vbi exanimari fitinônfblu
pecorafua, vetumëtiam infirmiores hotttinum ætates yi-:
dent,cupas,pice,fèuo,& findulisrepletas aë deinde imràifi
fo igné in proha praecipitaift» eafq; ipfitotodppidoeffufi
fobfèquüntur.Ardenrib.tnachims cum graue prælium fui^
Cæfàr ac periculofum videret, cohortes in ciicuitu oppidi
_ Biblioth.Vet.Patr.Tant.9.
clamoièm attôllere.Qnofodo confte^ati oppidanf
dum reciirrere ad munieudüoppidüvqlun.E,ab oppugnatione
mrrisvei demolitioneaggeiisreçelferunt.llfltameh
qui ad incidendas fontis venasiub obtentuqggerisrüti cut
niculosperfodiebant/repertpsinabftrufoaquaxÜTneatus,
per multa diuidendo tequari iii fometipfis confomiq; fece^-
runt. Oppidani fonte ficcato vltimadefyerationecorrepti,
deditionéfoifaciunt. Cæfàr autçm omnib. qui armatulerant,
mânus fiiftulitx&vitam reliquit.qijoteftatipreflèwtiâ
pofteris poena improborum., Mnltixm n.ad coerceuda au-
daciam vaièt propofitum punitionis exemplum ,-cum ipfà
1 mifèripræfens forma viuentisi& ad recor<ktionem admo-
I netconfcios :&adfcifâtationem cogitigriaros. Exhauûis
atq;demolitis Gallis , fecurus Cæfàr cum legioniban ItaU-
am rediit : nullos poft fè Gallorum motus pettimefeens,
pro ccrto eflèfcieùs minime àliquos, qui vel mouëri audeantjVel
fimoueantur,timendifint.
De ncce Graft & Romani exercitus apud Parthos. j
C A P . V I L
IAmvi&orem Cæfarem de Gallia reuerfum,Ciuilia bella
comitata fo n t, aliaquegrauiffima mala interfeëH apud
Parthos Craffi,& trucidati exercitus præceflerunt. Çraflus
itaquein eortfulatu collega^ Pompei prouinçiam fbttitus in
Parthos,homo inexplebilis cupiditatis ; audita inHierofb-
lymis rempli opulentia, qua Ponipçius intaâ^m relique-
rat, in Paleftinam diuertic, Hierofolymam aditîtemplum
peruadit,opes diripit,vt fupra meminimus.IndeperMefo-
potamiam tendens fn Parchiam, quacunq; itet liabuiit (ociis
ciuitatib-auxilia iiidixit, precia’exegit, Moxq; y t Eufira/
ten tranfiit, îlico Baiefèn legatum ab Horodetege Partho-
rum adlè mifliim ôbiiiûhabuic. A quo vehementer incre-
patus eft, ctir contra foedus Lucuîli & Pompei, auar itia in -
duéhiSjEuftaten tranfiret* Quamobréfinemorafututum,
vt pro âuro ParthicoSyrico ferrooneraretur,Itaq; du prope
Charras ventura eflct-,Parthi fobito ingruentes,cum Sure-
na & Siiaciapræfeëlis,fàgittis oppréflère Romanos.Ceci-
dereibi phtrimi fènatores aliqui etiam confökréS aut præ-
torirvitb Craflus quoq; fiUuàCfalïï, le6tifliraüs,iiiüënisin
acie bccifos eft.Prætétea IV . cohortes cumBargunteio legato
mediis deprehëlæ câpis intêrfeëfæ font.Surenas præ-
rapto equicatu Craflum pdrfequi intendit : eumq; circun-
uentum aefiruftra colloquium èius petenté interfecit: qua-
uis viuumàuferrc maluiflèt. Pauci benefîcio noëhs hbe-
rati,Charras confugerunt. Auaritia etiâvnius nefas exole-
uit,vc legiones X I I. Romanorum aut captæ paucis elapfis,
aut cæfæçum dueièfuis fint.Cap utverp Çrafficû dextera
manuad regem deletü eft. Q u od ktdibrium fuit fpeëlato-
rîbus. Rex itaq; aurum in ote eius relidlu iufsit infundere,
aiens:Vratnuncte Parthicü,quôd te viüum vrebat aurum.
I Igittlr cladeRomanorùm cograta,eummultæ ôrientispro*
uinciæ afocfetàte velfidé popiili Romanidefeciflènt, Ni-
cali uscolle&isex fuga fhilitib.paucis, intuttië'feentëSyri-
am ëgregia anitniVirtutëi achioderatione preffit. Q ü i&
Antiochqtti c'bpiafqjèius iiigehtes prælio vidit,&ihterfë-
çât.Parihbs qiîbq; ab Hërode in Syria miflbs,iamqvingref-
-fosAnriochttfobëöb-’ex^t.-düëëfo'qfcoratóïOfygeniii-
rerfecit, Interea Roma repcntinbëorrepta ineëndioçon-
erematütf dncertum ihdë cbiicretits, plurimâni vrbis parte
ignis iiiuàfit nec vhqitam antéa tànto •ineendib ’corruptam
1 aevaftatam ciuitàteraferilnt.NamXrV.vicoscumVico Iu-
gario comfomptosfuiile mèmoriæ proditum ëll.
Otto hinc Cmlià Md inter Gafarem & Pompeium exortaftinn
quîdPompeius inßigauit fenatunhVtnegarentite-
' • rutn confulatum Cafari.
: cap. vin. ;
Hi c iam bellum Ciuile cbmmittitur, quod magnisiam
dudum diflènfionibns ac môlitidnib. parabatur. Nam
rediens Cæûrviëlor ex Gallia ^ecerni fibiabfentiitermn
S f j , , coiifo-
E.
F
G
H