I ^ Ifadctantum| qü id eSananatuseft^fuifte derepromiffio-
B’ 2° ' I negeneratum:EcBonetiamIfmael>quide Agar ancilla eft
prtus dEgyptia. Scripturaquippe rererr,quodscum perTe-
I quente Sarr*,Agar fetafugifleqy 8c vemflet ad earn ange-
' His in deferto, monerctque vt fubijceretur domina: pote-
j ftatijldenfipie angeltis etianrha:c.locutus fit | Multiplicaw,
I multiplicabofementuum,&nonmmerabiturpramltitudine-.Et
I poftea de litnaeli ( qua: vtique regromiffionis verba nemo
j dubitaret) lfte eftt rufticanus homp: Manus eius fuper omnes, &
i manus omnium fuper eum, & contrafacitm omnium fratrumfuo-
rum habitabit. S id 8c hocdicipQteft,delfmaele poftcon-
ceptum eiufc vefengelum, vel Deum löcutum. Delfaac
veroantequam inSarrae vteroepnciperetur > Peum ruifle
poliicitumdfinaefearnisfiliustlf^acfideifuit. iUum enim
I Abraham fecundum carnalem confuetudinem genuit:
B I Iftum Contra naturam lenilem . perrepromiffionemcre-
Moralis dendö fufcepit.Qui funt fecundum carnem nati, ni-fi dile-
expofitio* ^'occs mundi?Quifunt perrepromiiHonem nati,nifiama-
tórês regniéoelorum, Q u ia & ipfi prorriiftum eft, defide-
j rantes vitam aeternam,gratis colentes Deum ?. Nunc interim
breuiterad altioratendendnmeft, vc dicamus vnumquemque
noftrum. primum non nixta repromu i
ilionem
nafci.quam feripturarum verbis fimplicibusinftruitur,ad-
hucexpofitionibüs dele6tatur.Qua.ndo vero ad fublimio-
I ra tran{eenderic,& legemintellexerit fpiutalem,tunc eum
de repromiffione generari:Ecvt apertius loquar, quotidie
eos,quifaciunt opera Abrahæ,de Abraham nafei: Verum
illosq qi habent fpiritum feruitutis icerum in timoré, ex
' ancilla generari Ægypria.
AllègMia ,^,, Q ^ ç unî per allegoriam dicta. Allegorja proprie de arte
quomodo gtamhi a ri ca eft, hoc eft aliud ex aliofigurdtum. Dcditre*^
gulam Apoftolusquomodoallegorizate debemus. Scili-
j cetvtmanenteveritatehiftoriæ,figuras intelligÆmus. Nâ
j cumdixifiec Abraham.vercduasivxoresibabuiffe , poftea
1 quid.hæ ipfæ figurarent oftendit. Et hoc ipfum facie, vbi a-
| liqualànébarum honeftafiftareferuntur, non vbi pecca-
' tadathnantur. Cæterum derelidba myfteria dicere, Deum I autimpoffibilitatis,autignorantiaenotare eft,quia aut aliter
faciîameutàiuamonftrare non po tu erit, aut nefeiens
fibi neceflària,peccatâquorundam antea generaliter Gon-
demnauerit. Deindevel Dofteaeanonreprehendifïèt, &
vindicaflcc, fi ilia propter myfteria fua fieri ipfevoluifTet.
Præcepta vero difficile inueniesita interpretata,ne eorum
virtutemeuacuare videretur.
Hacenim funt duo teJtamenta.Vnum quidem in monte Sina, in
feruituttm generans,qua eB Afar. Sina enim mons eft in Arabia,qui
contermtnuseftei,qu<znunceft lerufalem, &feruit cum filiis fuit.
Pene euhébotum fuperéioc loco iftaeftexplanatio,vt Agar
âncillam ii
Sarram autem
parruritlgeiieratautem finepaflibnefpiritaiitereiclamaS
in l*titia'm.Hsec autem Ierufalem.qiKe in prxfenti eft, de-
orfum & humili,infimoque loco dimerfaeft.
Scrip turn etf autem:Latarefterilis,quanon parts>erumpe& da- j
via. qua non parturis, quia multi filijdefend magis qiiameitts | qua.
WfoeiviruM. Virumhabuit iynagogalegem, & iuxtd An n*
quoqj prophetiamjfeetofa quondam in liberis fuit:Steri!is
veto eccleiiafine viroChrifto , fine vllo iponfi fcinvpnis
alloquiOodiu iacuit in deferto. Sed poftquam accepitiUa
librum repudij in rnanus fuas, 86 omnia ornamenta viri in
idolivertitornatum : tutic maritus priori cinguloputref-
Cenre, aliumlumbis fuis balteum, aliud de gentibtis lum-
bare contexit. Vndcha:,cftacim vt eft viro iundtaconcepit
^ peperit; S in E/aia exClamat Domitius per prophetam,
fieUgensnatafmul, quando^nadiein A6tibusApoftolo-*. \Ad.€.
rum.tria m illia& qdinque millia hominum credidferunti ; F
Nee puto neCefle eile, de multitudine Chnftianai& de Iu-
d*orum paucitate dicamus: eum in toto mundo cruci?
vexilla reiplendeant, & vix ratusatq; notabilis in vrbibus
Iud*us appareat. ■ -
N os auteirifratresfecundumlfaac promiftionis filijfumus. D i ci-
mus itaq; Apoftolumideo eos appellareiecuttdum Ifaac
filiospromiflionis,quia non penitus eorum deiperet falutem.
Etrurfumeosadfpiritum, quo coeperant*ftimetre-
uerluros. Fiantq; filij lib er*, qui fi carue fuerint ebnfum-
mati filij fintancill*.
I ; Sed quomodo tunc,quifecundum carnem natus fuerat perfeque-
batureum, qui fecundum jpiritumnta&nunc. Sed quid dteitferi-
ptura:Eijce anctllam & filtum eius. Non enim hares erttfiliusanctl-
laiumfiltomeo ifaac. ltaq,fratresnon fumus ancilla filif, fed liber ax
qua Itbertate nos Chrtftus hberauit. N on puto inuenire nos
pofle vbi lfmaei perlecutus fuerit Ifaac : fed tantum illud,
quod cumfilius iE g yp ti*, qui maior natu erat ,luderet cu
Ifaac,indignata fit Sarra.&dixerit Abraham:£ijce ancilla,
& filium eius, noriehimh*reditabit,filiusancill*cumfi-
lio meoIfaac.Et vtiquefimplex lufiis inter infantes expul-
fione &abdicatio'ne indjgnuseft. Verum Apoftolus quafi
Hebrjeus ex Hebraeis,&ad pedes magiftri Gamalielis edo\
6tus,qui quondam furentes aduerfum Dominipharifaeos
confilio rcfrenarct ex verbis Sarr* dicentis: Non enim hare-
ditabirfiliusancillacumfiliomeoifaac, intellexitlufumilium
fimplicem nonfuifle,qui perfccutio nominatur. Sed quia
forutah lfmaei quafi maior natu, & eo tempore circunci-
fus>quo iam poteratintelligere,&(entire quod pafliiseft,
fibi primogenjta vendicabat, feripturaiurgium patuuloru
lulum vocauit. V n d e& Sarrahxc verba non fuftiriens, 8c
confuetudinc fibi primogenita vcndicantis ancilla: filii-a
paruaætàtenon patiens,;erapir in vocem Eijce anctllam
nterpretentur in lege 8c in populo Iudæorum: cumfiliofuo.Nonenimhareditabitfiliusancillacttmfiliomeo ifaac.
temliberamin ccciefiaquçdêgentibuscongre- j Qu od eum durum vifum fuilfet Ab rah* ƒ lèmper enim
gataeft, qu*materfanftorum fit,Paulodicentev Quaetl primogenitismàioradabantur) nôfolum Ifmaelem prio-
materommumnoftrum.Hxcdm non peperit, antequâ Ghri- remefledefinere,fedneæqualem quidem cun minore fra-
ftusde virginenafceretur 8cfterilîsrnir, needum rifus mü- tre àccipereportionem-Deus quiliberam intuseffè 8cforis
di Ifâac de elefto pâtre cumvoçe fublimium dogmatum : expelli volebat ancillam,Sarrae verba confirmât, 8cloquiagnituserat.
RefonarefiquidemÀbrahaminnoftralingua,huradAbrahara.NonduruiTifitcoramte,depuero 8c anpate^
eleftuscum foniturefertur. Agarautem quaeintér- ciihtOmniaquddixerittibiSarraiaudivocemeius, quoniaminlprctaturincolatus.
Mufperegtinatio, iiüc mora gen,erat If-
D maelem,qui tantum auaiatDei pr^ceptajnecfaciatrhomi-
(nem rufticum ,{anguinarium, deferta fe6tantem, q u * vni-
! uerfisfratribusfuisde libera prd^reatisinimicus fit, 8cad-
! uerfä eis fronte confiftat.Necmirum vetus teftamentum,
ibraham quodinmonteSiha,quieftin Arabia?&confinisefteiqu?
i ar. nunceftIeruialem,conftitutumeft atq; confcriptum, non
1 efle perpetuum; cum SÄncolatus a perpetua pofleffione
• diuerlus fit: 8c Sinai mdntis nomen tentationem lonet, 8c
in«. ; Arabia-fignificet oCcafum.
tiabia. iß* antem>quafurftm eft,ltberaeSl,quaeftmater noßra. Ideo
ccelcftemlccufalemSarrafignificat, quae diu deferta eft d
concubitu viri propter cognitam fterilitatem , quoniam
noui teftamenti pbpulu$,quamuisfit nouus,pr^deftinatio
tarnen eius apud Deum,8c ipfa Ierufalem cceleftis antiqua
eft^HancterrenamIeru(al?mvirumhaberedicit, quiafe-
cundum carnem genetat. Illamautem eceleltem lerulale,
quam d.icit matrem noftram, fterilem ap p e lla tq u ian o n ;
pa rif fecundum carnem, nec dolores pari tur, hoc eft non
faacvocabitur tibifemen.Skut ergo tune maior firater lfmaei
ladtantem adhuc 8c paruulum perfequebatur Ilaa c, cir-
cuncifi onis praerogatiua fibi primogenita vendicansrlta 8c
nuncfecundum carnem lfmaei aauerfiim minorem fra-
trem de gentibus populum Chriftianum fuftollitur, infla-
tur,erigitur.
Itaquefratres non fumus ancilla filij ,fed libera. Quantumuis
fe iniquitäs extollat,ancilla e f t , 8c fubijeiendaeft (an&is,
quantumuis(eexrollant,8cfilios A b rah*eflèïè iadlitent,
quandiu ancillae filij fuerint 8c carnaliter legem intellexe-
rinti&fub eius terröre redadti leruiliter vixerin t, vobi feum
hsereditarem habere non poterunt. N o n ergo debetis de-
relidta matre noftra an eil iam (equi, qu * licet eiufidem-viri
fuerit vxor,tarnen ad,tempus,qüia nondum poterat Sana
generare:ideft nondum teftamentum nouum. reuclatum
:erat.
Qua Itbertate Chriftus nosliberauit. Eaenim libertas nunc
maxime apponenda eft feruitutisiugo:quo in pperi bus legis
tenebanem ,qui ad circuncifionem iftos trahebant.
IN C A -
IN C A P V T Q V I N T V M .
doPaulÜS
Timotbcairmiv
lunci^l
h
facere (N ö n enim Deum eaà riobis exigere,qu'i hon pof-
• fui»us,fed quæpofrumusimplereVDicemuseishoheiüf-
STitie, & noliteiterum iugoferuitutUcomin&iQüandö dicit ; .déni effe Dei cuftodire veile legem • 8c eo.s, qui legem cu-
ftate fignificateos nondum funditUs cecidifïè : alioqui ftödiarit,derelinquere. Aut quomodq proprerintermif-
cbmmodiusdiceretfuigire.Quodveroaie,noliteiterumiu- j fàmlégemrè6sébsfaciet,quietiâmfivelïnt,vniuerfac6-
'goferuitutisdetinert, nullum aliud hic iugum rediuspofiu- plcre non poflihe ? N o s vero ïegemfequi fpiritalem, quæ
mus intelligere,qupeösdetiçeri nonyult,nificircuncifio- ■ dica^NoninfrenabûosboUitriturantii&çciim Apoftolointel-
nem,6c casteras ob feruationes Iudaicas. Galatæ enim,qui j ligere, N uriquid de bobusciïrh fü Deol fed prop tempos vtique dicit^
ad Pauli Apoftpli prædicationem idolis derelidis ftatim j & obferuare fabbatâdelicata: non v tbos'èc afinus nofter,
ad Euangclij tranfeenderantgratiam | non reuertebantur j & v iliap eco ra , dequibus feriptumeft: Homnes&iumenta
ad legls Iudaicæ feruitutemiquam nunquam prius cogno-” Ißuos facies Domine. Homineis r,ày Ôriales quôfqiie, '& fpiri-
uèràntjfed vole n tés obferuare rempora,circuncidi carné, taies viros. Animàlia veto eos qq i tardions ingenii fimt,6c
dchoftiasofferrècorporeaSjquodammodoineofderaré^àfpmtalibusadagendaDoininifabbatafcrudiuntur.Nec
uertebantur cul tus i quibus in idolölatria ante feruierant. • contrarimn eflè idquod fupra feriptum éftjficircuincidami-
EmtgoFMlutfliavM. Ego Paulus mdemi:tvobisdi.:Ym,cbrïfimvobùmhiïprodeftitquoàfc<imtmJeftifimmnm
co.ncraincm pci'drtiefcens.noi) occu leans nomen meum, [ borninem circuncidentettife , quoniamdebttoreïl vniHerfelegûJ*-
vtaudientesnon taiîî,tui(n , quam mittçnfis auaoritatè ; citnit. Q u od id èo a it,ytv e l tettorétarainnumcrabilium
moucantur. Tanquam fi diccret, Ècce me iruircmini, v t obférdaciûnum, quæ in legis operibus feriptæ futit, neo-
nontimeatisraucin me eau fa m refundite s fi n mens. I nines implere cogerentnr;qu o dn e c ipfi Iudæi,necparengMniatlifi
cïrctinàdtimim, Chnjtm vobis tiibilprodett. : tés eorum implere potûerunt, ficus Petrus in Aélibus A~
Qu om od ô acceptuti funuis quod ait,ne içerurn lèmitutis poftolomm dicit,Abftineantfeab his.quibuseosittifiib-
iugo detmeamini.cum ad eos fetibat, qui Iudæi nunquam iugace eupiebant.
fuerâtiNam hocagit vtique,necitquticidantuv, lèd nimirum
hic dedaratut & confirmatur iênrentiaillà,de qua fil- i flû. Quomodo nemo pored dùobus dôthinis lèruire, Sic
petinsdilputauimuss Q u id eniifialiudhoclpcogentibus j vmbramparitët&vcritatemlcgisimplerediSciléeft.Vm.
dicat, noninueniq, nifi vc£rofit iHis quodâ feruitute.fil- brain lege veteried,doneeipirecdiès.&âmoueanturvm-
perdicionisfilre per fidem Chtidilibcrati fiint: neiterum . b r* . Veritas in EbangelioChridi'. Gtînatmm & vm titsm
feruiede velintmbiugoobferuationqin ea rn a liü q uam- ; ie/u»>cht^«i»/uaaf«»ePerdi'tergogr,atiamChridi,&eu-
ùis fftb lege D e i, Câmçn carnalém pqpulu.m feruiliter alii- I angelium, quod tenuerar, amittit, q iy jn aliquaobfetua-
ganriura. Chiiftom auceni nihileis pcofuturum eiïè dicit ’| tione tegis iè iudificatï putac, Sc cum graciant amiferir, a
fieircùncidancur: fedillo m odo, qtioeosidivo lebantçir- < C hridifidededi'uttur.&iaeiusopereconq iÉicit. Migis
cunci4i,ided,vtinçarniscircuncifioneponerentfpem&- j autemintelligitur, v tid q ü od fLipra/pecialiterdecircûn.
lutis. N o n enim Timotheo non pro&it C hrid u s , quia, ) cifione præ'eperat dicens:S!cinuncid<tmmi Chrtftus voCU ni-
Paulus.ipfeillumiamGhridianuoaittuenemcircuucidifi j bjlprtdeS.Nunctotilegegenèralitereompreheridat,nihil
Fecit àutem hoc propter feandatum (uotum , nihil f i n i ' eos in Chtidi opéréprqficere, qui in quacunque obferua-
laus:omninô,fed ex illaihdifferentia,qua dicit circuncifio rtionc fe crediderint iudîficandos.dicendoi Si ereo inj'eeel
hil c_f/ti , ’8Oc. p_r_æ_p_u_ti_u_m- nasiLhiilOlenf.t . xNtjiLh:iil eni_m__ oIb re ft: ifta cir- v iiï.i . ^ . . . f.ri' . ° . «fc o,'
cuncifioeijquifàluteminillanoncflecredit. Tuncfiqui-
dem non prodeft circuncifio, cum aliquid per femetiplàm
putacdr veiliratis adferrè.Sed illos foios ab h uiufmodi ob-
ieruationibus nonfuifïè prèhibendos, quos fidés, quaere-
uelata eft,ijs iam imbucos inuenerativt iri eis iam confum-
marccuripfà aéHo prophctica j quoi? ante adimpletionem
propheti* iam ccnuërac t ne fi & ab ipfis remoueretur,im-
prübatàpôtiai, qüam termihatayideretür.. Si autem 8c
gentibus imponerètür, aut non Chriftipromitténdi câülà
inftitutaelle , aut adhucChriftum promitterepiVtgretür.
Prinsitaqùepopulus Deij an'requam Ghriftus vènirel:,le-
gem prophetafqi adimplere,illaomnia, quæ hineprornit-
tebant, obferuare iubebantur : Liber in e is, qui liæc quô
pertinerent intelligeDanr|(ëruus au tin eis,qui non intèlli-
.gebat.Poftcrior ergopopulusaccedcs ad fidem, quia iam
Chriftus Veniflc j paffusefïè.aciefiiriféxiflèpraîdicabatari
i n h is quidé homi nibus,quos iam talibus facram etis infti-
tutos eadé fîdes inuenerac ,tiec cogebacur iftaobferuarej
nec prohibebarur. In his aut qui talibus vacui,nulla gene-
ris,nulja çpnfuetudinisi Vel congruentinecerfitate retenti
crédidërant, etiaih pfohibebatur, y t fuper eos iam incipe-
rct apparcrcjlllà bmnia propterprômittendum Chriftum
fuiflè ihftiipta i quo venienteatque hæ.çpromiflàadim-
plénte,iani'bporterèt ceflàre.
Conteftor autem omnem hominem circuncidentemfe, quoniam
debitor eût vuiuerfalegisfacicnda. Deus qui circucifionem primo
ad Abrahain,deinde ad Moyfehin lege præcepit,Bon
folum eir'eu ncifio nem, fed 8c alia multa obferuandâ con-
ftituitfdies feftos Hiërbfolymis frequfentandos,hoftiarum
holpcatifta mane femper & 'veipére, immolatiohem in v-
nptanrumloco , quinquagefimumremiftiönisannum,8c
Deù‘t.\f.
<Rom.
mm
Àâ.û
fpembphitîSyinfirmam Chrifti gratiam iudicatis : 8cquod
gratis iam accepiftis,tanquam non hâbentcs,propriiis vul-
tislàboribus adipifci.Nondum autem eirat faétü, fedquià
voluntas moneri coeperac,ita plerifq; locis loquitur, quafi
iamfaâumfit« »
s ;^ésè9im.^MtUac'fide:j^iuftimèxpeSàmh. Spiritumad
diftinâioriem liter* gofuit.. Spes iuftitiæ Chriftusintéili^'1
gendus,quia ipfe eft veritas,Patien tia jp es , iuftitià j omnes
virturésxuius nos fècundum expeélàmus aduehtum,quo
iudicaturus eft omhia,8c iam rton patiéntià,fèd iuftitia ad-
futiîrus,, vt reddat vnicuiq; fèciindum opéra nia. Cuiiis Mati.
diei prçfèntianiÀpoftôIus,8cqui ei fcntfimiles eXpeélan-, ^
tes&mht,Aducniatregnumtuum, V t cuni filiûs Dèo 8c Tàtii I
tradideritregnum , 8c in fubieétis oiiinibusfuerit ôc ipfe
fubieélus. Tune capüt fiibijciatur quodarhmbdo 8c epr-
pori j 8c fit Deus pmniâ in omnibus. Quia qui ndncëftèx
parte per fingulPs^turic incipiet totus efle per cuh'étosô
‘ Namin Chrifto ïefit neque circuncifio aliquid vdlet f nequepra-
putium,fedfides,quaperçhdritatetnoperator.His,($uïin GKriftp
IefuvoluncviueEe,virtucesâppëcend| lünr jviria fiigiendà:
Media vero quæinter virtutés 8c vitia funt, née fugienda
funt,hèé appe te n da, v t c i rcun ci fi o,8c piæputium,8c cæte^ H
^rahis fimilia. Gircuricifioqui^niprodeti, f i legem euftodtas : quæ
ideirco vtilis fu ith is , qui in lege vixerunc, N o n quiacir-
cuncifi é rà n t, fed qiiîa crédita^funt illis eloquiaDeïi qüæ
in opera vertentes à falute extranei non fuerunt. Exed fi
quidem tempore , qüo euangelfum in coto orbe radiatifr,
iimperfluaeftcircUncifiohisiBiuria^ quæciincÿ vc cèterâ
quoque legis,valuir,qaanao 8c benediébionès carrtâles legem
feruântibiis fpondebancuTi Q u od fcilicerfî impleT
fencëam y benediéti eflent in ciuicaté , beriediéiiin agro,
plenahabèrenthorrea, 8c multa alia, quæinrepromiffîocætéra
, -qu* facile eft de feripturis ëxcerpere fibi vnum- riibuseonrinencur. Nps àürem in Chrifto lefuvalërë vcjlucmque
lëétorëm. Itaque coheirtabimur Ebionem, 8c
feâatores eius j qui poft euangèlium credences in Chrifto
eircupcidendosputant^yt dut circuncifîdnem faciant ißc:
cætçra quæ præçipiuhtiir in lége: Aut fi imppfEbile eft cun-
6ta ficriiCèflet 8c circunçifip,quæ cæcerisquafiinutilisprç-
miflaeftjQupdfî refpanderinc-pblfibiliacantum deberefë
lumus, 8ceohfbrcarF'id cib, in veracircuncifione, 8cnpii
cir cuncifîon c Iud ai càlNeque enim quiirtiàperto IudaUs eft, necl
manifefta in carne circunc'tfto^ed iri àbfcondito ludaus, & circuncifio
cordis inßiiritu, nonliter a! Nihil itaque prodeft in Ghrifto
carhiseirciineifio, fedcôrdis&auriüm, quaeaufcrcillud
opprotirin rfi Iud*orom» _____
Circum-
cifîo fpiri.
taiis
Cutre