ngelomi Stromata
B
Matth. 7
Pfal.it}.
Colef.x.
CA P. IV.
TE* Griffus ejf natty ifraelobuiam Philijlin inpr.t'ium, &caftra-
K-r meatus eft iuxta lapidem adiuiortj -, Porro Phitiftim venerunt
in Aphecy&ïnftruxeruntaciem contralfrael. Initoaut cert amine.,
ferga vertitlfraelPbiliftaü,& cafafim in illo certaminepaftmper
agros,quafi quatuor millia p*rmr.}Patèt iuxta litera ienlus * qa
iftajpptcr peccata fiiiorû Heli, pexpeffi funt filii HracL Vn-
de bene Aphecfuror nou9,fiue apprehcde ns interpretatur,
merito couenftrebus geftis. Quin, iram dnimeruerunt
ab hoftibus apprehend lunt.Veram iux ta anagogen quid fi-
gnificetjbreuitercnucleandu eft.Porro irrael(qui interpret
catucvir videns Deü Hue fortis cuDeo Jfignificat credentcs
in Deü,Philiftim verof qui intetpretamurcadctes poculo)
immundos fignificant lpiritus,q poculo ffiperbiç inebriati.
& ipfi de cæleftib* cedderun t, & multos quotidic hominü
puerterefeftinant, poculo fiiomaliti*. Contraquos Ifrael,
ndeles ftilicet,ne vi&i immundis Ipiritib9 cedant,led vt fu-
petare poffint,iuxta lapidé adiutorii caftrametâtur.Lapis n.
adiutorii,lege fignificat Chrifti, vbi lapis verasChriftusin-
uenitur,de quo icriptu eft: Lapidequereprobauerut adificantes
&c. Iuxta que morantui fideles,vtChriftü inuenire poffint,
ac dicere, Ef nobis in lapideadiutorq, & inpetra rtfugij. Et iHud :
Adiutoritinoftru in nomine domini Std. dum ipfi iuxtalapidem
veriàntur i. meditantur in lege dni die acnodc,vt làluatoré
amplius inuenire valeât adiutorem.Philiftim in Aphecve-
niunt,&aciem contra Ifiael inftruunt. Aphec quippe furor
• nouusinterpretatur. Et bn furqrnouus interpretatur,quia
I quo amplius fideles immundi fpiritus diuini legib.infiftere
! conlpiciunt,& Ipe luam in CBriftum collocare, eo acriora
ac noua ccrtamina felle lu* maliti* abadi conftruere non
ceflànt. Vnde multos qui in fuis virtutibiis confidunt,& in
humanafipientia gloriantur,autlegem ('prout Iudari fen-
tiunt) carnaliteraccipere cupiupt, &grariam euangelirco-
temnere non metuunt,immundi ipiritus facile proftemut.
Nam fequitur,[l»#a4«f cerfamine tergavertit ifrael Pbilftaü,
& cafa funt inillocertaminepaftimperagros,quafiquatuor mitlia
rmw«?».]Quatuor n.ifta millia virorum in certamine Phili-
ftinom.qu o congreffi funt filii Ifiael,videlicetcredentes ex
primitiuaecdefia,pierunç,illiintelligunturqquatuoreuâ- ■
geliarecipere noluerun t, Mijiter'gopopulus in Silo, & tulerüt
indearcafoederü domini exercituiï,/edentisfuper Chérubin. Et co-
gnouermt Philiftim quod area domini veniffet in caftra timuerutqj
dtcentes: Venit Deus in caftris.Arcz n.q filii Ifiael dé Silo in pliü
tulerunt,duo teftamenta fignificat,q fideles ex Iudaico populo
adgétes tranftulerût. Qu* bn diciim[domini exenituu
Jedentisfuper Chérubin. ] Chérubin nanq, plenitude Icienti*
interpretatur, q in duob9 teftamentis inuenitur. Quanquâ
ad CnriftumTeferripoflit, in quo fimt oés thefaun lapien-
ti* & ftientia: recondiri. Quæ Philiftim audientes,vide-/
licet làpientes iftius fccu!i,feu ipfi imüdi fpirit9 (de qbus fu-
perius diximusjextrcmuerunt, fc. quia cceperuitapoftoli
verbispluere, ex ftiétia vtriufq; teftamenti rairaculiscoruf?
czte>&cqiuf\tonitruaintonave[cUworegrddi,&perfonuitttr- voce pdieacionis, & crediderunt lèfiiperafidos. (inge-
muerunty dicentes it a nobis, Non n fuit tanta oxultatio heri &
, nudiuftertius. Va nobis. Quit nos.feruabit de manu deorîi fublimium
iftorum?Pugnauerunt ergo Philiftim, &cafus eftlfraef&fugttv-
nufquifyin tabernaculumfïtumSx hicnin hoc q>abaiienige-
nis area capta dicitur,pfigurabât àgentibus duo teftamenta
accipiendaeffie,q per area figpifiyi diximus.[Duoquo%filij
Heli mortui funt, Ophni & Phinees. j Per Ophm n. qui dilcal-
ceatus,&pPhinees adicituros mutü,p quos fignificari di-
ximus, loge luperi9 ucerdotium ludaeorû, q modo mortui
referûtur,ipfius facerdo tii finis intelligitur.Qui bene poftq
area capta eft,mortui referuntur: quia poftq ducfteftameta
ad fapientes iftius feculi&gentilespuenerunt, facerdotiu
Iudçorum funditus fineaccepir,& exigentibus peccatis ex-
terminatü eft,&ipfi ficerdotes àgentib.interfêdi sut.Hinc
ad Iezechiele dns ait: Et tufili homitiisftime tibig'adium acutü
r a dente pilot,& affumas eu &ducesper caput tu u& barbatua &c.
Quid pgladid acutü, nifi vaftationé fignificat Iudæorum, q
fiibVelpafiano & Tito ràda eft.' Quid vero j> cæiaric cap ids
& barbam,nifi oém pukhiitudinem & virilitatem eiuldem
populi demonftrat?q omnialud« amittentes quiqj ex ipfis
tâme ac peftilétia 8c gladio remâferunt, fub figura eapillorü
in cundis gendb.quafi in oém vétü dilpfi sut.Etvtriiaiiife-
fti* iuxta iuperioré iutelligétiâ in telligâtur.Dicàm su aliter.
Ait n,Ettufilt hominü fume tibtgladïuacutu radèntepilot drc.Ih
hoenanq; faéto iudiciû redéptoris exprimitur. Quiîncat-
neappaérscaput rafit quia ludaiCo lâcerdotio pceptoru luo^
rü fàcraméta abftulit. Vnde p decifos capillos,iàcramentorü
fiibtilitas: p caput vero fumma làcérdodi defignatut. Barba
rafit,quiaregnûlfiaeliticum déférés, decorèm virtutis am-
p>\\tzu\t.[Curresautevir deBeniamin,ait adHeliifüg’tifrael cor a
Philiftim,&ruina magna fada eft inpopulo.Infuper & duofilij tui
mortuifunt Ophni&Phineesi&arcabeixapta eft.Cumq.ille'nomi-
naffetarcam DeiiceciditdefeUa retrorfiith iuxta oftium, & frottis
ceruicibus,mortuusefi.] Sicutfiiperius mors filiorü.finéfigni-
ficatlàcerdotii ludæôrü itain hocloco mors pâtris defignat
pontificatu Iud çorü irreparabiliter vacuam,&gloriä (àçerdotii regniq^jefxtrtaitnüdjlae,d fiecmutqfjihipaebreiures
paulopleni9 exéplo inculcauimus. Et hoc ê de fella retror-
lum cecidiflè&mortuü eflè. Deniqjpoft extinâü làceïddtiü
ac lèdem vaefia pohtificatusludaîorü,carnalisét lynagoga,
oarnaliterilliadhærésjmoxinteriit. De cuiusfignificatioue
fubiungitur. [Nurusaut eius vxor Phinees pregnant tratvicinacfe
partui.Et audiro nittio g, capta effet arCalteï, & mort uns effetfocer
fuus & virfuus, incuruauitfe&peperit. Irriteront n. in ta dolores
fubiti inipfo aÜtmometo mortis ePMxerÜteiquiftabant circa eat
Ne timeas,quiafiliupeperifti&c.']Omm&n.adfiiperiora tédüt*
Nâ(ficut diximus^nut9 Heli,vxo r Phinees,carnaléplebem
Iudaicam defignabat q carnali ficerdotio copulata, cüipfo
finem accepit,atqjdiuinitus interiit.Sed notandü eft,qa nôanteainteriitanteqviuüparturiret.
Ita&lÿnagogaludçorü
extoto noninteriit,anteq viui ex ipfi nafèerctur. i, ipfipri-
mitiua ccclefia.q ex ipfi plebe credidit. Vnde & merito cÔ-
folationem non recipieus ab hisq cÔfôlabatur.i. fynagoga-
defperans ab humilibus credentibus ait :\Jramlataeftglbi ia
de ffraeUquia capta eft area D«.] Hoc êft q> dominus ait: Aufe-
retttr à vobu regnUDei,& dabiturgetifaiieniifrüttus etus. Vnde
notandum eft,quia puerû vocauit Ichabod.Chabod n.glo-
ria, Ichabod vero,cecidit glôria ad illos referait qui ex lynagoga
non credentes ^pdierum^q in décoré & glorjaefiepo-
terât ipfi fynagogç,fi çredere in Deü,& eorüpdicationibus
voluilièt. Et quia hoc agere contempfit, gloriam eartdcm
amifitfquia pracdicatores lanâi, eis contemp'tis, ad gentes
peruenerunt. Vnde^& idem apoftoli dicuntlî , Vobis qui-
dem oportebat priigum loqui ver bum Dei. SeA quia repuliftü
Ulud, & indignos vos iudicaftts aterna vita. Ex hoc ibimus adopter.
CAP. V.
P hi'iftimautem tulerunt arcaDei, & aftortauerunt ea a Upuk
adiutorif in Az.otum.Tulerunty Philiftim arcaDei,&intule-
runteainteplum Dagon, &fiatuerunnaiuxtaDagon."] Lapis
adiutorii dicitur locus ille.in quo pofiiitSamuel lapidé vnu
inter Mafphat & intet Sem.Azorulq; & Azot dicitur,eft v-
nade quinqj ciuitatibus Allophilorü, interpretatur aütin-
cendium patris. Et beneincçndiü patris dicitur ,vbiidolü
Dagon cÔfiftebat,quiaaduétrfs arc* Dei in Azotü incédiü
erat diaboli patris omniü inimicorü.Dagon interpretatur
pifiis triftitia^fignificat hofté antiquü, q in mari iftius müdi
polît û s »deuorer peccatores. [ Cum^furrixiffent diluculo A- z/iti altera dit, ecceDagon iacebat promu in terra antearcam do-
mini ôc reliq.] Iam fuperius diximus, q area duo fignificat
teftaménra. Philiftim vero in hoc loco gétiles pfigurantur.
Sed dum atta ad téplum fini deferunt, Dagon illorû Deus,
corruit,atq;du* palm* 8c capiitaBfiidûtur.Quid eft n. hoc,
SP dum area iuxta Dagôcôftituitur,mox in terrasÄfternitur,
nifi ftatim vt teftamétaDei adgétes jjuenerût,côfeftim ido-
la q deceptü polEdebât orbe, deftruâa fünt,omnifij} error
fimulacrorum corruit,pfentiamDei ferre riôfuftinens.Scd
notandum éft, quia, hi qui area conftituüt iuxta Dagon,vt
area Deifiibdità ilii fiiiflet,figuram gelïèrunt fipientium
huius mundi,oui teftamétaDei fubdere volueruntfub fuo-
rum ftientia. Ini vero qui Dagô reftituerunt in locum fiiü,
figuram geflèrunt eorum qui defenfores foerunt idolola-
tri* cultus.Nam in manibus Dagon præcifis, opus idolola-
triæ amputatü.in capite vero eius, fiipcrbi* diaboliabftifi
lîgnificabatur,à quo initiü peccati fuir. Quod vero in limi-
ne inùeniutur, gçftü é, ycftrpfinitû fuæidolbjatriæfinéag-
nofterct.Limc n.fine itineris fignificat. i. côfùxharionc idoïn
Ltb.ttcgttm l.C ap ut.V . 7I5I
(mAmui h. 8.û.
fSeulimen fignfficat jîdem, per quara idololatri* cultus \ gauififunt cam vidiffent.Etplauftru venu in agrû îofutpethfxmi-
deftrôüâus^ft* EriâiÙudpÆrrinetadmagpâ fignificationé, s A*a^t&i:v*4f-*i!tilâijnk.mAoiti.i:ttidaàruntlton*bUuflr
ifrriaiapifsi reiiuüsn oamDnaibguôsU m^e^bfrtisa édlourfruamil.l iD^osE/ofihimuinq ipnpueefinigearümt
fignificat,i. abolitionem idolorum.Quicunque n. fugiuut,
pftquentibus dorfîim dant. Vnde & de hoftibus faiptvi eftii
Ouiporieseosdorfum.Vbicm fimt id°la.?perier:uiu,&fialiqua
ftTicremanentia ab aliqmbus abfcondunt,fugiunt.Nam ft-
n\ùi]xr,[Aggrauata eft out manus Domini fuper Az.otos,& demo-
litusefieos, & percufitmfecrttiori parte natium Azotum & fines emv\8c quatuorreliquas ciuitates.Hic éç figurapraptéditur. :
q jo d autem pereufiifunt in pofteriora ,biquiarcam D ei,
captiuaueruiit, hac poena fignificari videtur, quiafi quifii-
feeperint teftamentum Dei, & polieriorem vitâ dilexerinr,
ex ipfis & pro ipfis,iuftilfime iufto iudicioDei inpofteçioi»
cruciabuntur,Quæ ficut ait Apoftolus, Exifiimaridebentficut
(lercora.Qui ».ueaflumunweftamentum diuinu;n,vt in pofteriora
relpicientes veteri ft vanitate non exuant, fimiles
funt hoftibus illis qui arcâ teftamenti captiuâ iuxta idola fua
pofiierunt. Et iilaquidem vetera etiânolentibicadunttquia
m m carofcenum, &.claritas hominü,vtfiosfoeni.'Aruitfænü,flot
decidit. Area autem domini manet in eternum. Secretum ftilicet
teftamentum regnumqvcælorum vbieft æternü Dei verbü.
CA P. VI.
Tff Vit ergo arcadominïtn regiorie Philiftinorum feptem m.nfi-
.]Hoc n. tempus propter vniuerfitatem temporüq
ta,&ftetit ibüEraûÜt ibi lapis magn9.Et clkidirunt lignaplauflri j & reliq.]Iam n.fuperius diâü eft,q Bevhlamis,domus lolis !
interpretaretur.Sed nunc q’alia pôt inhoc loco clïedomüs
folis,nififan(fta ecclefia,à foie, iuftiti* illuftrata/’Et quid eft I
Bethlàmiiasmvallefrumétametere,4iifidoélores ecclefi*
annonam yerbi Dei inhumilitatetraétare: Quis eft lapis in
agro Iofue,nifi Çhriftus domin® in ecclefia fila? Ligna vero
ilia plauftri» ipfius Chrifti præfigntaflè crùcis myfteriû fion
dubiü éft. Vaccas verofiiper lapidéimmolare,eftjCÔuerft>s
lànétosà feculoin Chrifti imitàtione mortificare, [Hifunt
autem am our ei, quos reddiderunt Philiftim pro delitto domino. A-
z.otus vnumGaza vnum,Afcalovnum,Beth vnum,Accaronvnu.] Azotus n.interpretatur ignü,G aza vetofortitudo eius fuie di-
uitiç. Afcalon quippe pôderavelignis,homicida,Geth tor-
citlar, Accaron vero fterilitas vel eradicatio dicitur. Quinq;
n.ciuitates Palæftinorum quinq; corporis fenfiisà quibuft
damintelliguntur. Exquibus bene Azotus interpretatur
ignü,illlum ftilicet fignincans,quo corda miferorum luceér
duntur.De quibus lcriptum eft,G?f adulterates,relut clibantu
corda eoriï.Ex Gaza q dicitur fortitudo eius, quia fortes funt
adulterates in malü:Siue diuiti*,de quibus dominus dicit,
Solicitudinesdiu'ttiarum/ûfocatverbumnccip'mnmt in quibus
confidunt iniqui.Et Afcalon qu* ponderata fonat,vel ignis
homicida,maliti*pondus, quo deprimunturreprobi. De
qua dicitur.Iniquitas in talento plüni fedét, quia iniqtïitate
feptenarionumero difcurrit.fignificatteftamentum domi- | (uccénfi.vtdiuitiisabundarepoffint.homicidiaperpétrant.
niy,v rfq iad1 cio. n..rfi._im__m_a.’rt.i o^»nncrfeikciuicli ingentfilbiransmp ctmVanfadrfufînpir.b inrff ftmiirur.au*torculatintei'Dretatut:Si2niï
) e in d e fequ itu r.^Q u a 'i; er im ta co filio , qu in jjaito s attr'o;,iiixfenfus,
fed maliquidliguificationis habet: quia quofdamfl-
VndeGethmrefequicur,quteco;cularincerptetatut:Signi-
ficataüttrib:darionesprtefentisvici,vbitorquentur: ciccli
ac reprobi.Ec Accaron vero,quat fterilitas vel eradicatio di-
cicur, reproborum fignificat fterilitatem, qui his viriis infienificat,
qnipoftidolapo:mtentiamgerunt.:Jllin.auieosa- ftunnEtfiin hisperleuerauerint.eradicabunturbterravi-
nos arq: muresaureos.ad arcam domini ofterunr, qui p fla- uenrium. Sed h* quinq; ciaitates inuneraaurea ofFemnt,
eellaaguira virtute cius,pro trafaiftis peccatis, & idolorum j quando auro Ipiritaiisintelbgetii inftruai^b his vitiis per
cu!ciirapa:nicudmcmgeretes,perveram confcilione Deo | poenitentiamdedinantcs;qu*inquinqifenfibas corporis
eloriamreddunCEt licet coaai,ftudium vit? fucead melio- j admitrunturj diuinis teftamentis ie fubdunt.Vndc necefte
raconuertunt,cognpfcentesfeflagella dominiatq;plagas J'eftvtartendantadmortem,vbicfttriftitiavera,&fterilius
iufte perperiadomino. Vnde quinq; ciulratesPhillftinoru, ' perpenia&ficfecohibebuntabiniquitatibus.SedqdaitiB
quinq'cqrporisfenfus,i.vifum,auditum,guftu,odoratuip, i.xrahiftoriam[ai vrliemuratavf^Mirillam,^erMab/^mu
& taftum.«guram habuillenondubium elt-Per hosn.ho- \,:&vf^adAbUmai mm,fuperquimpofammareidmuil.Al!e\
mueon adaotdbiaebnoel dorpaeQraSn&docpitc.SeepqtauDUeimiad[Nirwopoljesta.amupcip«ria^u/ie«v.i'e- !j' Vmoatgatnuurm,c ucmiuait.iatsceafBtientthelr3mmiinsovlolcraaetal.f iAt>bfieulqmparogpntueirdlcfti(rfctou|
plMlhummuu &duat vtceMpam^mbus non eft impofitu itigu, I fuper viris Beth famicis ibi (aaumifiuepropcerdiftipffione
imitepUnftn &mludite titulosurnm,Dom.Tellmfoarum I ciuitatis AbelBcthmacha,dequa exclamauit mfilier Spies
dommi&pomm in pUuftrutil.ee reliqJHasc igitur.quanquam ! ad Ioab,dicens:g»: inperrogant,internment in AbeU. Sic iraq;
hiftorie feriem pretermictamusenudeandam,qaluce clari, i iqcelligendum eft;q> ab vrbe murata vfq; ad villam, quae eft
paret tnnealicuiludusefle videatur.quidfigmficationis : abrq;muro',&vfq;adAbelmagnumdederuntmures[S«p(r
eerebat moraliter,ex6naoru diftismon noftraponentes,! (;ac«i,id eft, fuper luaum [pejnerunt m m domini, qu* trot
padamus. Quidigiturvacc* AllophylorumarcamDeige- J vf^iniUamditmindjroloftteBetbfamititi&fuitibidoneanCUri-
ttantes, nifi figura fimaorum ac fideliu renuntiantiu feculo | oihurtm duiU eft. Et pnefigurabanc i qui nullumddiai iuguiu traxerunt, neq;
milita plebie.percuptdf popttlo ftptuaginu vine, & reliq.Jylquequo air,
dr
vllo parctelq ftudio a propofito religionis ppediuncur.neq;
CA P. V il.
opere,ficut perMoylen de tafibus dicitun ymdicuntpntrifito
F? jfattum eft ex qua die manfit area domini in Cariatbiarim,
drnutri,nefcio vos & nefeierimt Quid ab eifdem vacos vChe-
ff-a'multiplmti funt dies. Erat quippe annus ricefimus, &requie-
basur.facrae fcripturi ppeteudebat lacrameiKu.cui oes lan-
uit onwis ifraeldonmpoft dominum.^Qnoè n.didhim eft,quia
a i obedientes.dum obtempcrautquafi fuperünpofitl arca
perculfit de populo qui n6 étant de ltirpe Leuitica, ftptua-
domini portat.Plauftrum vero illqd in quo arca geftabatur,
ginta viros,& quinquaginta millia plebis,pro vna eademq,
crucis Chrifti innuebac myfteriü. Vnde & veritas air. Siqqit re indifferenter accvpicur: Nam & ex vno græco q>eft koùç
vult poftmevenire,4bnegetftmet!p[um,& tollet criicemfuam&
ïolet vtrunq; transferri.Sed in hoe videtur elft dittatitia,qa
fequatur me Sed notaudum eft, q> ea:dem vaccs foera fuifle
in priöre cómate verficuli » additü eft viros.LXX. fimt pec-
memoranmt.quiafu nt q pletiq;in via Dei intrinfecus pofiquinquujinte
culfijDe iplaaüt turba vulgari hominem L.millia,q> ne pateti
foris carnalibus affediDüs Ugantur, ftd no,n declinanti | recur(in Exodo)populusalógeftabat&orabat,folus Moy-
re’aoirinete,quiaarcamDeiportantinmente.Eccen.vae- en-uixaJ:.*ji|^»fi.VnA.mHJ«q.ir.hA«M,Pénj|
«BcthfatnisperguntdSethfamis quippe dicitur domus | |
lis.Scptopiittutdtd'e.bieailtquitimetieDeii.orietitrftilmftitU.
Spiriaefiteuftroaedf tx,c vctr dnei Dlbeliis i rhinaberice aptrioon ceamrn arleibnudsim afufsé,a dibigunsu nrón
deel: nemus.Totan. yirtute pefandum eft, quod vaccx Dei
plauftrofuppofinepergunt&gemunt.danrabintimismu-
'gitus ,& rndeicinere nondefteiftunt greffus. Sicnimirum
fes-alceditad dominu.Vndein Hebr*o itahabetur,Etper-
culfit de populo.LXXviros, &. L. millia viros, hos. LXX.
viros iudicJs. LXX.Hebr*i intelliguntur, quoru incrita&
gloria quinquaginta millia viri e6paratut:Sicut & de Dauid
1dicitur,Quia ta vnuspro decern milltbus computaris, q> d«ftu eft.
[quia ex qua die maftt area domini in Cariat fmrim, multiplic..ti
funt dies,erat quippe annus vicefmus & reliq.} larim ad o<5hu(i
annum regni Dauid, quando earn congregate populi I
prxdicatocesianqti.uenqsuesqu^un^«....^.^,.. ^ u e n ^ l e r ^ i d ^ f i n K S p j ^ . ^ n l t m
debent vt cbmpatianturproximis percharitatem,& tn de } nanq; infequencibu^quiareponbusSaultshiemtablaracic
^ W:____ - u : r f f i o n e . fsed/rfatraD*Phi- 5 hacciuitate,&allataincaftrapugnanceeoaduerlum Phih-
Ofee. 7
Matth, i). J
Mwïifeàuéntur vfiLad ter minos Beth fames.Porro Bethfamita | ft*os. Sic etenim Icriptu eft,Er^rr SauladAchia: Applica area I
merchant ttiticufii valient elcitantesoculosfuos,vidcrW*rc*>&' Dri.(Etat n.ibi area Dei mdieilla,cumfilus Ifiael.^ E t quia j
O oo 3 coiilLi.'